Дебиеттер

1. Колосова, Н. Н. Картография с основами топографии [Text]: учеб.пособие для вузов / Н. Н. Колосова, Е. А. Чурилова, Н. А. Кузьмина. - М.: Дрофа, 2006. - 272 с

2. Чурилова Е.А. Картография с основами топографии. Практикум: учеб.пособие для вузов [] / Е. А. Чурилова, Н. Н. Колосова. - М.: Дрофа, 2004. - 128 с.:

3. Фокина Л. А.Картография с основами топографии: учеб. пособие для вузов [] / Л. А. Фокина. - М.: ВЛАДОС, 2005. - 335 с.

4. Южанинов В.С. Картография с основами топографии: учеб.пособие для студ.вузов / изд.2-е, перераб. - М.: Высшая школа, 2005. - 302 с:

Барлық жер бетін геодезиялық тор алып жатыр. Жердің физикалық бетінен элипсоид бетіне кө шу ү шін геодезиялық тірек торы қ ажет. Тірек қ аң қ асы ретінде координаттық тор мен геодезиялық негізгі пунктері қ олданылады. Пунктер х, у координатарына ие. Соның кө мегімен тор картағ а тү сіріледі. Карта жасауда пайдаланылатын элипсоид кө лемі 6378245 жә не сығ ылуы 1, 298. Жердің физикалық беті элипсоид бетіне жобаланғ аннан кейін, ол кішірейтіледі сферадан жазық тық қ а кө шу ү шін 3 ө зара байланысқ ан ә рекетте жү ргізіледі:

13. Жердің физикалық бетінің координаттары геоид бетіне, сосын Красовский элипсоидына тү сіру.

14. Элипсоид кө лемін глобус кө леміне дейін кішірейту.

15. Глобустың жазық тық қ а проекциялар кө мегімен тү сірілуі.

Сфералық беттің жалпақ бейнесінің масштабы бұ рмаланушылық тарғ а байланысты картаның барлық жерінде бірдей емес. Басқ аша айтқ анда барлық карталардың масштабы ө згермелі шама (топографиялық картадан басқ а). Глобусты меридиан бойынша қ ұ рғ ан кезде жақ ында параллельдер ұ зындығ ы экваторғ а тең, ал экватор ұ зындығ ы ө згеріссіз қ алды. Бұ л жағ дайда экватор сызығ ы негізгі масштаб болып келеді, яғ ни карта қ ұ руғ а негіз болғ ан глобус масштабы.

16. Бас масштаб

17. Жеке масштаб

Бас масштаб картада бұ рмаланушылық тар жоқ жерде сақ талады. Бірде бұ рмалаушы сызық тарды қ осатын сызық изокола деп аталады.

Картада бұ рмаланушылық тар жоқ сызық тарды 0 – дік бұ рмалану сызық тары деп аталады. Картада бұ л сызық тарғ а бас масштаб сә йкес келеді. Картаның қ алғ ан жерлерінде масштаб жеке болып келеді. Жеке масштаб бас масштабтың жү здік ү лесінде кө рінеді жә не изокола жеке масштабтың мә ніне тең. Мысалы: Егер параллель бойынша жеке масштаб бас масштабтан екі есе кө п болса, онда бұ л параллель бойындағ ы изокола 2.00 тең. Масштабы жеке параллель ұ зындығ ы 2 есе кө п. Егер изокола 0, 50 болса, картадағ ы сызық глобустағ ы сә йкес сызық тан 2.00 қ ысқ а болады.карта масштабы орны мен бағ ытына қ арай ө згермелі шама болып табылады.

Сфералық бет жазық тық қ а тү сірілгенде жиырылу мен ү зілулерсіз тү сірілмейді. Глобусты жазық тық та бейнелегенде меридиандар мен параллельдер тірек сызық тар пайдаланылады. Жазық бейнені қ ұ ру негізінде географиялық тор картографиялық торғ а айналады. Ол картографиялауғ а жататын қ ұ былыстар мен процестер бейнеленетін қ аң қ алар болып кетеді. Картада ұ зындық, аудан, бұ рыштар мен формалардың бұ рмалануы кездеседі. Ұ зындық тың бұ рмалануы жеке масштабтың бас масштабтың қ атынасымен есептеледі.

M – масштаб бө лімі

Н= l/L *M H - бұ рмалану

L – элипсоид қ ашық тық

l – картадағ ы қ ашық тық