Шағын жинақты мектептерде оқыту ерекшеліктері

2015-2016 оқ у жылында шағ ын жинақ ты мектептерде білім беру қ ызметін ұ йымдастыруда Қ азақ стан Республикасының «Білім туралы Заң ы», Қ азақ стан Республикасы Ү кіметінің 2012 жылғ ы 23 тамыздағ ы №1080 қ аулысымен бекітілген Жалпығ а міндетті білім беру стандарты, «Жалпы білім беру ұ йымдарының (бастауыш, негізгі орта жә не жалпы орта білім беру) тү рлері бойынша қ ызметінің ү лгілік қ ағ идаларын бекіту туралы» Қ азақ стан Республикасы Білім жә не ғ ылым министрінің 2013 жылғ ы 17 қ ыркү йектегі №375 бұ йрығ ы (3-қ осымша), (бұ дан ә рі – Типтік ереже) басшылық қ а алынады.

Шағ ын жинақ ты мектептің ө зіндік ерекшеліктері жә не қ иындық тары бар, оларды оқ у-тә рбие ү дерісін ұ йымдастыруда ескеру қ ажет: материалдық -техникалық базасының ә лсіздігі, жә не инфраструктураның нашарлығ ы, параллель сыныптардың болмауы, оқ ушылар санының аздығ ы, біріктірілген сыныптарда оқ ытудың қ иындығ ы, оқ у-ә дістемелік жә не ақ параттық қ амтамасыз етілудің жеткіліксіздігі.

Шағ ын жинақ ты мектеп (бұ дан ә рі – ШЖМ) ө зінің білім беру ә рекетінде келесі ұ станымдар мен тә сілдерді басшылық қ а алады:

– білім алушылардың ә ртү рлі жаста екендігін ескеру;

– бір пә ндік жә не бір тақ ырыптық ұ станымдарғ а негізделген кіріктіре оқ ыту сабақ тарын ұ йымдастыру;

– біріктірілген сыныптар ү шін сабақ кестесін икемді етіп қ ұ растыру;

– даралап жә не саралап оқ ыту;

– оқ у процесінің технологиясы мен мазмұ нының икемділігін жә не вариативтілігін жү зеге асыру;

– білім алушылардың ө здігінен білім алу қ абілетін дамыту;

– тә рбие жұ мыстарын ұ йымдастыруда мә дени орталық тардан шалғ ай орналасқ андығ ын ескеру;

– оқ ушылардың оқ у барысындағ ы бір–біріне ө зара кө мектесуі жә не ынтымақ тастығ ы.

Типтік ережеге сә йкес шағ ын жинақ ты мектептерде жекелеген пә ндерді оқ ыту кезінде жә не сыныпта 10-16 білім алушы болғ ан жағ дайда сынып кіші топтарғ а бө лінеді.

Сыныптарды басқ а бір сынып-кешенге біріктіргенде ә ртү рлі жастағ ы білім алушылардың саны 10-нан аспауы тиіс. ШЖМ-тегі сыныптардың толымдығ ы 3-10 адам жә не одан кө п адамғ а дейін рұ қ сат етіледі.

Мектептiң бастауыш білім беру дең гейінде оқ ушыларды сыныптық -қ ұ рамдарғ а бiрiктiрудiң мынадай нұ сқ алары болуы мү мкiн: 2+3, 3+4; 2+4, 2+3+4.

1-сынып оқ ушылары жеке оқ ытылуы тиіс, себебі мектепке енді қ адам басқ ан оқ ушылардың оқ у ә рекетiне бейiмделуі, талаптануы, зейінің тұ рақ тануы мен ынтасының артуы ү шiн оларды сынып-кешеніне қ оспай, жеке оқ ыту керек.

Екі немесе ү ш сыныпты бiрiктiру қ ажет болғ ан жағ дайда (мысалы, 2+3+4), ә рбiр сыныппен сабақ тың белгiлi бiр бө лiгiн жеке ө ткiзу ү шiн жағ дай жасау мақ сатында сабақ тың жылжымалы кестесiн қ олданғ ан дұ рыс.

Бастауыш шағ ын жинақ ты мектеп жағ дайында балалардың бағ дарламалық материалдармен ұ йымдастырылатын ө зiндiк жұ мысына кететiн уақ ыт мө лшерi сақ талуы керек:

- жазу сабағ ы бойынша: 2-сыныпта 20 минуттан, 3-сыныпта 25 минуттан;

- математика сабағ ы бойынша: 2-сыныпта 15 минуттан, 3-сыныпта
20 минуттан аспауы тиiс.

Мектептiң негiзгi орта жә не жалпы орта білім дең гейлерінде сыныптарды бiрiктiру ә р сыныптағ ы оқ ушылар санына байланысты.

Оқ ушылар санының аз болуы жағ дайында сыныптарды мынадай тә ртiпте біріктірген дұ рыс: 5+6; 6+7; 7+8. Мұ ндай бiрiктiруде бір пә ндік ұ станымғ а негізделген пә н ішіндегі мазмұ ны ұ қ сас тақ ырыптарды кіріктіре оқ ытуғ а болады.

Пә нішілік байланысты жү зеге асыруғ а болмайтын жағ дайда пә наралақ кіріктіре оқ ыту мү мкіндігін қ олдануғ а болады. Сабақ тас пә ндерді кіріктіре оқ ытуды ұ йымдастырғ анда пә ндерді келесідей кіріктіре оқ ытуды: тіл - ә дебиет, тарих-ә дебиет, химия-биология, тарих-география, география-биология, математика-информатика жә не т.б. ұ сынылады.

Біріктірілген сыныптарда пә нішілік кіріктіре оқ ытудың мұ ғ алімдер мен оқ ушылар ү шін тө мендегідей артық шылық тары бар:

- білім беру саласындағ ы пә ндердің мазмұ нын ә ртү рлі дең гейде тұ тастай игеру;

- оқ ушылар ә ртү рлі сыныпта оқ ығ анымен, олардың назарын бір пә ннің мазмұ нындағ ы ұ қ сас тақ ырыптарды білім, білік дағ дылар негізінде кешенді игеруге бағ ыттау;

- ұ жымдық оқ ыту ә дісін тиімді қ олдану жә не білім алушылардың коммуникативтік дағ дыларын дамыту;

- жоғ арғ ы сынып білім алушылары ө зінің білімін кіші жастағ ы сынып оқ ушыларын оқ ыту жә не бағ алау кезінде қ олдану.

9, 11-сыныптар мектепті бiтiрушiлер болғ андығ ын ескере отырып, олардағ ы бала саны аз болғ ан жағ дайдың ө зінде де ө зге сыныптармен қ осып оқ ытылмайды.

Шағ ын жинақ ты мектептің қ ызметін ұ йымдастырудың тиімді ә дістерінің бірі - қ олайлы педагогикалық орта қ алыптастыру, оның негізінде оқ ушылардың ө здігінше білім алу қ абілетін дамыту жә не ә ртү рлі жастағ ы оқ ушылардың ө зара тиімді қ арым-қ атынасын ұ йымдастыру болып табылады.

Шағ ын жинақ ты мектепте оқ у ү дерісін ұ йымдастыруда тиімді педагогикалық технологиялар: дең гейлеп оқ ыту, саралап оқ ыту, ұ жымдық оқ ыту, дидактикалық бірлікті ірілендіру, ақ параттық -коммуникативтік технологияларды қ олдану, дамыта оқ ыту, модульдік оқ ыту, сын тұ рғ ысынан ойлау арқ ылы оқ у мен жазу жә не т.б. қ олданылады.

Дең гейлеп оқ ыту оқ ушылардың жас жә не білім дең гейі ерекшеліктерін ескере отырып, дең гейлік тапсырмалар беру арқ ылы олардың танымдық белсенділігін арттыруғ а мү мкіндік береді.

Ұ жымдық оқ ыту ә дісі динамикалық жұ птар қ ұ ра отырып, оқ ушылардың арасында олардың танымдық ө зара қ арым-қ атынасын, бірін-бірі оқ ытуын ұ йымдастыру болып табылады. Ұ жымдық оқ ыту ә дісі ауылдық жерлерде оқ ушылардың аздығ ы жағ дайында балалардың қ арым-қ атынасының тапшылығ ын азайтуғ а, монологтік жә не диалогтік сө йлеу қ абілеттерін дамытуғ а жағ дай жасап, мұ ғ алімнің жалпы сыныппен жұ мысын азайтып, жекелей оқ ыту уақ ытын кө бейтуге мү мкіндік береді.

Дидактикалық бірлікті ірілендіру (ДБІ) - ақ параттардың біртұ тас игерілуін қ амтамасыз ететін, мағ ыналық қ исынды байланыстар негізінде білімдік ұ ғ ымдарды біріктіру жү йесі. Бұ л технология оқ у пә ндері жә не салалас пә ндер блоктарының ішіндегі материалдардың дидактикалық қ ұ рылымын қ ұ ру арқ ылы аралас сынып сабақ тарын ұ тымды ө ткізуге мү мкіндік жасайды.

Шағ ын жинақ ты мектеп жағ дайында ақ параттық -коммуникациялық технологияны қ олдану арқ ылы ғ ылым мен мә дениет жә не т.б. салаларда ақ параттардың дереккө здерін, электрондық оқ у материалдарын пайдалану, қ ашық тан оқ ыту, тірек мектебімен (ресурстық орталық пен) сессияаралық кезең де байланыс орната отырып, олардың білім қ орларын пайдалану жү зеге асырылады.

Пә н мазмұ нын игеруге бағ ытталғ ан ө зара ә ректтесуде жә не нақ ты педагогикалық мә селелерді шешуде ақ параттық -коммуникациялық технологиялар арқ ылы бағ дарламалық -техникалық қ ұ ралдар енгізіледі.

Оқ ыту ү дерісінде мұ ғ алім сабақ та жаң а тақ ырыптарды тү сіндіргенде ү лестірмелі материалдарды саралап дайындау арқ ылы электрондық жә не ақ параттық қ орларды қ олдануына болады. Визуалдық (кө збен шолу), аудио-ақ параттық қ орларды мұ ғ алім сабақ ты тү сіндіргенде жә не оқ ушылардың ө зіндік жұ мыстарын ұ йымдастырғ анда пайдаланады. Компьютерлік тесттер мен тест тапсырмаларын ә ртү рлі бақ ылау жә не білімін бағ алауды жү зеге асыруда қ олданылады. Сонымен қ атар, мұ ғ алім авторлық элективтік курстардың оқ у-ә дістемелік кешендерін жобалауда ә ртү рлі электрондық жә не ақ параттық қ орларды пайдалануына болады.

Ә р оқ ушының жан-жақ ты дамуына жағ дай жасау арқ ылы белсенді тұ лғ а тә рбиелеуде дамыта оқ ыту технологиясының ә діс-тә сілдері кең інен қ олданылады.

Оқ у ү дерісінде ә ртү рлі білім қ ұ ралдарын жә не педагогикалық технологияларды пайдалану келесі міндеттерді шешуге бағ ытталады:

- МЖМБС талаптарына сә йкес оқ у пә ндерінің мазмұ нын игеру, оқ ушылардың білім сапасын арттыру;

- белгілі практикалық іс-ә рекеттер тү рлеріне оқ ушылардың қ абілеттерін дамыту;

- оқ у процесінде интерактивтік, электрондық, ақ параттық қ орларды тиімді пайдалану;

- оқ ыту дең гейі мен қ арқ ынын, мазмұ нның тү рін кең таң дау;

- белгіленген білім саласын терең детіп оқ уғ а оқ ушылардың білім қ ажеттілігін қ анағ аттандыру;

- оқ ушылардың коммуникативтік дағ дыларын ашу жә не дамыту;

- қ ашық тық тан оқ ыту.

Балалар мен жасө спірімдердің психологиялық -педагогикалық, физиологиялық - жасаралық жә не басқ а да ерекшелік ұ станымдарын ескере отырып, оқ ыту технологияларының бағ ыттарын анық тау қ ажет. Шағ ын жинақ ты мектептер жағ дайында инновациялық білім технологияларын жасау – уақ ыт талабы.

Қ азақ стан Республикасының ә рбір ө ң ірінде қ ұ рылғ ан тірек мектептері (ресурстық орталық тар) шағ ын жинақ ты мектептерде білім сапасын арттыруда маң ызды рө л атқ арады. Қ азіргі таң да жұ мыс жасайтын мектептер базасында 120 ресурстық орталық қ ұ рылғ ан, оғ ан 450 ШЖМ бекітілген. Тірек мектептері (ресурстық орталық тар) базасында шағ ын жинақ ты мектеп оқ ушыларына жылына ү ш рет (оқ у жылының басында, ортасында жə не соң ында) 10 кү ннен оқ у сессиялары (бастапқ ы – қ азан айының бірінші онкү ндігінде, сессияаралық – ақ пан айының бірінші онкү ндігінде жә не қ орытынды сә уір айының ү шінші онкү ндігінде) ұ йымдастырылады.

Шағ ын жинақ ты мектеп оқ ушылары сессия кезінде оқ у ү дерісіне белсенді қ атысады. Олар физика, химия, биология сабақ тарында толық жабдық талғ ан кабинеттерде зертханалық жұ мыстарды орындауғ а жә не ақ параттық технологияларды белсенді қ олдануғ а мү мкіндік алады.

Сессияаралық кезең де шағ ын жинақ ты мектеп оқ ушылары оқ у-танымдық ә рекеті тірек мектебі (ресурстық орталық) мұ ғ алімдерінің қ атысуымен жə не қ ашық тан оқ ыту технологияларының кө мегімен жү ргізіледі, сессияаралық кезең де оқ у қ иындық тар аймағ ын жоюғ а жеке нұ сқ аулар беріледі. Шағ ын жинақ ты мектеп оқ ушылары білімінің жоғ арылауы мен кемшіліктерін айқ ын кө руі ү шін салыстырмалы талдау, мониторинг, графиктер салынады, тү зету жұ мыстары жү ргізіледі.

Тірек мектебі (ресурстық орталық тың) қ ызметіннің қ аржыландыру Типтік ережеге сә йкес жергілікті бюджеттен жү зеге асырылады:

– тірек мектебінің (ресурстық орталық тың) педагогтеріне ең бекақ ы тө леу аптасына 18 сағ ат есебінен белгіленеді, оның ішінде 6 сағ ат ғ ылыми-ә дістемелік жә не эксперименттік жұ мыстарғ а бө лінеді;

– тірек мектебі (ресурстық орталық) директорының, оның орынбасары-ның, сыныптан тыс жұ мыстарды ұ йымдастырушының лауазымдық жалақ ысы жалпы білім беретін мектептегідей білім алушылардың ең кө п толық тығ ымен белгіленеді.