Студопедия

Главная страница Случайная страница

КАТЕГОРИИ:

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






Да жалғасады.4. Қайтыс болу яки ажырасқанға дейін кешіктірген мәһір нақты қолма-қолға айналып оны сол кезде беруі тиіс.






Ү лкен ажырасу жағ дайында- Ері ә йелін бір сө збен ү ш талақ яки ү ш уақ ытта ү шталақ айтатын болса «байын» ү лкен талақ іске асады.Бұ лардың ү кімі былай. Бірінші: Ерінің ә йеліне деген қ ұ қ ығ ы бітеді. Екінші: Неке сол сә ттен аяқ талады. Қ айта қ осылу

ү шін ә йелі басқ а біреумен тұ рмыс қ ұ рып ажырасуы керек. Ү шінші: Ә йел «ғ иддат» біткенге дейін ерінің ү йінің бір бө лмесінде тұ руына болады. Ерінің оғ ан деген нә пақ асы жалғ асады.

Тө ртінші: Ерлі-зайыптылар арасында мирас жалғ аспайды. Бесінші: Кейінге қ алдырғ ан мә һ ір дереу беріледі. Мұ ндай кезде олардың арасындағ ы неке біткен соң «ғ иддат» уақ ытында ә йел ерінің алдына орамалсыз жү ре алмайды. Кешегі ерлі-зайыптылар бұ дан былай бір-біріне жат болып табылады

2.намазда фатихадан кейін ә минн дұ ғ асын сырттай айтудың ү кімі не? Сырттай айтылғ ан жағ дайда намаз бұ зыла ма? –

1.зекет кімдерге беріледі жә не кім-ге берілмейді? Дә лел- Аллаһ тағ ала «ә т-Тә уба» сү ресінің 60-шы аятында: «Расында, садақ алар тек пақ ырларғ а, міскіндерге, зекет қ ызметшілеріне, жү ректері исламғ а дағ дыланып келе жатқ ан кісілерге, қ ұ лдарғ а, қ арызғ а батқ андарғ а, Аллаһ жолына, жолда қ алғ андарғ а ғ ана тә н. Бұ л – Аллаһ тың парыз еткен ү кімі. Сондай-ақ Аллаһ – бә рін білуші жә не ө те дана», – деп зекет алу қ ұ қ ығ ына лайық ты адамдардың сегіз тү рін белгіледі. Олардың егжей-тегжейі:

1. Пақ ыр.- Бізде жә не мә лики мә зһ абында пақ ыр дегеніміз – кә сібі мен денсаулығ ы

бола тұ ра иелігіндегі малы ө з қ ажетінен аспайтын кісі. Оның табысы нисапқ а

жетуі де мү мкін, алайда тапқ аны пә терақ ысы мен кү нделікті тіршілік

қ ажеттіліктерін ғ ана кө тереді. Шафиғ и мен ханбали мә зһ абтарында мұ ндай кісіні міскін деп атайды.

2. Міскін. - Бізде жә не мә лики мә зһ абында міскін дегеніміз – ешнә рсесіз жарлы адам.

 Шафиғ и мен ханбали мә зһ абтарында мұ ндай кісіні пақ ыр деп атайды.  Имам Ә бу Ханифаның тү сіндіруінше, пақ ыр дегеніміз – сұ рамайтын адам, ал міскін – сұ райтын адам. Шафиғ и мен ханбали мә зһ абтарында пақ ырдың жағ дайы міскіннен тө мен саналса, бізде жә не мә ликилерде міскіннің жағ дайы пақ ырдан тө мен саналады.

3. Зекет қ ызметшілері.-  Бұ л – имам тарапынан зекеттерді жинауғ а тағ айындалғ ан адам. Оның сенімді болуы жә не зекет фиқ һ ын білуі шарт. Ө йткені бұ л – жауапкершілік жә не

аманат. Оның міндеті – зекеттерді жинау жә не тиісті адамдарғ а ү лестіру.  Зекет қ ызметіне тағ айындалғ ан кісілердің қ ұ рамына зекет жинаушы, оны жазушы, оны сақ таушы жә не оны тиісті адамдарғ а ү лестірушілер, сондай-ақ зекетті жинау мен ү лестіру ісіне кө мекші ә ркім де осы сыныпқ а кіреді. Бұ л адам бай болуы да мү мкін. Оғ ан зекет мұ қ таждығ ы ү шін емес, басқ а жұ мыстарын кейінге қ алдырып, ө зін осы іске арнағ аны ү шін ең бегін ақ тайтындай мө лшерде

беріледі.  Зекет малы алтын, кү міс, сауда тауарлары болғ ан жағ дайда мал-мү лік иесі

зекетін ө зі шығ арып, мұ қ тажғ а ө зі берсе болады. Ал жайылымдағ ы малдар мен егін ө німдері болса, істі мұ сылмандардың басшысына, яғ ни тағ айындалғ ан зекет жинаушыларғ а тапсыруы шарт. ұ сылмандар жә не кә пірлер болып екіге бө лінеді: Бірінші: Мұ сылмандар.

 Исламы ә лсіз мұ сылмандар. Материалдық жағ дайының ә лсіздігінен қ ұ тқ арып, қ ашан дінде бекігендерінше оларғ а зекет беруге болады. ′ Амру ибн Тағ либ (Аллаһ оғ ан разы болсын): «Аллаһ елшісі бір кісілерге мал беріп, бір кісілерге бермеген кезде алмағ андар

оны айыптағ андай болды. Пайғ амбар: «Расында, мен бә збіреулерге мал берсем, сенімдерінің ә лсіздігі мен сабырсыздық тары ү шін қ орқ ып беремін. Ал енді біреулерді жү ректеріне Аллаһ сыйлағ ан жақ сылық пен қ анағ атқ а тапсырамын. Олардың бірі – Амру ибн Тағ либ», – деген. Сонда мен: «Аллаһ пенант етемін, Аллаһ елшісінің сө зінде есімімнің аталуы мен ү шін бағ алы қ ызылтү йелерден де сү йіктірек болды», – деп айттым деген1.  Ө з қ ауымында қ адірі мен беделі бар мұ сылман. Аллаһ тың елшісіисламды қ абылдағ ан Ә бу Суфиянғ а жә не тағ ы да басқ а ә з-Забарқ ан ибн Бә држә не ′ Удди ибн Хатим секілді ө з қ ауымында беделі бар тұ лғ аларғ а зекеттен ү лесберген. Мұ ндағ ы мақ сат – олардың қ асындағ ы тұ лғ алардың жү регін исламғ аұ йыту. Мұ сылмандар мен кә пірлер арасындағ ы шекарада қ оныстанғ ан қ ауымдар.

Кә пірлердің жамандығ ын тосулары ү шін, оларғ а зекеттен ү лес берілетін.

Екінші: Кә пірлер.-  Ә леуметтік қ арым-қ атынастарда кә пірлердің ішінде зиянсыздары да

зиянкестері де бар. Зиянсыздарын жақ сылық қ а ынталандыру ү шін, ал зиянкестерінің жамандығ ын қ ақ пайлау ү шін, сондай-ақ олардың жү ректерін Аллаһ тағ аланың хақ дініне жақ ындату ү шін Пайғ амбар заманында оларғ а зекеттен ү лес берілген. Мү слімнің сахихында Аллаһ елшісінің Ә бу Суфиян, Сафуан ибн Умаййа, ә л-Ақ ра′ ибн Хабис жә не Аббас ибн Мирдас секілді адамдарғ а зекеттен ү лес бергені айтылғ ан2.  Бізде жә не шафиғ и мә зһ абында3 хақ дінге тарту ү шін де басқ а мақ сат ү шін де кә пірлерге де басқ аларғ а да зекеттен ешнә рсе беруге болмайды. Пайғ амбарымыздың кезінде исламның енді тарай бастауына, сондай-ақ мұ сылмандар санының аз жә не кә пірлер санының кө п болуына байланысты оларғ а зекеттен берілген. Аллаһ тағ ала исламғ а жә не мұ сылмандарғ а ү стемдік

сыйлағ ан соң себептер жойылып, ә ділетті халифалар кә пірлерге зекеттен ешнә рсе бермеген. Омар (Аллаһ оғ ан разы болсын) халифа болғ ан заманда сахабалардың ижмағ ымен бұ л ү кімнің кү ші жойылғ ан деген пікір айтылғ ан.

5. Қ ұ л.-  Ибн Аббас (Аллаһ оғ ан разы болсын) аяттағ ы «қ ұ лдарғ а» деген сө здің мағ ынасын «мукатабтар», – деп тү сіндірген. Мукатаб дегеніміз – белгілі бірсомағ а ө з азаттығ ын сатып алу ү шін, қ ожайынымен келісімге отырып, ақ ша іздепжү рген қ ұ л. Мукатабтың мұ сылман болуы – шарт. Ә лем бойынша қ ұ лдық санат жойылғ андық тан, бү гінгі заманда бұ л топ та

зекет алушылар қ атарынан мү лде тү скен.

6. Қ арыздар адам __Бұ л – қ арызғ а батқ ан адам. Ондай кісіге зекет беру пақ ырғ а беруден

абзалырақ. Сондай-ақ зекет оғ ан қ арызын толық жабатындай мө лшерде берілгені абзал.

7. Аллаһ жолында.-  Бұ л сыныпқ а ислам дінін дұ шпан ық палынан қ орғ ап, ү стемдігін нығ айтужолында кү ресушілер жатады. Біздің мә зһ апта кү ресуші кедей болса ғ ана беріледі. Мә зһ абтағ ы кейбір ғ ұ ламалардың кө зқ арасында қ ажылық та Аллаһ жолына жатады. Қ ажылық қ а барғ ысы келген кісі пақ ыр болса, оғ ан зекеттенберіледі. Наафи`: «Бір кісі Ибн Омарғ а (Аллаһ оғ ан разы болсын) келіп: «Бір кісі мағ ан ө сиет мұ рақ алдырып, Аллаһ жолына бір тү йесін салды. Қ азіргі кез соғ ысқ а шығ атын уақ ытемес. оны мініп қ ажылық қ а аттансам бола ма?», – деді. Ибн Омар: «Қ ажылық пенумра – Аллаһ жолынан саналады», – деді деп риуаят еткен1. Біздің мә зһ абтағ ы кейбір ғ ұ ламалардың кө зқ арасы бойынша білім ү йрену деАллаһ жолында саналады. Ө йткені білім ү йренудің ү кімі – парыз кифая. 8. Жолда қ алғ ан адам.-  Қ андай да бір жолаушы қ асындағ ы мал-мү лкі толық тұ тынылуы, жоғ алуы, ұ рлануы не тоналуы себепті еліне орала алмай бө тен жерде қ алса, оғ ан жолдақ алғ ан адам не жол баласы деп айталады. Оғ ан пақ ыр не бай болса да зекеттен ү лесі беріледі. Берілетін зекеттің мө лшері еліне оралуғ а жеткілікті қ аражатты қ ұ райды. Егер ол ө з елінде мал-мү лкі жеткілікті кісілердің санатынан болса, ондажеткілікті кө лемде зекет емес, қ арыз алғ аны абзал саналады. Жолда қ алғ ан кісіге зекет беруге рұ қ сат ететін шарттар: мұ сылман болуы, қ олында жетерлік қ аражат болмауы.  Қ айсыбір кісінің ө з елінде тіршілігін кө теретін мал-мү лкі болмаса, алайдабасқ а бір елдегі кісіден алашақ қ арызы не біреудің оғ ан ө сиет етіп қ алдырғ анмұ расы болса, сө йтіп оғ ан жол ұ стауғ а жеткілікті қ аражаты болмаса жә неешкімнен қ арыз таппаса, жол баласы деп қ арастырылады__

Зекет берілмейтін кісілер- 1. Мұ хаммед пайғ амбардың ә улеті. Бұ ғ ан Ә лидің ә улеті, Аббастың ә улеті, Жағ фардың ә улеті, ′ Ақ иилдің ә улеті жә не Абд ә л-Муттолиб ұ лы ә л-Хааристің ә улеті. Бұ л ә улеттер – Һ аашимнің ү рім-бұ тағ ы. --  Бізде, мә ликилердің машһ ү р пікірінде жә не Ахмадтың бір риуаятындаҺ аашимнің бауыры ә л-Муттолибтің ү рім-бұ тағ ы зекет пен садақ а алу тыйымысалынғ ан санатқ а кірмейді. Аллаһ тағ ала сыйлағ ан қ ұ рметке сай Пайғ амбар мен ә улетіне садақ аарам етіліп, соғ ыс олжасынан ғ ана алуларына рұ қ сат етілді. Бұ л ү кім Аллаһ елшісінің: «Расында, бұ л садақ алар – берген адамдардың малдары мен жандарынтазартушы нә рселер. Ә рі олар Мұ хаммедке жә не Мұ хаммедтің ә улетіне араметілді», – деп айтқ ан1 хадисіне негізделген.

2. Ә л-ауқ атты кісі. `Ато ибн Йасаар (Аллаһ оғ ан разы болсын) Пайғ амбардың

: «Аллаһ жолында кү ресуші, зекет қ ызметшісі, қ арызғ а батушы, пақ ырдан зекет малын сатып алушы, сондай-ақ кімнің міскін кө ршісі болып, ол ө з меншігіне ө ткен садақ аны ә л-ауқ атты кісіге сыйласа, осы бесеуін айтпағ анда, ә л-ауқ атты кісіге садақ а адал етілмейді», – дегенін жеткізген2.

Шариғ атта ә л-ауқ аттылық ү ш тү рлі дең гейде қ арастырылады:  Кү нделікті азық пен киім қ ажеттіліктерін жабушы ә л-ауқ ат. Мұ ндай кісігезекет алуғ а болғ анымен, қ айыр тілеуге мү лде болмайды. Аллаһ тың елшісі: «Қ асында жеткілікті ә л-ауқ аты бол тұ ра кім қ айыр сұ раса, онда ол ө зі ү шінжә һ аннам отын кө бейтуде», – деген. Сонда адамдар: «Ей, Аллаһ тың елшісі! «жеткілікті ә л-ауқ аты бол тұ ра» деген сө зің іздің мағ ынасы не?», – деп сұ рады.Ол: «Таң ғ ы жә не кешкі азығ ы бола тұ ра», – деп жауап берген1. Кү нделікті тіршілік қ ажеттілігі қ олдағ ы нисапты ө сірмейтін ә л-ауқ ат. Оғ ансадақ а сұ рауғ а да, алуғ а да болмайды. Мұ ндай кісіге пітір садақ асын беруі жә неқ ұ рбан шалуы – уә жіп. Нисап ө сіп-ө ніп тұ ратын ә л-ауқ ат. Мұ ндай кісіге зекет парыз жә не пітірсадақ асын беріп, қ ұ рбан шалуы уә жіп.

3. Мұ сылман еместер.  Аллаһ тың елшісі Муазды (Аллаһ оғ ан разы болсын) Йеменге жібергендеоғ ан айтқ ан насихатының ішінде зекетке қ атысты: «Сосын Аллаһ тың оларғ а мал-мү ліктеріне зекетті парыз еткенін хабарла! Олпарыз ә л-ауқ аттыларынан алынып, пақ ырларына беріледі. Егерде олар сағ ан бұ лісте бойсұ нса, малдарының ең жақ сысын алудан сақ тан!», – деп ескерткен2. Алайда зимми ү кіміндегі кісілерге тек нә піл садақ а беруге болады. Аллаһ тағ ала Қ ұ ран Кә рімде: «Сендермен дін ү шін соғ ыспағ ан жә не ү йлерің нен қ уып шығ армағ ан адамдармен жақ сы қ арым-қ атынаста болуларың а Аллаһ тиым салмайды»3ә л-Мумтахина» сү ресі: 8, деген.

4. Зекет шығ арушы кісінің қ андастық жігі.  Қ андастық жікке ә кесі мен анасы, аталары мен ә желері, балалары мен немерелері жатады.  Ал ағ а-інісіне, ә пке-қ арындасына, ә кесінің ағ а-інілері мен апа-сің лілеріне, шешесінің ағ а-інілері мен апа-сің лілеріне, сондай-ақ олардың балалары, келіні, кү йеу баласы, ө гей шешесі, қ айын жұ рты қ ұ рағ ан туыстарының қ айсыбірі зекетке қ ұ қ ылы санатқ а жатса, оғ ан зекет беріледі. Бұ лар туысы емес пақ ырларғ а қ арағ анда тіпті ең лайық ты саналады. Ө йткені Аллаһ тың елшісі__ «Міскінге берілген садақ а тек садақ а саналады. Ал туысқ анғ а берілген садақ а – садақ а ә рі туыстық байланыс», – деген. Қ андастық жіктен басқ а туыстарының қ айсыбірі қ азының міндеттеуімен зекет шығ арушы кісінің асырауына бекітілсе, оғ ан зекет тө лемейді. Ө йткені ол туысы бұ л жағ дайда оның қ арамағ ында тұ рақ ты материалдық қ олдау табушы саналады.

5. Зекет шығ арушы кісінің ә йелі.  Ә йеліне зекет беруге рұ қ сат етілмейді. Ө йткені ә йеліне зекет берген кісіө зіне пайда тартуда. Кү йеуі оны зекетсіз-ақ асырауғ а міндетті. Имам Ә бу Ханифаның жә не ханбалилердің басым кө зқ арасында ә л-ауқ аттыә йел кү йеуіне зекет беруіне болмайды. Ө йткені бұ л зекетті кү йеуі ә йелін асырауғ ажұ мсап, зекеттің пайдасына ә йелдің ө зіне қ айтады. Сондай-ақ кү нделіктітұ рмыста ә л-ауқ атты ә йел ә детте дә улетін кү йеуінен еш аямайды. Аллаһ тағ аланың Қ ұ ран Кә рімдегі: «Жә не сені мұ қ таж кү йде тауып байытпады ма?!» 2, «ә л-Мумтахина» сү ресі: 8 – деген аятының мағ ынасы

Пайғ амбарғ а берілген нығ меттердің барлығ ын кө здейді. Ол нығ меттердің қ атарына Хадижа анамыз (Аллаһ оғ ан разы болсын) да кіреді. Ө йткені ол ө з дә улетін Аллаһ елшісінің қ арамағ ына ұ статты

6. Ө лікті жайғ астыруғ а. Зекетті дұ рыс атқ ару шарттарының бірі шығ арылғ ан зекеттің оғ ан қ ұ қ ылы тірі адамның меншігіне ө туі. Ал мә йіт болса мал-мү ліктен енді ешнә рсе иелене алмайды.

7. Зекет алуғ а қ ұ қ ылы ү лескерлерден басқ а қ айырымдылық мақ сатт ар. Мысалы, мешіт тұ рғ ызу, жол тө сеу, су таратушы не суарғ ыш каналдар жасау секілді жұ мыстарғ а зекет жұ мсалмайды. Ө йткені бұ ларғ а жұ мсалғ ан қ аражаттан меншікке ө ту шарты жү зеге аспайды. Екіншіден шариғ атта зекет малынан ү лесі тағ айындалғ ан категориялар саны сегіз деп бекіген

2.жамағ атпен намаз оқ у ү кімі не? Қ ұ ран мен сү ннетен дә лел - Жамағ ат намазының ү кімі-  Жамағ ат намазына жағ дай мү мкіндігі мен денсаулық мү мкіндігі бола тұ рақ алу кү нә саналады. Мү мкіндігі жеткен ер азаматтарғ а намазды жамағ атпен оқ удың біздің мә зһ абтағ ы ү кімі, – ең басым кө зқ арас бойынша, – уә жіп. Себепсіз қ атыспағ ан кісі кү нә ғ а ие болады. Ө йткені Аллаһ тағ ала Қ ұ ранда: «Намазды атқ арың дар! Ә рі зекет берің дер! Сондай-ақ бел бү гіп иілушілермен бірге иілің дер!», «ә л-Бақ ара» сү ресі: 43. – деген2. Бұ л бұ йрық себебі жоқ кісіге парыз намаздарын жамағ атпен атқ аруды міндеттейді. Ә сіресе, таң, екінді жә не қ ұ птан намаздарын жамағ атпен оқ у мұ сылман ү шін ө те маң ызды. Осман ибн `Аффан (Аллаһ оғ ан разы болсын) Аллаһ елшісінің: «Қ ұ птанды жамағ атпен оқ ығ ан кісі жарты тү н намазда тұ рғ андай болады. Ал таң намазын жамағ атпен оқ ығ ан кісі бү кіл тү нді намазда тұ рғ андай болады», – деп айтқ анын жеткізген

ә л -Карахидің кө зқ арасында: бекітілген сү ннет. Ол Аллаһ елшісінің «Жамағ ат намазы жалғ ыздың намазынан 27 дә режеге асып тү седі», – деген хадисі тек артық шылық ты білдіреді деген пікірді алғ а тартқ ан. Алайда ол да:

«Себепсіз қ алдыруғ а рұ қ сат етілмейді», – деп тү сіндірген

1.зекет деген не? Ү кімі, дә лел жә не парыз етуші шарттар: зекет ұ ғ ымы лексикада тазару, ө су, ө ну, арту жә не береке деген мағ ыналарды білдіреді. Шариғ и терминологияда Шариғ ат иесінің белгілеуі бойынша белгілі мө лшердегі мү ліктің белгілі бір бө лігін Аллаһ тағ аланың ризашылығ ын қ алап белгілі кісінің меншігіне беру деп тү сіндіреледі. Анық тамадағ ы меншігіне беру деген сө з енді ол бө ліктің пақ ырғ а тиесілі екенін, оның сол бө лікке билік етуге еріктілігін білдіреді. Белгілі бір бө лігін дегенде пақ ырдың иеленуге қ ұ қ ылы бө лігі кө зделеді.  Белгілі мө лшердегі мү ліктің деген сө з шариғ ат белгілеген нисапты білдіреді.  Белгілі кісінің деген сө з зекет иеленуге қ ұ қ ылы пақ ырларды, міскіндерді, зекетті жинап ү лестірушілерді, жү ректері келісімге келгендерді, қ ұ лдарды,

қ арызғ а батқ андарды, Аллаһ жолындағ ыларды жә не жолда қ алғ андарды ғ ана кө здейді.  Шариғ ат иесінің белгілеуі бойынша дегенде Аллаһ тағ аланың зекет тө ленетін мү лік тү рлеріне бекіткен нисаптары мен одан тө ленетін мө лшерлері, сондай-ақ олардың басым кө пшілігіне бір жыл айналуы секілді шарттары айтылуда.  Аллаһ тағ аланың ризашылығ ын қ алап дегенде Аллаһ тағ алағ а бойсұ нғ ан ық ыласты ниет шарты кө зделеді. Зекет – ислам діні орнық қ ан бес негіздің бірі. Бойында жә не қ олында зекетті парыз ететін шарттар толық расталғ ан ә р мұ сылманғ а оны тө леу – парыз айн. Аллаһ тағ ала Қ ұ ран Кә рімде: «Намазды орындаң дар жә не зекет берің дер!» 1, – делінген.1 «ә л-Бақ ара» сү ресі: Зекетті парыз етуші шарттар: Зекетті парыз етуші шарттар мал-мү лік иесіне тә н шарттар жә не мал-мү лікке тә н шарттар деп екіге ажыратылады.

Мал-мү лік иесіне тә н шарттар: 1. Мұ сылман болуы. Сумана ибн Абдулла ибн Анастан жеткен риуаятта: «Халифа Ә бу Бә кір Анасты (Аллаһ оларғ а разы болсын) Бахрейнге жіберген соң оғ ан зекет туралы жазғ ан хатының басында: «Бисмиллә һ и-р-рохмани-р-рахиим!

Бұ л – Аллаһ елшісі мұ сылмандарғ а парыз еткен парыз садақ а...», – делінген1. 2. Балиғ атқ а толуы.3. Ақ ыл-естілік. Аллаһ тың елшісі «Қ алам ү ш адамның амалын жазбайды: ұ йқ ыдағ ы адам, оянғ анша; сә би, балиғ атқ а толмайынша; жын ұ рғ ан кісі, есі оралмайынша», – деген3.

 Сә би бала ә ке-шешесінен жетім қ алса жә не дә улетке мұ рагер болса, оны бағ ушы кісіге бұ л малдан зекет тө леу парыз емес. Бұ л малдың иесі сә бидің ө зі болғ андық тан, зекет парызын атқ ару одан балиғ атқ а толғ анда ғ ана талап етіледі.  Басқ а мә зһ абтарда мал-мү лік иесі ү шін ақ ыл-естілік пен балиғ атқ а толуы шарт емес. Кім оның малына жауапты болса, сол кісі малдың зекетін тө лейді. 4. Азат болуы. Жә бир (Аллаһ оғ ан разы болсын) Аллаһ елшісінің «Мукатабтың 4 мал-мү лкінен азат болмайынша зекет алынбайды!», – деп айтқ анын жеткізген5(Мукатаб дегеніміз – келісімді қ ұ нғ а азаттығ ын сатып алу ү шін қ ожайынымен келісімге отырғ ан қ ұ л) 5. Нисапқ а ие болуы.  Нисап деп, шариғ атта зекет тө леуді парыз ететін мал-мү лік мө лшерін айтады.  Нисабы толмағ ан мал-мү ліктен зекет тө ленбейді.  Мал-мү лік тү рлеріне сай олардың нисаптары бір-бірінен ө згешеленеді. Жыл бойы тү сіп жатқ ан пайда нисапқ а қ осылып, жыл соң ында барлығ ынан зекет малы тө ленеді. Пайда нисаптың ө зінен тү скен ө нім бола ма, ә лде сыйлық бола ма, ә лде ә ке-шешесінен қ алғ ан мұ ра бола ма, бә рібір. Қ арызда болмауы.

Мал-мү ліктің ө зіне тә н шарттар 1. Мал-мү ліктің иелікте нақ ты болуы.  Жоғ алғ ан, ұ рланғ ан, бір жерге кө міліп, орны ұ мытылғ ан мал-мү ліктен, мемлекет тарапы алғ ан не тә ркіленген не сауда ү шін сатып алынып, ә лі қ олғ атү спеген мал-мү ліктен, сондай-ақ екі кісі бө лісе алмай, қ ожайыны кім екенірасталмағ ан мал-мү ліктен зекет тө ленбейді.

2. Нисапты кемітетін қ арыздың болмауы.  Зекет тө ленетін уақ ыт пен қ арыз қ айтару уақ ыты қ атар келіп, қ айтарылатынқ арыз кө лемі нисапты кемітсе, зекет тө ленбейді.

 Мерзімі ұ зақ қ а созылғ ан қ арыз зекеттің тө ленуін мойыннан тү сірмейді.  Егін ө німдерінің зекеті ө зінен берілетін болғ андық тан, оның тө ленуін қ арыз тоқ татпайды. Ү лкен қ арыз. Бұ ғ ан дә улетті кісінің біреуге берген қ арызы ақ ша не қ арызғ а сатқ ан саудалық тауарлары жатады. Мұ ндай қ арыз қ ожайынның қ олына нисапқ а толмайтын бө ліктермен қ айтарылса жә не қ айтқ ан бө лік нисаптың бестен бірін2 не одан кө бін қ ұ раса, ә р қ айтқ ан сайын соның 2, 5 пайызы тө ленеді. Қ арызы толық ө телгенше осылай істеледі. Бұ дан аз кө лемде қ айтқ ан ақ шадан зекет тө леу парыз емес. Орташа қ арыз. Бұ л – саудалық мақ саттан тыс ү й, жиһ аз, киім-кешек секілді тіршілік қ ажеттіліктерінің қ арызғ а сатылуы. Мұ ндай кісі қ арыздағ ы малының зекетін тө леу ү шін, қ арызы нисапқ а толатындай не одан кө п кө лемде қ айтуы шарт. Қ айтқ ан ақ ша нисапты не одан кө п мө лшерді қ ұ раса, ә р қ айтқ ан сайын соның 2, 5 пайызы тө ленеді. Жыл айналуы сатқ ан кү нінен бастап есептеледі. Қ арызы толық ө телгенше осылай істеледі. Нисапқ а толмаса, ешнә рсе тө ленбейді. Жең іл қ арыз. Бұ ғ ан мирас, маһ р секілді нә рселер мү ліктер жатады. Олардың кө лемі нисапты толық қ ұ раса, иесінің қ олына толық тү скенде жә не оғ ан бір жыл айналуымен нисап қ ұ ламаса ғ ана беріледі. 3. Кү нделікті тіршілік қ ажеттілігіне жұ мсалатын қ аражаттың нисапты кемітпеуі. «Бану `Узра руынан болғ ан бір кісі иелігіндегі жалғ ыз қ ұ лын азат еткені туралы хабар Аллаһ елшісіне жетеді. Пайғ амбар одан: «Бұ дан басқ а мү лкің бар ма?», – деп сұ райды. Ол: «Жоқ», – дейді. Ол: «Кім оны менен сатып алады?», – дейді. Сонда оны Ну`айм ибн Абдулла ә л-`Адауи 800 дирһ амғ а сатып алады. Ә лгі кісі тү скен пұ лды Аллаһ елшісіне ә пкеледі. Пайғ амбар оғ ан пұ лын қ айтарып береді де: «Алдымен, ө зің е жұ мсаудан баста! Егер артылып жатса, отбасың а жұ мса! Тағ ы артылып жатса, туысың а жұ мса! Егер туысың нан да артылып жатса ғ ана тө лейсің! Міне, осылай, осылай жұ мса!», – деп айтқ анынжеткізген1. 4. Мал-мү ліктің шариғ ат белгілеген тү рден болуы. 5. Нисапқ а толғ ан мал-мү лікке бір жыл айналу. Жыл айналымы кү н емес, ай кү нтізбесі бойынша есептеледі. Ә ли (Аллаһ оғ ан разы болсын) Аллаһ елшісінің: «Бір жыл айналмағ ан мал-мү ліктен зекет тө ленбейді», – дегенін жеткізген2.  Қ олдағ ы мал-мү лік ө сіп-ө нуі ү шін, шариғ ат бір жыл уақ ыт белгіледі.  Ессіз адамның иелігіндегі мал-мү ліктің жыл айналымы есі кірген кү ннен саналады. Сә би ү шін кә мелетке толғ ан кү нінен басталады.  Семіртіп сату ү шін сатып алынғ ан малдың жыл айналымы сатып алынғ ан кү нінен емес, семіртіп бастағ ан кү нінен есептеледі.  Бізде жә не шафиғ и мен ханбали мазһ абтарының кө зқ арасында нисабы толғ ан мал-мү ліктің зекетін алдын ала тө леуге болады. Ә ли (Аллаһ тағ ала оғ ан разы болсын) Аббастың Аллаһ елшісінен зекетті уақ ытынан бұ рын тө леу ү кімі жайында сұ рағ анда бұ лай істеуіне рұ қ сат етілді3, – деп айтқ ан.  Зекетті алдын ала тө леу мал-мү ліктің нисапқ а толуы жә не жыл барысында жә не жыл соң ында нисаптың кемімеуі деген екі шартты қ ажет етеді.__ Ескерту: Бұ л шарт егін ө німдерінің зекетіне қ атысты емес. Егіннен жылына қ анша мә рте ө нім алынса, сонша мә рте тө ленеді. 6. Мал-мү ліктің ө сіп-ө ніп тұ руы. Яғ ни ақ шаның қ ұ нды, малдың жайылымда болуы, ал тауар ү шін сауда ниетінің болуы.

2.жұ ма намазының ү кімі не? Дә лел. Ә йелге жұ ма парыз ба? Оғ ан дә лел. - Жұ ма намазының ү кімі – парыз айн. Аллаһ тағ ала Қ ұ ран Кә рімде: «Ей, иман келтіргендер! Жұ ма кү нінің жұ ма намазына азан айтылғ анда дереу Аллаһ ты еске алуғ а асығ ың дар жә не сауданы қ оя тұ рың дар! Егер білетін болсаң дар, бұ лай істеулерің ө здерің ү шін жақ сы»2, Жұ ма» сү ресі: 9 – деген. Тоориқ ибн Шиһ ааб (Аллаһ оғ ан разы болсын) Пайғ амбардың «Тө рт кісіні: қ ұ лды, ә йел кісіні, сә биді, науқ асты атпағ анда, жамағ атпен жұ маны атқ ару – кү ллі мұ сылманғ а бекіген парыз», – дегенін жеткізген3Ә йел кісілерге парыз болмауы, кү йеуі мен балалары алдындағ ы басқ а да міндеттері жә не ер кісілермен қ ыспақ қ а тү спеулері ү шін парыз емес. Бұ л Қ ұ ран мен сү ннеттен кейінгі ижмағ негізі бойынша бекіген ү кім. Сондай-ақ ижмағ бойынша ә йел кісілердің мешітке келіп оқ ығ ан жұ малары дұ рыс саналып, бесінді мойындарынан тү сіреді.

1.ғ иддат дегеніміз не? ү кімі қ андай? Некеден кейін ә йеліне жақ ындаспай оны талақ еткен ә йелдің ғ иддат мерзімі қ анша? - Ғ иддат – (сө здікте) белгілі сан, талақ етілген, яки

ері қ айтыс болғ ан ә йелдің қ айтадан тұ рмыс қ ұ руы ү шін кү туі қ ажет мезгіл деген мағ ынағ а саяды. Шариғ ат терминінде ханафилар бойынша, некелік тұ рмыстың ә серінен тү гелдей арылуы ү шін ө лшемі белгіленген мезгіл деген сө з. Ал кө пшілік ғ ұ ламалар бойынша ғ иддат – ә йелдің жү кті болып, яки болмағ андығ ының білінуі ү шін яки ері қ айтыс болғ андық тан ә йелінің арнайы бір мезгіл кү туі деген сө з. Басқ а бір сө збен айтқ анда ажырасқ ан ә йелдің

басқ а біреуге тұ рмысқ а шығ у мү мкіндігіне ие болуы ү шін белгілі бір уақ ыт кү туге мә жбү р мезгілі. Алайда ерлі-зайыптылар некелерін қ иып бірақ бір- біріне жақ ындамай тұ рып қ айта дереу ажырасатын болса мұ ндай ә йелге ғ иддат кү туі қ ажет емес. Қ ұ ранда: «Мұ сылман ә йелдерді некеленіп оларғ а қ осылмайтұ рып талақ ететін болсаң дар онда оларғ а сендер санайтын ешқ андай ғ иддат жоқ» «Ахзаб» сү ресі, 33/49.деп айтылады.Қ ысқ аша айтқ анда, Ислам дініндегі «ғ иддаттың» хикметі ә йелдің ажырасқ ан кү йеуінен жү кті болып немесе болмағ андының айқ ындалуы немесе Аллаһ тың қ ойғ ан заң ына бағ ынып, сауап мақ сатымен кү туі я болмаса кү йеуінен бө лек қ алғ анына қ айғ ыру не болмаса осыаралық уақ ытында кү йеуінің қ айтадан ә йеліне оралуына мү мкіндік беруі. Осы хикметтің бірі ретінде егер ә йел

ажыраса салып басқ а біреуге тұ рмысқ а шығ атын болса, туғ ан баланың кімге тиесілі екені беймә лім немесе екі ортада дау туатын еді.

2, жолаушы мен ауру кісіге қ атысты жұ ма намазының ү кімі. Дә лел келтіре отыра айтың ыз - Жұ ма намазын атқ ару ү кімі парыз болуы ү шін кісіден мұ сылман, балиғ атқ а

толғ ан, ақ ыл-есі дұ рыс сипаттарын қ ұ рағ ан негізгі ү ш шартқ а қ осымша тө мендегі шарттар кіреді: 1. Ер кісі болу. Ә йел кісілерге парыз болмауы, кү йеуі мен балалары алдындағ ы

басқ а да міндеттері жә не ер кісілермен қ ыспақ қ а тү спеулері ү шін парыз емес. Бұ л

Қ ұ ран мен сү ннеттен кейінгі ижмағ негізі бойынша бекіген ү кім. Сондай-ақ

ижмағ бойынша ә йел кісілердің мешітке келіп оқ ығ ан жұ малары дұ рыс саналып,

бесінді мойындарынан тү сіреді. 2. Азаттық. Бұ л қ ожайынының алдындағ ы міндеттерін орындауы ү шін. Егерде қ ожайыны рұ қ сат етсе, оғ ан жұ мағ а бару парыз болады.

3. Денсаулық. Жұ маның парыздығ науқ астың не сол сә тте қ атты ауырып қ алғ ан кісінің, сондай-ақ сол уақ ытта науқ астың зә ру кү тіміне қ арау, жедел жә рдем кө рсету қ ажеттілігімен бө гелген дә рігердің не санитардың мойындарынан тү седі. Жұ мағ а бара алмағ ан науқ ас кісіге имам жұ ма намазын аяқ тағ анша бесінді оқ ымай қ оя тұ руы мустахаб1. 4. Тұ рғ ылық тылық. Жұ ма намазы жолаушығ а парыз емес. Бұ л оның жолаушылық жағ дайына қ иындық тудырмас ү шін дұ рыс кө рілген ү кім. Аталмыш шарттардың дә лелдері: Тоориқ ибн Шиһ ааб (Аллаһ оғ ан разы болсын) Пайғ амбардың: «Тө рт кісіні: қ ұ лды, ә йел кісіні, сә биді, науқ асты атпағ анда, жамағ атпен жұ маны атқ ару – кү ллі мұ сылманғ а бекіген парыз», – дегенін жеткізген. Ибн Омар (Аллаһ оғ ан разы болсын) Аллаһ елшісінің: «Жолаушығ а жұ ма парыз емес», – деп айтқ анын жеткізген. Қ андай да бір жолаушы қ иындық кө рмей жұ мағ а қ атысса, амалы теріске шығ арылмайды. Бұ л іс ораза ұ стағ ан жолаушының амалы секілді қ арастырылады.

1.қ орық қ ан адам жә не жолаушы адамның намазын қ ысқ артып немесе біріктіріп оқ ығ анның ү кімі не? – 1. Рамазан айында ауыз ашуына рұ қ сат.

2. Мә сіге жасағ ан мә сх мерзімін ү ш тә улікке созуына рұ қ сат.

3. Жұ ма мен айт намаздары, қ ұ рбан шалу міндеті мойнынан тү седі.

4. Тө рт рә кағ ат намазды екі рә кағ ат етіп қ ысқ артып оқ уы – уә жіп.

5. Қ ауіптенген жағ дайда намазды соң ғ ы уақ ытына кешіктіріп оқ уына болады.Қ ұ ранда: «жә не жер кезіп, сапар шеккен кездерің де кә пірлердің сендерге зиян тигізуінен қ ауіптенсең дер, намазды қ ысқ артып оқ уларың да тұ рғ ан кү нә жоқ. Ә рине, кә пірлер – сендерге ашық дұ шпан», - ниса, 101. деп баяндағ ан. Бұ л аятта намазды қ ысқ артып оқ уғ а рұ қ сат ететін шарт – дұ шпаннан не қ арақ шылардан қ ауіп сезу. Намазды қ ысқ артып оқ у дегеніміз – тө рт рә кағ ат парыз намаздарын екі рә кағ ат етіп оқ у. Айша анамыз (Аллаһ оғ ан разы болсын): «Ә уелгіде намаз тұ рғ ылық ты кісіге де жолаушығ а да екі-екі рә кағ ат етіліп парыз болғ ан. Кейін жолаушы намазы сол бейнесін сақ тап, тұ рғ ылық намазына тағ ы екеуі қ осылғ ан», – деп айтқ ан2. Жоғ арыда айтылғ ан хадистердің негізінде жолаушы кісіге тө рт рә кағ ат парыз намаздарын екі рә кағ ат етіп қ ысқ артып оқ у – уә жіп. Ал қ ысқ артпай толық оқ у – мә крү һ тахриман.

Қ ауіп намазының ү кімі - Қ ауіп намазының заң дылығ ы Қ ұ ранмен жә не сү ннетпен бекіген.

Ә деттегі парыз намаздары жау кө рінгенде, соғ ыс кезінде, кемені бату апатынан

қ ұ тқ ару немесе ө рт сө ндіру барысында Қ ұ ран мен сү ннетте келген қ ауіп намазы

бейнесінде оқ ылады. Аллаһ тағ ала Қ ұ ран Кә рімде: «(Ә й, Пайғ амбар!) Олардың арасында болып, намаздарына имамдық еткенің де (екіге бө лген) топтың біреуі сенімен (қ ауіп намазын) оқ ысын. Жә не олар қ аруларын қ астарына алсын. Сә жде жасағ ан (яғ ни намаз оқ ығ ан) соң артқ а барып тұ рсын. Сосын намаз оқ ымағ ан екінші топ келіп, сенімен намаз оқ ысын. Олар да сақ тық жасап, қ аруларын қ астарына алсын. Бар кү шімен

сендерге тап берулері ү шін, кә пірлер қ аруларың мен жарақ тарың ды ұ мытуларың ды қ алауда..» 1, ан-Ниса» сү ресі: 102 – деп айтқ ан.Осы аяттан кейін Пайғ амбарымыз парыз намаздарын 24 мә рте қ ауіпнамазы бейнесінде оқ ығ аны туралы хабарлар жеткен. Жау шабуылының кү штілігінен намазды бұ л бейнеде оқ у мү мкін болмағ анжағ дайда мұ сылмандар намазды не тұ рғ ан жерлерінде, не кө ліктерінің ү стінде кезкелген бағ ытқ а қ арап, тіпті ишарамен болса да атқ аруғ а рұ қ сат етіледі. Аллаһ тағ ала Қ ұ ран Кә рімде: «Егер қ ауіптенсең дер, тү регеп немесе кө лік ү стінде (оқ ың дар). Қ ашан бейбіт болсаң дар, Аллаһ ты ө здерің е білмеген нә рселерді ү йреткеніндей еске алың дар» 2, «ә л-Бақ ара» сү ресі: 239 – деп айтқ ан

Таяммү м анық тамасын жә не ү кімін айтың ыз. Қ ай кезде ү кімі жү ретініне дә лел келтірің із – тілдік мағ ынасы- кө здеу, ниеттену. Шариғ аттағ ы мағ -дә ретсіздікті кетіру ү шін судың орнына таза жер қ ыртысы арқ ылы тазаруғ а ниеттену.

Су жоқ та немесе бар суды пайдалануғ а шамасы келмегенде дә рет жә не ғ ұ сылдың орнына топырақ қ а таяммум соғ ып, намаз жә не т.б ғ ибадаттарды ө теу – Аллаһ тағ аланың пенделеріне берген жең ілдіктерінің бірі. «Ей, иман келтіргендер!... су таппасаң дар таза жер қ ыртысына тә яммү м соғ ып, беттерің ді жә не қ олдарың ды сипаң дар» ниса, 43. Тә яммумғ а қ атысты ү кімдер: 1. Егер намаздың уақ ыты шық қ анша су табылады деген ү міт болса, тә яммум соғ уды намаздың соң ғ ы уақ ытына дейін кешіктіре тұ рғ ан жақ сы. Егер сумен дә рет алуғ а шамасы келмесе немесе судың табылуына ү міті болмаса, намазды кешіктірместен, тә яммум соғ ып, оқ и береді.

2. Ү лкен жә не кіші хә дә с халінде болғ ан адам бір рет қ ана тә яммум соғ ады. Яғ ни бір тә яммум ғ ұ сылдың да, дә реттің де орнына жү реді.

3. Тә яммум дә реттің орнына жү ретіндіктен, дә ретті бұ зғ ан нә рсе тә яммумді де бұ зады.

4. Тә яммуммен намаз оқ ып болғ аннан кейін су табылса, ол адамғ а қ айта дә рет алу жә не намазын қ айталап оқ у міндет емес.

Ә бу Сағ ид ә л-Худри (Аллаһ оғ ан разы болсын): «Екі адам сапарғ а шығ ады. Намаздың уақ ыты кіргенде, олардың ө здерімен бірге сулары болмайды. Сонда екеуі таза жер қ ыртысына тә яммум соғ ып, намаз оқ иды. Содан кейін (намаздың) уақ ыты шық пай тұ рып, екеуі су табады. Олардың бірі намазын жә не дә ретін қ айталайды. Екіншісі қ айталамайды. Сосын Аллаһ тың елшісіне (с.а.с.) келгенде, оғ ан (с.а.с.) болғ ан істі баяндайды. Ол (с.а.с.) қ айталамағ ан адамғ а: «Сү ннетке дө п тү стің, намазың дұ рыс», – деп, ал дә рет алып, (намазын) қ айталағ ан адамғ а: «Сағ ан екі есе сауап (беріледі) », – деді», – деген1

Жоғ арыда айтылғ андай, тә яммумды екі жағ дайда соғ уғ а болады:

1. Су жоқ кезде; 2. Сумен дә рет не ғ ұ сыл алуғ а шамасы келмеген жағ дайда.

Ә бу Зарр (Аллаһ оғ ан разы болсын): «Аллаһ тың елшісі (с.а.с.): «Таза жер қ ыртысы – он жыл бойы су таппаса да, мұ сылманның тазартушысы. Егер су тапса, онымен денесін жусын, ө йткені ол қ айырлы», – деді», – деген3

2.жү ніптіктен ғ ұ сыл қ алай алынады жә не қ андай жағ дайларда ғ ұ сыл сү ннет болады -Аллаһ тағ ала Қ ұ ранда: «Егер жү ніп болсаң дар, тазаланың дар»3, 3 «Мә ида» сү ресі, 6-аят.

– деген. Яғ ни жү ніп болғ аннан кейін ғ ұ сыл алып тазаланың дар.

Тө мендегі жағ дайлардың бірінде адам жү ніп болады: 1. Жыныстық қ атынастан кейін. Ер мен ә йел жыныстық қ атынасқ а тү скен жағ дайда, мә нидің келуі, келмеуіне қ арамастан жү ніп болады. Ораза ұ стағ ан кезінде біле тұ ра жыныстық қ атынас жасағ ан адамның оразасы бұ зылады жә не ол кә ффарат ө теуі керек. Егер еркектің мү шесі ә йелдің мү шесіне жалаң аш тү рде тисе, бірақ жыныстық қ атынас жасамаса, дә реті ғ ана бұ зылады. Айша (Аллаһ оғ ан разы болсын): «Егер қ итан (жыныстық мү шенің басы) қ итаннан ө тсе, ғ ұ сыл парыз болады. Мен жә не Аллаһ елшісі (с.а.с.) солай істедік. Сосын ғ ұ сыл алдық», – деген4.

2. Егер мә ни денеден шақ уатпен бө лінсе, ғ ұ сыл алу парыз болады. Мә ни аймалау, ойлау, кө зі тү су жә не т.б. себептерден денеден шақ уатпен бө лінсе, ғ ұ сыл алу керек. Ал егер ауру себептен мә ни шақ уатсыз бө лінсе, тек дә рет бұ зылады.

3. Ихтилә м. Ихтилә м – ұ йық тап жатқ ан кезде денеден мә нидің бө лінуі. Егер оянғ ан кезде киімінен мә нидің орнын кө рсе, оның шақ уатпен немесе шақ уатсыз бө лінгені есіне тү ссе де, тү спесе де, ғ ұ сыл алу – парыз. Егер ихтилә м болғ анымен, денеден мә ни шық паса, ғ ұ сыл алу парыз емес. Себебі Ә бу Сағ ид ә л-Худриден риуаят етілген хадисте Пайғ амбар (с.а.с.): «Су судан», – деген1. Яғ ни мұ ны мә ни келсе, ғ ұ сыл қ ұ йыну – парыз, ал келмесе, парыз емес деген мағ ынада тү сіну керек. Бұ л – ерлер мен ә йелдерге ортақ ү кім. Бұ ғ ан дә лел: Умму Сә лә мә (Аллаһ оғ ан разы болсын): «Умму Сулә йм Аллаһ елшісіне (с.а.с.) келіп: «Уа, Аллаһ тың елшісі! Аллаһ шындық тан ұ ялмайды. Ә йел адам ихтилә м болса, ғ ұ сыл алуы керек пе?» – деп сұ рады. Пайғ амбар (с.а.с.): «Иә, егер су кө рсе», – деп жауап берді», – деген2. Сү ннет ғ ұ сылдар: 1. Жұ ма кү ні ғ ұ сыл алу. Абдуллаһ ибн Омардан (Аллаһ ә кесі екеуіне разы болсын), Аллаһ елшісі (с.а.с.): «Біреулерің жұ мағ а келсе, ғ ұ сыл қ ұ йынсын», – деген2.

2. Екі айтта да ғ ұ сыл алу. Пайғ амбардан (с.а.с.) айт кү ндері ғ ұ сыл алуғ а қ атысты жеткен хадистердің барлығ ы дағ иф болғ анымен, фақ иһ ғ алымдар сол хадистерді фиқ һ кітаптарында бұ л кү ндері ғ ұ сыл алудың сү ннет екендігіне дә лел етіп алғ ан. Сонымен қ атар имам Мә лик Пайғ амбардың (с.а.с.) сахабасы Ибн Омардың (Аллаһ ә кесі екеуіне разы болсын) айт кү ні ғ ұ сыл алатындығ ы туралы сахих хадисті риуаят еткен.

3. Мә йітті жуғ ан адамның ғ ұ сыл алуы.

4. Қ ажылық немесе умра амалдарын бастарда ихрам киімін киюден бұ рын ғ ұ сыл қ ұ йыну.

Зә ид ибн Сә бит (Аллаһ оғ ан разы болсын) Пайғ амбардың (с.а.с.) ихрам (халіне ө ту) ү шін шешінгенін (яғ ни тігісі бар киімдерін шешкенін) жә не ғ ұ сыл алғ анын кө рген2.

5-6. Меккеге кіру мен Арафатта тұ ру ү шін. Абдуллаһ ибн Омар (Аллаһ ә кесі екеуіне разы болсын) ихрамғ а кірерден бұ рын сол ихрамы ү шін, Меккеге кіруі ү шін жә не Арафатта тұ ру ү шін ғ ұ сыл қ ұ йынатын.

1.қ ажылық тың анық тамасын айт-з. Ихрамдағ ы тиым саоынғ ан нә рселерден ү шеуін атаң ыз. Қ ұ раннан дә лел келтіре отыра- Ислам дінінің бесінші тірегі – қ ажылық. Хаж (қ ажылық) араб тілінде «қ ұ рметті орынды зиярат ету» деген мағ ынаны береді. Ал бұ л сө здің шариғ аттағ ы мә ні – белгілі орындарды белгіленген уақ ытта, белгіленген амалдарды орындау арқ ылы зиярат ету немесе діннің бір тірегін орындау мақ сатында Қ ағ баны зиярат ету1.

Белгілі орындар – Меккедегі Харам мешіті, Мина ү стірті, Арафат жә не Муздалифа аймақ тары.

Белгіленген уақ ыт – қ ажылық айлары.

Белгіленген амалдар – ихрам киімін кию, тауап пен сағ и жасау, Арафатта тұ ру, Мина мен Муздалифада тү неу, қ ұ рбандық қ а мал шалу, шаш алдыру жә не т.б. амалдар.

Ихрам (қ ажылық тың бірінші парызы)- Қ ажылық ү шін ихрамғ а кіру – қ ажылық ғ ибадатын орындауғ а ниет етіп, тә лбия айту. Ниет еткен кезде қ ажылық тың қ ай тү рін орындайтындығ ын жү регімен бекітеді. Ихрамсыз қ ажылық пен умраны бастауғ а болмайды. Себебі ихрам парыз амалғ а жатады.

Ихрам – шектеулер немесе тыйымдар аймағ ына кіру. Яғ ни басқ а уақ ытта рұ қ сат етілген амалдардан белгілі ғ ибадатты ө теу барысында тыйылу. Кімде-кім қ ажылық қ а ниет етіп, ихрамғ а кірсе, оғ ан қ ажылық тың ү кімдерін орындау жә не тыйым салынғ ан амалдардан аулақ болу керек. Олар: 1) Аллаһ қ а бойсұ нбау жә не кү нә лі істер;

3. Басқ а қ ажылармен, қ ызметшілермен жә не ө зге адамдармен ұ рсысу, бір нә рсеге таласу, жанжалдасу, оларғ а тіл тигізу. Тек ө зінің ақ ысын талап етіп, ақ иқ ат ү шін сө з таластырып, ө зін не жолдастарын қ орғ ауына рұ қ сат етіледі.

Осы айтылғ ан тыйым салынғ ан амалдардың дә лелі Аллаһ тағ аланың тө мендегі аятында айтылғ ан.

«Кім осы айларда (ө зіне) қ ажылық ты парыз қ ылса (яғ ни қ ажылық қ а баруды ниет етсе), онда қ ажылық та ә йелге жақ ындасу, кү нә істеу жә не жанжалдасу жоқ»1, «Бақ ара» сү ресі, 197-аят. – деген аятына негізделген.

4.Аң аулау. Ихрамдағ ы адамғ а қ ұ рлық та тіршілік ететін аң дарды аулауғ а, ө лтіруге, союғ а, оны аулауғ а кө мектесуге тіпті аң ның қ айда екендігін қ олымен кө рсетуге болмайды. Аллаһ тағ ала: «Сендерге жә не саяхатшыларғ а пайда ретінде тең із (жануарларын) аулау мен оларды жеу халал етілді. (Бірақ) ихрамда болсаң дар, сендерге қ ұ рлық (жануарларын) аулауғ а тыйым салынды»3, Мә ида» сү ресі, 96-аят. – деген.

2.Ораза жә не оның ү кіміне Қ ұ ран мен сү ннеттен дә лел келтірің із - Ислам дінінде ә рбір мұ сылманғ а жү ктелген бес парыздың бірі – ораза тұ ту. «Ораза» сө зі араб тілінде «саум» немесе «сиям» деп аталады. Оның лексикалық мағ ынасы: бір нә рседен шектелу, тыйылу. «Лисә н ә л-араб» атты араб тілінің тү сіндірме сө здігінде: «саум – тамақ тан, сусыннан, ү йленуден жә не сө йлеуден тыйылу» деп берілген1.

Шариғ атта ораза тұ ту Аллаһ ризашылығ ы ү шін ниет етіп, шынайы таң атқ аннан (фә жр садиқ) кү н батқ анғ а дейін оразаны бұ затын нә рселерден оразаның белгіленген шарттарын орындай отырып, тыйылуды білдіреді. Бұ л анық тамағ а талдау жасап, ішкі мағ ынасына кең ірек тоқ талсақ:

Аллаһ ризашылығ ы ү шін – кез келген ғ ибадаттың қ абыл болуының негізгі шарты сол ғ ибадатты Аллаһ жолында шынайы ық ыласпен орындау болып табылады.

Шынайы таң ату (фә жр садиқ) – таң сә улесінің кө кжиекті бойлай шығ уы. Ол туралы намаздың уақ ыттары тарауында толық айтылғ ан. «Фә жр кә зиб» пен «фә жр садиқ тың» арасы шамамен он екі минутты қ ұ райды2. Ораза кезінде ауыз бекіту шынайы таң атудан басталады. Рамазан оразасы – Исламдағ ы бес парыздың біреуі. Оғ ан Қ ұ ран мен сү ннет дә лел.

Ранда Аллаһ Тағ ала былай дейді: «Ей, иман еткендер! Сендерге бұ рынғ ыларғ а парыз етілгендей ораза парыз етілді» (Бақ ара, 2/185). Пайғ амбарымыз (с.а.у.) былай дейді: «Ислам бес нә рседен тұ рады: Аллаһ тан басқ а қ ұ дай жоқ екеніне, Мұ хаммедтің Аллаһ тың қ ұ лы жә не Елшісі екеніне куә лік ету, намаз оқ у, зекет беру, Рамазан оразасын ұ стау, шамасы келгендерге қ ажылық қ а бару". (Бухари, Иман, 34).

Оразаның дұ рыс орындалу шарттары: 1. Хайыз бен нифастан таза болу: Хайыз бен нифас жағ дайындағ ы ә йелдер уақ ыты ө ткеннен кейін оразаның қ азасын ө тейді. Бірақ бір адамның тү нде немесе кү ндіз жү ніп кү йінде болуы, ораза ұ стауына кедергі емес. Бірақ мү мкіндігіне қ арай, ауыз бекітпес бұ рын, ғ ұ сыл алу – абзал.

Рамазан айының анық талуы -Шағ бан айының жиырма тоғ ызыншы кү нінен бастап, жаң а туғ ан айды іздеу – уә жіп. Рамазан оразасының аяқ талуы ү шін де Шә ууә л айын іздеу – уә жіп. Егер Рамазан айы кө рінсе, ертең іне Рамазан оразасы басталады. Егер де аспан бұ лтты болса, Шағ бан кү ндері отызғ а толтырылады. Одан кейін барып, ораза тұ тылады.

Ораза уақ ыты – екінші шапақ тан басталып, кү ннің батуына дейінгі уақ ыт. Кейбір фақ иһ тер бойынша, сақ тық ү шін алғ ашқ ы шапақ та ішіп-жеуді тоқ татқ ан жақ сы. Кімде-кім шапақ жайында кү мә нданса, сә ресіні тоқ татқ ан абзал.

Оразаның парыз болу шарттары 1. Мұ сылман болу: Ораза мұ сылмандарғ а парыз. Сондық тан жаң а мұ сылман болғ ан жандарғ а ө ткен жылдардағ ы ораза секілді ғ ибадаттарына қ аза керек емес.

Рамазан оразасы – Исламдағ ы бес парыздың біреуі. Оғ ан Қ ұ ран мен сү ннет дә лел.

Оразапарыз, уә жіп, нә піл жә не мә крү һ болып тө ртке бө лінеді

1.Фиқ һ анық тамасын дә лелдермен кел-з. Фиқ һ пен усул фиқ һ айырмашылық тарын айтың ыз - Анық тамасы- (фиқ һ) сө зі лексикада ұ ғ у, ұ ғ ыну, тү сіну, аң ғ ару деген мағ ыналарды білдіреді. Мысалғ а Алла тағ аланың Қ ұ ран Кә рімде: «Олар: «Ей, Шу′ айб, сен айтып жү рген нә рселердің кө бін тү сінбейміз», –деді» 1 деген сө здерін келтірсек болады.Ал ислам мә дениетінің терминологиялық жү йесінде фиқ һ ұ ғ ымы шариғ и қ ұ қ ық тану немесе ислам қ ұ қ ық тануы деп, ғ ылымның, пә ннің атауын білдіреді. Ар-Рази ө зінің «Мухтар ас-Сихахында»: фиқ һ сө зінің тілдік мағ ынасын тү сіну, ұ ғ ыну, – деп тү сіндіре келе, – кейін бұ л ұ ғ ым шариғ ат іліміне ғ ана тиісті айтылып, шариғ ат ғ алымы фақ иһ (шариғ и қ ұ қ ық танушы) деп аталатын болды, – деген. Фиқ һ ілімінің маманы ف َ ق ِ ی ھ ُ (фақ иһ), ал фиқ һ негіздері ілімінің

маманы أ ُ ص ُ و ل ِ ي ّ ُ (усули) деп аталады. Усули (шариғ и негізтанушы) жалпы дә лелдерді, ал фақ иһ (ислам қ ұ қ ық танушысы) талдаушы дә лелдерді зерттейді. Имам Ә бу Ханифаның ғ асырында фиқ һ негіздері ілімі ө з алдына жеке ілім ретінде қ арастырылмағ ан болатын. Сол себептен фиқ һ, ақ ида, ахлақ ілімдері жалпы анық тамағ а тә уелді болғ ан. Кейін ә р ілімнің зерттелу ө рісі

кең ейіп, жеке терминдері пайда болып, ә рқ айсысы ө зіне қ атысты жеке анық тамағ а иеленіп, ақ ида ілімі, сопылық ілімі, фиқ һ ілімі деген дара атауларғ а ие болғ ан2.

Имам Ә бу Ханифа: фиқ һ ілімі дегеніміз – адамның ө зіне тиесілі қ ұ қ ық тарды жә не ө зінен талап етілетін міндеттеррді білуі, – депанық тағ ан. Бұ л анық тама ә уел баста ө з ішіне ′ ақ ида, этика жә не фиқ һ нормаларын бірдей қ амтитын жалпы анық тама болғ ан-ды. Ол уақ ытта жалпыанық тама берілу себебі – фиқ һ ілімі басқ а шариғ ат ілімдерінен бө лінетіндей,

ө з алдына дара ілім болып қ алыптаса қ оймағ ан еді. Уақ ыт ө те кә лам ілімі мен таухид ілімі имани мә селелерді, ахлақ пен сопылық этикалық -рухани тә рбие теориясын зерттеуге кірісе бастады. Фиқ һ іліміне қ атысты адамның ө зіне не тиісті жә не ө зінен не талап етілетінін білуі деген жалпы анық тамадан ханафи ғ ұ ламалары ақ ида мен рухани тә рбиеге тә н мә селелерді ысырып, оғ анАр-Рази ө зінің «Мухтар ас-Сихахында»: фиқ һ сө зінің тілдік мағ ынасын тү сіну, ұ ғ ыну, – деп тү сіндіре келе, – кейін бұ л ұ ғ ым шариғ ат іліміне ғ ана

тиісті айтылып, шариғ ат ғ алымы фақ иһ (шариғ и қ ұ қ ық танушы) деп аталатын болды, – деген. Фиқ һ ілімінің маманы ف َ ق ِ ی ھ ُ (фақ иһ), ал фиқ һ негіздері ілімінің маманы أ ُ ص ُ و ل ِ ي ّ 


Поделиться с друзьями:

mylektsii.su - Мои Лекции - 2015-2024 год. (0.035 сек.)Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав Пожаловаться на материал