КІРІСПЕ. Қоғамның қазіргі даму барысындағы қара металлургияның ролі өте зор

Қ оғ амның қ азіргі даму барысындағ ы қ ара металлургияның ролі ө те зор. Адам баласының техникалық цивилизациясы (мә дени дамуы) кө бінесе ә р тү рлі материалдарды, соның ішінде ең алдымен қ ұ рылымдық, ең басты қ ара металдар болып саналатын, материалдарды игеру жә не ө ндіру негізінде дамуы. Біраз уақ ыт небә рі 7-ақ металл (алтын, кү міс, мыс, қ орғ асын, сынап, темір) болғ ан деп есептелінген.

Қ азіргі уақ ытта ғ ылымғ а 80-нен астам металл белгілі, олардың кө пшілігі техникада пайдаланылады.

Дү ние жү зілік практикалық -іс жү зінде металдарды қ ара (темір жә не оның қ орытпалары) жә не барлық қ алғ андарын қ ара емес немесе тү сті металдар деп бө лу тарихи қ алыптасқ ан. Осығ ан орай металлургия қ ара жә не тү сті деп екіге жиі бө лінеді. Қ азіргі кезде қ ара металдар ү лесіне дү ние жү зінде ө ндірілетін металл ө німдерінің шамамен 95%-ы жатады.

ХІХ ғ асырдың орта кезінде ғ ылымғ а «темір дә уірі» деген термин енгізілген болатын. Осы уақ ыттан темірді кең інен пайдалану басталды. Басқ а қ ұ рылымдық материалдарғ а қ арағ анда темір жә не оның қ орытпалары келесі сипаттамаларымен тең дессіз: беріктігі, арзан, біршама оң ай ө ң делуі, ө ндіруі, бай шикізат кө здері, жоғ ары мө лшері, қ айта пайдалануғ а жарамдылығ ы.

Соң ғ ы 20 жылда металдарды дү ние жү зілік тұ тыну жә не дү ние жү зілік металдар қ оры екі есе ө сті, сө йтіп тиісінше шамамен 800 млн.тонна жә не шамамен 8 млрд.тонна қ ұ рады. (Адам баласының барлық тарихы бойынша, кейбір мә ліметтерге қ арағ анда, 12 млрд.тоннадан артық темір ө ндірілген). Бұ л оның табиғ атта кө п таралуына (4, 4%) байланысты болуы мү мкін.

Металдарды ө ндіріп алу тә сілдері жә не оны пайдалану дү ние жү зілік техникалық прогресті қ амтып кө рсетеді. Ө ндіріп алу жә не тұ тыну жалпы ішкі ө німнің ө згеруіне ә серін береді Оның ө суі ЖІӨ -нің ө суіне, ал оның тө мендеуі, тиісінше, жалпы ішкі ө німнің (ЖІӨ) тө мендеуіне ә келіп соқ тырады.

1980-1995 жылдары ә лемдік болат ө ндірісінде біраз тө мендеу байқ алды, мысалы 1988 жылы дү ние жү зілік болат ө ндіру 789 млн.тонна, ал 1992 жылы ол 723 млн.тонна дейін қ ысқ арады. Қ азіргі кезде металғ а деген сұ раныстың жоғ арылауына байланысты металл ө німдерінің қ айта ө суі байқ алып келеді. Ә сіресе қ азір ө німнің прогрессивті жоғ ары технологиясы тү рлеріне сұ раныс ө те жоғ ары: жайма покат, сорттық прокат, ақ қ аң ылтыр, мырышталынғ ан металл.

Ө ндірістің технологиясын мейлінше жетілдіру қ азірдің ө зінде ө ндірістің «кен-прокат» интеграциялануына ә келіп жеткізді.

Бү гінгі кү нде болат ө ндірудің екі сатылы тә сілі жаппай қ оданылады (кеннен, аралық ө нім ретінде, шойын алады, ал одан кейін оны болатқ а қ айта ө ң дейді). Ә зірше бұ л тә сіл ең ү немді жә не ө німді тә сілдің бірі ғ ана болып қ алады Шойынның 90-95%-ғ а дейін болатқ а қ айта ө ң делінеді, сондық тан барлық елдердегі металл ө ндірушілердің шойын ө ндіретін кө лемі қ орытып алынатын болаттың кө лемінің ~75%-н қ ұ райды. Осығ ан байлансты домна ө ндірісінің темір ө ндірудегі ролі алдағ ы орында болады.

Домна ө ндірісінің маң ыздылығ ы тек экономикалық тү сінікте ғ ана емес. Домна ү дерісі металлургиялық ү дерістің ең бір кө не, ерекше жә не оксидтерден темірді бө ліп алуғ а болатын, ө йткені басқ а ү дерістер бұ л дә режеде оны ә зірше істей алмайтын, жалғ ыз ғ ана тү рі.

Бұ л ү дерістің ө те жоғ ары тиімділігіне жеткен, кө птеген мө лшерде технологиялар жасалынғ ан, оның одан ары дамуы мен жетілдірілуіне айтарлық тай потенциал беретін, кө п кө лемде эксперименталдық жә не теориялық жете зерттеулер жұ мыстары жинақ талынғ ан.

Жаң а домна цехын жобалағ ан кезде алдағ ы технологиялық тә жірибе жә не соң ғ ы технологиялық дең гейге байланысты оның экономикалық тиімділігі жоғ ары болады деп кү теді, ал бұ л ө зіндік қ ұ ны ө те тө мен шойын алуғ а қ олайлы жағ дай жасайды.

Қ азіргі домна пештері біршама оң ай басқ арылатын агрегаттарғ а жатады, шойынның жоғ ары сапасын жә не мө лшерін қ амтамасыз етеді. Одан басқ а, домна пешінде металдың кү кіртсізденуіне қ олайлы, жоғ ары сападағ ы болат, прокат ө ндірісіне жағ дай жасалынды.

Қ азіргі кезде жаң а домна пеші сыйымдылығ ы ө те ү лкен агрегат болып саналады. Мысалы, ә лемде пайдалы кө лемі 5000 м³-ден жоғ ары пештер бар жә не олар ойдағ ыдай жұ мыс істейді. Арселор Митталдың домна цехындағ ы пештердің пайдалы кө лемі 3848 м³ дейін жетеді. Олар механикаландырылғ ан жә не автоматтандырылғ ан. Домна пешіндегі ү дерістерді ү дету ү шін қ арқ ындатқ ыштар, толық флюстенген материал, жоғ ары температурадағ ы ү рлеме жә не т.б. пайдаланылады.