Тақырыбы: Про- және эукариот гендер экспрессиясының реттелуі

5.2. Мақ саты: Про- жә не эукариот гендерінің белсенділігінің реттелу механизмдерін білу.

5.3. Дә ріс тезистері:

5.3.1. Гендер белсенділігінің реттелу механизмдері жә не жалпы принциптері.

5.3.2. Прокариот гендерінің белсенділігінің реттелуі.

5.3.3. Эукариот гендерінің белсенділігінің реттелуі.

5.3.4. Гендер белсенділігінің реттелу дең гейлері жә не олардың сипаттамалары.

Адам ағ засында гендер жиынтығ ы бірдей бола тұ ра қ ұ рылысы жә не қ ызметі бойынша ерекшелінетін ә ртү рлі 200 жуық жасушалық фенотип белгілі. Жасушаның фенотиптік ә ртү рлілігі нақ ты геннің немесе гендер комплексінің экспрессиялану уақ ытымен ә р тү рлі типтегі жасушалардың жә не сигналдардың экспрессиялынатын гендерінің ә р тү рлі ү йлесімділігімен анық талынады. Конститутивтік, деп аталатын кейбір гендердің генетикалық белсенділігі тұ рақ ты болады, ө йткені олардың реттеуші ақ уыздары ү немі промотормен байланыста болатындық тан транскрипция тоқ тамайды. Индукция немесе репрессия гені ө зіне тә н реттеуші гендермен уақ ытша байланысу сипатында болатындық танда басқ а гендердің промоторлары реттеуші ақ уызбен оқ тын-оқ тын ғ ана байланысып отырады. Гендер белсенділігінің реттелуінің негізгі дең гейі – транскрипциялық дең гей, бірақ ол жалғ ыз ғ ана дең гей емес. Мысалы, молекулалық аппарат геннің ө зінен ғ ана сигнал қ абылдауы қ ажет: сплайсинг, процессинг, тасмалдану дең гейі, трансляция дең гейі (цитоплазмада мРНҚ тез бұ зылуы мү мкін немесе деградациялануынан цитоплазмалық ақ уыздар арқ ылы қ орғ анады, осыдан барып мРНҚ тұ рақ тылығ ы жә не шала ө мір сү руі туындайды – бұ л геннің реттелуінің ерекше механизмі).

5.4. Кө рнекілік материал: 3-7-шімультимедиялық дә ріс, тақ ырып бойынша бейнефильмдер.

5.5. Ә дебиеттер:

Негізгі:

5.5.1. Генетика. Под ред. Иванова В.И. М.: Академкнига, 2006.

5.5.2. Гинтер Е.К. Медицинская генетика. М.: Медицина, 2003.

5.5.3. Медициналық биология жә не генетика. Е.Ө. Қ уандық овтың ред. Алматы, 2004. 444 б.

5.5.4. Қ уандық ов Е.Ө., Аманжолова Л.Е. Молекулалық биология негіздері (дә рістер жинағ ы).

Алматы: Эверо, 2008. 224 б.

5.5.5. Муминов Т.А., Куандыков Е.У. Основы молекулярной биологии (курс лекций). Алматы: Эверо, 2009. 208 с.

5.5.6. Мушкамбаров Н.Н., Кузнецов С.Л. Молекулярная биология. М., 2003.

5.5.7. Фаллер Д.М., Шилдс Д. Молекулярная биология клетки. М., 2003.

5.5.8. Қ азымбет П.Қ., Аманжолова Л.Е., Нұ ртаева Қ.С. Медициналық биология. Алматы, 2002. 350 б.

5.5.9. Қ уандық ов Е.Ө., Ә білаев С.А. Медициналық биология жә не генетика. Алматы, 2011. 444 б.

5.5.10. Қ уандық ов Е.Ө., Нұ ралиева Ұ.Ә. Негізгі молекулалық -генетикалық терминдердің орысша-қ азақ ша сө здігі. Алматы: Эверо, 2012. 112 б.

Қ осымша:

5.5.11. Введение в молекулярную медицину. Под ред. Пальцева М.А. М., 2004.

5.5.12. Жимулев И.Ф. Общая и молекулярная генетика. Новосибирск: Сиб.унив. изд-во, 2007.

5.5.13. Коничев А.С., Севастьянова Г.А. Молекулярная биология. М., 2005.

5.5.14. Медицинская генетика: учеб. пособие/ Роберт Л. Ньюссбаум, Родерик Р. Мак-Иннес, Хантингтон Ф. Виллард: пер. с англ. А. Ш. Латыпова; под ред.акад.РАМН Н. П. Бочкова. М., ГЭОТАР-Медиа, 2010.

5.6. Бақ ылау сұ рақ тары (кері байланыс):

5.6.1. Оперон деген не?

5.6.2. Прокариот гендерінің реттеліу дең гейлері.

5.6.3. Прокариот гендерінің белсенділігінің реттелу механизмдері.

5.6.4. Эукариот гендерінің белсенділігінің реттелу ерекшеліктері.

5.6.5. Гендердің дифференциалды экспрессиясы жә не оның ағ за тіршілігіндегі маң ызы.

.

Ү ш тілдегі тү сіндірме сө здер: