Азақстан Республикасының қаржы секторын 2030 жылға дейін дамытудың негізгі қағидаттары мен жалпы тәсілдері

Аржы секторын дамытудың басымдық тары

Қ аржы секторын дамытудың негізгі басымдық тары мыналар болып табылады:

1) ү здік халық аралық стандарттарғ а сә йкес келу қ ағ идаттарына сә йкес одан ә рі дамыту жә не халық аралық ық палдасу (атап айтқ анда, ЭЫДҰ елдері);

2) банк секторын шоғ ырландыру, капиталдандыруды ұ лғ айту жә не оның қ аржылық мү мкіндіктерін ө сіру;

3) мемлекеттік қ аржылай қ олдаудың жә не тә уекелдер кө лемін қ адағ алау процесі қ арқ ындылығ ының негізділігі;

4) қ орландыру қ орының орнық тылығ ын жә не жү йелік ө тімділікті басқ ару тиімділігін қ орландыруды валюталар, мерзімдер, қ ор кө здері (бө лшек, кө терме, капитал) бойынша ә ртараптандыру, Қ азақ стан Республикасы Ұ лттық Банкінің ақ ша нарығ ына тұ рақ ты қ атысуы, банкаралық нарық тың дамуын ынталандыру есебінен арттыру;

5) қ аржы нарығ ының субъектілерін реттеуде жә не қ адағ алауда тә уекелдерге бағ дарлану;

6) жаң а ө німдерді икемді енгізуге бағ ытталғ ан ынталдандыру жү йесін қ алыптастыру, қ ауіпсіздігі жеткілікті дең гейдегі технологияларды дамыту жә не қ аржы ұ йымдарының капиталын жә не ағ ымдағ ы проблемаларды шешуге мү мкіндік беріп қ ана қ оймай, жағ ымсыз ахуалдың қ айталануына жол бермеу ү шін жағ дайларды қ амтамасыз ететін реттеуші ортаны тиімді басқ ару;

7) «Халық тық ІРО» жә не мемлекеттік активтерді жекешелендіру шең берінде қ ор нарығ ындағ ы қ аржы қ ұ ралдарының ұ сынысын ұ лғ айтудағ ы мемлекеттің белсенді рө лі;

8) халық ты жә не экономиканың субъектілерін қ аржылық кө рсетілетін қ ызметтермен қ амтуды кең ейту жә не қ аржылық кө рсетілетін қ ызметтерді тұ тынушылардың қ аржылық сауаттылығ ын арттыру;

9) бағ алы қ ағ аздар нарығ ындағ ы прагматикалық реттеушілік қ олдампаздық ты листингтік талаптар мен қ ол жеткізу рә сімдерін ырық тандырумен ү йлестіру;

10) білікті инвесторлар ү шін инвестициялық операциялар мен тә уекелдерді басқ аруғ а жә не капиталдың жеткіліктілігіне қ ойылатын талаптардың кү шеюімен байланысты тә уекелдерді қ абылдау жө ніндегі реттеушілік мү мкіндіктерін кең ейту;

11) жеке қ аржы ұ йымдарымен бә секелеспейтін даму институтары арқ ылы мемлекеттің қ аржы жү йесіне тікелей қ атысуының шектелуі;

12) қ аржы нарығ ын жә не қ аржы ұ йымдарын реттеу мен қ адағ алау жө ніндегі шешімдерді қ абылдау бө лігінде Қ азақ стан Республикасы Ұ лттық Банкінің институционалдық қ ұ рылымының дербестігін жә не тә уелсіздігін арттыру;

13) нарық тә ртібін кө теру;

14) ішкі жә не сыртқ ы инвесторлардың капиталғ а салымдары ү шін қ аржы нарығ ының инвестициялық тартымдылығ ын арттыру;

15) отандық капитал басымдығ ымен қ аржы жү йесін сақ тау.

Міндет: ә леуетті кү йзелістер туындағ ан жағ дайда қ оғ ам мен мемлекеттің қ аржы жү йесінің орнық тылығ ына қ олдау кө рсетуге шығ асыларын азайту

Банк жү йесінің орнық тылығ ын арттыру.

1. Халық аралық Базель II жә не III стандарттарын енгізу арқ ылы кү йзелістерді тиімді сің іру жү йесін қ алыптастыру.

Бұ л міндетті іске асыру Банктік қ адағ алау жө ніндегі Базель комитетінің (бұ дан ә рі – БҚ БК) капиталдың жеткіліктілігі, ө тімділіктің жә не қ аржы левереджінің кө рсеткіштері, сондай-ақ тә уекелдерді басқ ару бө лігіндегі ұ сынымдарын кезең -кезең імен енгізу арқ ылы жү зеге асырылатын болады. Бұ л ретте, банк қ ызметін реттеудің халық аралық стандарттарын енгізу ұ лттық мү дде мен ерекшеліктер ескеріле отырып, сондай-ақ мынадай қ ағ идаттарғ а сә йкес жү зеге асырылатын болады:

1) банк жү йесінің жә не ә рбір банктің капитал жеткіліктілігінің тә уекел дең гейіне барабарлығ ы;

2) банктердің жаң а талаптарды орындау мү мкіндіктерін ескере отырып, қ осымша капиталды талап етілетін дең гейге дейін қ ұ ру жө ніндегі жү ктемені уақ ыт бойынша оң тайлы бө лу;

3) капитал жеткіліктілігі жө ніндегі ең тө менгі мақ сатты нормативтерді Қ азақ стан Республикасы банктерінің басқ а жү йелер мен реттеу режимдеріне қ атысты бә секеге қ абілеттілігін қ амтамасыз ететін дең гейлерде белгілеу;

4) банктердегі капитал жеткіліктілігін ішкі бағ алаудың жә не тә уекелдерді бағ алаудың ішкі ү лгілерінің жү йелерін енгізе отырып, капиталдандыру жө ніндегі талаптарды енгізу кезіндегі келісілген тә сіл.

Басты назар экономика мен қ аржы секторының циклдік ө рлеу кезең дерінде қ осымша резервтерді жинақ тауды жә не экономикалық белсенділікке қ олдау кө рсету мақ сатында оларды бә сең деу жә не қ ұ лдырау кезең дерінде пайдалануды кө здейтін контрциклдік реттеу дә режесін кү шейтуге аударылатын болады. Жаң а редакцияда ә зірленіп жатқ ан № 9 халық аралық қ аржылық есептілік стандарты отандық банк жү йесінің даму ерекшеліктері ескеріле отырып зерделеніп, енгізілетін болады.

Базель ІІІ жаң а стандарттарын енгізу шең берінде Қ азақ стан Республикасының Ұ лттық Банкі капитал жеткіліктілігінің жә не оның буферлерінің оң тайлы ең тө менгі мә ндерін (консервациялық, контрциклдік жә не жү йе қ ұ раушы банктер ү шін жеке) айқ ындайтын болады. Бұ л ретте, қ азақ стандық банктер тә уекелдерінің ерекшелігіне сә йкес келетін ең тө менгі мә ндер қ олданыстағ ы ең тө менгі нормативтерден біраз жоғ ары дең гейде болады деп кү тіледі. Капитал жеткіліктілігі бойынша жаң а талаптарды жә не капиталдың буферлерін (контрциклдік буферді қ оспағ анда) біртіндеп енгізу 2015 жылы басталады жә не оны кө птеген елдермен қ атар жә не БҚ БК ұ сынғ ан мерзімде 2018 жылдың соң ына дейін аяқ тау жоспарланып отыр. Экономиканың белсенді ө су сатысының кезең інде қ ызып кетуіне жол бермеуге жә не банктердің қ аржылық жай-кү йінің дағ дарыс алдындағ ы кезең де нығ аюына жә рдемдесуге арналғ ан контрциклдік буферді енгізу мә селесі цикл сатысына байланысты шешіледі. Қ азақ стан Республикасы Ұ лттық Банкінің бағ алауынша, контрциклдік буферді 2016 жылдан бұ рын ендірудің қ ажеттілігі жоқ.

Қ азақ стандық банктерді Базель III стандарттарына кө шу процесінің аяқ талу кезең іне қ арай аса жоғ ары капиталдандыру депозиторлардың сенімін кө бірек туындатып, инвесторлар мен рейтингілік агенттіктерді бағ алау кезінде оң фактор болады жә не, тиісінше, қ орландыруды тарту қ ұ нына ә сер етеді. Сонымен қ атар, Қ азақ станның болашақ та тү рлі дең гейдегі халық аралық экономикалық ұ йымдарғ а енуі жағ дайында банктердің бә секеге қ абілеттілігі капиталдандырудың жеткілікті дең гейімен айқ ындалатын болады.

Қ адағ алау қ ызметін жетілдіру шең берінде Базель ІІ стандартының банктің жеке тә уекел-профилін, тә уекелдерді басқ ару жә не ішкі бақ ылау жү йелерін ескере отырып, капитал жеткіліктілігіне қ осымша талаптарды белгілеуді кө здейтін екінші қ ұ рамдас бө лігін («қ адағ алау ү стемесі») енгізу жө ніндегі жұ мыс жалғ астырылатын болады. Қ азақ стан Республикасының Ұ лттық Банкі капиталғ а «қ адағ алау ү стемесін» банктің тә уекел-факторларын сандық бағ алау, банктің даму стратегиясы мен операциялық ортаның ық пал ету дә режесі ескерілген капиталды басқ ару процесінің тиімділігін жә не тә уекелдерді басқ ару жә не ішкі бақ ылау жү йелерінің тиімділігін сапалық бағ алау нә тижелері бойынша белгілейтін болады. Осы мақ саттарда ерте ден қ ою шаралары, сондай-ақ банктердегі тә уекелдерді басқ ару жә не ішкі бақ ылау жү йелеріне қ ойылатын талаптар жетілдіріледі. Бұ л ретте, «қ адағ алау ү стемесін» жә не осы бағ ытта қ атар жү ретін шаралар кешенін енгізу Базель ІІІ стандарттарына кө шумен қ атар жү зеге асырылады.

Кредиттік тә уекелдерді банктің кредиттік тә уекелдерін басқ арудың ішкі ү лгілері арқ ылы бағ алауды кө здейтін қ адағ алау тә сілі (Internal Ratings-Based Approach) реттеушінің дайын болуына қ арай жә не банктердің ө здерінің мү мкіндіктеріне негізделе отырып енгізілетін болады.

Орта мерзімді перспективада (2015 жылдан ерте емес):

қ ызметті кү йзеліс жағ дайында жалғ астыруғ а мү мкіндік беретін ө тімділігі жоғ ары ресурстар қ орын қ ұ ру арқ ылы қ ысқ а мерзімді кезең де банктер ө тімділігінің сенімді дең гейіне;

банктер ү шін қ аржыландыруды тұ рақ ты тү рде айтарлық тай сенімді қ аржы кө здерінен тарту бойынша қ осымша ынталандыру жасау арқ ылы ұ зақ мерзімді перспективада орнық тылық қ а қ ол жеткізу ү шін банктер ө тімділігінің жаң а коэффициенттері (Liquidity Coverage Ratio, Net Stable Funding Ratio) енгізілетін болады.

2018 жылдан бастап банк левереджінің кө рсеткіші бойынша банктердің тартылғ ан қ аражатты инвестициялайтын банк секторындағ ы артық салмақ ты шектеуге жә не қ осымша қ орғ аныш дең гейін қ амтамасыз етуге бағ ытталғ ан талапты енгізу кө зделіп отыр.

Жү йе қ ұ райтын банктер тобы ү шін жү йелік тә уекелдердің туындауын барынша азайту мақ сатында банктің қ ысқ а мерзімді перспективада ғ ана емес, орта мерзімді перспективада да кү шті капитал базасының болуына қ осымша талаптар қ оюды кө здейтін реттеу жү йесі қ алыптастырылатын болады.

Сонымен қ атар кредиторлар қ аражатының есебінен проблемалар туындағ ан, сондай-ақ оны міндетті тү рде қ олдану жағ дайларында ішкі қ олдау кө рсету қ ұ ралы (bail-in tool) ә зірленетін болады. Қ абылданып жатқ ан шаралар банктерге жаң а талаптарғ а бейімделу ү шін қ ажетті уақ ыт кезең ін беруді кө здейді. Қ азақ стан Республикасының Ұ лттық Банкі ә рбір банктің жаң а талаптарғ а дайындығ ын жә не, қ ажет болғ анда, кө шудің қ ажетті жоспарларын дайындау, оларды орындау мониторингін бірлесіп бағ алау практикасын қ адағ алау процесіне енгізуді болжайды. Мұ ндай практика сә йкес келмеу банктерге қ атысты қ атаң шаралар жә не санкциялар қ олдануғ а ә кеп соғ атын талаптарғ а қ ол жеткізу дә режесінің постфактумын бағ аламай, банктерге алдын ала ә сер етуге мү мкіндік береді.

Кө рсетілген іс-шараларды іске асыру банк заң намасын болжаммен алғ анда 2017 – 2018 жылдары одан ә рі жетілдіруді талап етеді.

2. Банктер активтерінің қ ұ рылымын жақ сартудың кешенді тә сілі жә не жұ мыс істемейтін қ арыздар ү лесін банктердің экономиканы кредиттеу мү мкіндіктерін шектемейтін қ олайлы дең гейге дейін тө мендету.

Жұ мыс істемейтін қ арыздар дең гейінің жоғ ары болуы банк секторының орнық тылығ ын кө теруге жә не БҚ БК-нің ұ сынымдарын енгізуге негізгі кедергі болып табылады, себебі ол банктердің рентабельділігін жә не банктердің таратып бө лінбеген пайда есебінен капиталды қ алыптастыру қ абілетін тө мендетеді, сондай-ақ банктердің кредиттік белсенділігін шектейді. Бұ л ретте, банктердің баланстарын жұ мыс істемейтін активтерден тазартуды қ амтамасыз ету жө ніндегі міндетті іске асыру банктердің, сондай-ақ активтерді басқ ару жө ніндегі жеке жә не мемлекеттік компаниялардың қ атысуымен кө пжақ ты тә сілді талап етеді. Атап айтқ анда, бұ л міндетті іске асыру жұ мыс істемейтін қ арыздар бойынша пруденциялық лимиттерді белгілеу, заң наманы жұ мыс істемейтін қ арыздарды есептен шығ аруды оң айлату бө лігінде одан ә рі жетілдіру, жұ мыс істемейтін қ арыздарды активтерді басқ ару жө ніндегі компанияларғ а беру жә не осы компанияларда активтер мен тә уекелдерді басқ арудың тиімді тетігін жасау шең берінде жү зеге асырылатын болады.

Банктердің несие портфелінің қ ұ рылымындағ ы жұ мыс істемейтін қ арыздар ү лесі бойынша белгіленетін лимиттерге (2016 жылғ ы 1 қ аң тардан бастап 10 %-дан аспайды) сә йкес келу жө ніндегі талаптарды орындауы олар орындалмағ ан жағ дайда тиісті қ адағ алау шаралары қ олданыла отырып, белгіленген параметрге кезең -кезең імен қ ол жеткізу жө ніндегі іс-шаралар жоспарлары шең берінде жү зеге асырылатын болады.

Бұ л кө рсеткіштерге қ ол жеткізу ү шін банктердің ү мітсіз қ арыздарды тиімді тү рде есептен шығ аруына мү мкіндік беретін нормативтік қ ұ қ ық тық базаны жетілдіру қ ажет. Осығ ан байланысты арнайы провизияларды шегерімдерге жатқ ызудың жә не ү мітсіз несие берешегін кешірген кезде салық шығ ындарын танудың халық аралық қ аржылық есептілік стандарттары ескерілген тетігі қ арастырылатын болады. Сондай-ақ салық салу бө лігінде активтерді КАБҰ -ғ а дисконтпен жә не кепіл кредиторларының қ ұ қ ық тарын кү шейте отырып аудару мү мкіндігінің мә селесі қ арастырылатын болады. Жұ мыс істемейтін активтерді басқ аруғ а маманданғ ан ұ йымдар қ ызметінің кү шеюіне проблемалық қ арыз алушылар бойынша банк қ ұ пиясын ашу, берілетін мү лік қ ұ нын бағ алау мә селелерін шешу ық пал ететін болады.

Сондай-ақ осы активтердің ә діл қ ұ нын қ алыптастыру ү шін жұ мыс істемейтін активтер нарығ ын қ ұ ру қ ажет, бұ л оларды басқ аруғ а мү мкіндік береді. Бағ алаудың нарық мойындайтын кез келген ә дістемесі кредиттік портфель туралы ақ параттың айтарлық тай дә режеде ашылуын болжайды. Бұ л ретте, активтерді басқ ару жө ніндегі компаниялардың басқ аруындағ ы активтерді барабар бағ алау жә не корпоративтік басқ ару ашық тығ ының жоғ ары болуы жұ мыс істемейтін активтермен жү ргізілетін жұ мысқ а сыртқ ы инвесторлардың, оның ішінде халық аралық стрестік активтер нарық тарындағ ы халық аралық қ аржы ұ йымдарының қ аражатын тартуғ а мү мкіндік береді.

Проблемалық кредиттер қ оры белсенді рө л атқ аратын болады. Ең ү здік халық аралық практикағ а сә йкес жұ мыс істемейтін активтерді басқ ару жө ніндегі орталық тандырылғ ан мемлекеттік компаниялар тә уелсіз болуы жә не оларда жеткілікті тү рде қ аржы жә не кадр ресурстары, оның ішінде инвестициялық банкинг, қ айта қ ұ рылымдау жә не жылжымайтын мү лікті бағ алау саласындағ ы кадрлары болуы тиіс. Осығ ан байланысты Проблемалық кредиттер қ орын барабар капиталдандыру жә не қ аржыландыру тү йінді факторлардың бірі болып табылады. Бұ л ретте, банктерден проблемалық кредиттерді сатып алудың, бірлесіп басқ арудың, туындайтын шығ ындарды банктермен бө лісу қ ажеттігін ескере отырып, осы активтерді инвесторғ а ө ткізудің немесе осы активтерді жоюдың тү рлі тетіктері қ арастырылатын болады.

Бұ л ретте жұ мыс істемейтін активтерді басқ аруғ а маманданғ ан ұ йымдар банктердің проблемалық активтерін ө з беттерінше, сол сияқ ты заң ды, коллекторлық жә не аутсорсинг шарттарында ө зге компанияларды тарта отырып жү зеге асыра алады. Осығ ан байланысты коллекторлық қ ызметті заң намалық тұ рғ ыдан қ амтамасыз ету жө нінде шаралар қ абылдау қ ажет болады.

3. Ерте ден қ ою, банктерді сауық тыру жә не тарату жү йелерін жетілдіру.

Бұ л бағ ытты іске асыру шектеулі ық пал ету шаралары мен санкцияларды қ олдану негіздерін, дә рменсіз банктерді сауық тырудың жә не реттеудің институционалдық жү йесін, сондай-ақ Қ азақ стан Республикасы Ұ лттық Банкінің сауық тыру жө ніндегі шараларды іске асыру кезіндегі жауапкершілік шегін қ айта қ арауды талап етеді.

Ерте жә не қ адағ алаушылық ден қ ою шаралары шең берінде сауық тыру жө ніндегі қ ұ ралдардың банктегі проблемалардың кү рделілігіне сә йкестігін қ амтамасыз ете отырып, қ адағ алау шаралары олардан ажыратылатын болады.

Банкті консервациялау жә не активтері мен міндеттемелерін (негізінен, жеке тұ лғ алардың депозиттерін) ішінара не толық мө лшерде басқ а банкке беру тү рінде банктің қ аржылық жай-кү йін сауық тырудың қ аржы нарығ ына қ атысушылар ү шін пә рменді, «ауыртпалық сыз» жә не депозитарийлер – жеке тұ лғ алар ү шін тү сінікті тетігі ә зірленетін болады. Осы шаралар, сондай-ақ кепілдік беру жү йесін жетілдіру жө ніндегі шаралар шең берінде:

дә рменсіз банктерді реттеу рә сімдерін жү зеге асыру жө ніндегі функцияларды (яғ ни, банкті лицензиясынан айырғ аннан кейін) «Қ азақ станның депозиттерге кепілдік беру қ оры» акционерлік қ оғ амына (бұ дан
ә рі – Қ азақ станның депозиттерге кепілдік беру қ оры) беру;

сауық тыру жө ніндегі іс-шаралар қ ұ ны банкті тарату қ ұ нынан тө мен болғ андығ ы (least cost method) қ ұ жаттамалық тұ рғ ыдан расталғ ан жағ дайда, депозиттерге кепілдік беру жү йесінің қ аражатын Қ азақ станның депозиттерге кепілдік беру қ оры сауық тыру процесіне тікелей қ атысқ ан жағ дайда ғ ана пайдалану мү мкіндігін қ амтамасыз ету;

Депозиттерді сақ тандыру жү йелерінің халық аралық қ ауымдастығ ының депозиттерге кепілдік берудің тиімді жү йелеріне арналғ ан негізін қ ұ райтын қ ағ идаттар ұ сынымдарын ескере отырып, жеке тұ лғ алардың салымдарына кепілдік беру сомасын одан ә рі ұ лғ айту жө ніндегі мә селені қ арау (кепілдікті ө теу сомасы шоттар саны бойынша ө теу кемінде 90 %-ды қ ұ райтындай, ал депозиттердің жиынтық сомасы бойынша 50 %-дан аспайтындай етіп белгіленуі тиіс);

салымдарғ а кепілдік беру жү йесінің заң ды тұ лғ алардың ағ ымдағ ы шоттарына қ олданылуы туралы мә селені қ арау кө зделеді.

Бұ л ретте банк заң намасын банктерді сауық тыру/реттеу жө нінде шаралар жү ргізудің рә сімдік негіздерін жә не критерийлерін (P& A^[4], тұ рақ тандыру банкі, банктің берешегін акционерлік капиталғ а мә жбү рлеп айырбастау жө ніндегі тетік жә не тағ ы басқ а) айқ ындауды кө здейтін бө лігінде жетілдіру мә селесі шамамен 2016 – 2018 жылдары қ аралатын болады.

Банктерді тарату жү йесін жетілдіру жаң а институционалды тә сіл жасауды, сондай-ақ таратушының проблемалық банктің баланстарынан ө теп алуғ а болмайтын берешекті есептен шығ ару рә сімдерін оң айлатуды кө здейді.

Сақ тандыру секторының орнық тылығ ын кө теру.

1. Сақ тандыру ұ йымдарын капиталдандыруды арттыру жө ніндегі шаралар.

Сақ тандыру экономиканың стратегиялық секторларының бірі бола алады. Сақ тандыру секторын дамыту ел экономикасының сенімді ә рі орнық ты дамуына жә не халық ты ә леуметтік қ орғ ауды арттыру, азаматтардың жә не кә сіпкерлік субъектілерінің мү лкін сақ тандыру ү шін қ осымша негіз қ ұ руғ а ық пал ететін болады. Адам ө мірінің барлық жақ тарын, ө ндірістік жә не
ә леуметтік-экономикалық қ ызметін қ амтитын сақ тандыру секторының ел экономикасындағ ы ә леуетін ескере отырып, мемлекет сақ тандыру нарығ ының дамуына жә рдемдесуі тиіс. Бұ л жағ дайда халық тың сақ тандыру мә дениетін арттыру бө лігінде де, сол сияқ ты сақ тандыру ұ йымдарының сенімділігін кө теру бө лігінде де мемлекеттің рө лі маң ызды.

Сақ тандыру ұ йымдарын капиталдандыруды одан ә рі арттыру жө нінде шаралар кешенін қ абылдау сақ тандыру нарығ ын дамытудың маң ызды бағ ыты болып табылады. Капиталды жинақ тау жергілікті сақ тандырушылардың қ азіргі уақ ытта тиімсіз тү рде қ айта сақ тандыруғ а беріліп жатқ ан сақ тандыру тә уекелдерінің кө п бө лігін ұ стап қ алуына мү мкіндік береді.

Сақ тандыру ұ йымдарының орнық тылығ ы мен бә секеге қ абілеттілігін қ амтамасыз ету мақ сатында Solvency II талаптары кезең -кезең імен енгізілетін болады. Бұ л жү йе сақ тандырушылар қ ызметінің сапа параметрлері мен қ адағ алау бағ асын ескере отырып, тә уекелдің ә рбір тү рін жабу ү шін капиталды есептеуді болжайды. Меншікті капиталдың мө лшеріне қ ойылатын сандық талаптар екі дең гейден тұ ратын болады: капиталғ а қ ойылатын ең тө менгі талаптар, олар сақ талмағ ан кезде сақ тандыру қ ызметін жү зеге асыруғ а арналғ ан лицензия дереу қ айтарып алынады жә не тө лем қ абілеттілігін қ амтамасыз ету ү шін капиталғ а қ ойылатын талаптар. Олар сақ талмағ ан кезде қ аржылық сауық тыру шаралары мен санкциялар қ олданылатын болады.

Бастапқ ы кезең де уә кілетті органның берген параметрлері ескеріле отырып тә уекелдің ә рбір санаты бойынша капиталды есептеу болжанатын капиталғ а қ ойылатын ең тө менгі талаптарын жә не тө лем қ абілеттілігін қ амтамасыз ету ү шін капиталғ а қ ойылатын талаптарын есептеудің стандартты формуласы бейімдендірілетін болады. Капитал есептелетін тә уекелдердің мынадай санаттары енгізілетін болады: операциялық тә уекел, нарық тық тә уекелдер, ө мірді сақ тандырудан туындайтын тә уекелдер; ө мірді сақ тандырудан басқ а сақ тандырудың ө зге тү рлерінен туындайтын тә уекелдер; контрагенттің дә рменсiздiгi тә уекелі; материалдық емес активтермен байланысты тә уекелдер.

Бір мезгілде тә уекелдерді басқ арудың ішкі жү йелерінің, андеррайтинг пен ішкі бақ ылаудың тиімділігін бағ алауды, стратегияны жә не негізгі бизнес процестерді бағ алауды болжайтын Solvency II стандартының екінші компонентін іске асыру бойынша ө згерістер ұ сынылатын болады.

Андеррайтингтің ішкі жү йелерін, тә уекелдерді басқ аруды, ішкі бақ ылауды жә не шығ ындарды бағ алауды дамыту мен жақ сарту шаралары қ абылданатын болады. Кө рсетілген шаралар сақ тандыру ұ йымдарының банкрот болу тә уекелін барынша азайтуғ а ық пал етіп, бір ұ йым шең берінде сақ тандыру тә уекелдерін артығ ымен жиынтық тауды болдырмау мақ сатында тә уекелдерді ә ртараптандыратын болады. Сондай-ақ тә уекелдерді бағ алау ә дістемесін қ адағ алауды біріздендіру жә не енгізу болжанады, бұ л сақ тандыру ұ йымдары қ абылдайтын тә уекелдер дең гейін бағ алаудың «дұ рыстығ ына» бақ ылау жасауды жү ргізуге мү мкіндік береді.

Сақ тандыру ұ йымдарының сенімділігін арттыруда мемлекет маң ызды рө л атқ арады, ол сақ тандыру нарығ ы субъектілерінің қ ызметін тә уекелге бағ дарланғ ан негізде бақ ылау мен қ адағ алауды жү зеге асырудан кө рінеді. Қ азіргі уақ ытта сақ тандыру қ ызметін қ адағ алау жү йесі тә уекелдің мынадай салаларын талдауғ а негізделген: капитал, активтер, қ айта сақ тандыру, сақ тандыру резервтері, менеджмент, кірістілік, ө тімділік жә не сақ тандыру ұ йымының тұ рақ тылығ ын тиісті бағ алауды айқ ындау.

2. Сақ тандыру резервтерінің жеткіліксіз болу тә уекелін тө мендету шаралары.

Сақ тандыру резервтерінің жеткіліктілігі сақ тандыру ұ йымдарының тө лем қ абілеттілігін арттыруғ а мү мкіндік беретін маң ызды пә рменді шаралардың бірі болып табылады.

Қ азіргі кезде объективті сақ тандыру статистикасы болмағ андық тан, олар жете бағ аланбағ андық тан, сақ тандыру резервтерін барабар қ алыптастырмауғ а, сондай-ақ олардың мө лшерімен айла-шарғ ы жасауғ а байланысты кейбір жағ ымсыз факторлар байқ алады.

Статистика жинау, ө лім-жітім кестелерін жасау жұ мысына мемлекеттің қ атысуына, сақ тандыру жә не ө зге де қ ызмет процестерін автоматтандыру жө ніндегі талаптарды кү шейтуге бағ ытталғ ан шараларды қ абылдау қ ажет.

Тә уелсіз актуарийлердің сақ тандыру резервтерiн барабар есептеуге жә не актуарийлерді сақ тандыру ұ йымдары менеджментінің ә рекеттерінен заң намалық тұ рғ ыда қ орғ ауды қ амтамасыз етуге жауапты тұ лғ алар ретіндегі рө лін арттыру маң ызды болуда. Сақ тандыру қ ызметінің тиісті мә селелерін заң намалық тұ рғ ыдан қ амтамасыз ету жө нінде шаралар қ абылдау туралы мә селені 2016 – 2020 жылдары қ арау жоспарланып отыр. Сондай-ақ актуарийлерді кә сіптік дайындауды кү шейту ү шін шаралар қ абылдау қ ажет.

3. Қ айта сақ тандырудың тиімділігін арттыру.

Шетелдік компаниялармен салыстырғ анда қ азақ стандық сақ тандыру компанияларының аз капиталдандырылуын ескере отырып, қ айта сақ тандыру жү йесі отандық сақ тандырушыларғ а қ ұ ны ө здерінің қ аражатынан асатын тә уекелдерді сақ тандыру шарттарын жасау мү мкіндігін бере отырып, отандық сақ тандыру нарығ ы ү шін ү лкен маң ызғ а ие болуда, бұ л сақ тандыру нарығ ының дамуына мү мкіндік береді.

Қ айта сақ тандыру тә уекелдерін бағ алау қ айта сақ тандыру сапасы мен қ айта сақ тандыру ұ йымының тө лем қ абілеттілігі, пропорционалды жә не пропорционалды емес қ айта сақ тандыру ерекшеліктері ескеріле отырып жү ргізілетін болады.

Сонымен қ атар, сақ тандыру ұ йымының қ аржылық орнық тылығ ы, сақ тандыру шарттарының жә не жабылатын тә уекелдердің ерекшеліктері, сақ тандыру оқ иғ асының басталу жә не кү тілетін шығ ындардың ық тималдығ ы ескеріле отырып, ө зіндік ұ стап қ алудың ең жоғ ары мө лшерін есептеу ә дістемесі айқ ындалатын болады.

Цеденттің ө зіндік ұ стап қ алуының қ айта сақ тандырушының жауапкершілігі лимитімен ақ ылғ а қ онымды арақ атынасын айқ ындау қ ажет, ө йткені олай болмағ ан жағ дайда сақ тандыру ұ йымы сақ тандыру шартын жасау ү шін комиссия ғ ана ала отырып жә не сақ тандыру делдалы бола отырып, сақ тандыру тә уекелдерінің андеррайтингіне мү дделі болмайды.

Осы шаралар капиталдандырудың жә не сақ тандыру нарығ ы сыйымдылығ ының елеулі тү рде ө суін қ амтамасыз етеді, сақ тандыру ұ йымдарының бә секеге қ абілеттілігін арттырады.

Активтерді шығ ару жә не салық ты оң тайландыру мақ сатында жү зеге асырылатын «тә уекелсіз» қ айта сақ тандыруды тоқ тату бойынша шаралар қ абылданатын болады. Осы мақ сатта қ айта сақ тандыру шарттарын жарамсыз деп тану критерийлері заң намалық тұ рғ ыда белгіленетін болады.

Ә лемдік тә жірибеде де, сондай-ақ Қ азақ стандағ ы реттеу тә жірибесінде де қ айта сақ тандыру қ ұ ралын пайдалану тиімділігін арттыру бойынша қ абылданып отырғ ан заң намалық шараларғ а қ арамастан, қ айта сақ тандыру, ә сіресе, сақ тандыру брокерлерін пайдалана отырып, ел ішінде
резидент-сақ тандыру (қ айта сақ тандыру) ұ йымдарының арасында қ айта сақ тандыруды жү зеге асыру бө лігінде сақ тандыру ұ йымдары қ ызметінің аса айқ ын емес бағ ыты болып табылады. Сондық тан қ айта сақ тандыруды нарық тық қ атынастар жағ дайында дамыту оны айқ ын жә не толық реттеуді қ амтамасыз ететін тиімді қ ұ қ ық тық тетікті талап етеді.

4. Сақ тандыру ұ йымдарын тарату жә не қ айта ұ йымдастыру.

Тө лем қ абілеттілігі бойынша талаптардың кү шейтілуіне жә не сақ тандыру нарығ ы қ атысушыларының арасында бә секелестік дең гейінің артуына байланысты тө лем қ абілетсіздігіне байланысты осындай рә сім қ озғ алуына, сондай-ақ оның ерікті немесе мә жбү рлі екеніне қ арамастан, сақ тандыру ұ йымдарын таратудың заң намалық процесі мә селесіне салмақ ты қ арау талап етіледі. Сақ тандыру портфелін беруді оң тайландыру жә не регламенттеу, сақ тандыру ұ йымының қ аржылық тұ рақ тылығ ын сақ тау немесе қ алпына келтіру жә не осындай ұ йым қ ызметінің тоқ тауын мү мкіндігінше мейлінше болдырмау мақ сатында заң намалық тетіктерді белгілеу сақ тандыру нарығ ына ұ зақ қ ызмет ү шін кепілдіктер беруге жә не жалпы сақ тандыру нарығ ы ү шін имидж тә уекелдерін азайтуғ а мү мкіндік береді.

Бағ алы қ ағ аздар нарығ ының орнық тылығ ын арттыру.

1. Кү йзелістерді тиімді сің іру жү йесін қ алыптастыру жә не бағ алы қ ағ аздар нарығ ында тә уекелдерді қ ысқ арту жә не болдырмау шаралары.

Тә уекелдерді басқ арудың тиімді жү йесін қ ұ русыз бағ алы қ ағ аздардың ұ йымдастырылғ ан нарығ ын одан ә рі дамыту мү мкін емес.

Есеп айырысу кү ні кейінге қ алдырылғ ан бағ алы қ ағ аздармен
сауда-саттық жү йесі (бұ дан ә рі – «T+n» есеп айырысу жү йесі), сауда-саттық қ а тікелей қ ол жеткізу жү йесі жә не қ ашық тық тан мү ше болу (шетелдік брокерлік жә не (немесе) дилерлік ұ йымдар ү шін) мү мкіндіктермен қ атар, бағ алы қ ағ аздар нарығ ы ү шін жаң а сын-қ атерлер тудырады.

Ішінара қ амтамасыз етумен «T+n» есеп айырысу жү йесі кезінде бір немесе бірнеше қ атысушының мә мілелер бойынша есеп айырысуды жү зеге асырмау тә уекелдері туындайды. Клиринг ұ йымы есеп айырысуды аяқ тауғ а қ абілетсіз болғ ан жағ дайда, «тізбекті ә сердің» ә р тү рлі ә серлері бағ алы қ ағ аздар нарығ ына жә не жалпы экономикағ а елеулі тү рде жағ ымсыз ық пал етуі мү мкін.

Осығ ан байланысты жү йелік тә уекел болғ ан кезде кү йзелістердітиімді сің іру жү йесін қ алыптастыру ү шін қ орғ аудың мынадай тү рлі дең гейлерін енгізу қ арастырылатын болады:

1) маржа жарналарының мө лшері мә мілелердің нысанасы болып табылатын бағ алы қ ағ аздардың қ ұ былмалылығ ына байланысты болатын кредиттік тә уекелді жә не ө тімділік тә уекелін жабу мақ сатында сауда-саттық қ а қ атысушылар депозитке салатын маржа жарналары;

2) бағ аның ө згеру лимиті жә не ашық позицияғ а арналғ ан лимит қ амтылатын лимиттер жү йесі;

3) сауда-саттық қ а қ атысушылардың жарналары есебінен қ алыптастырылатын жә не дефолт басталғ ан кезде қ аржыландыру кө зі ретінде пайдаланылатын кепілдік қ орлар;

4) қ ор биржасының (клиринг ұ йымының) ө з қ аражаты есебінен қ алыптастырылатын резервтік қ ор.

Бұ л тә уекелдерді басқ арудың басқ а талаптарын жұ мсарту бө лігінде БҚ БК-нің жә не Халық аралық бағ алы қ ағ аздар жө ніндегі комиссиялар ұ йымының ұ сынымдары ескерілуге тиіс брокерлік ұ йымдарды пруденциялық реттеу жү йесін қ айта қ арауды талап етеді.

«Т+n» есеп айырысу жү йесін енгізу бағ алы қ ағ аздар нарығ ының қ ызметі туралы заң намағ а, сондай-ақ азаматтық заң намағ а тиісті тү зетулер енгізу қ ажеттігі туралы мә селені қ арауды талап етеді, ол 2014 – 2015 жылдарғ а жоспарланып отыр.

Бұ дан ө зге, капиталдың барабарлығ ы, ө тімділік кө рсеткіштері, қ аржы левереджі жә не тә уекелдерді басқ ару бө лігінде БҚ БК-нің жә не Халық аралық бағ алы қ ағ аздар жө ніндегі комиссиялар ұ йымының ұ сынымдары ескерілуге тиіс брокерлік ұ йымдарды пруденциялық реттеу жү йесі қ айта қ арауды талап етеді.

Сонымен бірге, бағ алы қ ағ аздар нарығ ында жасалғ ан мә мілелер бойынша есеп айырысулардың аяқ талуына кепілдік беру жә не олардың қ айтымсыздығ ы, сондай-ақ сауда-саттық қ а қ атысушылар қ ұ қ ық тарының тең дігін қ амтамасыз ету бағ алы қ ағ аздар нарығ ының тиімді жұ мыс істеуі жә не инвесторлардың, оның ішінде шетелдік инвесторлардың тарапынан бағ алы қ ағ аздар нарығ ына деген сенімін қ амтамасыз ету ү шін маң ызды талап (алғ ышарт) болып табылады.

Қ азіргі уақ ытта Қ азақ стан Республикасы заң намасының нормалары ұ йымдастырылғ ан бағ алы қ ағ аздар нарығ ында жасалғ ан бағ алы қ ағ аздармен мә мілелер бойынша есеп айырысулардың аяқ талуына кепілдік бермейді. Осығ ан байланысты қ ор нарығ ындағ ы сауда-саттық тарғ а қ атысушылардың қ ұ қ ық тары мен мү дделері бү гінгі кү ні жеткілікті дә режеде қ орғ алмағ ан.

Жазылғ андарды ескере отырып, қ аржы қ ұ ралдарымен есеп айырысуларды жү зеге асыру тә ртібін Қ азақ стан Республикасының бағ алы қ ағ аздар нарығ ы туралы заң намасында айқ ындаудың, бұ л сауда-саттық қ а қ атысушыларғ а ұ йымдастырылғ ан бағ алы қ ағ аздар нарығ ындағ ы бағ алы қ ағ аздармен мә мілелер бойынша есеп айырысулардың аяқ талуына жә не қ айтарымсыздығ ына кепілдік беруге мү мкіндік береді жә не мә мілелер бойынша есеп айырысулардың жү зеге асырылмағ андығ ы ү шін жауапкершілікті белгілеудің орындылығ ы қ аралатын болады. Бір мезгілде, ү шінші тұ лғ алар ү шін ө темақ ы шаралары ретінде мә міленің тараптарына не, егер мә міле Қ азақ стан Республикасы заң намасының талаптарын бұ за отырып жасалғ ан болса жә не оны жасау нә тижесінде осы тұ лғ аларғ а зиян келтірілген болса, зиянды немесе ө темақ ыны ө теудің ө зге тұ лғ аларына талап қ оюдың орындылығ ы қ аралатын болады.

Қ ор биржасы, клиринг ұ йымы, орталық депозитарий мен тіркеуші сияқ ты бағ алы қ ағ аздар нарығ ының инфрақ ұ рылымдық ұ йымдары тә уекелдерді басқ ару процесінде маң ызды рө л атқ арады.

Қ азақ стан Республикасы Ұ лттық Банкінің Мемлекеттік кредиттік бюро, Бағ алы қ ағ аздардың бірың ғ ай тіркеушісі, Қ азақ стан қ ор биржасы сияқ ты қ аржы нарығ ының инфрақ ұ рылымдық ұ йымдарына қ атысты саясаты:

1) инфрақ ұ рылымдық ұ йымдардың объективті, ү здіксіз, сапалы қ ызметін қ амтамасыз етуге;

2) зейнетақ ы активтерімен алаяқ тық ә рекеттерге жол бермеу, қ ор нарығ ындағ ы теріс пайдаланушылық ты (айла-шарғ ы жасауды), бағ алы қ ағ аздар ұ стаушылардың қ ұ қ ық тарын тіркеу мә селелерінде рейдерлікті болдырмауғ а;

3) валюта нарығ ындағ ы жағ дайды бақ ылау мен ақ ша нарығ ының мө лшерлемелерімен алыпсатарлық ты шектеуге;

4) кредиттік тарихтың дә йекті болуын, қ арыз алушылар туралы дербес деректердің сақ талуын қ амтамасыз етуге бағ ытталатын болады.

Қ азақ стан Республикасы Ұ лттық Банкінің қ аржылық кө рсетілетін қ ызметтер нарығ ына қ атысты саясаты айқ ын болу ү шін Қ азақ стан Республикасының Ұ лттық Банкі инфрақ ұ рылымдық еншілес ұ йымдар жанында консультативтік кең естер қ ұ руды ұ сынады, олардың міндеттері даму стратегиясы жә не еншілес ұ йымдар қ ызметінің тиімділігі мә селелерін қ арау, сондай-ақ олардың дамуын ынталандыратын жағ дайлар жасау ү шін заң наманы жетілдіру мә селелері бойынша ұ сынымдар мен ұ сыныстар ә зірлеу болады. Қ азақ стан Республикасының Ұ лттық Банкі кө рсетілген ұ йымдардың Директорлар кең есінің қ ұ рамына Ұ лттық кә сіпкерлер палатасының ө кілін енгізуді қ осымша ұ сынады.

Қ ор биржасы, орталық депозитарий, тө лем жү йесі мен тіркеуші сияқ ты инфрақ ұ рылымдық ұ йымдар бағ алы қ ағ аздар нарығ ында жү йе қ ұ раушы ұ йымдар болып табылады. Қ аржы қ ұ ралдарымен мә мілелер қ орытындылары бойынша клирингті жә не есеп айырысуларды жү зеге асыру бө лігінде жү йе қ ұ раушы ұ йымдардың қ ызметін реттеу, бақ ылау мен қ адағ алау жү йесі жетілдірілетін болады.

Осығ ан байланысты кө рсетілген субъектілердің тә уекелдерді басқ ару жү йесіне қ ойылатын талаптарды жетілдіру жә не мыналарды айқ ындау қ ажет:

кү н сайынғ ы стресс-тестілеу жә не тарихи деректер негізінде тестілеу (бэк-тестілеу), сондай-ақ тә уекелдерді басқ ару жү йесін кезең дік тексеру қ ажеттілігі;

сауда-саттық қ а қ атысушылардың тарапынан дефолт болғ ан жағ дайғ а арналғ ан рә сімдер, атап айтқ анда, дефолт жағ дайларын реттеу рә сімдерін тестілеу тә ртібін белгілеу;

сауда-саттық қ а қ атысушылардың жә не инфрақ ұ рылымдық ұ йымдардың тарапынан туындайтын барлық тә уекелдер, сондай-ақ олар бағ алы қ ағ аздар нарығ ында басқ а инфрақ ұ рылымдық ұ йымдар ү шін келтіретін тә уекелдер ескерілетін операциялық тә уекелді басқ ару жү йесі.

Ұ лттық бағ алы қ ағ аздар нарығ ының ерекшеліктері ескеріле отырып, жетекші халық аралық тә жірибені енгізу мақ сатында қ аржы нарығ ының инфрақ ұ рылымдары ү шін ұ сынымдар қ олданылатын болады.

Бағ алы қ ағ аздармен жә не туынды қ аржы қ ұ ралдарымен жасалатын операциялардың ұ йымдастырылғ ан нарық тан ұ йымдастырылмағ ан нарық қ а ауысуымен негізделуі мү мкін ұ йымдастырылғ ан нарық та жү зеге асырылатын осы операциялар тү рлері кө лемінің тө мендеу ү рдісін ескере отырып, халық аралық қ аржылық реттеу жү йесін нығ айту шаралары шең берінде берілген «G-20» тобының елдері кө шбасшыларының ұ сынымдарын іске асыру ө зектілігі артуда.

Ұ сынымдарғ а сә йкес барлық стандарттандырылғ ан биржадан тыс туынды қ аржы қ ұ ралдарына есеп айырысу бойынша қ ызмет кө рсету орталық контрагент арқ ылы жү ргізілуге тиіс. Осығ ан орай есеп айырысу бойынша қ ызмет кө рсету орталық контрагент арқ ылы жү зеге асырылмайтын биржадан тыс қ аржы қ ұ ралдарына капитал бойынша жоғ ары талаптар қ олданылуғ а тиіс.

Бұ л ретте орталық контрагент институтын енгізу дамығ ан бағ дарламалық -техникалық кешеннің болуын талап етеді, ө йткені орталық контрагенттің алдындағ ы міндеттемелер бұ зылғ ан жағ дайда мә мілелер бойынша есеп айырысуларды аяқ тау тетіктерінің, атап айтқ анда, кепілдік қ орларын пайдалану, қ аржы нарығ ында бағ алы қ ағ аздарды сатып алу немесе сату жә не (немесе) ө зге де тетіктердің болуы оның ерекше ө згешелігі болып табылады.

2. Бағ алы қ ағ аздар нарығ ында жосық сыз іс-ә рекетке қ арсы іс-қ имылды қ оса алғ анда, бағ алы қ ағ аздар нарығ ында инвесторлардың қ ұ қ ық тары мен мү дделерін қ орғ ауды қ амтамасыз ету.

Брокерлік ұ йымдардың қ ызметтерін пайдаланатын инвесторлардың мү дделерін қ орғ ау мақ сатында инвесторларғ а ө здеріне тиесілі қ аржы қ ұ ралдары мен брокерлік ұ йымдарда ашылғ ан жеке шоттардағ ы ақ шаның қ алдығ ы мен қ озғ алысы туралы ақ паратқ а толық жә не тұ рақ ты қ ол жеткізуді қ амтамасыз етуге бағ ытталғ ан шаралар кешені қ абылданатын болады. Бұ л шаралар инвесторларғ а брокердің ө здерінің жеке шоттары бойынша online режимінде жасайтын операцияларына бақ ылау жасауды жү зеге асыруғ а мү мкіндік береді.

FOREX нарығ ына жіберу ү шін реттелмейтін субъектілердің қ ызметтерін пайдалануғ а байланысты жағ дайды реттеу ү шін қ азақ стандық инвесторлардың брокерлік қ ызметке арналғ ан лицензиялары жоқ барлық субъектілер ү шін осындай қ ызмет тү рін кө рсетуіне тыйым салу, сондай-ақ осы талаптардың орындалуына мониторинг пен қ адағ алау кү шейтілетін болады.

Бағ алармен айла-шарғ ы жасау жә не бағ алы қ ағ аздар нарығ ындағ ы теріс пайдаланушылық тардың басқ а да тү рлері ү шін жазалау шараларын жә не олардың уақ тылылығ ын арттыруды қ оса алғ анда, бағ алы қ ағ аздар нарығ ында адал іс-ә рекетті қ амтамасыз етуге бағ ытталғ ан шараларды кү шейту мақ сатында бағ алы қ ағ аздар нарығ ындағ ы теріс пайдаланушылық тар ү шін салыстырмалы жазалар жү йесін (шә кілін) кө здеу талап етіледі. Бұ л міндетті іске асыру ү шін ә кімшілік (қ ылмыстық) айыппұ лдардың мө лшерлерін қ айта қ араудың жә не айыппұ лдардың белгіленген мө лшерлерінен индекстелген мө лшерлеріне ө тудің орындылығ ы қ аралатын болады. Бұ л айла-шарғ ы бойынша айыппұ лдар мө лшерлерін индекстеу жасалғ ан мә мілелер кө лемі, мә мілелерді жасау нә тижесінде алынғ ан пайданың не келтірілген зиянның мө лшері сияқ ты кө рсеткіштерге қ атысты жү зеге асырылатындығ ын білдіреді.

Сонымен қ атар, инвесторлардың қ ор нарығ ына деген сенімін арттыру мақ сатында халық аралық тә жірибеге ұ қ сас «біліксіз» инвесторларғ а, ә сіресе жеке тұ лғ аларғ а брокерлердің осы клиенттердің қ аражатын заң сыз пайдалануы жә не ө зге де қ ұ қ ық қ а қ айшы ә рекеттер нә тижесінде келтірілген шығ ындарды ө теу жү йесін енгізу мү мкіндігі қ арастырылатын болады.

Бағ алы қ ағ аздар нарығ ы туралы заң наманы жетілдіру қ ажеттілігі туралы мә селе шамамен 2016 – 2020 жылдары қ аралатын болады.

Білікті клиент жә не заң ды іскер серіктес мә ртебесі бар тұ лғ аларғ а қ атысты осындай тұ лғ алар қ аржылық тұ рғ ыдан алғ анда ө зіне инвестициялау нә тижесінде туындауы мү мкін кез келген шығ ын тә уекелін алуғ а қ абілетті жә не олардың барлық тү рдегі инвестициялық қ ызметтерге жә не қ аржы қ ұ ралдарымен ә р тү рлі мә мілелерге қ атысты қ ажетті тә жірибесі мен білімі бар деп есептеледі.

Осылайша, білікті инвесторлар институтының жұ мыс істеуі инвесторлардың қ ұ қ ық тарын қ орғ ау тетіктерінің болуымен тығ ыз байланысты жә не оларды қ орғ ау дә режелері берілген мә ртебесіне (жіктеліміне) қ арай бө лінген жағ дайда экономикалық тұ рғ ыдан орынды болып табылады. Осығ ан байланысты, бағ алы қ ағ аздар нарығ ында кепілдік беру схемаларын жасау мә селесі қ аралып, білікті инвесторларды айқ ындау тә сілдері жетілдірілетін болады, бұ л қ алғ ан қ аржылық кө рсетілетін қ ызметтерді тұ тынушылардың қ ұ қ ық тарына шек қ оймастан, отандық инвесторлардың инвестициялау мү мкіндіктерін кең ейтуге мү мкіндік береді.

Бағ алы қ ағ аздар эмитенттерінің қ ызметіндегі теріс ү рдістерді уақ тылы анық тауғ а бағ ытталғ ан шаралар кешенінің тиімді жұ мыс істеуі, инвесторлардың эмитенттердің қ аржылық жай-кү йіне жә не олардың тө лем жасау қ абілеттілігіне мониторингті уақ тылы жү ргізуге мү мкіндік беретін бағ алы қ ағ аздар эмитенттері жә не олар шығ арғ ан бағ алы қ ағ аздары туралы ақ паратқ а қ олжетімділігін қ амтамасыз ету инвесторлардың қ ор нарығ ындағ ы инвестицияларғ а мү дделілігін арттыруғ а ық пал ететін аса маң ызды фактор болып табылады.

Бұ л бағ ытты іске асыру бағ алы қ ағ аздар эмитенттерінің мониторингіне негізгі тә сілдерді қ айта қ арауды, эмитенттер қ ызметінің эмитенттің облигациялық қ арыздар бойынша ө з міндеттемелерін орындау қ абілетіне ық пал ететін кө рсеткіштерінің нашарлауына уә кілетті органның ерте ден қ ою жү йесін енгізуді, бұ рын шығ арылғ ан бағ алы қ ағ аздар бойынша дефолтқ а жол берген немесе бағ алы қ ағ аздар шығ арылымының талаптарын бұ зғ ан эмитенттер басшыларының жауапкершілігін қ атаң датуды талап етеді.

Сонымен қ атар корпоративтік басқ ару жә не эмитенттердің ақ паратты жария ету жү йесін одан ә рі жетілдіру, сондай-ақ эмитенттердің жә не олардың тә уекелдерді басқ ару жү йесінің айқ ындылығ ын арттыруғ а кү ш салу қ ажет.