Ндірістік жарықтану

Жарық беретін қ ондырғ ылардың жобалауы Қ Р СНиП 2.04.-05.2002 (Табиғ и жә не жасанды жарық. Қ ұ рылыс, қ ала қ ұ рылысы жә не архитектура саласындағ ы мемлекеттік нормативтері) нұ сқ аудағ ы қ абылданғ ан жалпы қ ағ идаларғ а бағ ынады.

Жобаның жарық техника бө лімінде жарық сапасының кө рсеткішін жә не жарық тандыру мағ ынасын, жү йесін, тү рін жә не жарық ә дістерін, жарық кө здерімен жарық аспаптарын таң дауы орындалады.

Жарық аспаптарының тү рі, қ уаты жә не орналасуы жарық техникалық есептің нә тижесі бойынша таң дап алынады.

Жобалаудың тә жірибесінде жарық беретін қ ондырғ ылардың бірнеше нұ сқ ауларын зерттеу қ ажет болады. Нұ сқ аулар бір-бірінен бө лек немесе жиынтық сипаттамасының ө згешелігі (ә ртү рлі жарық жү йесі, ә ртү рлі шамдар мен жарық кө здерінің типтері, шамдарды орнатудың ә ртү рлі биіктігі) арқ ылы ерекшеленеді.

Жасанды жарық тү рлері.

Жасанды жарық тың тү рлері жұ мыстық, апатты, қ орғ ау жә не кү зету болып бө лінеді.

Жарық қ ондырғ ылары нормалық режимде істеуіне жұ мыстық жарық қ ажетті жағ дайды қ амтамасыз етеді. Ол барлық бө лмелерде жә не ашық кең істікте міндетті тү рде қ ажет.

Қ орғ ау жарығ ы - жұ мыстық жарық тың бір тү рі, ол ө ндірістік кә сіпорын территориясының шекарасы бойынша орнатылады.

Апаттық жарық қ ауіпсіз жә не эвакуациялық жарық қ а бө лінеді.

СНиП [1] бойынша қ ауіпсіз жарық нормативтік жарық тың 5 % -ынан тө мен болмауы керек, бірақ бө лмеде 2 лк-тен кем емес, ал сыртта 1 лк-тен кем емес болуы керек. Егер тиісті дә лел болса, онда люминициентті шамдар жарығ ын 30 лк-тен, ал қ ыздыру шамдар жарығ ын 10 лк-тен асыруғ а рұ қ сат беріледі.

Апаттық жағ дайда жұ мыстық жарық сө нген кезде адамдарды бө лмелерден жә не ашық кең істіктен қ ауіпсіз кө шіруге эвакуациялық жарық пайдаланылады. Эвакуациялық жарық бө лмелерде 0, 5 лк-тен, ал сыртта 0, 2 лк-тен кем болмауы қ ажет.

Барлық жасанды кө здері іс-ә рекет бойынша екі топқ а бө лінеді: температуралық жә не разрядты. Қ ыздыру шамдарының барлық тү рлері температуралық жарық кө здеріне жатады. Олардың сә уле таратуы вольфрам сымының электр тогынан қ ызуы ә серінен пайда болады. Разрядты (люминициенттік) шамдардың сә уле тарауы берілген температурада плазманың қ озуынан болады. Оның шыны тү тігінің іш жағ ына люминофор қ абаты жалатылғ ан. Тү тіктің ішіне сынап тамшысы жә не белгілі бір мө лшерде инертті газ (аргон, неон) ендіріледі. Люминициентті шамды айнымалы ток кө зіне қ осқ анда, оның электродтарының арасында электр тогы туып, сынап атомдарын жарқ ыратады.

ТМД елдерінде шығ арылатын шамдардың маркировкасы тө мендегідей: В - вакуумдық, Г - га­з толтырылғ ан, Кч – криптонмен толтырылғ ан, Б - биспиралды, МТ – шыны сауытымен, МО – жергілікті жарық.

Галогендік шамдар таң баларының ішінде: бірінші ә ріп – шыны сауыттың материалы (кварц), екінші ә ріп - вид галоген қ оспасының тү рі (И - таза йод, Г – галогендік қ оспалар), ү шінші ә ріп – қ олдану саласы (О – сә уле тү сіру), М - шағ ын, К – дене қ ыздыруын шоғ ырлау. Цифрдың бірінші тобы ваттпен ө лшенген қ уатты кө рсетеді, соң ғ ысы – бө лшектеудің нө мері. Негізінен қ ұ бырлы КГ типті шамдар пайдаланылады. Олардың қ уаты 220 В кернеуде - 1; 1, 5; 2; 2, 5; 5 кВт.

Қ ыздыру шамдардың техникалық жетілуінің бағ ыты жарық беруді жоғ арылату, пайдалану уақ ытын созу жә не ә ртү рлі форма мен тү стері болып табылады.

Қ азіргі уақ ытта Қ азақ стан нарығ ында жарық кө здерін шығ аратын бү кіл дү ниежү зіне белгілі фирмалардың ө німдері кең тарағ ан: Philips, Osram, General Elec­tric жә не тағ ы басқ алар. Philips фирмасының кейбір шамдарының негізгі сипаттамалары 1.1-1.3 кестелерінде кө рсетілген.

1.1 к е с т е - Philips фирмасының қ ыздыру шамдары

1.2 к е с т е - Philips фирмасының ық шам люминициентті шамдары

1.3 к е с т е - Philips фирмасының сынапты шамдары

Жарық кө здерін таң дау.

Жарық кө здерін таң дағ анда келесі нұ сқ ауларды еске алу қ ажет:

а) жалпы ішкі жә не сыртқ ы жарық беруге разрядты шамдарды пайдаланғ ан жө н;

б) жарық сапасына нормативтік талаптарын орындау мү мкін болғ анда кө біне бірлік қ уаттағ ы шамдарды қ олдану;

в) техникалық қ ажеттілік немесе архитектуралық кө ркемдік тү сінігі бойынша бір бө лменің ішінде разрядты жә не қ ыздыру шамдарды пайдалануғ а рұ қ сат етіледі;

г) разрядты шамдарды тұ рақ ты токпен қ амтамасыз етуге, сонымен қ атар ток кернеуін номиналды дең гейден 90 % -ғ а тө мендетуге рұ қ сат етілмейді.

Қ ыздыру шамдарын пайдалану ортасы:

- бө лмелер ортасында ауыр жағ дай жә не жарылысқ а қ ауіпті зоналар болса жә не РЛ шамдары жоқ болса;

- адамдар уақ ытша болатын VI жә не VIII топтағ ы кө ру разрядты бө лмелерде, сонымен бірге техника-экономикалық мақ сатқ а сә йкес адамдар ү немі болатын бө лмелерде;

- 127 В жә не одан жоғ ары кернеуді қ олдану рұ қ сат етілмеген кезде электр тогынан жарақ аттану қ аупі жоғ ары бө лмелерде жалпы жә не жергілікті жарық беруге;

- жарық ағ ыны немесе оның бағ ыты шоғ ырлану қ ажетінде, сонымен қ атар ЛЛ шамдарын орналастыру қ ұ рылымдық мү мкін болмаса жергілікті жарық беруге;

- радиобө гетке жол бермейтін бө лмелерде (жұ мысты дә лдік істегеніне тә уелсіз);

- апатты жарық беруге.

Жарық беру қ ондырғ ыларын есептеу ә дістемесі

Ө ндірістік бө лмелерге жарық беру есебі кешенділік мақ сат болып табылады. Есеп шығ ару барысында шамдарды орналастыру тә ртібін, олардың санын, ілу биіктігін, шамдардың қ уатын табу қ ажет. Шамдардың санын, қ уатын жә не орналастыруын типтік шешімдер негізінде табады. Егерде типтік шешімдер болмаса, онда жарық техникалық есептерге негізделеді.

Шамдарды орналастыру

Жалпы жарық беру жү йесінде шамдарды біркелкі немесе шектеулі (локалды) орналастырады. Бө лменің барлық ауданына біркелкі жарық тү су ү шін шамдарды симметриялық қ атармен дұ рыс орналастыру қ ажет. Локалды жарық беру ү шін шамдар ә рбір жұ мыс орнына жеке орнатады жә не ол тек қ ана жұ мыс орнын жарық тандырады.

Шамның іліну биіктігі кө ру шегі шарттары бойынша анық талады. Шамдарды орналастыру кө біне шаршы, тік ү шбұ рыш бұ рыштары бойынша немесе шахматтық тә ртіпте жү ргізіледі. Жарық техникасында шамдар арасындағ ы салыстырмалы қ ашық тық ұ ғ ымы (L) пайдаланады. Дегенмен қ анағ аттандыратын энергетикалық кө рсеткіштерде жарық тануды біркелкі беру ү шін салыстырмалы қ ашық тық ты таң дап алуғ а болады. Бұ л ретте келесілер ескеріледі:

а) жылдық есептік шығ ындар бойынша ү немділік;

б) энергетикалық ү немділік;

в) жарық техникасы ү немділігі.

Шамдардың арақ ашық тығ ы шамдардың тү ріне, жұ мыс бетінен іліну биіктігіне, сонымен бірге архитектура жә не қ ұ рылыс жағ дайларына байланысты болады.

Жалпы жарық беру шамдарын орнату биіктігі кө птеген факторларғ а негізделген: бө лменің биіктігіне жә не бө лменің жоғ ары зонасында кейбір ө ндірістік қ ұ рылғ ылардың, инженерлік коммуникацияның орналасуына, ө ндірістік қ ұ рылғ ылардың биіктігі жә не орналасуына, сонымен бірге жарық ты талап ететін жұ мыс зонасының жә не басқ а орындардың орналасуына.