Тақырыбы: Даму генетикасы

5.2. Мақ саты: Онтогенездің генетикалық жә не жасушалық механизмдерін білу.

5.3. Дә ріс тезистері:

5.3.1. Онтогенез: тү сінігі, кезең дері.

5.3.2. Онтогенездің жасушалық жә не генетикалық механизмдері.

5.3.3. Онтогенез барысында гендердің дифференциалдық белсенділігі.

Даму генетикасы онтогенез барысында тұ қ ым қ уалау ақ паратының іске асырылу механизмідерін зерттейді.

Адамның ұ рық танғ ан жұ мыртқ а жасушасында ағ заның дамуының толық тұ қ ым қ уалау бағ дарламасы кодталғ ан, оны іске асырылуы ағ заның жеке тіршілік циклін қ амтамасыз етеді. Адамның барлық жасушаларының қ ұ рлысы жә не қ ызметі жағ ынан алуан тү рлілігіне қ арамастан генетикалық материалы бірдей болады. Адам ағ засында 200 жуық ә ртү рлі жасушалардың фенотип белгілі. Ә ртү рлі жасушалар ө здерінің гендерінің экспрессиясымен ерекшеленеді, ә рі гендердің іске қ осылып не істен шығ арылып отыру реті детерминация нә тижесіне сай реттелінеді.

Детерминация – жасушаның тү рліше бағ ытта жіктелуін шектеп, жасушалардың арнайы, маманданғ ан жолмен дамуын анық тайды. Жасуша дамуының бағ дарламасы морфофизиологиялық ерекшеліктер байқ алмастан бұ рын анық талады. Ұ рық танбағ ан жұ мыртқ а жасушасының цитоплазмасының ө зінде-ақ позициялық ақ парат қ алыптасады.

Жұ мыртқ а жасушасының цитоплазмасындағ ы гетерогенділіктің қ алыптасу процесін ооплазмалық сегрегация, деп атайды. Нә тижесінде ү ш шектелген аймақ қ алыптасады: анималды-вегетативті, дорзо-вентралды, терминальды (бас жә не қ ұ йрық бө лімдері).

Ооплазмалық сегрегация реттеуші гендердің дифференциальді экспрессиясына негіз болады.

Онтогенез барысында барлық жануарлар сияқ ты адам ұ рығ ы да сегменттерге бө лінеді. Бұ л процесс с егменттеліну деп аталынады, оны екі топтағ ы гендер бақ ылайды:

1) сегрегациялық гендер болашақ сегменттердің санын анық тайды;

2) гомеозистік гендер ә р сегменттің даму бағ ыттарын бақ ылайды.

Олардың нуклеотидтер реті бірдей болғ андық тан олар - гомеобокстар деп аталынады.

Қ алыпты онкогенетикалық дамудың бұ зылуы туа біткен ақ аулық тарғ а ә келеді, олар балалар ө лімінде маң ызды роль атқ арады.

5.4. Кө рнекілік материал: 22-23 -шімультимедиялық дә рістер, тақ ырып бойынша бейнефильмдер.

5.5. Ә дебиеттер:

Негізгі:

5.5.1. Қ азымбет П.К., Аманжолова Л.Е., Нұ ртаева Қ.С. Медициналық биология. Алматы: Эверо, 2002. 350 б.

5.5.2. Медициналық биология жә не генетика. Е.Ө. Қ уандық овтың ред. Алматы, 2004, 444 б.

5.5.3. Қ уандық ов Е.Ө., Аманжолова Л.Е. Молекулалық биология негіздері (дә рістер жинағ ы). Алматы: Эверо 2008. 224 б.

5.5.4. Қ уандық ов Е.Ө., Нұ ралиева Ұ. Ә. Жалпы жә не медициналық генетика негіздері (дә рістер жинағ ы). Алматы: Эверо, 2009. 216 б.

5.5.5. Қ уандық ов Е.Ө., Ә білаев С.А. Медициналық биология жә не генетика. Алматы, 2011. 356 б.

5.5.6. Қ уандық ов Е.Ө., Нұ ралиева Ұ.Ә. Негізгі молекулалық -генетикалық терминдердің орысша-қ азақ ша сө здігі. Алматы: Эверо, 2012. 112 б.

5.5.7. Гинтер Е.К. Медицинская генетика. М.: Медицина, 2003. 446 с.

5.5.8. Щипков В.П., Кривошеина Г.Н. Общая и медицинская генетика. М.: Академия, 2003. 256 с.

5.5.9. Биология. Под ред. Ярыгина В.Н. В 2-х томах. М.: Высшая школа, 2004.

5.5.10. Бочков Н.П. Клиническая генетика. М.: Гэотар-Мед, 2006. 444 с.

5.5.11. Генетика. Под ред. Иванова В.И. М.: Академкнига, 2006. 638 с.

Қ осымша:

5.5.12. Геномика медицине. Под ред. Иванова В.И. М.: Академкнига, 2006. 392 с.

5.5.13. Жимулев И.Ф. Общая и молекулярная генетика. Новосибирск: Сиб.унив. изд-во, 2007. 479 с.

5.5.14. Наследственные болезни: национальное руководство/под.ред.акад. РАМН Н.П. Бочкова.-М.: ГЭОТАР-Медиа, 2012. 936 с.

5.5.15. Медицинская генетика: учеб. пособие/ Роберт Л. Ньюссбаум, Родерик Р, Мак-Иннес, Хантингтон Ф. Виллард: пер. с англ. А. Ш. Латыпова; под ред. акад. РАМН Н. П. Бочкова.- М.: ГЭОТАР-Медиа, 2010. 620 с.

5.5.16. Наследственные болезни: национальное руководство/под.ред.акад. РАМН Н.П. Бочкова.-М.: ГЭОТАР-Медиа, 2012. 936 с.

5.6. Бақ ылау сұ рақ тары (кері байланыс):

5.6.1. Онтогенездің кезең дерін атаң ыз.

5.6.2. Онтогенездің жасушалық механизмдері.

5.6.3. Онтогенездің генетикалық механизмдері.

Ү ш тілдегі тү сіндірме сө здер: