Химиялық элементтердің табиғатта таралуы.

ДӘ РІС 1

Дә ріс тақ ырыбы: Элементтер химиясына кіріспе.

Дә ріс тексті

Химиялық элементтердің табиғ атта таралуы.

Химиялық элементтің кайсыбір табиғ и системада (жұ лдыздар, Кү н системасы, планеталар) орташа салыстырмалы мө лшері оның таралуы немесе кларк деп аталады. Элементтер мө лшерін ә детте массалық немесе атомдық ү лес процентімен кө рсетеді. Жер қ ыртысының қ ұ рамына тек 88 элемент кіреді. Оның ішінде 8 элемент жер қ ыртысының 98, 5% массалық ү лесін қ ұ райды:

, , , , , , , .

Жер қ ыртысында оттекті қ осылыстар, оның ішінде негізгі тау жыныстарын қ ұ райтын силикаттар кө п тарағ ан. Одан соң карбонаттар мен сульфидті жә не сульфатты минералдар.

Кү н системасында элементтердің таралуы белгілібір заң дылық тарғ а бағ ынады:

1) ядро зарядының мә ні жұ п санды элементтер барлығ ынан кө бірек таралғ ан;

2) ядро заряды ө суімен элементтер таралуының азаюы біркелкі емес;

3) элементтер таралуындағ ы периодты қ айталанатын максимум-ядросының протоны мен нейтроны сиқ ырлы сан болатын элементтерге сә йкес келеді;

4) бір элемент атомы ү шін нейтрон саны жұ п болатын атом - изотобы кө бірек таралғ ан.

Жерде мө лшері аз болатын сирек элементтер тобы белгілі. Мысалы, , , , ал басқ а лантаноидтар одан да аз. Бұ лар ө здерінің минералдарының ірі кен орындары жоқ химиялық элементтер. Жеке ө з минералдарын тү збейтін химиялық элементтер шашыраң қ ы деп аталады. Мыс: .

Табиғ атта жоқ элементтерді ғ алымдар жасанды жолмен алуды ұ сынды. Синтездік жолмен, яғ ни ядролық реакцияның жә рдемімен алынғ ан бірінші элемент – технеций:

.

Технеций жә не астат алынғ ан соң, 1940 жылдан периодтық системаның дамуында жаң а дә уір – жаң а элементтер синтездеу дә уірі басталды. Ураннан кейінгі трансурандық элементтер синтезі басталды. 11 элементті (№93-103) американдық Сиборг бастағ ан ғ алымдар ашты. Кең ес одағ ында академик Г.Н. Флеровтың басшылығ ымен Дубна қ аласындағ ы ядролық зерттеулердің Біріккен институтында 7 элемент (104-110) ашылды. Қ азір 116 - элемент синтезделген.