Тақырып. Топографиялық картадағы географиялық және тікбұрышты координаттар.

Жоспар:

3. Тік бұ рышты координаттар

4. Географиялық координаттар

Ә дебиеттер

1. Колосова, Н. Н. Картография с основами топографии [Text]: учеб.пособие для вузов / Н. Н. Колосова, Е. А. Чурилова, Н. А. Кузьмина. - М.: Дрофа, 2006. - 272 с

2. Чурилова Е.А. Картография с основами топографии. Практикум: учеб.пособие для вузов [] / Е. А. Чурилова, Н. Н. Колосова. - М.: Дрофа, 2004. - 128 с.:

3. Фокина Л. А.Картография с основами топографии: учеб. пособие для вузов [] / Л. А. Фокина. - М.: ВЛАДОС, 2005. - 335 с.

4. Южанинов В.С. Картография с основами топографии: учеб.пособие для студ.вузов / изд.2-е, перераб. - М.: Высшая школа, 2005. - 302 с:

Топографиялық картаның беті солтү стік жә не оң тү стік жағ ынан параллельдермен, ал батыс жә не шығ ыс жағ ынан меридиандармен шектелген. Кескінделген заттар мен жергілікті жердің контурларының географиялық координаталарын анық тау мү мкіндігі болу ү шін картада градус рамкасы балады. Ол карта бетінің ішкі жә не сыртқ ы рамкаларының аралығ ында орналасқ ан. Градус рамкасы шығ ыс пен батыс қ абырғ аларындағ ы ендіктің минуты мен солтү стік пен оң тү стік қ абырғ аларындағ ы бойлық тың минуты кезектесіп отыратын қ ара жә не ақ шашқ алармен белгіленген. Ә р ендік пен бойлық тың минуты алты тең бө лікке бө лінген. Осы белгіленген нү ктелердің ара қ ашық тығ ы 10 секундке тең. Градус рамкасының жол-жол сызық тарын пайдаланып карта бетінде градус торын жү ргізуге болады. Олар картада нү ктелердің географиялық координаталарын анық тауғ а мү мкіндік береді.

Картағ а градус торынан басқ а тікбұ рышты зональды координаталар схемасының квадратты координаталар торы салынады. Осы тордың квадратының қ абырғ асы километрлердің толық санымен белгіленеді, сондық тан оны километрлік деп атайды.

1. Сурет. Топографиялық карта бетінің схемалық бейнесі

Оң тү стіктен солтү стікке қ арай жү ргізілген километрлік тордың сызық тары зонаның остьік меридианына параллель (Ох осіне), ал батыстан шығ ысқ а қ арай жү ргізілген сызық тар экватордың жазық тық тағ ы проекциясының кескініне параллель (яғ ни Оу осіне) болады. Километрлік тордың кө мегімен нү ктелерің тікбұ рышты координаталары анық талады.

Карта бетінің градус рамкасының сыртында безендіру рамкасы сызылады. Осы рамканың сыртында орналасқ ан жазулар жә не графиктер шектік безендіруге жатады. Ә рбір топографиялық картаның ү стің гі жағ ында беттің номенклатурасы кө рсетіледі. Рамканың тө менгі жағ ынан мыналар орналасады:

1. магнит тілінің орташа бұ рылуы

2. масштабтар

3. жер бедері қ имасының биіктіктері туралы мә лімет

4. табан графигі

5. тү сірілген жә не жаң артылғ ан жылы.

Жазық тікбұ рышты координаттар жү йесі — жазық тық та нү ктенің орнын аныктайтын координаттар осіне катысты сызыктык шама. Топографияда жазық тікбұ рышты координаттар жү йесі мына ретпен салынады:

1. Жер шарының беті алты градустық аймақ тар бойынша жазық тық қ а жазылады.

2. Олардың есебі Гринвич меридианынан шығ ысқ а қ арай бірден алпысқ а дейін жү ргізіледі.

3. Абсцисс осі X (тік осі) — ә рбір аймақ та остік меридианның бейнесі, ал ордината осі У (кө лденең осі) — экватор бейнесі ретінде кабылданады.

4. Олардың қ иылысу координатының басы О.