Студопедия

Главная страница Случайная страница

КАТЕГОРИИ:

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






ТАРИХНАМАЛЫҚ ДЕРЕК






Тарихнамалық факті мә селесімен қ атар тарихнамалық дерек проблемасын танып білу аса маң ызды. Тарих ғ ылымында кө птеген тарихи жә дігерлер, жазба деректер, фольклорлық, статистикалық, мерзімді басылым материалдары, мұ рағ ат қ ұ жаттары сынды деректердің ғ ылыми зерттеулер жү ргізудегі маң ызы зор екендігі баршағ а мә лім.Деректанушы ғ алым Қ.М. Атабаев: “тарихи деректер ө зінің саны, кө лемі жағ ынан аса кө п, мазмұ ны, тү рі жағ ынан ә р алуан. Оның бә рін қ амту аса қ иын. Сондық тан тарихи деректер тең ізінде дұ рыс жол табу, тарихи зерттеулерде оларды тиімді жә не пайдалы етіп қ олдана білу қ ажеттілігі оларды сыныптау проблемасын туғ ызады. Басқ аша айтқ анда, деректерді ортақ қ асиеттері бар, бірақ бір-бірінен ерекше белгілерімен айырылатын категорияларғ а бө лу” - деп жазды.[68] Ал тарихнама ғ ылымының деректерінің ө згешелігі туралы жиі айтыла бермейді. Дегенмен бұ л ұ ғ ымның пайда боғ андығ ына екі ғ асырдан астам уақ ыт ө тті. Алайда олар турасында арнайы зерттеулер жү ргізіліп, тарихнамалық деректердің тү рін тү степ, аттарын атап, жіктеп, тү сініктеме берген ең бектер кө птеп жазыла қ оймады. Десек те, тарихнамалық деректерге қ атысты кейбір ой - пікірлер М.В.Нечкинаның, И.Д.Ковальченконың, Л.Н.Пушкаревтің, Е.И.Городецкийдің, С.О.Шмидтің, В.П.Наумовтың, М.С.Волиннің, В.В.Ивановтың, М.А.Варшавчиктің ең бектерінен кө рініс тапты[69]. Бұ л зерттеулерде тарихнамалық деректер ұ ғ ымы нақ тыландырылды.

Тарихнамалық деректің тарихи деректің бір бө лігі туралы ережеден шығ а отырып, Л.Н.Пушкарев аталғ ан ұ ғ ымды зерттеудің бастапқ ы кезең інде оғ ан мынадай анық тама берді; ”...тарихнамалық дерек ұ ғ ымына бойында тарих ғ ылымының тарихы бойынша мә лімет жинақ тағ ан кез - келген тарихи деректі жатқ ызуғ а болады”[70]. Л.Н.Пушкаревке қ арағ анда С.О.Шмидт тарихнамалық деректің анағ ұ рлым сыйымды анық тамасын берді. Ғ алымның пікірінше, “ тарихнамалық дерек деп тарихнамалық қ ұ былыстарды тануғ а болатын кез - келген дерек”[71].

Ө зінің пікірін негіздей отырып,.Н.Пушкарев тарихнамалық деректің басты типі болып жазба деректердің саналатындығ ын кө рсетті. Тарихнамашы фольклорлық материалдарсыз, этнографиялық мә ліметтерсіз, сурет, дыбыс жазу қ ұ жаттарынсыз зерттеулер жү ргізе алмайтындығ ын сыналап жеткізді. Осығ ан орай мынадай тұ жырым жасады: ”Кез - келген тарихи дерек тарихнама ғ ылымына жанама қ атысы болса да, тарихнамалық деректердің қ атарына жатқ ызыла алады”[72]. Мұ ндай пайымдау Е.Н.Городецкийдің келіспеушілігін тудырып, “тарих ғ ылымының дамуына ық пал ете алмайтын, ғ ылым тарихы жө нінде тікелей мә ліметтері жоқ деректер тарихнамалық деректерге жатқ ызыла бере ме” деген сауалды қ оюғ а мә жбү р етті. Тарих ғ ылымының тарихынан бірқ атар мысалдар келтіре отырып, ғ алым былайша тұ жырымдады: “Тарихнамалық деректің анық тамасы кең ауқ ымдылық ты талап етеді, ол ө зінің қ атарына тарих ғ ылымының даму процесін тү сінуге қ ажетті ә рі маң ызды материалдарды енгізуі тиіс”[73]. Шындығ ында да тарихнамалық дерекке тек ғ ылымғ а тікелей қ атысты деректерді жатқ ызу тарих ғ ылымының кешегісі мен бү гінін жә не болашағ ын болжауғ а мү мкіндік бермейді. Тарихнамалық деректерге бү кіл тарихтың тарихын тануғ а байланысты деректер мен материалдар енгізілуі қ ажет. Сонда ғ ана ғ ылымдағ ы негізгі тұ жырымдамаларды, қ ұ былыстарды, ахуалды, тарихи ойды, теориялық методологиялық тұ старын тануғ а жол ашылады.

Л.Н.Пушкарев тарихнамалық деректердң анық тамасын беріп қ ана қ оймай, оларды сыныптау туралы мә селені талқ ылауғ а қ ойғ ан. Ғ алым тарихнамалық деректердің сыныптау сызбасы, яғ ни жіктелуі тарихнамашының алдына қ ойғ ан мақ сатына байланысты деген ой айтты[74]. Алайда ө зге зерттеуші ғ алымдар оның пікірімен келісе қ оймады. Мә селен, Е.Н.Городецкий мә селенің мұ ндай қ ойылымында сыныптаудың объективті негізі жойылатындығ ын баса кө рсетсе, С.О.Шмидт тарихнамалық деректерге тарихи деректердің типі туралы ұ ғ ымды механикалық тү рде ә келіп қ ондырудың жеткілікті негізінің жоқ тығ ы, оларды тү рлерге бө лудің, жү йелеудің критерийлерін шығ арудың маң ызының аса қ ажет еместігі туралы пікір білдірді [75].

М.А.Варшавчик тарихнама бойынша деректер шең берін қ арастыра отырып, тарихнамалық деректерге тарихи білімнің қ алыптасуының, жағ дайы мен дамуының, болашағ ының бағ ыттарын ашып кө рсететін деректерді жатқ ызу қ ажеттілігі жайында тұ жырым жасап, ғ ылымда жаң а кө зқ арас танытты. М.А.Варшавчикке қ арағ анда Н.Н.Маслов ө згеше пікір танытып, тарихнамалық дерекке тек тарихшы ғ алымның мақ ала, монография, диссертация, қ олжазба, стенограмма, т.с.с. тү ріндегі ең бектерін жатқ ызғ ан[76].

Қ азақ станда тарихнама ғ ылымы, оның методологиялық ұ станымдары бойынша арнайы зерттеулер жарық кө рмегендіктен тарихнамалық деректерге қ атысты орын алғ ан пікірлер жайында айтуғ а да келмейді. Сондық тан да болар тарихнамалық ең бектерде зерттеушілердің мұ ндай деректерді тарихи деректермен шатасып кө рсету кө рініс беріп келеді..

Жоғ арыда айтылғ андарды қ орыта келе тарихнамалық деректануғ а мынадай анық тама беруге болады: бұ л тарихнамада қ олданылатын деректерді іздеп табудың заң дылық тары, оларды ө ң деу жә не пайдалану туралы білім жү йесі. Осығ ан сә йкес тарихнамалық деректер болып тарихнама пә ні бойынша анық талатын жә не тарих ғ ылымындағ ы ү рдістер туралы, оның жай - кү йінен ақ парат беретін тарихи деректер табылады. Олар тарихнамалық заң дылық тардың пайда болуын жә не дамуын орнық тыру ү шін тарихнамалық фактілермен қ атар қ олданылады. Мұ ндай пайымдау ү шжақ ты ұ ғ ымғ а; тарихнама пә нінің тү сінігіне, тарихнамалық фактінің сипатына, тарихнамалық деректі ұ ғ ындыруың қ олданысына негізделеді. Осындай біртұ тас ауқ ымдағ ы тарихнамалық қ ұ былыстар тарихнамалық деректердің мазмұ нын ашуғ а тиісті.

Тарихнаманың пә ні - тарихи білімнің пайда болуы мен дамуының заң дылық тарын тану. Ол тарихнамалық дерекке қ атысты ү стемдікте болып, пайдаланылғ ан деректердің шең берің анық тайды. Осы жайтқ а тарихнамалық дерек тұ рғ ысында академик Н.М.Дружинин назар аударғ ан. Ол: ” Қ ажетті деректерді... ғ ылыми айналымғ а тү сіру ойластырылғ ан жә не нақ ты таң дап алынғ ан тақ ырыптың проблемалары айқ ындайды”, - деп жазды.[77]

Мұ ндай қ ағ ида тарихнамалық деректің сипатындағ ы кө птеген жайтты тү сіндіреді, ә йтсе де бә рін емес.Тарихнамашы, сондай - ақ тарихшы ү шін дерек тү пнұ сқ а, одан факті алынады. Тарихнамалық заң дылық тар субъектінің - тарихнамашының шығ армашылығ ы арқ ылы айқ ындалады, мұ ның ө зі тарихнамалық деректің ұ ғ ындырылуына ық пал етпей қ оймайды. Тарихнамалық деректі таң дап алудағ ы талап сұ рыпталғ ан материалдың тарихнамалық сипатта болуы, ол екіжақ ты тү сіндіріледі; деректе тарихнамалық ақ параттың орын алуы; оны тарихнамалық заң дылық орнату мақ сатында пайдалану мү мкіндігі.

Сонымен қ атар М.В.Нечкина мынадай мә селені байқ ап, ө з пікірін: “... тарихнамалық деректердің ұ ғ ымын ашатын тарихнамалық мә ліметтерді ғ ана негізгі талап ретінде қ ою... жеткіліксіз,...себебі бұ л жағ дайда тарихнамалық дерек тү сінігі тарихнамалық фактілерді таң дап алу критерийімен қ осылып кетеді”, - деп тұ жырымдап кө рсеткен.[78] Мұ ндай ойды заң ды ә рі ғ ылыми деп санауғ а болады. Зерттеуде тарихнамалық деректердің шең беріне бір қ арағ анда ө з бойында тікелей ”тарихнамалық жү ктемені” жинақ тамаса да, бірақ тарихнама ғ ылымының ә леуметтік функциясын іске асырушы шарттармен байланысты деректер енуі мү мкін.

Тарихнамалық деректің методологиялық талдауының басты міндеттерінің бірі оның тарихнамалық факті дең гейіне кө терілуі, ал одан кейін тарихнамалық ең бекте пайдаланылуы. Бұ л процесті іске асыруғ а тарихнамалық дерек пен тарихнамалық фактнің ө зара тепе-тең дігін теориялық зердеден ө ткізу арқ ылы ғ ана қ ол жеткізіледі.

Тарихнамалық дерек пен тарихнамалық факті тарихи жә не рухани қ ұ былыстар, олар зерттеушіден тыс ө мір сү реді. Дегенмен тарихнамалық дерек тарихи деректің барлық басты белгілеріне жауап беруі тиіс, ал оларды пайдалану деректанулық жә не тарихнамалық тә жірибеде қ алыптасқ ан негізгі буындарды ө здеріне қ абылдайды. Егер тарихи дерек С.О.Шмидттің ескеруі бойынша тарихшыны тек тарихи факті туралы ақ парат сақ таушы ретінде қ ызық тырса, онда тарихнамалық дерек тарихнамашыны да тарихнамалық факті жө ніндегі ақ параттылық тұ рғ ысынан мү дделі етеді. Ғ алым деректерді тану мен тү сіндірудің диалектикасында жалпыметодологиялық тарихилық жә не ә леуметтік принциптеріне, сондай-ақ деректер мен фактлердің шынайылығ ына негізделеді. Тарихнамалық деректер мен фактілердің негізінде тарих ғ ылымының кешегісі жә не қ азіргісі қ алыптасады, оның болашағ ы болжанады. Дерек пен фактіні байланыстыратын буын - ө здері шығ аратын ақ парат. Тарихнамалық ең бектің аксиомасы оның деректанулық жағ дайы саналады, дерек пен фактнің зерттелу дең гейі тарихи жә не тарихнамалық ойдың, идеялардың, ғ ылыми тұ жырымдамалардың дамуын айқ ындайтын маң ызды белгісі болып табылады. Дегенмен дерек пен фактінің арасында ұ қ састық тарымен қ атар айырмашылық тары да бар. Тарихнамалық факті ө зінің атқ аратын қ ызметі жағ ынан тарихнамалық деректен кең, соң ғ ысының шең бері сә йкесінше тар. Бұ л бірнеше тарихнамалық жә не деректанулық сипаттағ ы жайттармен тү сіндіріледі. Кез - келген тарихнамалық факті кең ауқ ымда зерттелуге тиіс дерекке айнала алмайды. Мысалы, тарихшы зертханасының материалдары, диссертациялар мен кітаптардың қ олжазбалары, ғ ылыми пікір - таластардың, конференциялардың, т.б. жарияланбағ ан стенограммалары барлық зерттеушілердің қ олына тү се бермейді. Кейде зерттеушіге белгілі тарихнамалық факт жаң а ізденістерге, бұ рын белгісіз болғ ан немесе толығ ымен мә лім болмағ ан тарихнамалық деректерге алғ ышарттар тудырады. Тарихнамалық факті деректер кешенінің негізінде қ айта жасалады. Ғ ылыми фактілік білімді қ алыптастыру процесінде деректердің толық қ анды болмауы, шашыраң қ ылығ ы жойылады. Ғ ылыми тарихнамалық зерттеу қ ашанда ө зі негізделетін деректерден гө рі анағ ұ рлым толық ә рі кең, ө йткені ол тек деректің мә ліметін қ орытындылап қ ана қ оймай, теориялық білімге арқ а сү йейді.

Тарихнамалық деректі пайдаланудың жолдары туралы мә селе ө зекті болып саналады. Оның ү стіне бұ л мә селе ғ ылыми ә дебиеттерден толық кө рініс таппағ ан. “Тарихнамашы, - деп жазды А.И.Данилов: “тарих ғ ылымында пайда болғ ан ә рбір жаң а бағ ыт тек тарихи шынайылық ты тың идеялық методологиялық принциптер негізінде қ арастыруғ а ғ ана емес, сондай - ақ соны деректанулық тә сілдерді шығ аруғ а, тарихи қ ұ жаттарды талдаудың тартымды ә дістемесін қ алыптастыруғ а жол ашатындығ ын тү сінеді”[79].Тарихнамалық дерекпен жұ мыс істеу процесі тарих деректі ғ ылыми айналымғ а тү сірудегі кү рделі ү рдіске сә йкес келеді. В.О.Ключевский “Комментарийлерінде” деректану бойынша дә рістер курсында: ”...дерекке салынғ ан тарихи материал бірден алынбайды, оны біртіндеп тауысу ү шің деректі тү сініп, керексізден керектіні бө ліп шығ ару қ ажет. Бұ л ү шін оны алдын ала сұ рыптап, тазалап, зерттеп, оғ ан мағ лұ мат беру керек.”[80] Тарихнамалық дерекке қ атысты тү сіндіру жұ мысының сатылары да осығ ан ұ қ сас келеді. Ол сатылар мыналардан тұ рады; деректі іздеп табу жә не таң дап алғ ан тақ ырыпқ а, зерттеудің нақ ты міндеттеріне байланысты тарихнамалық деректің шынайылығ ын айқ ындау; деректерді талдау жә не сыни бағ а беру: барлық деректер кешеніне олардың арасында байланыс орнату мақ сатында синтездік талдау жасау. Тарихнамалық деректі таң дап алу ғ ылымның ө зіндік ерекшеліктері кө рсеткендей, кездейсоқ жасалмайды. Ол білім кешенінің негізінде жү ргізіледі. Солардың арасындағ ы ең бастысы болып тарихнамашының теориялық - методологиялық бағ ыт - бағ дары саналады. Деректі пайдаланудағ ы қ алыптасқ ан болжам да айтарлық тай рө л атқ арады. Десек те тарихнамалық сұ рыптаудың негізіне зерттелуге тиіс тақ ырып бойынша қ ажетті деректер кешені алынуғ а тиіс. Деректер кешенінің ішінде қ оғ амның ә леуметтік - экономикалық жә не саяси дамуының ауқ ымындағ ы тарихи білімнің қ алыптасуын зерттеуге мү мкіндік беретін деректер аса қ ұ нды болып саналады. Тарихнаманың ә ртү рлі даму кезең деріндегі тарихнамалық деректер ө зіндік қ ұ ндылық тарғ а ие.

Тарихнама ғ ылымында деректерді сыныптау мен жү йелеу мә селесі де ө зекті болып табылады. Осы тұ рғ ыда Л.Н.Пушкаревтің жү йелеу “қ ызметтік” жә не “қ осалқ ы” міндет атқ арады деген пікірі қ исынсыз болып шығ ады. Тарихнамалық деректерді дайындауда жә не оларды зерттеуде, пайдалануда жү йелеу елеулі рө л атқ арады. Тарихнамалық деректерді ә леуметтік шығ у тегіне, авторына, тү рлеріне қ арай сыныптауғ а болады.

Тарихнамалық деректануда қ олданылытын ә дістер мен ә дістеме негізінен тарихнамада, деректануда да пайдаланылады.

Тарихнамалық деректанудағ ы объективтілік пен субъективтіліктің диалектикалық байланысы мына тө мендегі аспектлерден кө рінеді; тарихи процеске – тарихнамашы айқ ындайтын шынайылық қ а қ атысты дерек субъективті тү рде болады; тарихнамалық дерекпен жұ мыс істейтін тарихнамашы - субъект оғ ан объект ретінде қ арайды.

Деректану ғ ылымында тарихи деректердің заттай жә не жазба тү рлері айқ ындалғ ан. Жазба деректердің ө здерін ғ алым Қ.Атабаев жылнамалар, заң актлері, жеке актлері, іс қ ағ аздық қ ұ жаттар, жеке адамдық деректер (хаттар, кү нделіктер, заманхаттар(, ә деби ескерткіштер, публицистикалық жә не саяси шығ армалар, ғ ылыми ең бектер, мерзімді басылымдар деп бірнеше тү рге бө лген.[81] Тарихи деректердің тү рлерімен қ атар олардың жеті типін атағ ан. Олар; жазба, заттай, этнографиялық, фольклорлық, лингвистикалық, фотокино, фоно қ ұ жаттар.[82] Тарихнама ғ ылымының ө зіндік ерекшеліктері мен заң дылық тарына байланысты деректердің тү рлері басқ аша болып келеді.Енді сол тарихнамалық деректерді кезегімен сипаттап, ә рқ айсысына жеке жеке тоқ талайық.

Кө птеген тарихнамалық деректердің арасында тарихшының ең бектері ең бастылары болып табылады. Тарихнамашы кітаптар мен мақ алалардың деректік негізін, олардың кең дігін, ө ң деудің ә дістемесін, ә дістерін сипаттайды жә не тарихшы ең бектерінің тарих ғ ылымының дамуына ә серін кө рсетеді. Сонымен қ атар оны тарихшының ғ ылымғ а енген басқ а да ең бектері қ ызық тырады.

Тарихнамалық дерекке диссертациялық жұ мыстарды да жатқ ызуғ а болады. Олардың кө пшілігі жарияланбағ ан кү йде қ алғ анымен жинақ тала келіп, тарих ғ ылымының жекелеген кезең деріндегі оның даму дең гейін сипаттайды. Осы тұ рғ ыдан алғ анда диссертациялар қ ұ нды болып саналады.

Тарихшының шығ армашылығ ының жолдарын, оның зертханасын оқ ып - ү йрену ғ ылыми ең бектермен қ атар оғ ан дайындық барысындағ ы материалдармен танысуғ а мү мкіндік береді. Дә рістер курсының мә тіндері, жарияланбағ ан қ олжазбалардың бастапқ ы нұ сқ алары, кү нделіктер, заманхаттар, ө мірбаяндар, сауалнамалар, хаттар жә не т.б. тарихнамашы ү шін аса маң ызды. Осы деректерді зерттеу бірқ атар тарихнамалық мә селелерді зерделеуге қ ажет. Ең алдымен ғ ылыми ой мен оның тарихи білімге айналуының сабақ тастығ ы процесін, тарихи тұ жырымдамалардың шығ у тегін, бастауларын, ә сіресе жекелеген тарихшылардың ғ ылыми кө зқ арастарының, шығ армашылығ ының қ алыптасуын, олардың жә не ғ ылыми мектептердің, бағ ыттардың арасындағ ы пікір - таластарды анық тау тарихнамалық зерттеу ү шін қ ұ нды.

Тарихнамашы аталғ ан деректерді, ә сіресе заманхаттарды зерттей отырып, олардың бойында ө здерінің ақ ылдастарына қ атысты сыни емес қ арым - қ атынастың орын алатындығ ын ұ мытпауы тиіс. Осығ ан кереғ ар нұ сқ а, яғ ни тарихшының ө зге мектептер мен бағ ыттардың ө кілдеріне объективті емес кө зқ арасының кө рініс табуы да мү мкін. Бұ дан шығ атын қ орытынды, тарихнамашының міндеті заманхаттар, естелік мазмұ нындағ ы ә дебиеттер авторларының саяси жә не идеологиялық мақ саттарын анық тау, олардағ ы объективтілікті субъективтіліктен ажырату, мү мкіндігінше шынайылылық пен ақ иқ атты ашып айтуды бө ліп кө рсету болып саналады.

Тарихнамалық деректердің кө рсетілген категориясын зерттеудің ө зіндік ерекшеліктері бар. Заманхаттық ең бектердің дү ниеге келуінің себептерін айқ ындау жә не шығ армашылық жұ мысқ а кү мә нмен қ арау, субъективизмнің элементтерін ашып кө рсету - тарихнамалық зерттеудің қ ажетті тұ старының бірі. Заманхаттар тарихи деректерге қ осылғ ан кезде олардың қ ұ жаттық негіздерін, ө ң деудің жә не зерттеудің ә діс - тә сілдерін айқ ындау міндеті туындайды. Дегенмен деректердің осы тобының шығ армашылық тың ә леуметтік - психологиялық тұ старын зерттеудегі, автордың деректерді танудағ ы жеке дара ерекшеліктерін танудағ ы маң ызы зор.

Тарихнамалық деректерге оқ у бағ дарламалары жә не тарихнама бойынша оқ ылғ ан курстардың есебі жатқ ызылады. Олар мына тө мендегі міндеттерді шешуге; ғ ылыми орталық тардың қ ызметін зерттеуге, тарихнаманың ғ ылыми пә н ретінде қ алыптасу процесін қ арастыруғ а, жекелеген тарихнамашылардың шығ армашылығ ын талдауғ а септеседі.

Бірқ атар ресейлік тарихнамашылар, соның ішінде М.В.Нечкина тарихнамалық деректер қ атарына тарихшының ө міп сү рген жә не қ ызмет еткен кезең ін тү сіндіретін, оның ә леуметтік ортасынан, идеялық ағ ымынан хабар беретін материалдарды да енгізуді ұ сынды. Мұ ндай ұ сыныстың терең мә ні бар, ө йткені ол жалпы методологиялық тарихилық, ә леуметтік принциптерінен, сонымен қ атар “дерек - ә леуметтік қ ұ былыс” деген қ ағ идадан туындайды. Шындығ ында да тарихи тұ жырымдамаларды олардың дә уірмен, ә леуметтік ортамен, идеологиялармен байланыссыз тү сіну, бағ а беру мү мкін емес. Осығ ан орай мынадай жайтты айтпай кетпеске болмайды; М.Н.Покровский Лаппо - Данилевскийдің 1923 жылы жарияланғ ан “Тарих методологиясы” атты кітабына рецензиясында ең бектің теориялық негіздерін сынғ а ала отырып, былай деп жазғ ан: ”Лаппо-Данилевский ө зінің жазылғ ан ортасынан мү лде алшақ кітапты алады. Ол ү шін кез - келген кітаптың бә рі бірдей. Қ ашан жә не қ айда жазылғ аны...бә рібір”[83].Тарихнамалық тә жірибе кө рсеткендей, деректі белгілі бір ә леуметтік ортаның жә не ө з заманыныдағ ы идеялық ағ ымдардың, олардың авторларының кө зқ арастарының ә ртү рлілігінің жемісі ретінде зерттеу оның қ ызмет ету заң дылық тарын анық тауғ а мү мкіндік береді.

Қ ұ нды тарихнамалық дерек болып мерзімді жә не мерзімді емес басылымдар саналады. Журналдардағ ы, ғ ылыми бюллетендердегі, ақ параттық жә не реферативті шолулардағ ы материалдардың, ә сіресе ә дебиеттерге шолулар мен реценциялардың зерттеушілер ү шін маң ызы зор. Олар басқ алардан бұ рын зерттеушінің назарына ғ ылымнан орын алғ ан тұ жырымдарды, кө зқ арастарды, пікірлерді, тарих ғ ылымының жетістіктерін, дамуы мен олқ ылық тарын жеткізеді. Мұ ндай деректер тарихнамашы ү шін тарихи білімнің жағ дайын нұ сқ айтын кө рсеткіш болып табылады. Кең естік кезең де ғ ылыми журналдардың беттерінде ә ртү рлі пікір - таластардың, ең бектерді талқ ылаудың матералдары жиі басылып тұ ратын. Ғ ылыми айтыс- тартыстарды журналдардың ө здері ұ йымдастыратын. Бұ л ғ ылыми басылымдарғ а қ ойылатын талаптардың бірінен саналатын. Тә уелсіздік жағ дайында мұ ндай дә стү р сирек кездесетін қ ұ былысқ а айналғ ан. Мұ ның ө зі қ азіргі кезең дегі тарих ғ ылымының жай - кү йінен, оның дең гейінен хабар береді. Бибиографиялық шолулар немесе жарық кө рген ә дебиеттердің тізімі тарихнамашының шығ армашылығ ының бастапқ ы сатысындағ ы ө зіндік жол сілтеушілер болып табылады. Аталғ ан деректермен жұ мыс істеудің мерзімді басылым материалдарының қ ашан, қ ай жерде, ненің шығ арылғ андығ ын білудегі маң ызы айтарлық тай.

Тарихнама, оның методологиясы ү шін тарих ғ ылымының дамуы мә селелері бойынша ө ткізілген конференциялардың, симпозиумдардың жә не басқ а да бас қ осулардың жұ мыстарынан кө рініс беретін деректер маң ызды рө л атқ арады.

Тарихнамашы тарихнамалық деректердің бір тү ріне жататын тарихи мекемелердің жә не тарихшы мамандарды даярлаудың тарихы баяндалатын материалдарды айналып ө те алмайды. Солардың ішінде тарих ғ ылымы орталық тарының қ алыптасуын, қ айта қ ұ рылуын, ғ ылыми мамандарды даярлауды жә не қ айта дайындауды тарих ғ ылымының материалдық базасын кө рсететін деректер ерекше мә нге ие. Олардың бойында тарихнама ғ ылымының даму заң дылық тарын зерделеуге қ ажетті материалдар жинақ талғ ан.

Тарихнама ғ ылымының дамуы туралы статистикалық материалдар жә не анық тамаларды жаппай деректерге жатқ ызатын болсақ, онда олар тарихнамалық сипатқ а ие болады.

Тарихнамалық деректердің тізімін осы аталғ андармен аяқ талды деуге болмайды. Тарихнамашы кө п жағ дайларда тарихнама ғ ылымының шынайы оқ иғ аларын бейнелейтін деректердің жә не фактілердің кешенімен жұ мыс істейді. Кейбір кездерде нақ ты тарихнамалық дерек болмай қ алуы мү мкін, алайда мұ ның ө зі тарихнамалық фактінің орын алмағ андығ ын білдірмейді. Белгілі бір тақ ырып немесе мә селе бойынша тікелей тарихнамалық дерек кездеспесе де ә ртү рлі дең гейдегі тарихнамалық фактілер тарихшылардың ең бектерінен табылады.

Тарихнамашы тарих деректерді жинақ тау жә не ғ ылыми айналымғ а тү сіру тарихын зерттеуде мынадай міндеттерді шешуге ұ мтылуы хақ: деректанулық базаның жаң а идеялардың, кө зқ арастардың, тұ жырымдамалардың орнатылуына жә не олардың кең ейтіліуіне, тарылуына ық палы; деректерді ө ң деудің жә не талдаудың ә дістемесін анық тау; тарихи зерттеулерде берілген сілтемелердің ғ ылыми айналымғ а тұ ң ғ ыш рет ендірілгенін айқ ындау. Осығ ан орай тарихи дерек ө зінің бірінші, е кінші сапасында, яғ ни деректің пайда болуы мен оны тарихшының талдауы тұ рғ ысында терең тү сіндірілген болса, онда тарихнамалық дерек ү шінші дең гейде, тарихнамалық ең бекте оның пайдаланылуы жә не интерпретациясы тү рінде кө рінеді.

Тағ ы бір айта кетерлік жайт, тарихнамалық деректердің шең бері, олардың ә ртү рлі топтарының, жә не деректер кешенінің ө зара байланыстарын талдаудың қ ажеттілігі зерттелуге тиіс тарихнамлық жұ мыстың мақ сатына сә йкес кең ейіп, ә рқ айсысына ө зіндік бағ ыт - бағ дар таң дап алынады.

Тарихнамалық деректердің қ ұ рылымы ө те бай. Ол ө зіне мынадай қ ұ рамдас бө ліктерді ендіреді; тарихи білімдердің ғ ылымында пайдаланылатын, методологияны қ алыптастыру процесімен байланысты деректер; тарих ғ ылымын қ алыптастыратын саяси, идеялық шарттарды, тарихи шығ армашылық тың психологиясын кө рсететін деректер.

Тарихи деректердің иерархиясының тө рінде ең бастылары тарихи ә дебиетпен байланыстылары тұ рады. Қ алғ андары деректер жү йесіне кіреді. Оларды нақ ты қ алыптасып, қ абылданғ ан жіктемеге бө лу қ иындық тудырады.

Деректану ғ ылымында тә різді тарихнамалық деректерді жү йелеп, топтарғ а бө ліп, жіктеу қ исынсыз. Бастысы - сол деректерді танып, оларды орнымен пайдаланып, талдай білу.

Тарихнамалық деректерді талдап, бағ а берудің жетекші критерийлері болып жалпыметодологиялық тарихилық, ә леуметтік принциптері саналады. Олар тарихнамалық заң дылық тарды орнатуғ а қ ызмет етеді.

Тарихнамалық деректану бойынша білім тарихнаманың заң дылық тарын тү сіну ү шін ғ ана қ ажет емес. Терең білім мен біліктілік шынайы тарихнамалық ақ иқ атты жә не тарихнаманың теориялық - методологиялық аспектілері деген ұ ғ ымғ а біріккен ө зге де тарихнамалық мә селелерді айқ ындауда шешуші ә рі маң ызды рө л атқ арады.

 

 

Тақ ырыптың мазмұ нын бекіту ү шін қ ойылатын сұ рақ тар:

1.Тарихнамалық дерек ұ ғ ымы жә не оның тарихи дерек ұ ғ ымынан ерекшелігі.

2.Тарихнамалық дерек туралы балама кө зқ арастар.

3.Тарихнамалық деректердің тү рлері.

4.Тарихнамалық деректану жә не оның мә ні.

5.Тарихнамалық деректермен жұ мыс істеудің ғ ылыми ә діс-тә сілдері.

 

 


Поделиться с друзьями:

mylektsii.su - Мои Лекции - 2015-2024 год. (0.013 сек.)Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав Пожаловаться на материал