Мемлекет жӘне ҚҰҚыҚ теориясы

МАМАНДЫҚ ТАРЫ БОЙЫНША МЕМЛЕКЕТТІК ЕМТИХАН БАҒ ДАРЛАМАСЫ

МЕМЛЕКЕТ ЖӘ НЕ Қ Ұ Қ ЫҚ ТЕОРИЯСЫ

Пә н шең берінде мемлекет жә не қ ұ қ ық теориясы ұ ғ ымы, пә ні, мә селелері мен ә дістері; мемлекет типологиясы; мемлекет тү рлері: басқ ару тү рлері, мемелекеттік қ ұ рылу, Қ азақ стан Республикасындағ ы саяси режим; қ оғ амның саяси жү йесіндегі мемлекет; Қ азақ стан Республикасындағ ы мемлекеттік аппарат қ ызметінің негізгі бағ ыттары; Қ азақ стан Республикасында қ ұ қ ық тық мемлекеттің қ алыптасу теориясы мен тә жірибесі; қ ұ қ ық ұ ғ ымы, мә ні, пайда болуы мен қ ызметі; қ ұ қ ық тү рлері (бастауы); қ ұ қ ық шығ армашылығ ы; қ оғ амдық қ атынастарды нормативті реттеу; заң шығ аруды жү йелеу; қ ұ қ ық жү йесі жә не қ оғ амның қ ұ қ ық тық жү йесі; қ ұ қ ық тық қ атынастар; қ ұ қ ық ты іске асырудың нормалары; қ ұ қ ық тық сана, заң гер қ ызметіндегі қ ұ қ ық тық мә дениет; заң дылық жә не қ ұ қ ық тық тә ртіп, қ ұ қ ық бұ зушылық жә не заң ды жауапкершілік; қ азіргі қ ұ қ ық тық жү йелердің негізгі тү рлері; қ оғ амды басқ арудың мемлекеттік-қ ұ қ ық тық қ ұ ралдары қ амтылады.

Мемлекеттік емтиханғ а дайындық сұ рақ тары:

1. Мемлекет жә не қ ұ қ ық теориясының пә ні жә не оның ерекшеліктері. Мемлекет жә не қ ұ қ ық теориясын оқ ытудың заң герлердің қ ұ қ ық тық санасын қ алыптастырудағ ы маң ызы. Мемлекет жә не қ ұ қ ық теориясының ә дістері, тү сінігі жә не тү рлері. Мемлекет жә не қ ұ қ ық теориясының жалпы жә не жеке ғ ылымдық ә дістері. Мемлекеттік-қ ұ қ ық тық қ ұ былыстарды зерттеудің диалектикалық ә дістері. Қ оғ амдық жә не зааң тану ғ ылымдары жү йесінде мемлекет жә не қ ұ қ ық теориясының алатын орны. Мемлекет жә не қ ұ қ ық теориясының функциялары (қ ызметтері).

2. Мемлекеттің пайда болуын тү сіндіретін негізгі ілімдер (патриархалдық, психологиялық, таптық, органикалық жә не т.б.) жә не оның заң ғ ылымындағ ы жә не тә жірибесіндегі мә ні. Мемлекет пен қ ұ қ ық тың пайда болуын тү сіндіретін келісім-шарт теориясы жә не оның осы заман тә жірибесіндегі маң ызы. Қ ұ қ ық тың пайда болуын тү сіндіретін негізгі ілімдер. Қ ұ қ ық тың шығ уы туралы табиғ и – қ ұ қ ық тық теория жә не заң оның тә жірибесіндегі орны.

3. Мемлекет пен қ ұ қ ық тың пайда болуындағ ы жалпы заң дылық тар. Ә р тү рлі елдердегі мемлекеттің пайда болу жолдары. Мемлекет жә не қ ұ қ ық тың пайда болуының шығ ыстық жә не батыстық жолдары.

4. Мемлекет типтері: мемлекеттерді типтерге жіктеудің тү рлі жолдары. Мемлекетті типке бө лудің ө ркениеттік жә не формациялық жолдары. Мемлекеттің типтеріне ә сер ететін факторлар.

5. Мемлекеттің тү сінігі мен мә ні. Мемлекет анық тамаларының алуан тү рлілігі жә не оның себептері. Мемлекет белгілері. Мемлекеттің негізгі белгілерін осы заманғ ы тү сіндірудің тү рлері.

6. Мемлекет функциялары. Мемлекет функцияларын жү зеге асыру нысандары. Мемлекет функцияларын жіктеу. Жаһ анданудың мемлекет функцияларына ә сер ету. Мемлекет функцияларын жү зеге асырудың нысандары жә не ә дістері. Қ азіргі кездегі демократиялық мемлекеттің негізгі функциясының бірі - адамдардың қ ұ қ ық тары мен бостандық тарын қ орғ ау (Қ Р Конституциясының 1 бабы).

7. Қ оғ амды ұ йымдастыру жә не тіршілік етудегі мемлекет жә не қ ұ қ ық тың ролі. Мемлекет пен қ ұ қ ық тың арақ атыстылығ ы. Мемлекет пен қ ұ қ ық тың салыстырмалы дербестігі.

8. Мемлекет нысаны: тү сінігі, элементтері. Мемлекет нысанының дамуына ә сер ететін факторлар. Мемлекетті басқ ару нысаны жә не оның тү рлері. Республика жә не монархияның тарихи тү рлері. Монархияның қ азіргі кездегі тү рлері.

9. Мемлекеттің қ ұ рылым нысаны жә не оның тү рлері. Унитарлық жә не федеративтік мемлекеттер: салыстырмалы талдау. Саяси режим жә не оның тү рлері.саяси режимнің дамуына ә сер ететін халық аралық жә не ұ лттық факторлар.

10. Мемлекет механизмі. Мемлекет механизмінің қ ызметінің (ә рекетінің) принциптері (қ ағ идаттары). Мемлекет механизмінің қ алыптастырудағ ы биліктің бө ліну принципінің мә ні. Мемлекеттік органдардың ұ йымдастырылуы мен қ ызмет ету принциптері (қ ағ идаттары). Мемлекеттік органдарының қ ызметінің кә сіпқ ойлығ ы мен демократизмі.

11. Мемлекет органдары жә не олардың жіктелуі. Заң шығ арушы, атқ ару жә не сот органдары: ө кілеттілігі, тепе-тең дік жә не тежемелік механизмі жә не оның ә сері. Қ оғ амның саяси жү йесі: тү сінігі, қ ұ рылымы. Қ Р саяси жү йенің дамуындағ ы саяси партиялардың ролі. Саяси жү йедегі мемлекеттің рө лі мен алатын орны.

12. Қ ұ қ ық тық мемлекет идеясының пайда болуы жә не дамуы. Қ ұ қ ық тық мемлекеттің белгілері. Қ ұ қ ық тық мемлекет жә не азаматтық қ оғ ам: тү сінігі, қ ұ рылымы жә не белгілері.азаматтық қ оғ амның институты. 2008-2011 ж. Қ Р азаматтық қ оғ амның даму туралы тұ жырымдамасы.

13. Қ ұ қ ық тық мемлекет жә не тоталитарлық (этатикалық мемлекет). Қ ұ қ ық тық мемлекет принциптері жә не Қ Р-сы Конституциясында баянды етілуі. Қ Р-да қ ұ қ ық тық мемлекет жә не заматтық қ оғ ам қ ұ рудың проблемалары.

14. Қ Р-сы мемлекеттілік нысанының ерекшеліктері. Қ Р зайырлы, ә леуметтік, қ ұ қ ық тық, демократиялық, бірың ғ ай мемлекет (Қ Р Конституциясының 1-ші бабы).

15. Қ азақ стан Республикасы егемендігін анық тайтын негізгі актілер. 1990 жылғ ы 25 қ азандағ ы мемлекеттік егемендік туралы Декларация. 1991 жылғ ы 16 желтоқ сандағ ы Қ азақ стан Республикасының тә уелсіздігі туралы Конституциялық заң ы. 1993 жылғ ы 28 қ аң тардағ ы Қ Р Конституциясы. 1995 жылығ ы 30 тамыздағ ы Қ Р Конституциясы жә не 2007 жылдың 21 мамырындағ ы ө згерістер мен толық тыруларына жалпы сипаттама, оның ерекшеліктері.

16. Мемлекет билік бө лінісінің теориясы. Тепе-тең дік жә не тежемелік жү йесі. Қ азақ стан Республикасында билікті бө лу принципінің жү зеге асырылу ерекшеліктері. Президенттік Республиканың ерекшеліктері. Тепе-тең дік мен тежемелік жү йенің негізгі институттары – вето қ ұ қ ығ ы, импичмент, парламентті тарату қ ұ қ ығ ы, соттардың тә уелсіздігі.

17. Парламенттік жә не президенттік республика. Қ азақ станда президенттік республиканың ерекшеліктері. 2007 жылғ ы 21 мамырдағ ы Қ Р Конституциясына ө згертулер мен толық тырулар енгізу жә не оның мемлекеттің басқ ару нысанының дамуына ә сері.

18. Заң ү стемдігі - қ ұ қ ық тық мемлекеттік негізгі белгісі. Қ Р заң ү стемдігін қ амтамасыз етудің мә селелері.

19. Қ ұ қ ық ты ұ ғ ынып тү сінудің осы заманғ ы ғ ылыми жолдары: қ ұ қ ық тың нормативистік теориясы, қ ұ қ ық тың ә леуметтік тұ жырымдамасы, табиғ и қ ұ қ ық теориясы. Қ ұ қ ық тық тә жірибе ү шін осы тұ жырымдамалардың мә ні.Табиғ и қ ұ қ ық теориясы жә не оның қ ұ қ ық тық практика ү шін маң ызы.

20. Қ ұ қ ық мә ні жә не белгілері. Қ ұ қ ық анық тамасы. Қ ұ қ ық функциялары: реттеуші, қ орғ аушы, тә рбиелік, идеологиялық. Азаматтық қ оғ амда қ ұ қ ық функциясының басымдығ ының ө згеруі.

21. Қ ұ қ ық принциптері (қ ағ идаттары). Қ ұ қ ық тың жалпылық жә не арнаулы қ ағ идаттары. Қ ұ қ ық тық тә жірибе ү шін қ ұ қ ық қ ағ идаттарының маң ызы. Қ ұ қ ық жә не заң: ұ қ састық тары мен ө згешеліктері. Қ ұ қ ық пен заң ның қ ұ қ ық тық тә жірибе ү шін ө згешілігінің мә ні.

22. Қ ұ қ ық тың қ оғ амның ә леуметтік жү йесіндегі алатын орны. Қ ұ қ ық жә не мораль: бірлігі, айырмашылығ ы, ө зара ә рекеттеуі, қ арама-қ айшылығ ы. Қ ұ қ ық тық нормағ а ә дет-ғ ұ рыптың жә не діннің ә сері.

23. Қ ұ қ ық нормасының тү сінігі. Қ ұ қ ық нормасының белгілері мен тү рлері. Қ ұ қ ық нормасының логикалық қ ұ рылымы. Нормативтік қ ұ қ ық тық актінің бабы мен қ ұ қ ық нормасының арақ атынасы.

24. Қ ұ қ ық тың қ айнар кө здері жә не оның тү рлері. Қ ұ қ ық тық ә дет ғ ұ рып жә не сот прецеденті қ ұ қ ық тың тарихи қ айнар кө зі ретінде. Қ азақ халқ ының қ ұ қ ық тық ә дет ғ ұ рыпының ерекшеліктері.

25. Қ азақ стан Республикасында қ олданылып жү рген қ ұ қ ық тың жалпы сипаттамасы (Қ Р Конституциясының 4-ші бабы). Конституция қ ұ қ ық тың қ айнар кө здерінің жү йесінде. Қ Р Конституциясының нақ ты ә рекеті.

26. Нормативтік-қ ұ қ ық тық акті жә не оның тү рлері. 1998 жылғ ы 28 наурыздағ ы Қ Р “Нормативтік – қ ұ қ ық тық акт туралы заң ы”. Нормативтік-қ ұ қ ық тық актілердің иерархиясы, оларды қ амтамасыз етудің мә селелері. Нормативтік-қ ұ қ ық тық актінің уақ ытқ а, кең істікке жә не субъектілері бойынша кү ші. Заң ның кері кү ші.

27. Заң жә не жоғ ары заң дық кү ші. Заң тү рлері.

28. Бұ қ ара-жария қ ұ қ ығ ы жә не жеке қ ұ қ ық. Заң тә жірибесі ү шін қ ұ қ ық тың бұ қ ара – жария жә не жеке қ ұ қ ық болып бө лінуінің мә ні. Объективтік қ ұ қ ық жә не субъективтік қ ұ қ ық: тү сінігі, айырмашылығ ы, ө зара ә рекеті.

29. Қ ұ қ ық ты жү зеге асыру жә не оның тү рлері. Қ ұ қ ық ты қ олданудың қ ұ қ ық ты жү зеге асырудың басқ а тү рлерінен айырмашылығ ы. Қ ұ қ ық ты қ олданудың тү сінігі. Қ ұ қ ық ты қ олданудың субъектілері. Қ ұ қ ық қ олданудың сатылары жә не оның тү рлері. Қ ұ қ ық қ олдануғ а қ ойылатын талаптар. Қ ұ қ ық тық қ олдану актілері жә не олардың тү рлері.

30. Қ ұ қ ық жү йесі. Қ ұ қ ық жү йесінің қ ұ рлымдық элементтері жә не олардың жалпы сипаты. Қ ұ қ ық саласы. Негізгі қ ұ қ ық салаларына қ ысқ аша сипаттама. Жаң а қ ұ қ ық салаларының пайда болуы қ ұ қ ық тық тә жірибенің қ ажеттілігінің кө рінісі ретінде. Қ Р-сы қ ұ қ ығ ының негізгі салаларының қ ысқ аша сипаттамасы.

31. Қ ұ қ ық жү йесі жә не заң дар (заң нама) жү йесі. Қ ұ қ ық жү йесі жә не заң дар (заң нама) жү йесінің арақ атынасы.

32. Нормативтік-қ ұ қ ық тық актілер жә не қ ұ қ ық қ олдану актілері: тү сінігі, ө згешелігі, ерекшеліктері. Қ ұ қ ық тағ ы олқ ылық тар (ақ таң дақ тар), оларды болдырмаудың тә сілдері. Қ ұ қ ық аналогиясы (ұ қ састығ ы) мен заң ұ қ састығ ы.

33. Қ ұ қ ық нормаларын тү сіндіру: тү сінігі жә не субъектілері, тә сілдері мен кө лемдері бойынша тү рлері. Қ ұ қ ық ты тү сіндіру актілері: тү сінігі, ерекшеліктері, тү рлері. Тү сіндіру актілері жә не қ олдану актілері, тү сіндіру актілері жә не нормативтік қ ұ қ ық тық актілер. Қ Р Конституциялық Кең есінің талқ ылағ ан актілерінің заң ғ ылымы жә не қ ұ қ ық тық тә жірибе ү шін маң ызы.

34. Қ ұ қ ық тық сана: тү сінігі, қ ұ рылымы, тү рлері. Қ ұ қ ық шығ армашылық жә не қ ұ қ ық қ олданудың қ ұ қ ық тық сана ү шін ә сері.

35. Қ ұ қ ық тық сана жә не қ ұ қ ық тық мә дениет. Қ ұ қ ық тық немқ ұ райлық (нигилизм): тү сінігі, себептері, оларды болдырмаудың жолдары. Қ Р қ ұ қ ық тық тә рбиені тиімді жү зеге асырудың мә селелері. Қ ұ қ ық тық тә рбие: тү сінігі, нысандары, ә дістері. Қ ұ қ ық тық жалпығ а бірдей оқ у. Қ Р-да қ ұ қ ық тық жалпығ а бірдей оқ у туралы заң намағ а жалпылама сипаттама.

36. Қ ұ қ ық пен қ ұ қ ық тық сананың ө зара байланыстары. Қ ұ қ ық шығ армашылық ісін қ олдануда, тү сіндіруде қ ұ қ ық тық сананың атқ аратын рө лі.

37. Қ ұ қ ық тық қ атынастар: тү сінігі мен белгілері. Қ ұ қ ық тық қ атынастардың пайда болуының алғ ы шарттары. Қ ұ қ ық тық қ атынастар жә не қ оғ амдық қ атынастар. Қ ұ қ ық тық қ атынастардың тү рлері.

38. Қ ұ қ ық тық қ атынастардың объектілері: тү сінігі мен тү рлері. Қ ұ қ ық тық қ атынастардың субъектілері. Қ ұ қ ық тық субъектлік. Қ ұ қ ық тық қ абілеттілік. Ә рекет қ абілеттіліқ. Қ ұ қ ық тық қ атынастардың мазмұ ны. Субъективтік қ ұ қ ық пен заң алдындағ ы жауаптылық.

39. Қ ұ қ ық нормасы жә не қ ұ қ ық тық қ атынас. Заң дық айғ ақ тар жә не олардың жіктелуі. Қ ұ қ ық тық қ атынастар пайда болу ү шін заң ды айғ ақ тардың маң ызы.

40. Заң дылық пен қ ұ қ ық тық тә ртіптің арақ анасы. Заң дылық жә не қ ұ қ ық тық тә ртіптің қ оғ амда атқ аратын рө лі. Қ оғ амдағ ы заң дылық ты қ амтамасыз етудің кепілдіктері. Қ Р қ оғ амдағ ы заң дылық пен қ ұ қ ық тық тә ртіпті нығ айтудың проблемалары.

41. Заң ды мінез-қ ұ лық: тү сінігі мен тү рлері. Қ ұ қ ық қ а сай мінез-қ ұ лық, қ ұ қ ық қ а қ арсы мінез-қ ұ лық, заң и бейтарап мінез-қ ұ лық.

42. Қ ұ қ ық қ а сай мінез-қ ұ лық: тү сінігі мен тү рлері. Қ ұ қ ық қ а сай мінез-қ ұ лық ты анық тайтын факторлар.

43. Қ ұ қ ық бұ зушылық тың тү сінігі, негізгі белгілері, қ ұ рамы. Қ ұ қ ық бұ зушылық тү рлері. Қ ұ қ ық бұ зушылық тардың себептері, оларды болдырмау жолдары.

44. Заң алдындағ ы жауаптылық тың тү сінігі, белгілері жә не тү рлері. Заң алдындағ ы жауаптылық тың қ ағ идалары. Заң алдындағ ы жауаптылық пен мемлекеттік ырық тандыру жә не қ ұ қ ық бұ зушылық тың жолын кесу шаралары.

45. Заң ды жауаптылық жә не мемлекеттік мә жбү рлеу шаралары, қ ұ қ ық бұ зушылық тың алдын алу шаралары. Жаң а Қ ылмыстық Кодекс жә не қ ылмыстық жаза. Гуманизм қ ағ идасының заң ды жауаптылық ү шін маң ызы.

46. Қ азақ стан Республикасының қ олданыстағ ы заң дары жү йесінде Конституцияның алатын орны. Қ азақ стан Республикасы Конституциясының тікелей қ олданылуы. Қ Р Конституциясына ө згерістер мен толық тырулар енгізудің мақ саты.

47. Қ оғ амның қ ұ қ ық тық жү йесі: тү сінігі мен қ ұ рылымы. Қ ұ қ ық тық жү йені бө лудің негіздері (критерийлері). Қ ұ қ ық тық жү йе тү сінігінің заң ғ ылымы жә не тә жірибесі ү шін маң ызы.

48. Роман-германдық қ ұ қ ық тық жү йенің жалпы сипаты. Романо-германдық қ ұ қ ық тық жү йедегі қ ұ қ ық тың қ айнар кө здері. Қ азіргі қ ұ қ ық ү шін рим қ ұ қ ығ ының маң ызы.

49. Ағ ылшын-американдық қ ұ қ ық тық жү йенің жалпы сипаты. Сот прецеденті. Ағ ылшын-американдық қ ұ қ ық тық жү йедегі қ ұ қ ық тың қ айнар кө здері. Қ ұ қ ық шығ арушы ретіндегі соттың ролі.

50. Дә стү рлі – діни қ ұ қ ық тық жү йенің жалпы сипаты. Мұ сылмандық қ ұ қ ық жә не оның ерекшеліктері. Мұ сылмандық қ ұ қ ық тың қ айнар кө здері.

51. Қ Р Конституциясы бойынша Қ азақ стан Республикасындағ ы адам жә не азаматтардың қ ұ қ ық тары мен бостандық тары. Қ Р азаматтарының қ ұ қ ық тары мен бостандық тарының кепілдіктері.

52. Адамдардың қ ұ қ ық тары мен бостандық тарын шектеу. Адамдардың қ ұ қ ық тары мен бостандық тарын шектеу қ ағ идалары (Қ Р Конституциясы 39 бап).

53. Қ Р азаматтарының конституциялық міндеттері. Міндеттер мен қ ұ қ ық тардың ө зара байланысы.

54. Мемлекет, саясат, қ ұ қ ық жә не экономика. Олардың ө зара байланыстары мен ә рекет етуі. Ә лемдік қ аржылық дағ дарыс кезіндегі мемлекеттің ролі.

55. Қ ұ қ ық жә не тұ лғ а. Тұ лғ аның қ ұ қ ық тық мә ртебесі. Адам жә не азаматтардың қ ұ қ ық тары мен бостандық тарын қ амтамасыз етуде мемлекеттің атқ аратын рө лі.

56. Мемлекет, қ ұ қ ық жә не адамзаттың ә лемдік проблемалары (экология, халық санының ө суі, халық аралық қ ауіпсіздік жә не халық аралық терроризммен кү рес жә не т.б.). Адамзаттың жаһ андану мә селелерін реттеу кезіндегі мемлекеттің атқ аратын ролі. Адамзаттың жаһ андану мә селелерін реттейтін ұ лттық жә не халық аралық институттар.

57. Қ ұ қ ық шығ армашылық: тү сінігі, қ ағ идаттары, тү рлері. Қ азақ стан Республикасындағ ы заң шығ армашылық ісі: тү сінігі, сатылары. Заң техникасы.

58. Заң дарды жү йелеу, олардың тү рлері. Қ Р кодификацияның дамуы.

59. Қ Р қ азіргі кездегі қ ұ қ ық тық жү йесінің ерекшеліктері. Қ Р қ ұ қ ық тық жү йесіне рим қ ұ қ ығ ының жә не қ азақ халқ ының дә стү рлі қ ұ қ ық тық мә дениетінің ә сері. Қ Р қ ұ қ ық тық жү йесінің болашақ тағ ы даму жолдары.Қ ұ қ ық жү йесі жә не заң жү йесінің арақ атынасы.

60. Кодификация жә не инкорпорация: тү сінігі, тү рлері. Қ Р кодификациялау ісінің дамуы. Жаң а кодификацияланғ ан актілерді дайындау жә не қ абылдау – уақ ыттың объективтік талабы.

Ұ сынылатын ә дебиеттер тізімі:

А) Негізгі:

1 Сапарғ алиев Ғ.С., Ибраева А.С. Мемлекет жә не қ ұ қ ық теориясы. Оқ улық. – Астана, 2011. – 217 б.

2 Ағ дарбеков Т. Мемлекет жә не қ ұ қ ық теориясы. Оқ улық.- Алматы, 2003. – 131 б.

3 Жоламан Қ.Д. Мемлекет жә не қ ұ қ ық теориясы. Оқ улық.- Алматы, 2005.- 205 б.

4 Ө збекұ лы С. Мемлекет жә не қ ұ қ ық теориясы. Оқ улық.- Алматы, 2006. – 156 б.

5 Булгакова Д.А. Мемлекет жә не қ ұ қ ық теориясы.Оқ улық.- Алматы, 2008. – 121 б.

Б) Қ осымша:

1 2010-2020 жылдарғ а арналғ ан Қ азақ станның қ ұ қ ық тық саясаты тұ жырымдамасы.

2 Ағ дарбеков Т.А. Мемлекет жә не қ ұ қ ық теориясының негізгі мә селелері.- Оқ улық. - Алматы, 2008. – 189 б.

3 Кенжалиев З.Ж. Кө шпелі қ азақ қ оғ амындағ ы дә стү рлі қ ұ қ ық тық мә дениет: (теориялық мә селелері, тарихи тағ ылымы). - Алматы: Жеті жарғ ы, 1997.- 191.

4 Назарбаев Н.Ә. Тарих толқ ынында. – Алматы, Атамұ ра. - 2003. – 277 б.

5 Сә бикенов С.Н. Салыстырмалы мемлекеттік қ ұ қ ық. Оқ улық. – Алматы, Ө ркениет. – 2000. – 154 б.

6 Сартаев С.С., Нурпеисов Д.К. Тә уелсіз Қ азақ стан – егеменді мемлекет. – Алматы, 2004. – 385 б.

7 Сартаев С.С. Біз конституциялық кең істікте ө мір сү реміз. – Алматы, 2010. – 455 б.