Студопедия

Главная страница Случайная страница

КАТЕГОРИИ:

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






Дәнді бұршақ дақылдарын тұқымдары бойынша ажырату.






ДӘ НДІ БҰ РШАҚ ДАҚ ЫЛДАРЫ

Дә нді бұ ршақ дақ ылдар тобы алуан тү рлерден тұ рады. Оларды біріктіруші жалпы мақ сат – белоктарғ а бай тұ қ ым алу.

Ботаникалық ә ртү рлілігіне жә не пайдалануына қ арамастан барлық дә нді бұ ршақ дақ ылдарының танысуда, алдымен олардың жалпы ерекшеліктерімен, содан соң ә рбір тү рдің ерекшеліктерін оқ ып ү йрену керек.

Дә нді бұ ршақ дақ ылдар тобына – ас бұ ршақ, жасымық, сиыр бұ ршақ, ноғ атық (екпе чина), майбұ ршақ, ноқ ат, малазық тық немесе атбас бұ ршақ, бадана (лобия, ү рме бұ ршақ), бө рі бұ ршақ кіреді. Олардың бә рі бұ ршақ тұ қ ымдастығ ына жатады, бірақ та дақ ылдар арасында морологиясы, биологиялық ерекшеліктері мен пайдалану бағ ытына байланысты айырмашылық тары бар.

 

Дә нді бұ ршақ дақ ылдарының жалпы ерекшкліктері

Тапсырма:

Дә нді бұ ршақ дақ ылдарының ортақ сипаттамаларымен танысу.

Дә нді бқ һ ұ ршақ дақ ылдарын тұ қ ымдары бойынша ажырату.

Дә нді бұ ршақ дақ ылдарын ө скініне (майсасына) жә не жапырақ тарына қ арап ажырату.

Дә нді бұ ршақ дақ ылдарын жемістері бойынша анық тау.

Дә нді бұ ршақ дақ ылдарының ө сіп-даму сатыларын белгілеу.

Қ ажетті қ ұ ралдар мен материалдар. Дақ ылдар тү рлері жә не олардың тұ қ ымдары, жемістері, гербарийлер, суреттер, плакаттар, слайдтар, диафильмдер.

Ә дістемелік нұ сқ аулар.

Дә нді бұ ршақ дақ ылдардың жалпы сипаттамасы. Тамыры 1-2 м терең дікке бойлайтын, бірінші, екінші, ү шінші жә не одан кейінгі дә режедегі тамыршалары жақ сы дамығ ан кіндік тамыр.

Сабағ а – тік, бұ тақ ты (ас бұ ршағ ы, жасымық)не жапырылуғ а бейім (ноғ атық) болып келеді.

Жапырағ ы – кү рделі (қ ауырсынды, ү ш қ ырлы, саусақ салалы) болып бө лінеді. Кейбір тү рлерінде жапырақ серігі болады.

Гү л шоғ ыры – шоқ гү л (май бұ ршағ ы мен бө рі бұ ршақ та) немесе жапырақ қ отығ ында гү л бағ анасында бір, екі немесе ү штен орналасқ ан.

Жемісі – ә р тү рлі пішіндегі жә не мө лшердегі бұ ршақ. Піскен кезде екі ұ зынша жармағ ы жарылады, тұ қ ымдары қ ысқ а тұ қ ымжай арқ ылы бауыр жанындағ ы жігіне орналасқ ан. Піскеннен кейін бұ ршақ бауыр жіне арқ а жақ жектері арқ ылы екі жармағ а ажыратылады да, тұ қ ымдары шашылады.

Тұ қ ымдары – ә р тү рлі кө лемді, пішінді, жіне ір тү сті болып келеді, ботаникалық ұ ғ ымнан нағ ыз тұ қ ым болып табылады.

Дә нді бұ ршақ дақ ылдарын тұ қ ымдары бойынша ажырату.

Дә нді бұ ршақ дақ ылдарының тұ қ ымдарының қ ұ рылысы астық дақ ылдарынан ө згеше (39-сурет. Дә нді бұ ршақ дақ ылдарының тұ қ ымының қ ұ рылымы, 37-кесте).

 

39-сурет. 1-ас бұ ршақ, 2-жасымық, 3-сиыр жоң ышқ а, 4-малазық тық бұ ршақ (ат бұ ршақ), 5-екпе чина, 6-ноқ ат, 7-бадан, 8-май бұ ршақ, 9-бө рі бұ ршақ жің ішке жапырақ ты, 10-кө пжылдық бө рі бұ ршақ.

 

Олар біб-бірінен тұ қ ымдарының кө лемі, пішіні, тү сі жә не тұ қ ым кіндігі (кертігі) пішіні, тү сі, орналасуы бойынша анық тайды.

Дә ндә бұ ршақ дақ ылдарының дә ндері ботаникалық ұ ғ ымы нағ ыз тұ қ ым болып танылады. Тұ қ ымының сырты берік, тегіс немесе ә жімді қ алың қ абық пен кө мкерілген. Тұ қ ымның сыртында ә ртү рлі тү зілімдер кездеседі, оның ішінде кө зге тү сетін тұ қ ым кіндігі, тұ қ ым сағ ығ ының – тұ қ ым бү йрекшесіне бекітілген орны, одан тұ қ ым дамиды. Осы жерден тұ қ ым піскеннен кейін, аналық ө сімдіктен бө лінеді. Дә нді бұ ршақ дақ ылдарының тұ қ ым кіндігінің пішіні, тү сі, кө лемі жә не орналасуы ә ртү рлі. Тұ қ ым кіндігінің ортасында кіндік ізі байқ алады – тұ қ ым бү йрекшесінің талшық ты тү кті шоқ тары ізі. Кіндіктің сырты кутикуламен жабылғ андық тан, ол арқ ылы тұ қ ымның бө ртуіне қ ажетті су ө теді.

Тұ қ ым кіндігінің бір шетінде тағ ы бір тү зілім – ұ рық тық із немесе микропиле орналасқ ан. Ол арқ ылы тозаң дану кезінде ұ рық бү йрекшесіне тозаң тү тікшелері кіреді. Микропилеге қ арсы тұ қ ым кіндігінің екінші жағ ында шағ ын тө мпешікше – халаза бар, жә не ол ұ рық бү йрекшесінің негізі болып есептеледі де, одан ұ рық дамиды.

Тұ қ ым қ абатының астында, екі етті тұ қ ым жарнағ ынан тұ ратын ұ рық байқ алады. Тұ қ ым жарнақ тары бір-біріне ә лсіз иілген жақ тарымен бекіген, ол ұ рық тың алғ ашқ ы кезең інде ө су мен жетілү іне қ ажетті қ орлық қ оректік заттар жинақ талғ ан. Тұ қ ым жарнақ тарының қ осылғ ан жерінде ірі ұ рық тамырша мен бү ршікше орналасады. Бү ршікше кішірек ұ рық тық ө сімдіктің алғ ашқ ы екі нағ ыз жапырақ тарының ө скінінен тұ рады да, қ ос жарнақ тың ортасында бү ктелген кү йінде жатады, олардың арасында ө су нү ктесі орналасқ ан.

 

37-кесте.

Тұ қ ымдары Тұ қ ым кіндігі Тү рдін атауы
Мө лшері мм Пішіні Тү сі Пішіні Тү сі Орналасуы
             
4-9 Домалақ келген, тегіс немесе бұ рышты ә жімделген Сарғ ыш, сары, қ ызғ ылт, жасыл Сопақ Ашық немесе қ ара   Егістік асбұ ршақ
4-7 Домалақ келген, ә лсіз бұ рышты, кейде жаншылғ ан. Сұ р, қ оң ыр, кейде суретпен Сондай Қ оң ыр немесе қ ара   Егістік асбұ ршақ
6-9 Домалақ тау жалпақ, шеттері ү шкір Айқ ын – жасылдан қ арағ а дейін Сызық ты Ашық тү сті немесе тұ қ ым тү сіне ұ қ сас Қ абырғ асында Ірі тұ қ ымды жасымық
3-5 Айтарлық тай дө ң ес, шеттері домалақ танғ ан Сондай Сондай Сондай Сондай Ұ ақ тұ қ ымды жасымық
7-12 ден 20-30-ғ а дейін Домалақ тау жалпақ, ұ зынша келген, жұ мырланғ ан Сарғ ыш, қ оң ыр, қ ара Ұ зынша элипс тә різді Қ ара немесе ашық Шетіне қ арай науашық ты Атбас, бұ ршқ
9-14 Сына тә різді, бұ рышты-домалақ Ақ, кейде сұ р, қ оң ыр Сопақ Тұ қ ым тү сіне ұ қ сас Қ абығ ы астында Егістік ноғ атық
7-12 Бұ рышты домалақ, тұ мсыұ ты Ақ, сары, қ ара, қ ызылдау Жұ мыртқ а тә різді қ ысқ а Тұ қ ым тү сіне ұ қ сас Тұ мсығ ының астында Ноқ ат
8-15 Цилиндр, элипс, бү йрек тә різді Ә ртү рлі, бір рең ді, шұ бар Сопақ Тұ қ ым тү сіндей Ұ зын жақ шетінің ортасында Кә дімгі бадана (лобия)
6-13 Шар тә різді, сопақ, ұ зынша бү йрек тә різді Сары, жасыл қ оң ыр, қ ара Ұ зынша сопақ Ашық тү сті, қ оң ыр, қ ара Ұ зын жағ ының шетінде Май бұ ршақ
10-14 Домалақ тау, жең іл бұ рышты, қ атты, қ ысылғ ан, тіпті жалпақ Сарғ ыш, қ ызғ ылт-сарғ ыш Қ алың қ ұ рсаумен қ оршалғ ан Ашық –қ оң ыр, қ ұ рсауы ақ Тұ қ ым қ абырғ а астында Ақ бө рі бұ ршақ
8-12 Домалақ тау, бү йрек тә різді Мрамор суретті бар сұ р немесе ақ Кішігірім дө ң ес қ ұ рсаумен қ оршалғ ан Қ ұ рсау ашық тү сті Тұ қ ымныі бір шетінде Кішігірім жапырақ ты бө рі бұ ршақ

Дә нді бұ ршақ дақ ылдары тұ қ ымдарының айырмашылық

 

7-10 Домалақ тау-бү йрек тә різді, сә л қ ысылғ ан Қ ара шұ бар жә не ашық дақ тар кө рінеді Сондай Сондай Сондай Сары бө рібұ ршақ
  3-5 Српақ, ә лсіз бү йрек пішінді Ашық – сұ рдан шұ барланғ ан суреті бар қ арағ а дейін Шығ ың қ ы қ ұ рсаумен қ оршалғ ан Ашық тү сті Тұ қ ым шетіне қ арай қ иғ аш Кө пжылдық бө рібұ ршақ
               

Поделиться с друзьями:

mylektsii.su - Мои Лекции - 2015-2024 год. (0.007 сек.)Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав Пожаловаться на материал