ЖЕТІ ЖАРҒЫ» ЗАҢДАР ЖҮЙЕСІ

I бө лім. Мемлекет мү ддесі

1-бап. Мемлекет тұ тастығ ы мен бірлігіне іріткі салып, бү лік жасағ ан – ө лім жазасына кесіледі.

ІІ бө лім. Ұ лт тазалығ ы

2-бап. Жеті ата ішінде қ ан алмастыру ө лімге немесе ағ айындар белгілеген жазағ а бұ йырылады.

ІІІ бө лім. Дін тазалығ ы

3-бап. Жеті адам куә болып, Қ ұ дайғ а тіл тигізгені дә лелденсе, тас боран қ ылып ө лтіріледі.

4-бап. Ө зге дінге кіріп – кә пір болғ ан адам мал-мү лкінен айрылады.

5-бап. Ө зіне-ө зі қ ол салғ андар бө лек жерленеді.

ІV бө лім. Жанұ яның біртұ тастығ ы

6-бап. Егер ә йелі ерін ө лтірсе, ө лім жазасына кесіледі (егер ағ айындары кешірім жасаса, қ ұ н тө леумен ғ ана қ ұ тылады, мұ ндай қ ылмысты екіқ абат ә йел жасаса, жазадан босатылады, бірақ қ арғ ысқ а ұ шырайды).

7-бап. Егер ері ә йелін ө лтірсе, ол ә йелінің қ ұ нын тө лейді.

8-бап. Егер екіқ абат ә йелді атты кісі қ ағ ып кетіп, одан ө лі бала туса: 5 айлық бала ү шін – 5 ат, 5 айдан 9 айғ а дейінгі балағ а – ә р айына 1 тү йе тө лейді. (1 тү йе 3 атқ а немесе 10 қ ойғ а тең).

9-бап. Ә йел зорлау кісі ө лтірумен бірдей қ ылмыс болып есептеледі.

Мұ ндай қ ылмыс ү шін еріне немесе қ ыздың ата-анасына қ ұ н тө леуге тиіс, егер жігіт ө зі зорлағ ан қ ызғ а қ алың тө леп ү йленсе, жазадан босатылады. 10-бап. Ә йелі ерінің кө зіне шө п салу ү стінде ұ сталса, ері оны ө лтіруге хақ ылы. Бірақ қ ылмысты сол сә тінде жария етуге тиіс. Ә йелінен сезіктенген еркектің сө зін тө рт сенімді адам дә лелдеп беруі керек. Егер олар теріске шығ арса, ә йел кү нә сіз деп табылып, жазадан босатылады. 11-бап. Біреудің ә йелін кү йеуінің келісімінсіз алып қ ашқ ан адам ө лімге бұ йырылады немесе ердің қ ұ нын тө лейді. Егер ә йелдің келісімімен ә кетсе, кү йеуіне қ алың тө леп, қ осымшасына қ алың сыз кыз беруге тиіс.

12-бап. Ата-анасына тіл тигізген ұ лды мойнына қ ұ рым байлағ ан кү йі қ ара сиырғ а теріс мінгізіп, ө зін қ амшымен сабап, ауылды айнала шапқ ылатады. Ал қ ыз болса қ ол-аяғ ы байланып, анасының билігіне беріледі.

13-бап. Ерінің ұ рлығ ын біле тұ ра хабарламағ ан ә йелі мен баласы жазағ а тар-тылмайды, ө йткені ү лкеннің ү стінен шағ ым айту ә бестік саналады.

V бө лім. Қ ылмыс пен жаза

14-бап. Қ анғ а қ ан алу, яғ ни біреудің кісісі ө лтірілсе, оғ ан ердің қ ұ ны тө ленеді.(Ер адамғ а – 1000 қ ой, ә йелге – 500 кой).

15-бап.Ұ рлық, қ арақ шылық жә не зорлық -зомбылық жасағ ан адам ө лім жазасына кесіледі. Жазаны ердің қ ұ нын тө леу арқ ылы жең ілдетуге болады.

16-бап. Денеге закым келтірілсе, соғ ан сә йкес қ ұ н толенеді (бас бармақ – 100 қ ой, шынашақ – 20 қ ой).

17-бап. Ата-анасы ө з баласының ө лімі ү шін жауапқ а тартылмайды. Ал анасы баласын қ асақ ана ө лтірсе, ө лім жазасына кесіледі.

18-бап. Ұ рлық жасағ ан адам ү ш тоғ ызымен қ айтаруғ а тиіс.

19-бап.Ұ рлық пен кісі ө лтіруді қ оса жасағ ан адам екі бірдей жазағ а тартылады.

20-бап. Барымтадан қ айтқ ан мал тө лімен қ айтарылуғ а тиіс.

21-бап. Жауынгер атты ұ рлағ ан ө лім жазасына кесіледі.

22-бап. Ө лтірілген аң шы иті немесе бү ркіті ү шін иесінің қ ұ л немесе кү ң беруді талап етуге хақ ысы бар.

VІ бө лім. Адам қ ұ қ ығ ы жә не мү лік меншігі

23-бап. Егер ә кесінен енші алғ ан ұ л баласыз болып ө лген болса, онда оның қ ожалығ ы ө зінің ә кесіне беріледі. Жасы кіші балалар жақ ын туыстарының қ амқ орлығ ына беріледі, ал олар болмағ ан болса, бө тен, бірақ сенімді адамдарғ а беріледі. 24-бап. Ә йелді ренжіткен адам, одан кешірім сұ рауғ а тиіс. Кешірім сұ рамаса, арсыздығ ы ү шін айып салынады.

25-бап. Кімде-кім азғ ындық қ а жетелеген немесе зорлық пен бұ зық тық жолғ а салғ ан ә йелдің ар-намысы ү шін сол адам ө лтіріледі немесе азғ ындығ ы ү шін одан 200 жылқ ы ө ндіріліп алынады. 26-бап.Тө ре мен қ ожаның қ ұ ны қ арашадан 7 есе артық тө ленеді. (Тө ре мен қ ожалар сауатты болғ андық тан, мемлекеттің ерекше қ амқ орлығ ында болғ ан). 27-бап. Қ ұ л ө мірі қ ұ нсыз. Ол қ ожайынның билігінде (қ азақ қ ұ лдарды жалшы, малшы ретінде ұ стап, кейін бө лек шығ арып отырғ ан).

VП бө лім. Билік тә ртібі

28-бап. Ү лкен дау-дамайды шешуді жә не кү нә һ арғ а ү кім шығ аруды хан ше-шеді. Егер ханның ө зі болмаса, онда талапкер мен жауапкер тұ ратын ауылдың билері мен ақ сақ алдары талдауғ а, оларғ а қ оса екі жақ сайлағ ан екі сарапшыны шақ ыра отырып шешуге тиіс.

29-бап. Егер жауапкердің билерге кү мә ні болса, онда ол оларды ө згерте алады.

30-бап. Кіші дауларды шешу билер мен ақ сақ алдарғ а жү ктеледі.

31-бап. Куә лікке кемінде екі немесе ү ш адам жү реді.

32-бап. Ө сиет – ағ айындар мен молданың қ атысуы арқ ылы жасалады.

*** “Жеті жарғ ы” ө зінің баптарында–”қ ылмыс” – деген ұ ғ ымды ешқ андай мазмұ нда тү сіндіріп, мә нін ашып кө рсетпейді.

Қ ылмыстық жауапқ а адамдар 13 жастан бастап тартылғ ан.

Мақ ау, есі дұ рыс емес адамды жауапқ а тартпағ ан.

Қ ұ лдары жасағ ан қ ылмысқ а – қ ожайыны жауап берген.

Қ ылмыскерді “кү нә һ ар” деп атап, жын-пері соқ қ ан, қ ұ дай атқ ан деп бағ алағ ан.

“Жеті жарғ ыда” талион принципі (қ анғ а қ ан, жанғ а жан) басым болғ анымен, қ азақ тардың кү нделікті тұ рмысында жазаны мал-мү лікпен ө теу басым болғ ан.