Логикалық ойлауды дамытуға арналған әдіс-тәсілдерді қарастырыңыз

Логикалық ойлауды дамыту туралы сө з етпес бұ рын логика туралы қ ысқ аша айтып кету керек. Логика - (грек тілінен алынғ ан logic - сө з, ой, ойлау, ақ ыл-ой) ойлаудың заң дылық тары мен тү рлері туралы ғ ылым. Объективті пікірлерге негізделген процесс логикалық ойлау деп, ал дұ рыс ойлаудың формалары мен заң дары туралы ғ ылым логика деп аталады. Логикалық ойлаудың қ исындылығ ы олардың шындық қ а сай келуінде. Логикалық ойлауғ а тү скен қ ұ былыстың себептері мен салдары, ұ ғ ымдар арасындағ ы байланыстар мен қ атынастар логикалық ойлау жолымен ашылады. Пікір алмасу кезінде, ә сіресе математикалық тұ жырымдар кезінде пайымдау, ойлау заң дылық тарын немесе былайша айтқ анда сол заң дылық тар мен формалары жө ніндегі ғ ылым- логиканың кө мегі мен бір пікірден екінші пікірді шығ арамыз. Логикалық тұ жырым теориясының ең алғ аш грек философы Аристотель негізін қ алағ ан.

Ой ә рекеті барысында адам қ оршағ ан дү ниені танып, білу ү шін ерекше ақ ын қ ызметін орындайды. Бұ л нақ ты қ ызметіне талдау, біріктіру, салыстыру, дерексіздендіру нақ тылау жә не қ орытындылау арқ ылы жү зеге асырылады.

Талдау – бұ л оймен бү тінді жіктеу немесе бү тіннен оның қ ырларын, ә рекет не қ атынас бірліктерін бө ліп алу, қ арапайым формадағ ы талдау ә рқ андай затты практикалық қ ажеттілікке орай қ ұ рама бө лшектерге ажырату.

Мысалы балаларды қ андай да бір ө сімдіктермен таныстыруда оның қ ұ рамын кө рсетуден бастаймыз. (тамыры, сабағ ы, жапырағ ы). Талдау тә жірибелік жә не теориялық болып бө лінеді. Егер талдау жоғ арыда айтылғ ан ой операцяларына ұ штаспаса, онда қ ате, механикалық сипат алады. Мұ ндай талдау элементтері жас балаларда кө птеп кездеседі.

Біріктіру – бұ л ә рқ илы бө лшектер, қ асиеттермен ә рекет қ имылдарды тұ тас бірлікке топтастыру.Біріктіру операциясы талдау ә дістеріне қ арама-қ арсы. Бұ л қ ызмет барысында жеке заттар мен қ ұ былыстар кү рделі, бү тін қ ұ былысқ а қ атысы бар бө лшек, элементтер тобы ретінде қ арастырылады.Ой процесіндегі талдау мен біріктіру ә рекеттері оқ у жұ мысында аса ү лкен маң ызғ а ие.Бала жекелеп талдау мен ә ріптерді тануғ а қ ол жеткізеді, ал кейін сол игерген ә ріптердің басын біріктіріп буын қ ұ райды, буыннан сө з, сө зден-сө йлем, сө йлемдерді біріктіріп мә тін мазмұ нын шығ арады. Салыстыру - ә рқ андай заттар мен қ ұ былыстардың, не ойлардың бө ліктері арасындағ ы ұ қ састық тар мен айырмашылық тарды білуге бағ ышталғ ан ой ә рекеті.Кү нделікті тұ рмыстық салыстырулар. Логикалық ойлаудың ерекшелігі - қ орытындылардың қ исындылығ ы олардың шындық қ а сай келуінде. Логикалық ойлауғ а тү скен қ ұ былыс тү сіндіріледі, себептері мен салдары қ атесіз анық талады. Ұ ғ ымдар арасындағ ы байланыстар мен қ атынастар логикалық ойлау жолымен ашылады.Бұ л байланыстар мен қ атынастардың дұ рыстығ ын теріске шығ аруғ а болмайтыны пікірлерде кө рсетіледі. Пікір дегеніміз - ойлау формасы, мұ нда бір нә рсе мақ ұ лданады, не теріске шығ арылады.Бір немесе бірнеше пікірден жаң а пікір шығ аратын ойлау формасы – ой қ орытындылары деп аталады.

Математиканы оқ ытудың ә рбір кезең інде оқ ушылардың бағ дарламалық материалды оқ ып ү йренгендей қ абылдауғ а терең де берік білімдеріне, іс-ә рекеттеріне жә не дағ дыларына, сонымен бірге, математиканы оқ ытудағ ы қ ызығ ушылығ ын дамытуғ а да байланысты болады.Сынып оқ ушылары бірдей емес.Олардың ішінде математиканы сү йіп оқ итын, оғ ан деген ынтасы зор оқ ушылар да бар. Оларды жең іл, бірің ғ ай жаттығ улар орындау жалық тырады.Сондық тан белгілі бір ережені мең геретін жаттығ уларды орындағ анда оларғ а қ иынырақ тапсырмалар, міндетті емес тапсырмалар берілуі қ ажет.Қ азіргі кезең дегі мектеп математикасында ә лі шешімдері табылмағ ан проблемалар аз емес.Соның бірі - оқ ушылардың логикалық ойлау қ абілеттерін дамыту, кітапқ а, оқ уғ а, білім алуғ а деген қ ұ марлық тарын арттыру.Осындай проблемаларды шешу мақ сатында бастауыш сыныптан бастап логикалық есептерді шығ ару керек.

Оқ у ең бегінің қ аруы - ой. Логикалық жеке пікір мен ө зіндік талдау біртұ тас.Бұ л талаптар ой мен іс -ә рекеттің негізгі ө зегі болып келеді.Ол ү шін ә р адам ө з орынында ең бек ө німділігін арттырып қ ана қ оймай, оның сапасын қ лай ө сіру керектігін ойластырғ аны жө н.Оқ ушылардың жеке ойлау қ абілетін дамыту ү шін олардың ө зіндік кү ш қ уаты мен сенімін арттыру керек. Қ олынан келетін кө п істердің мү мкіндіктеріне бағ ыт берген абзал. Оқ ушылардың білімді мең геру ү рдісі негізінен мына компоненттерден тұ рады.

1. Қ абылдау

2. Тү сіну

3. Есте сақ тау

4. Қ орыту жә не жү йелеу.

Балалардың ойлауын дамыту туралы М.Жұ мабаев былай деген:

«Ойлауды ө ркендету жолдары. Ойлау - жанның ө те бір қ иын, терең ісі. Жас балағ а ойлау тым ауыр.Сондық тан тә рбиеші баланың ойлауын ө ркендеткенде, сақ тық пен басқ ыштап іс істеу керек».

Логикалық жаттығ уларды орындау баланың ақ ыл-ойын, қ иялын, ой ұ шқ ырлығ ын дамытады.Бұ л оқ ушылардың тү рлі мазмұ нды есептерді шығ аруда, есептің шартын қ ұ ра білуге қ алыптастырылады.Бір есептің бірнеше шешімдерін табуғ а жетелейді.Ә рбір сабақ қ ызық ты есептер мен аяқ талып, логикалық есептер оқ ушылардың жас ерекшелігіне қ арай кү рделене тү суі қ ажет.

Логикалық зерттеу саласы – ойлау қ абілеті. Демек адамның ойы – ғ алымдардың зерттеу объектісі болып табылады. Сонда логиканың ө зіндік ерекшелігі неде? Ойлау формалары немесе логикалық формалар ү шеу: ұ ғ ым, ой пікір жә не ой қ орыту. Психолого-педагогикалық ғ ылымда логикалық ойлауды бастауыш сыныптардан бастапкіргізу керек деген ұ ғ ым бар.Балаларды логикалық ойлаудың тә сілдеріне ү йрету керек: мұ нысыз оқ у материалын қ абылдау мү мкін емес. Сондық тан да математикалық дайындық логикалық ойлау жә не кө ң іл бө лушілік дамыуымен байланысты болуы керек. Бұ л ойлаудың тү рі негізі жалпы ойлаудың ү ш формасын мең геру шарты -мен ғ ана дамиды: кө рнекі ә серлік, кө рнекі мү сіндік жә не логикалық. Алғ ашқ ыда 3-4 жаста кө рнекі ә серлік ойлау кү ш алады.Бала перамидка жинағ ысы келеді, одан соң оны тү зетіп қ алауғ а тырысады. 5-6 жаста кө рнекі-мү сіндік ойлау дамиды, бұ л кө ріп тұ рғ ан заттардан керектісін таң дай білуді, бұ л заттардың бір-бірімен, бө лшектерінің ө зара байланысын, қ атынасын анық тауғ а кө мектеседі бала мектеп, дү кен ойындарын ойнайды, суреттерді ү лкен қ ызығ ушылық пен қ арастырады.Кейін ойлаудың дамуы балада логиканың дами бастауына соғ ады.Бала талдауғ а, талқ ылауғ а, қ арапайым заң дылық тарғ а, логика заң дылығ ына байланысты ой қ орытындыларын жасауғ а ү йренеді. Оқ ыту процесінің басты компоненті – оқ ытудың мақ саты мен міндеті.

Қ орыта келе логикалық ойлауды дамыта оқ ытуды негіздеу ү шін логикалық ойлау ұ ғ ымын терең тү сіну керек. Біз бұ л ұ ғ ым жә не олармен байланысты мә селелер бойынша психолошиялық, педагогикалық оқ у ә дістемелік ә дебиеттерді жә не ғ ылыми зерттеу жұ мыстарын қ арап шығ ып, логикалық ойлауды дамыту ұ ғ ымы ойлауды дамыту ұ ғ ымын қ амтиды деген пікірге келдік. «Ойлау - логиканың заң дылық тарымен формаларына бағ ынады. Кө птеген адамдар логикалық ойлайды, бірақ ө здерінің ойлауы логика заң дылық тары мен формалары арқ ылы болып жатқ анын білмейді» дейді В.Кириллова.