Ораза және оның үкіміне Құран мен сүнеттен дәлел келтіріңіз?

Оразаның арап тіліндегі атауы - " ا ل ص و م ". Оның тілдік мағ ынасы: тыйылу. Аллаһ тағ ала Қ ұ ран Кә рімде былай дейді:

﴿ ف َ ق ُ و ل ِ ي إ ِ ن ّ ِ ي ن َ ذ َ ر ْ ت ُ ل ِ ل ر ّ َ ح ْ م َ ن ِ ص َ و ْ م ا ً ف َ ل َ ن ْ أ ُ ك َ ل ّ ِ م َ ا ل ْ ي َ و ْ م َ إ ِ ن س ِ ي ّ ا ً ﴾ «.. Мен Рахман ү шін ораза ұ стауғ а серт бердім. Бү гін мү лде ешбір адаммен сө йлеспеймін»-де. Аллаһ тағ ала мұ ны Мариямғ а бұ йырғ ан еді. Бұ л оразаның бейнесі - сө зден тыйылу. Шариғ аттағ ы мағ ынасы: балиғ атқ а толғ ан, ақ ыл – есі дұ рыс, ауыз бекітуге қ абылетті мұ сылманның таң атқ аннан кү н батқ анғ а дейін дә м-судың барлық тү рінен, сондай-ақ жыныстық қ ұ марлық тан Аллахқ а деген қ ұ лшылық ниетімен тыйылу. Шариғ атқ а енгізілу сырыАллаһ тағ алағ а бой ұ сыну. Ол мұ сылманның бойында бұ йрық ты орындатып, тыйымнан қ айтаратын тақ уалық ты егеді. Аллаһ тағ ала Қ ұ ран Кә рімде айтады:

﴿ ي َ ا أ َ ي ّ ُ ه َ ا ا ل ّ َ ذ ِ ي ن َ آ م َ ن ُ و ا ْ ك ُ ت ِ ب َ ع َ ل َ ي ْ ك ُ م ُ ا ل ص ّ ِ ي َ ا م ُ ك َ م َ ا ك ُ ت ِ ب َ ع َ ل َ ى ا ل ّ َ ذ ِ ي ن َ م ِ ن ق َ ب ْ ل ِ ك ُ م ْ ل َ ع َ ل ّ َ ك ُ م ْ ت َ ت ّ َ ق ُ و ن َ ﴾

«Ә й, иман келтіргендер, алдарың да ө ткен қ ауымдарғ а парыз етілгендей сендерге де ораза парыз етілді. Мү мкін, тақ уа боласың дар».Ү кім тұ рғ ысынан ораза беске бө лінеді: Бірінші: Парыз ораза: Парыз ораза екіге бө лінеді:

1 - Уақ ыты бекітілген ораза. Бұ ғ ан рамазан оразасы мен уақ ыты белгіленген нә зір ораза кіреді.

2 - Уақ ыты бекітілмеген ораза. Бұ ғ ан рамазан оразасының қ азасы, уақ ыты белгіленбеген нә зір ораза жә не кә ффарат оразалар кіреді.

Кә ффарат оразасы дегеніміз – мұ сылман кісі Аллаһ тың атымен берген сертін орындамау, қ ателікпен кісі ө лтіру, рамазан айының оразасында ә йеліне жақ ындау секілді кү нә сін жуу ү шін ұ стайтын ораза. Екінші: Уә жіп ораза ү шке бө лінеді: 1 - Бұ зып алынғ ан нә піл оразасының қ азасын ө теу.

2 - Бастағ ан нә піл оразасын толық ұ стау. Аллаһ тағ ала Қ ұ ран Кә рімде айтады:

﴿ و َ ل َ ا ت ُ ب ْ ط ِ ل ُ و ا أ َ ع ْ م َ ا ل َ ك ُ م ْ ﴾ «Амалдарың ды жоймаң дар!».

3 - Нә зір иътикафтің оразасын ұ стау. Мысалы, кім бір апта бойы мешітте иътикаф жасаймын деп Аллаһ тағ алағ а ант берсе, оны орындауы жә не оразасын ұ стауы уә жіп болады. Ү шінші: Сү ннет ораза

Сү ннет оразалардың мақ саты мұ сылманның Раббысымен байланысын кү шейтіп, Оғ ан жақ ындату. Аллаһ тың елшісі (саллаллаһ у алайһ и уа саллам) былай деді: (م ن ص ا م ي و م ا ف ي س ب ي ل ا ل ل ه ب ا ع د ا ل ل ه ت ع ا ل ى و ج ه ه ع ن ا ل ن ا ر س ب ع ي ن خ ر ي ف ا)

«Кім Аллаһ жолында бір кү н ораза ұ стаса, Аллаһ тағ ала оның жү зін оттан жетпіс кү зге (жылғ а) алыстатады». Тө ртінші: Мә крү һ ораза

1 - Ашура оразасында бір ғ ана оныншы кү нді ұ стау мә крү һ танзиһ ан. Яғ ни тоғ ызын немесе он бірін қ осып ұ стағ ан жө н.

2 - Жұ ма кү ні арнайы ораза ұ стау мә крү һ танзиһ ан.

(ل ا ت خ ت ص و ا ل ي ل ة ا ل ج م ع ة ب ق ي ا م م ن ب ي ن ا ل ل ي ا ل ي ، و ل ا ت َ خ ُ ص ّ ُ و ا ا ل ج م ع ة ب ص ي ا م م ن ب ي ن ا ل أ ي ا م ، إ ل ا أ ن ي ك و ن ف ي ص و م ي ص و م ه أ ح د ك م)

«Жұ маның тү нін басқ а тү ндерден ерекшелеп, тү нгі (нә піл) намазғ а арнамаң дар! Сондай-ақ басқ а кү ндерден ерекшелеп, жұ ма кү ні арнайы ораза ұ стамаң дар! Алайда біреулерің ұ стап жү рген (бірнеше кү ндік) ораза сол кү нге келіп қ алса, ұ стауына болады». Бесінші: Нә зір - Мұ сылманның Аллаһ тағ алағ а бір істі орындауына серт беруі. Нә зірді орындаудың ү кімі - парыз. Аллаһ Тағ ала Қ ұ ран Кә рімде салиқ алы қ ұ лдарына берген сипаттамасында былай дейді:

﴿ ي ُ و ف ُ و ن َ ب ِ ا ل ن ّ َ ذ ْ ر ِ و َ ي َ خ َ ا ف ُ و ن َ ي َ و ْ م ا ً ك َ ا ن َ ش َ ر ّ ُ ه ُ م ُ س ْ ت َ ط ِ ي ر ا ً ﴾

«Олар нә зірлерін орындайды жә не жамандығ ы шашырайтын кү ннен қ орқ ады»

Айша анамыз, Аллаһ тағ ала оғ ан разы болсын, Аллаһ тың елшісінің (саллаллаһ у алайһ и уа саллам) былай дегенін айтты: (م ن ن ذ ر أ ن ي ط ي ع ا ل ل ّ ه ف ل ي ط ع ه)

«Кім Аллаһ қ а бағ ынуғ а нә зір берсе, Оғ ан бағ ынсын!..».

1,.Фиқ һ анық тамасы (фиқ һ) сө зі тілдік мағ анада: ұ ғ у, ұ ғ ыну, тү сіну, аң ғ ару деген мағ ыналарды білдіреді. Мысалғ а Алла тағ аланың Қ ұ ран Кә рімде: «Олар: «Ей, Шу′ айб, сен айтып жү рген нә рселердің кө бін тү сінбейміз», – деді» «Һ уд» сү ресі, 91 аят. деген сө здерін келтірсек болады.

Ал «фиқ һ» сө зінің терминдік мағ анасы: адамның ө зіне тиісті практикалық қ ұ қ ық тары мен ө зінен талап етілген практикалық міндеттерін білуі. Фиқ һ ілімінің нақ ты анық тамасына назар аударайық: «ا ل ع ل م ب ا ل أ ح ك ا م ا ل ش ر ع ي ة ا ل ع ل م ي ة ا ل م س ت ف ا د ة م ن أ د ل ت ه ا ا ل ت ـ ف ص ي ل ي ة» «Талдаушы дә лелдерден алынғ ан шариғ и (заң и) практикалық нормалар (ү кімдер) туралы ғ ылым».

Усул фиқ һ анық тамасы: жеке дә лдерден шариғ и ү кімдерді шығ арауғ а жеткізетін қ ағ идалар

Фиқ һ пен усул фиқ һ тың айырмашылығ ы: фиқ һ дегеніміз шариғ и ү кімдерді харам, халал, мубах, макрух деп білу. Ал усул фиқ һ дегеніміз бір топ қ ағ ида, фақ иһ сол қ ағ идаларды ұ стана отырып жеке дә лелдерден шариғ и ү кім шығ ара алады.

2,. Имам Ағ зам Ә бу Ханифа р.л.ғ. һ ижраның сексенінші жылы Куфа қ аласында дү ниеге келген. Толық аты Нұ ғ ман ибн Сә бит ал Куфи.
Имам Ағ зам р.л.ғ. Анас ибн Маликпен р.а. бірнеше рет жү здескендігі себебінен табиғ индерге жатады.
Имам Ағ замның р.л.ғ. тө рт мың ғ ұ лама ұ стазы болып, солардан діннің тү рлі салаларында тә лім алғ ан. Олардың бірі пайғ амбарымыздың с.а.у. сахабаларының бес жү зімен жү здес болғ ан ұ лы табиғ ин ғ ұ лама Ә мир ибн Шурайхил болса, бірі сахабалардың екі жү зін кө рген Ато ибн Ә бу Рабах болғ ан.
Имам Ә бу Ханифа р.л.ғ. ө з дә уірінің ұ лы ғ ұ ламасы болып, оғ ан жан жақ тан келіп, тә лім алғ ан шә кірттері ө те кө п болғ ан. Мысалы, Ә бу Юсуф, Мухаммед ибн Ал Хасан Аш Шайбани, Зуфар ибн Ал Фазил, баласы Хаммад ибн Ә бу Ханифа.
Имам Ағ замның р.л.ғ. имандылығ ы мен тақ уалығ ына, білімділігі мен парасаттылығ ына қ атысты айтылғ ан пікірлерді келтірейік.
«Адамдар фиқ һ ғ ылымында Ә бу Ханифағ а р.л.ғ. тә уелді» Имам Шафи р.л.ғ.
«Мен Ә бу Ханифадан р.л.ғ. ғ алым ә рі қ ұ дайшыл адамды кө рмедім» Ә бу Жағ фар Ар Рази р.л.ғ.
«Кімде кім Ә бу Ханифаның р.л.ғ. кітаптарын оқ ымаса, ғ ылымғ а бойламағ аны жә не фиқ һ ғ алымы болмағ аны». Имам Шафи р.л.ғ.
«Мен Ә бу Ханифамен р.л.ғ. бес жыл бірге тұ рдым. Ә бу Ханифадан р.л.ғ. аз сө зді жанды кө рмедім. Ал бірнә рсе жайында сұ раса, ашылып сел тә різді ағ ылар еді». Жағ фар ибн Рабиғ р.л.ғ.
«Ә бу Ханифа р.л.ғ. ғ ылымғ а қ ылыштың жү зінен де ө ткір еді».Суфиан ас Саури р.л.ғ.Имам Ағ замның р.л.ғ. ғ ылымғ а деген қ ұ штарлығ ы сонша, ол қ ырық жыл бойы тү нін ғ ылым ізденумен ө ткізіп, таң намазын қ ұ бтанның дә ретімен оқ итын еді. Ө мірінде жетпіс мың рет Қ асиетті Қ ұ ран Кә рімді хатым еткен.
Имам Ә бу Ханифа р.л.ғ. һ ижраның жү з елуінші жылында, жетпіс жасында Бағ дат қ аласында дү ниеден қ айтып, жаназа намазына елу мың адам қ атысқ ан. Хизран қ абірстанында жерленген.
Имам Ағ зам Ә бу Ханифа р.л.ғ. қ айтыс болғ анында Ибн Жә риж қ айғ ығ а салынып: «Қ андай білім кетті!», деп жылағ ан.

Абдуллах ибн Дуад: «Намаздарында Ә бу Ханифа ү шін Алла Тағ алағ а дұ ғ а ету ислам жолындағ ылардың міндеті», деген.

1,. «Таһ арат» сө зінің мағ ынасы:

Тілдік мағ ынасы: тазалық, таза болу, тазару.

Шариғ аттық мағ ынасы: дә ретсіздіктен тазару жә не нә жістен тазару.

Тазалық тың артық шылығ ы турасында Аллаһ тағ ала Қ ұ ран Кә рімде былай дейді:

﴿ إ ِ ن ّ َ ا ل ل ّ ه َ ي ُ ح ِ ب ّ ُ ا ل ت ّ َ و ّ َ ا ب ِ ي ن َ و َ ي ُ ح ِ ب ّ ُ ا ل ْ م ُ ت َ ط َ ه ّ ِ ر ِ ي ن َ ﴾

«Расында, Аллаһ тә уба етушілерді жә не таза жү рушілерді жақ сы кө реді» [91]. Оның артық шылығ ы, сондай-ақ пайғ амбарымыздың (саллаллаһ у алайһ и уа саллам) хадисінен де кө рінеді:

(ا ل ط ه و ر ش ط ر ا ل إ ي م ا ن)

«Тазалық – иманның жартысы» [92]. Жалпылап айтқ анда, тазалық дегеніміз - адамның лас нә рселердің барлық тү рінен таза болу. Деректі тұ рғ ыдан денедегі, киімдегі, қ ұ лшылық орнындағ ы сезіп білінетін нә жістерден, ал дерексіз тұ рғ ыдан кү нә лардан тазару.