беттерде

25. ТОК ШЕКТЕГІШ РЕАКТОРЛАР- 116 бетте

Реакторлар. Таң дап алу ерекшеліктері

Реакторлар электр қ ондырғ ыларында кейбір уақ ытта болатын қ ысқ а тұ йық талу тоғ ын шектеуге қ олданылады. Тізбекке қ осылғ ан реактордан кейін бұ зылыс болса, онда реактор жинақ таушы шинадағ ы кернеудің белгілі /керекті/ дең гейін сақ тайды. 6.41 суретте реакторды тізбекке қ осу схемасы берілген. Қ уатты жә не жауаптылық электр жеткізу желісінде жеке реакторлардың қ олданылуы мү мкін, немесе оларды линиялық реакторлар деп атайды /6.41, а сурет/. Жинақ тағ ыш шинаның екі секциясының арасына тізбектеп қ осылғ ан реактор – секциялық деп аталынады /6.41, в сурет/. Ал егерде, тізбектегі реакторлар арқ ылы бірнеше жү ктемелер қ оректенсе, онда олар реакторлар болып есептелінеді /28 сурет/.

Сур. 30-Ү шфазалы реакторлар

Реакторлардың негізгі тү рлері:

- қ ұ рғ ақ оқ шауламасы бар реактор /35 кВ-қ а дейін/;

- майлы оқ шауламасы бар реакторлар /35 кВ-тан жоғ ары/.

Реактордың қ ұ рылысы:

- іргесі /каркас/ бетоннан жасалғ ан реакторлар. Мысалы: РБ-10-400-0, 55; РБГ-10-1000-0, 14;

- іргесі ағ аштан жасалғ ан реакторлар. Мысалы: РД-6-200-0, 25; РД-10-100-0, 3.

Реакторларда темірден немесе болаттан жасалғ ан бө лшектерді қ олданбайды. Себебі, электр энергияның шығ ыны кө п болады.

Реакторлардың негізгі параметірі, оның индуктивтік кедергісі

Ом.

мұ нда, L – реактордың индуктивтілігі.

Реактордың индуктивтігі мынадай ө рнекпен анық талады:

Мгн

мұ нда, реактор орамының саны; Д- орауыштың /катушканың / диаметрі, см; жә не /в-реактордың ені, h- реактордың бйіктігі/.

Кейбір жағ дайда каталоктарда реактордың кедергісі тө мендегі ө рнекпен анық талады:

мұ нда, реакторлардың номинал тоғ ы мен кернеуі, А; В.

Берілген дің мә ніне байланысты реактордағ ы кернеудің шығ ынын мынадай ө рнекпен табуғ а болады:

мұ нда, реактордан ө тетін тоқ, А.

Реакторда рұ қ сат етілетін кернеудің шығ ыны 1, 5-2% артық болмауы керек. Ө ндірісте бір тармақ ты реакторлармен қ атар қ осарлы /сдвоенные/ реакторларда пайдаланылады.

Қ осарлы реактор тармақ тарының, ө зара индуктивтілігін ескергенде, индуктивтік кедергісі мынадай ө рнекпен анық талады:

мұ нда, реактор орамаларының /тармақ тарының / байланыс коэффициенті; М- реактор орамаларының ө зара индуктивтігі; L- реактор орамаларының ө зіндік /меншікті/ индуктивтігі; реактор тармақ тарының реактивтік кедергісі /орамаларының ө зара индуктивтігі ескрілуі керек/.

Қ осарлы реактордағ ы кернеудің шығ ыны тө мендегідей ө рнекпен анық талынады:

Бұ л ө рнек қ осарлы реактордағ ы кернеудің шығ ынын есептегенде реактор орамаларының магниттік байланысын ескеру керек екендігін кө рсетеді.

Реакторларды таң дап алу тә ртібі:

Тоқ шектеуіштер

Тоқ шектеуіштері деп – тез ә сер ететін жарылғ ыш ә сері бар, коммутациялық аппаратты, 1000-4500А номиналды тоқ қ а белгіленген қ ұ рылғ ыны айтады. Қ ұ рылымы бойынша тоқ шектеуіштері (1.5.а-сурет) 1-толық кү штік кө рсеткіші бар, 7-шнурлы балқ итын сақ тандырғ ышы 20-150А тоқ қ а негізделген. Кү штік кө рсеткіш ішінде электрлік капсуль-детонатор приротроны енгізілген, ол импульстік трансформатордан ИТ (1.5.б-сурет) ә сер алады.

Сур. 19- Тоқ шектегіш (а) жә не оларды басқ арудың қ ұ рылымдық сұ лбасы (б).

Қ ысқ аша тұ йық талу кезінде сақ тау қ ұ рылғ ысы СҚ басқ ару блогына ББ ә сер етіп, осы арқ ылы Ө Т капсуль-детонаторына импульс жібереді. Бұ л припотронның жә не кү штік сымдардың жарылысына алып келеді.

Жағ дайды жең ілдету ү шін кө рсеткіштің сыртында 3-жағ алай жә не жанамалай бұ рымдар орнатылады. Кү штік кө рсеткіші 2-оқ шауланғ ан сыртқ ы қ абатына бекітілген, ол припотрон жарылысы кезінд.кенеттен қ ысымның жоғ арлауына қ арсы тұ ра алады.

Тізбекті ажыратқ анда тоқ шектеуішін ауыстыру керек. Оны 6-арнайы қ ысқ ыштардан, 5-изоляторда бекітілген, 4-цокольғ а бителуінен шешеді.

Тоқ шектеішінің толық ө шу уақ ыты 3-5мкс-тен аспайды, сол себептен тізбектегі тоқ амплитудты жетпейді. Тоқ шектеуіштері секциялық ажыратқ ыштардың орнына ТҚ схемаларын эффектілі қ олданады. Бұ л аппараттарды жә не тоқ жү ргізуі бө лшегінің, соқ қ ылық ә сері оң, қ ысқ а тұ йық талу тудыратын тоқ қ а қ арағ анда.

Бетте

27.??????? ЭЛЕКТР Қ ОНДЫРҒ ЫСЫ АППАРАТТАРДЫҢ ТОК Ө ТКІЗГІШ БӨ ЛІКТЕРІ

Аппаратураны таң дау номиналды ток жә не кернеумен берілген аппаратты орнататын, тізбектің жұ мыстық кернеуі мен ең ұ зақ жұ мыстық тогының салыстыруымен тү йінделеді. Ең кө п жұ мыстық ток ретінде ұ зақ тығ ы 0, 5 сағ аттан кем емес рұ қ сат етілген жү ктеме есебімен токты қ абылдайды. Токө ткізгіш бө ліктің қ имасын қ ондырғ ы мен аппараттың жү ктемелік қ асиетінің есебімен таң дайды.

Қ алыпты режимде ұ зақ жұ мыс істеу жағ дайы бойынша таң далғ ан, электрқ ондырғ ының барлық аппараттары жә не ө ткізгіш бө ліктері қ ысқ а тұ йық талу режиміне тексеріледі. ЭҚ Е сә йкес Қ Т режиміне тексеруге келесілер кірмейді: жоғ арыомды токшектеуіш кедергісімен қ орғ алғ ан, аппараттар мен ө ткізгіштер; барлық кернеудің ә уе желісінің сымдар; жеке қ абылдағ ыштар ү шін ө ткізгіштер.

Токө ткізгіш бө ліктер. Электрқ ондырғ ының ток ө ткізгіш бө ліктеріне ә ртү рлі кернеулі ТҚ жинақ (сборный) шинасы, аппаратты жә не электрқ ондырғ ыны жинақ шинасымен жалғ айтын, оқ шаулауланбағ ан ток ө ткізгіш бө ліктер жә не кабелдер жатады. Ток ө ткізгіш бө ліктерді қ ымбат емес материалдардан, яғ ни алюминий мен болаттан жасағ ан жө н. Сымды қ ажетті техникалық мү мкіндіктер кезінде пайдаланғ ан жө н.

Оқ шауланбағ ан ток ө ткізгіш бө ліктен жинақ шиналар жә не шығ ыстарды келесі шарт бойынша таң дайды

, (6.1)

мұ ндағ ы I_доп – есептеулі температуралы жағ дай кезінде нормадан аспай таң далғ ан материалдың токө ткізгіш бө лігінің қ имасын ұ стап тұ ратын, ұ зақ рұ қ сат етілген ток, А; I_раб.mах – ең кө п жұ мыстық ток, А.

Тікбұ рышты жә не шең берлі қ атты шиналарды келесі шарт бойынша жылу жә не механикалық беріктілікке тексереді: ; .

Кабелдерді барлық шарттар орындалатындай етіп қ ойылым орнына, жұ мыстық кернеу U_раб шамасына жә не тізбектің ең кө п жұ мыстық тогына I_раб.mах тә уелді таң дайды:

жә не , (6.2)

мұ ндағ ы U_ном – кабелдің номиналды кернеуі, кВ.

Таң далғ ан кабелді келесі шарт (6.3) бойынша тек қ ана жылу беріктілікке тексереді: .

Оқ шаулағ ыштар: Тіректік оқ шаулағ ыштарды келесі шартбойынша таң дайды:

жә не , (6.3)

мұ ндағ ы F – Н бойынша анық талатын, оқ шаулағ ышқ а кү шейткіш; F_разр – оқ шаулағ ыш майысқ анда зақ ымдаушы кү ш, Н (берется из справочников).

Ө тпелі оқ шаулағ ыш ү шін шарт орындалуы қ ажет;

; жә не , (6.4)

мұ ндағ ы I_ном – оқ шаулағ ыштың ток ө ткізгіш серіппесінің номиналды тогы, А; F_разр – тура тіректік оқ шаулағ ыш ү шін сияқ ты.

Ө тпелі оқ шаулағ ыштар аралық (пролет) ұ зындығ ына l ө тетін, тек кү шейткіштің жартысын қ абылдайды. Сондық тан F кү шті Н бойынша келесі ө рнекпен анық тағ ан дұ рыс

.

Жылу беріктілікке тексеру келесі шарт 6.3) бойынша жү ргізіледі: .

28. ЖОҒ АРҒ Ы ВОЛЬТТЫ АЖЫРАТҚ ЫШТАРДЫ ТАҢ ДАУ ЖӘ НЕ ТЕКСЕРУ ШАРТТАРЫ

Ажыратқ ыштарды шарт орындалатындай етіп, кернеуі жә не тогы бойынша орнатылғ ан орны (ішкі немесе сыртқ ы) мен жұ мыс істеу жағ дайына тә уелді таң дайды:

; . (6.5)

Таң далғ ан ажыратқ ышты номиналды сө ну тогы мен қ уаты бойынша динамикалық жә не жылу беріктілікке тексереді.

Динамикалық беріктілікке тексеру

, (6.6)

мұ ндағ ы i_дин – ажыратқ ыштың қ ұ жат бойынша динамикалық беріктілік тогының амплитудалы мә ні, кА; i_y – соқ қ ы токтың есептелген мә ні, кА.

Жылу беріктілікке тексеру:

, (6.7)

мұ ндағ ы В_к – Қ Т сө ну уақ ыты t_откл ү шін токтың жылу импульсі, с; I_Т – жылу беріктілік уақ ыты ү шін қ ұ жат бойынша ажыратқ ыштың жылу беріктілігінің t_T тогы, с.

Ажыратқ ышты (6.7) шарты бойынша жылу беріктілікке тексеру қ ұ жат t_Т бойынша ажыратқ ыштың жылу беріктілік уақ ыты ү шін жылу импульсі бойынша орындауғ а рұ қ сат етіледі, яғ ни кө п жағ дайда болғ андық тан, жылу импульсінің жоғ арылауына ә келеді. Егер ажыратқ ыштар (айырғ ыштар, сонымен қ атар ТТ жә не 1000 А жоғ ары номиналды токты ток шектеуіш реакторлар) электрдинамикалық беріктілікке жауап берсе, онда сонымен қ атар жылу беріктілік талаптарына жауап береді, сондық тан оларды жылу беріктілікке тексеру міндет емес.

Номиналды сө ну тогы мен номиналды сө ну қ уаты бойынша тексеру:

(6.8)

мұ ндағ ы I_{ном.откл} жә не S_{ном.откл} – Қ Т кезінде ажыратқ ышпен сө ндірілетін, номиналды ток, кА, жә не номиналды қ уат, МВ× А,.

Ажыратқ ыш – бұ л қ алыпты жә не аппаттық режимдегі жоғ ары кернеудегі тізбектерді ажыратып қ осу ү шін арналғ ан аппарат.

Ажыратқ ыштар электр қ ондырғ ыларындағ ы негізгі командалық аппарат болып табылады. Ол кез келген режимдегі тізбектерді ажыратып қ осу ү шін арналғ ан. Ең қ иын операциясы қ ысқ а тұ йық талу тоқ тарын ажырату болып табылады.

Жоғ ары кернеудегі ажыратуғ а келесі талаптар қ ойылады:

кез келген шамадағ ы токтарды сенімді ажырату ондағ ан амперлерден кондырғ ыдағ ы тоқ тарды ажыратуғ а дейін;

қ озғ алыстың жеделдігі, яғ ни ажыратудың ең аз уақ ыты.

Қ осылудың автоматикалық қ айталануы ү шін жарамдылығ ы, олай болса айырғ ыштың ажыратылуынан кейін іске тез қ осылуы;

110 кВ жә не одан да кө п айырғ ыштар ү шін фазалық (полюстік) басқ ару мү мкіндігі;

механикалық бө лшектер мен тораптарды қ арау мен тексерудің ың ғ айлылығ ы;

жарылыс жә не ө рт қ ауіпсіздігі;

қ ызмет ету мен кө ліктерді тасымалдау ың ғ айлылығ ы;

Ажыратқ ышты таң дауда оның куә ліктік мінездемесін қ осалқ ы стансадағ ы жұ мыстың есептеулік шарттарымен салыстыру.

Ажыратқ ыштарды таң дау сипаттамасы: қ ондырғ ының орны бойынша (сыртқ ы жә не ішкі); номиналды кернеу шартына байланысты./4/

Кестедегі белгіленулер: U_н – қ ұ жаттық номинал кернеу, кВ; I_н – қ ұ жаттық номинал тоқ, А; I_н.ағ – қ ұ жаттық номинал ағ ыту тоғ ы, кА; i_дин – динамикалық тоқ кА; I_ж.т – қ ұ жаттық жылуғ а тұ рақ тылық тоғ ы, кА.

Жоғ ары вольтты ажыратқ ыштар – қ алыпты жә не апатты режим кезінде айнымалы токты жоғ арывольтты тізбекті (1000 В жоғ ары) қ осу жә не ажырату ү шін негізгі аппарат болып табылады.

29. Айырғ ыштарды таң дау жә не тексеру шарттары

Айырғ ыш аппарат дегеніміз – тоқ тың жоқ тығ ынан жоғ ары кернеудің тізбектерін қ осып-ажыратуғ а арналғ ан. Жө ндеу жұ мысы кезінде айырғ ыштар токтардың бө ліктерінің арасында кө рінетін ү зіліс пайда болады.

Айырғ ыштардың тү йіспелі жү йесінде доғ а сө ндіргіш қ ондырғ ысы жоқ, сондық тан тоқ жү ктемесін ө шіру кезінде қ ателессе тұ рақ ты доғ а пайда болады, қ ызмет кө рсету персоналымен кездейсоқ жағ дай жә не тарату қ ондырғ ылары апатқ а алып келіп соғ ады. Айырғ ышты тексеру алдында ажыратқ ыштың кө мегімен ағ ытылғ ан болу керек.

Кесте 8 - Айырғ ыштарды таң дау жә не тексеру

Қ ұ жаттық мә ндер	Шарты	Есептеме мә ндер
Uн, кВ		Uқ , кВ
Iн, А	Imax, А
iдин, кА	iсағ , кА
Iж.т, кА	Bк, кА2·с

Айырғ ыш таң дау кезінде ажыратқ ыштың (ішкі жә не сыртқ ы) орналасу орнын конструкция бойынша таң дау керек, жермен тү йістіруші пышақ тың орнын жә не санын есептеу керек./7/

Кестедегі белгіленулер: U_н – қ ұ жаттық номинал кернеу, кВ; I_н – қ ұ жаттық номинал тоқ, А; i_дин – динамикалық тоқ кА; I_ж.т – қ ұ жаттық жылуғ а тұ рақ тылық тоғ ы, кА.

30. КЕРНЕУІ 1000 В-Қ А ШЕЙІНГІ КОММУТАЦИЯЛЫҚ АППАРАТТАРДЫҢ ТАҒ АЙЫНДАЛУЫ ЖӘ НЕ НЕГІЗГІ ТАЛАПТАР

Сақ тандырғ ыштар.

Сақ тандырғ ыш деп – қ ысқ аша тұ йық талу жә не жү ктеме кезіндегі электр тізбегін ажыратуғ а арналғ ан коммутациялық аппаратты айтады. Ұ зақ уақ ыт бойы сақ тандырғ ыштар тек бір рет қ ана қ олданылатын ә сері бар болды, бірақ енді ә ртү рлі фирмалар кө п рет қ олдануғ а болатын ә сері бар, яғ ни «мә ң гілік» сақ тандырғ ыштар жасала бастады.

Қ арапайым сақ тандырғ ыштың конструкциясының негізгі элементі болып жұ мсақ тіреуіш табылады.Ү лкен тоқ кезінде бұ л тіреуіш балқ иды. Қ алдық каналдың доғ асының кү шті дионизациясы ү шін, ол ұ статқ ыш орнық қ ыздыруында пайда болатын, соң ғ ысын оқ шауланғ ан сыртқ ы қ абатқ а (патронда) бекітеді. Онда доғ а ө шіргіш қ ұ рылғ ы немесе доғ а ө шіргіш ә ртү рлі материялмен толтырылғ ан қ абаты бар. Патрон ұ штарында тү йіспелі сақ тандырғ ыштар енгізілген, балқ итын тіреуіш арқ ылы тоқ ө теді.

Сақ тандырғ ыштар номиналды керенумен номиналды тоқ сақ тандырғ ышыме, номиналды тоқ ажыратқ ышымен жә не сақ тандырғ ыш ампер-секундтық шамалармен сипатталады.

Кейбір сақ тандырғ ыштар типтерінің тоқ шектеуіш қ асиеттері бар. Бұ л жағ дайда балқ у ең тоқ кезінде, яғ ни максималды мә нінде балқ ығ ыш қ ойғ ыш ериді. Тоқ тың ө лшеуі, оның нө ль мә ніне жеткенше тоқ ты ұ стап тұ рады..

Тоқ шектеуіштері.

Тоқ шектеуіштері деп – тез ә сер ететін жарылғ ыш ә сері бар, коммутациялық аппаратты, 1000-4500А номиналды тоқ қ а белгіленген қ ұ рылғ ыны айтады. Қ ұ рылымы бойынша тоқ шектеуіштері (1.5.а-сурет) 1-толық кү штік кө рсеткіші бар, 7-шнурлы балқ итын сақ тандырғ ышы 20-150А тоқ қ а негізделген. Кү штік кө рсеткіш ішінде электрлік капсуль-детонатор приротроны енгізілген, ол импульстік трансформатордан ИТ (1.5.б-сурет) ә сер алады.

31. АВТОМАТТЫ Ә УЕ АЖЫРАТҚ ЫШТАРЫ. ТҮ ЙІСПЕЛЕР. САҚ ТАНДЫРҒ ЫШТАР

Автоматты ә уе ажыратқ ыштары ү лкен қ уатты тізбекті ажыратып қ осу ү шін, осы тізбектерді Қ Т қ орғ ау ү шін, сонымен қ атар кернеу тө мендегенде жә не ток бағ ыты ө згергенде тұ тынушыларды қ орғ ау ү шін арналғ ан. Автоматтар максималды токты, минималды токты, кернеу тө мендеуі, кері токты, максималды нө лді болады, ол ток жү ктемесін, немесе Қ Т, жә не кернеу тө мендеуін реттейді.

Ең кө п таралғ ан максималды нө лді автоматтар. Оларды не қ олды недистанционды электрмагнит жетегімен қ осады. Қ ысқ ыш 5 (сурет 8.4) магнит ағ ымының қ ысқ ыш рычагының жә кір 7 тартылуы ә серінен қ осылғ ан кү йде жылжымалы тү йіспені 4 ұ стап тұ рады.

Сақ тандырғ ыштар

Сақ тандырғ ыштар Қ Т тогынан жә не ұ зақ жү ктемеден тізбекті қ орғ ау ү шін арналғ ан. Ең кө п таралғ ан сақ тандырғ ыштар ол 1000 В дейінгі кернеулі тізбекті қ орғ ау ү шін арналғ ан сақ тандырғ ыштар, оларды одан да жоғ ары кернеулі қ ондырғ ыларда аз қ олданады.

1000 В дейінгі кернеулі сақ тандырғ ыштар тү тікшелі жә не ү лгілі (пробочный) болып келеді. Ү лгілі сақ тандырғ ыштар электр жарық тануының жә не жылуының, аз қ уатты қ озғ алтқ ыштың жә не басқ а тұ тынушылардың тізбегін қ орғ ау ү шін қ олданылады. Тү тікті сақ тандырғ ыштарды қ ұ ммен толтырылғ ан, жабық фарфорлы (ПН типті) тү тікпен жә не жабық фибрлі (ПР типті) тү тікпен жасайды.

Жабық фибрлі тү тікті ПР сақ тандырғ ышы латунды қ абаты 1жә не тү йіспелі пышағ ы 6 бар, фибрлі тү тіктен 2 тұ рады (сурет 8.5 а). Тү тікті латунды қ ақ пақ пен 4 жабады. Сақ тандырғ ыш пышақ пен 6оқ шаулағ ыш плитада бекітілген, жылжымайтын тү йіспелерді 5 жалғ айды. Болттар 7 оқ шаулағ ыш плитаның артқ ы жағ ымен ө ткізгішті жалғ ау ү шін керек. Фибрлі тү тіктің ішінде орналасатын, балқ ымалы қ ойылымды 3 пластинка тү рінде цинктан жасайды. Балқ ымалы қ ойылым ө зінде кедергінің жоғ арылауынан жә не қ ыздыруғ а кеткен ү лкен қ уаттың шығ ынынан жанып кетеді. Балқ уы кезінде фибр қ ойылымы қ ызады жә не одан бө лінетін газдар доғ аның тез сө нуіне себеп болатын, жоғ ары қ ысымды тудырады. ПР сақ тандырғ ышы монтаждауғ а ың ғ айлы, сенімді жә не адамдар ү шін қ ауіпсіз, оларды 15 тен 1000 А дейінгі токқ а арнап жасайды.

РП типті 500 В дейінгі кернеулі жә не 63 тен 400 А дейінгі токты шапқ ыш – сақ тандырғ ыш тасымалдауғ а ың ғ айлы жә не жұ мыста сенімді. Ол тү йіспелі стойка 4 орнатылғ ан, қ олмен басқ арылатын 3 жылжымалы траверсте дә некерленген, ПР типті сақ тандырғ ыш 2 оқ шаулағ ыш негізге бекітілген, металды корпустан 1 (сурет 8.6 а) тұ рады. Блок қ ондырғ ысы тік бағ ытты.

1000 В жоғ ары кернеулі сақ тандырғ ыштарды кү штік трансформаторды жә не аз қ уатты айнымалы токты желіні, сонымен қ атар ө лшеуіш кернеу трансформаторын қ орғ ау ү шін қ олданады. Ең кө п қ олданылатыны кварцты толтырғ ышты ПК жә не ПКТ типті тү тікті сақ тандырғ ыштар.

Тү йіспелер

Тү йіспелер 1000 В дейінгі кернеулі айнымалы жә не тұ рақ ты ток тізбегінде қ олданылады. Оларды бір, екі жә не ү ш полюсты етіп жасайды. Екі полюсті тү йістіргіштер электрмагнитті жетектермен немесе басқ а аппаратпен сө ну жә не қ осылудың біршама жиілігі кезінде дистанционды басқ ару ү шін қ олданады. Катушкағ а 1 кернеу U берілген кезде (сурет 8.3) жә кір 7 электрмагнит ө зекшесіне 6 тартылады, жә не тү йістіргіштің жылжымалы 4 жә не жылжымайтын 3 тү йіспелері кү штік тізбегіне тү йістіріледі.

Катушканың тізбегінің тү йісуі кезінде жылжымалы тү йіспе серіппенің 8 ә серінен жылжымайтын тү йіспеден ажырайды.

Доғ аны сө ндіру ү шін тү йістіргішті магнитті ү рлегішті 2 катушкалы доғ а сө ндіргіш камерасымен 5 қ амтамасыздандырады.

Тү йістіргішпен автоматты басқ ару реле арқ ылы жү зеге асырылады, оның тү йіспелері тізбектегі аппараттың жұ мыс режиміне байланысты электрмагнит катушкасының тізбегін ажыратыды жә не қ осады. Тартылым жә не трансформаторлы қ осалқ ы станцияда бір жә не екі полюсті тү йістіргішті электрмагнит тізбегінің ажыратып қ осуы жә не айнымалы жә не тұ рақ ты токты жоғ ары вольтты ажыратқ ыштардың қ осылуы ү шін қ олданады. Ү шполюсті тү йістіргішті қ осалқ ы станцияның ә ртү рлі тұ тынушыларын қ оректендіру ү шін ү шфазалы айнымалы токты тізбекте қ олданады.

32. КЕРНЕУІ 1000 В-ТАН ЖОҒ АРЫ КОММУТАЦИЯЛЫҚ АППАРАТТАРДЫҢ ТАҒ АЙЫНДАЛУЫ ЖӘ НЕ НЕГІЗГІ ТАЛАПТАР

Жоғ ары вольтты ажыратқ ыштар – қ алыпты жә не апатты режим кезінде айнымалы токты жоғ арывольтты тізбекті (1000 В жоғ ары) қ осу жә не ажырату ү шін негізіг аппарат болып табылады.

Ажыратқ ыштың доғ а сө ндіруі бойынша майлы, ә уелі, вакуумды жә не элегазды деп бө лінеді.

Ажыратқ ыштар сонымен бірге келесі белгілермен ерекшеленеді: фаза саны бойынша – бір, екі жә не ү шфазалы; орналасқ ан орнымен - сыртқ ы жә не ішкі; басқ ару ә дісімен – қ олды жә не дистанционды жетекпен; сө ну уақ ытымен – тез ә сер ететін, (0 08 с дейін), жеделдетілген ә рекетпен (0, 12 с дейін), тез ә сер етпейтін (0, 25 с дейін).

Қ алыпты орындалулы жоғ арывольтты ажыратқ ыштың жұ мысы теің із дең гейінен 1000 м кем емес биіктікте қ оршағ ан ортаның +35 тен -40⁰С дейінгі температура кезінде қ арастырылады. Қ алыпты орындалудан басқ а солтү стік, тропикалық, жоғ арытаулы, химиялық активті ортада жұ мыс істеу ү шіін арнайы қ ұ рылысты жоғ арывольты ажыратқ ыштар жасалып шығ арылады.

Ажыратқ ыштар келесі талаптарды қ анағ аттандыру керек: кепілдендірілген заводтық шарттарда тізбекті сенімді сө ндіру; эксплуатациясының сенімділігін жә не ың ғ айлы болуын қ аматамасыз ету; сө нгеннен кейін автоматты қ айта қ осылуды жіберу.

33. Жоғ ары вольтты майлы, ә уе, вакуумды, элегазды, тез ә сер ететін жә не жү ктеме ажыратқ ышы

Ажыратқ ыштың доғ а сө ндіруі бойынша майлы, ә уелі, вакуумды жә не элегазды деп бө лінеді.

Ажыратқ ыштың классификациясы жә не белгілері. Майлы ажыратқ ыштар трансформаторлы майдың қ арапайым жә не жеткілікті тиімді доғ асө ндіргіш қ ұ рамына байланысты электрқ ондырғ ыларда кең інен қ олданылады. Майлы ажыратқ ыштар кө пкө лемді жә не азкө лемді деп бө лінеді. Кө пкө лемді ажыратқ ыштарда май доғ асө ндіргіш жә не оқ шаулағ ыш орта болады, ал аз кө лемді ү шін тек қ ана доғ асө ндіргіш ортада болады.

Ажыратқ ыштың белгіленуі ә ріп пен саннан тұ рады. Ә ріптер ажыратқ ыш типін, ал сандар ажыратқ ыш жасалғ ан, номиналды кернеуін білдіреді. Ә ріптің белгіленуі: В - ажыратқ ыш, М - майлы (екінші мағ ынасы М – азкө лемеді), П – ілінбелі немесе қ осалқ ы станциялы, К – камералы немесе колонкалы, Г - горшковый; бір ә ріппен типін тү сіндіреді: С - «Сверд­ловск», У - «Урал».

Доғ аны сө ндіру принциптері. Ажыратқ ыштың доғ асө ндіргіш камерасында электр доғ асының сө нуі келесі тү рде болады. Жылжымалы жә не жылжымайтын тү йіспенің ажырауы кезінде ә рбір фазада доғ а пайда болады, оның саны ажыратқ ыштың қ ұ рылысынан жә не оның доғ асө ндіргіш камерасынан тә уелді болады. Жоғ ары температура ә серінен май доғ алы аралық та газғ а айналады (70% шамасында сутек, 20% этилен жә не 10% метан). Газ доғ аны қ оршайтын, газды кө піршігін тудырады. Доғ аның интенсивті деионизациясы жә не оның сө нуі келесі факторлардың арқ ысында жү зеге асады, ол сипаттама барлық ажыратқ ыштың доғ асө ндіргіш камерасымен сутегі бар ортасының, газды кө піршікте жоғ ары қ ысымның, майдың қ ұ йынды қ озғ алысының арқ асында газды кө піршіктің салқ ындауының, майдың салқ ын қ абатымен доғ аның интенсивті салқ ындауының бар болу типтеріне тә н. Тү йіспенің ажырауының басталу кезең інде тү йіспелер арасындағ ы арақ ашық тық ү лкен емес, доғ а қ ысқ а жә не ол ток нө л арқ ылы ө ткен кезде сө неді жә не қ айтадан пайда болады. Доғ аның ұ зындығ ының ұ лғ аюымен оның кедергісі ө седі, қ айта қ алпынакелу кернеуі ажырайтын тү йіспеде аралық тың ө ту беріктілігінен тө мен болады жә не доғ а сө неді.

34 ТРАНСФОРМАТОР Қ Ұ РЫЛЫМЫ

Трансформатордың қ ұ рылысы

Ток трансформаторын бірінші орамда қ алыпты ток кезінде екінші орамда токты 1 немесе 5 А алу есебімен ө ндіріп шығ арады. Ток трансформаторы 1ТТ (сурет 11.1, а) тұ йық магнит ө ткізгіштен, жоғ ары вольтты тізбекті тізбектей қ осатын, бірінші орамнан w₁, аспаптар тізбектей қ осылатын екінші орамнан w₂ тұ рады. 1ТТ жә не 2ТТ ток трансформаторының кү штік трансформатордан негізгі ерекшелігі болып ток оның бірінші орамында бірінші тізбектің жү ктемесімен анық талынады, екінші орамғ а жалғ анғ ан жү ктемеден u тә уелсіз болып табылады. Аспаптар жалғ анатын екінші орамда ток бірінші орамнан тә уелді болады. Бірінші орамдағ ы ток I₁ екінші орамдағ ы токқ а I₂ қ арағ анда біршама кө п. Осы токтардың ара қ атынасын магниттелетін кү штер екі орамда да ө зара тең жә не бір бағ ытқ а бағ ытталғ аннан бастап анық тайды:

, (11.1)

Сурет 11.1- Жалғ ану сұ лбасы (а) жә не векторлы диаграмма (б, в) жә не екінші орамның жү ктемесінен тә уелді ток трансформаторы

Ә детте магниттелінетін кү ш I₁w₁ I₂w₂ ү лкен емес, себебі I₀w₁ тең, бірінші орамның магниттелетін кү штің маң ызсыз бө лігі магнитті ағ ымды Ф₀ қ ұ руғ а, ток трансформаторын магниттеуге кетеді. Ф₀ ағ ымы екінші орамда 90⁰ қ алып келетін, ЭҚ К Е₂тудырады (сурет 11.1, б). Е₂ ә серінен аспаптың жә не ө ткізгіштің активті жә не реактивті кедергілерінен тұ ратын, жү ктеме кедергісі арқ ылы I₁ тогына пропорционал болатын I₂ тогы ағ ады. Осы кедергілерде геометриялық қ осындысы , мұ нда тең, фаза бойынша 90⁰ жылжытылғ ан қ ұ лама кернеуі пайда болады. ЭҚ К Е₂ ә рқ ашан кедергіге кернеудің қ ұ лауына тең болады, яғ ни . Осыдан неғ ұ рлым жү ктеме артса, ЭҚ К Е₂ соғ ұ рлым автоматты тү рде артады, сонымен қ атар оны қ ұ рғ ан магнит ағ ымы Ф₀ да артады. Осығ ан сә йкес магниттелінетін кү ш I₁w₁ артуы керек, ол I₁w₁ жә не I₂w₂ магниттелінетін кү штер арасында біршама ө згерістерге ә келеді, яғ ни токты ө лшеу кезінде қ ателіктің артуына ә келеді.

Ток трансформаторының қ ұ рылысы. Қ ұ рылысы бойыншы оларды катушкалы, шиналы, тіректі, алынбалы; бірінші орамның тармақ саны бойынша аз тармақ ты жә не кө п тармақ ты; екінші орам саны бойынша бір, екі, ү ш орамды; қ ондырылғ ан орны бойынша ішкі немесе сыртқ ы қ ондырғ ы; оқ шаулағ ышы бойынша қ ұ йылмалы смолалы жә не фарфорлы оқ шауламалы деп бө лінеді. Қ ұ йылмалы смолалы оқ шауламалы ток трансформаторын – ішкі қ ондырғ ы ү шін (35 кВ дейін), ал фарфорлы оқ шауламалыны – сыртқ ы қ ондырғ ы (35 кВ жә не одан жоғ ары) ү шін қ олданады.

ТЛМ-6 типті аз габаритті катушкалы ТТ 1 жә не 0, 5 класс дә лдікті I_1ном 300 ден 1500 А дейін етіп жасалынады. Осындай трансформаторлар қ ұ рылысы жағ ынан қ арапайым жә не арзан, біршама габаритке ие болады.

Бір жә не екі ашық ө зекшелі ТПЛ-10 типті қ ұ ймалы смолалы оқ шауламалы (сурет 11.2, а) ТТ 5-5000 А токқ а жә не 6 жә не 10 кВ кернеуге арнап жасайды. Олар негізге 4 бекітілген, жү рекшеден 2, Л1 жә не Л2 шығ ысты бірінші орамнан 6 жә не шығ ысты 3 екінші орамнан 5 тұ рады. Ә ртү рлі класс дә лдікті екі екіншілік орамдар қ ұ ймалы смолалы қ абатқ а (корпус) 1бекітілген.

Шет елдердің кейбір фирмалары, мысалы ГДР, орамдармен бірге жү рекше смолалы оқ шауламамен қ ұ йылғ ан, ТТ ө ндіріп шығ арады. Осындай ТТ жоғ ары сапалылық қ а ие болады жә не ылғ алдан, агресивті газдан қ орғ алғ ан.

Қ ұ ймалы оқ шауламалы шинналы ТТ 5-10 мың А жә не одан жоғ ары ток кезінде қ олданылады. Оларда шинаның кірісі ү шін тесік 1 (сурет 11.2, б), оқ шаулама 2, қ орғ аушы қ абатқ а 3, қ ұ рылыстарды жә не екінші орамнан шығ ыстарды 5 бекіту ү шін негіз 4 болады.

Сурет 11.2 - 10 кВ қ ұ йылмалы оқ шаулағ ышты ток трансформаторы: ө тпелі ТПЛ-10 (а) жә не шиналы (б)

Екі секциялы бір орамды 35 кВ кернеуге арналғ ан қ ұ ймалы оқ шауламалы ішкі қ ондырғ ылы ток трансформаторы 11.3 суретінде кө рсетілген, мұ нда 1 – негіз; 2 – қ ұ ймалы оқ шаулағ ыш; 3 – секцияны ажыраптып қ осқ ыш қ ойылым; 4 – екінші орамның шығ ысы 5; 6 – бірінші орамның секциясы. ТТ бірінші орамы қ ойылымның кө мегімен тізбектей (сурет 11.3, б) немесе параллель (сурет 11.3, в) қ осуғ а болатын, екі секциядан тұ рады. Секцияның параллель жалғ ануы кезінде ТТ номиналды тогы тізбектей жалғ анумен салыстырғ анда екі есе артады. Екінші орамдағ ы ә р секциядағ ы орналасу шартты тү рде кө рсетілген.

35; 110 жә не 220 кВ арналғ ан ТФН типті фарфорлы оқ шауламалы тіректік ТТ ғ имарат ішіндегі емес қ ондырғ ылар ү шін қ олданылады. ТФН-35 трансформаторы (сурет 11.4) трансформаторлы маймен 8 фарфорлы қ абатқ а 7 орнатылғ ан, бірінші 9 жә не екінші 10 шең бер тә різді орамдардан тұ рады. Орамдардың ө зара арақ ашық тығ ы сегіз тә різді тү рге ие болады, осы кезде екінші орам шең бер тә різді ө зекшеге орнатылады. ТТ металды қ ақ пағ ында бірінші орамның секциясын ажыратып қ осуғ а арналғ ан қ ысқ ыш болады, ол сурет 11.3 кө рсетілген, маұ нда май кө рсеткіш ә йнек 6, сақ тандырғ ыш клапан 4, айырғ ыш 5. Асқ ын кернеу болғ анда сыртқ ы қ абат 7 бойынша жабылуды болдырмау ү шін серіппемен 3 жасалынатын, ұ шқ ынды аралық қ олданылады. Осындай ТТ бір жә не екі жү рекшелі етіп жасайды. Екінші орамнан шығ ыс қ орабта 1 орнатылғ ан, болт 2 жермен тү йістіру ү шін арналғ ан. Тіректік ТТ ерекшелігі болып оның аз габариті, біршама кү штілігі, сонымен қ атар қ ысқ а тұ йық талу кезінде жоғ ары механикалық жә не жылулық беріктілік болуы табылады.

Сурет 11.4 – Жалпы кө рініс (а) жә не кесінді (разрез) (б) ТФН-35

ТВ типті орнатылғ ан ТТ майлы ажыратқ ыштың ө тпелі оқ шаулағ ышына орнатылады. ТТ ө тпелі оқ шауламаның оқ шаулағ ыш серіппесіне кигізілетін, екінші ораммен оралғ ан шең бер тә різді ө зекшеге ие болады. Бір тармақ та орнатылғ ан ТТ ө зекшенің 1; 3; 10 жә не кейде 0, 5 класс дә лдікті 75 А жоғ ары токқ а арналып шығ арылады. Оларды ажыратқ ыш фазасының екі ө тпелі оқ шауламасынан қ ондырады жә не тізбектей немесе параллель жалғ айды. Трансформация коэффициентін реттеу ү шін екінші орамында шығ ыс болады. Орнатылғ ан ТТ пайдалану электрқ ондырғ ылар ү шін ың ғ айлы жә не бағ асы жағ ынан арзан.

Алынбалы ТТ алынбалы магнит ө ткізгішке 1 ие болады (сурет 11.5), оғ ан екінші орам 2 оралады. Онда бірінші орам болып ө ткізгіш 3 жә не шина қ ызмет атқ арады, ол арқ ылы ө лшеуіш ток ө теді. Екінші орамғ а 2 жалғ анғ ан, амперметрмен бірге ТТ жә не упормен ұ стағ ыштар 5 токө лшеуіш қ ысқ ыш атына ие болды. Оларды тізбекке қ оспай - ақ кернеу бар болғ анда ө ткізгіш пен шинадағ ы токты ө лшеу ү шін қ олданады.

35. Оқ шауламалар – шиналарды механикалық беріктеу ү шін жә не тіректік қ ұ рылыстардан электрлік оқ шаулау ү шін арналғ ан.Қ атты шиналарды тіректік оқ шауламаларда қ ондырады., ал қ осалқ ы стансалардың ТҚ шиналарының майысатын шиналардың ішінде жә не қ адалық оқ шауламалардың гирляндаларына беріктейді. Шиналардың жар жә не қ абатаралық қ ақ тама арқ ылы ө ткенде ө ту оқ шауламаларын қ олданылады. 35 кВ кернеуде тіректік оқ шауламаларды 5 сериялы етіп ө ндіреді: А, Б, В, Д, Е. Ә р серияның оқ шауламаларын кернеу жә не зақ ымдау жү ктемесінің шамасына бө леді. Гирляндадағ ы оқ шаулама саны - оқ шаулама саны жә не кернеу шкаласына тә уелді. Оқ шауламаны қ ысқ а тұ йық талу кезінде оқ шауламағ а ә сер ететін жү ктеме, қ ондырғ ының кернеуін қ ондыру орнына байланысты таң дайды. Оқ шауламалар шиналарды механикалық бекіту ү шін жә не оларды бекіту қ ұ рылымынан электрлік оқ шаулау ү шін қ олданылады. Тарату қ ондырғ ыларында шиналарды бекіту ү шін ілінгіш оқ шауламалар қ олданылады. Олардың саны оқ шаулама типіне жә не кернеуіне байланысты. Курстық жобада шыныдан істелген оқ шауламалар таң далады. Маркасы ПС-70. 35кВ ү шін – 4, 110кВ ү шін – 9, 220кВ ү шін – 16.

36. ТІРЕКТІК-ШТЫРЛЫ ОҚ ШАУЛАМАЛАР.ТІРЕКТІК-Ө ЗЕКТІК ОҚ ШАУЛАМАЛАР.ІЛГІШ ОҚ ШАУЛАМАЛАР – 20-21 беттер

37. 23 бетте

38. 24 бетте

Бетте

Бетте

Бетте

Бетте

Бетте

Бетте

45. Ө ЗІНЕ Қ АЖЕТТІ ЭНЕРГИЯЛАРДЫ ТАРАТУ – 436 бетте

Бетте

Бетте

48. АККУМУЛЯТОРЛЫҚ БАТАРЕЯЛАР. АККУМУЛЯТОР БАТАРЕЯЛАРЫНЫҢ ЗАРЯДТАҒ ЫШ-ЗАРЯДАСТЫ Қ ОНДЫРҒ ЫЛАРЫ

Ажыратқ ыштың электрмагнитті жетегінің қ оректенуі, қ орғ аныс жә не сигнализация, электрқ ондырғ ы басқ аруының автоматикалық, телемеханикалық жә не басқ а да қ ондырғ ылары ү шін айнымалы жә не тұ рақ ты оперативті ток қ олданылады. Айнымалы оперативті токтың қ орек кө зі болып ТТ, Кт жә не Ө Қ Т ЮБЮқ ызмет етеді. Тұ рақ тиы оперативті токтың қ орек кө зі болып аккумуляторлы батареялар қ ызмет атқ арады, ол берілген қ ондырғ ының қ орегінің жоғ ары сенімділігін қ амтамасыз етеді, ол ә рқ ашан электрқ ондырғ ының негізгі агрегатының жағ дайына тә уелсіз қ ызмет етуге дайын. Аккумуляторлы батареялар свинциовты немесе щелочты аккумулятормен комплектенеді. Соң ғ ы кездері электрлік сипаттамалардың тұ рақ сыздығ ы аз пайдалана бастады. Қ азіргі уақ ытта тек қ ана свинцовты – қ ышқ ылды аккумуляторлар қ арастырылады.

Свинцовты – қ ышқ ылды аккумуляторлар. Электрлі аккумуляторлар электрмеханикалық апаратты кө рсетеді, онда бірінші электр энергиясы химиялық энергияның белгілі қ осымшасына жиналып, содан кейін жиналғ ан имиялық энергия электр энергиясына тү рленеді. Свинцовты – қ ышқ ылды бірлікті аккумуляторлы элемент 1, 2-1, 21 г/см³ тығ ыздық ты электролитпен сосудқ а 1 (сурет 15.1) орналастырылғ ан, бір тура жә не бір кері свинцовты пластинадан тұ рады.

Тура пластинаны таза свинцтан жасайды, онда жоғ ары жағ ын ү лкейту ү шін қ абырғ алы пішінмен жасайды. Кері пластина активті массамен толтырылғ ан, свинцовты – сурьмяную торды кө рсетеді. Кері пластинаның екі жағ ынан да активті массаның тү сіп кетуінен сақ тау ү шін свинцтан перфорированды тө сем (листы) тө селеді. Аккумуляторлы батареяны келесі параметрлер сипаттайды: сыйымдылық; ЭҚ К; қ ысқ ыштағ ы кернеу; зарядты ток; ішкі кедергі жә не т.б.

Аккумуляторлы батареяның сыйымдылығ ы ө з номерімен анық талады. Аккумуляторлы батареяның номері сосудтағ ы тура пластина санынан қ ысқ а, онда бірлікті элементтердің параллель жалғ анғ ан белгілі саны орналасқ ан. И-1 И-1 пластина кезінде тура (положительных) пластина саны батарея санына тең; И-2 пластина кезінде И-1 пластинасына қ арағ анда активті жоғ ары жағ ы екі есе кө п, И-4 – кезінде сә йкесінше 4 есе аз. Ә рбір тура пластина 4 екі кері 5 арасында орналасады. Орташа тура жә не кері пластиналар екі активті жақ қ а ие болады, ал соң ғ ы кері пластина тек қ ана бір активті жақ қ а ие болады. Орташа кері жә не тура пластиналар екі активті бө лікке ие болады, ал соң ғ ы кері тек бір активті бө лікке ие болады. Бұ л тура пластина жұ мысының бірдей кү йін тудыру мақ сатында жасалады. Осылай ә рқ ашан кері пластина саны бір тура пластинағ а артық болады. Ә рбір полярдың пластиналары екі оқ шауланғ ан топқ а 3 жә не 6 жалғ ағ ыш жолақ қ а дә некерленеді, выступпен сосудтың соң ғ ы жағ ына бекітіледі. Тура жә не кері пластина арасында қ ысқ а тұ йық талуды болдырмау ү шін шыны тү тіктер, эбонитті фанерлі тө селімдер орнатылады. Сосудқ а тү біне тимейтіндей етіп пластиналар орнатады, себебі активті масса тү біне тү сіп кетсе, онда олардың арасында қ ысқ а тұ йық талу болады.

Аккумулятор сыйымдылығ ы электр санымен Q_разр (А·ч) анық талады, I_разр ток кезінде t_разр (с) разрядталу уақ ытында оның толық разрядталуы кезінде зақ ымдалғ ан аккумулятордан алу:

Q_разр=I_разрt_разр, (15.1)

Стационарлы қ ондырғ ы ү шін отандық заводтар келесі типті свинцовты – қ ышқ ылды элементтерді дайындайды: С (Ұ зақ уақ ыт разрядталу ү шін стационарлы), СК (қ ысқ а уақ ыт разрядталу ү шін стационарлы), одан 110 жә не 220 В ү шін аккумуляторлы батареялар қ ұ растырады. СК-1 жә не С-l деп белгіленеген, осы

СК элементтері С элементінен ү лкен қ иылудың жалғ ағ ыш жолақ тарының бар болуымен ерекшеленеді, сондық тан ү лкен қ ысқ ауақ ытты разрядты токты жібереді. 22 кестеден кө ріп отырғ андай, СК-1 18, 5 А тең 1- сағ аттық разрядты токты, ал С-1 – тек қ ана 9 А тең 3 - сағ аттық токты жібереді. Аккумуляторлы элементтің номиналды сыйымдылығ ы болып 10 – сағ аттық разряд кезіндегі сыйымдылық табылады. Сонымен қ атар 22 кестеден сыйымдылық элементінің разрядты токтан тә уелді шамасы айнымалы екенін, разрядты токтың артуынан сыйымдылық тың азаюын немесе кө беюін кө руге болады. СК-1 немесе С-1 бірлік элементтен қ ұ рылғ ан, аккумуляторлы батареяларының сыйымдылығ ы батарея номеріне сә йкес разряд ұ зақ тығ ы кезінде СК-1 немесе С-1 сыйымдылық элементінің кө бейтуімен анық талады.

Аккумуляторлар екі ПӘ К сипатталады: сыйымдылық ты беру бойынша h_Q=0, 85÷ 0, 95, ол Q_разр разряд кезінде бір аккумулятордың электр санының Q_зар кезінде тұ тынылатын, электр санына қ атынасы сияқ ты анық талады; энергия бойынша h_W=0, 75÷ 0, 8, ол W_зар оның жұ мсап жіберген, энергиясына W_разр кезінде берілген энергияғ а қ атынасын кө рсетеді. Кө ріп отырғ андай, сыйымдылық бойынша ПӘ К энергия бойынша ПӘ К қ арағ анда жоғ ары, бірақ ол ө здік разряд шығ ынынң жә не заряд кезінде газдың бө лінуінің ә серінен бірлікке жетпейді. Аккумуляторлы батареяның ө здікразряды химиялық энергияның шығ ынын тудыратын, электролитте зиянды қ оспадан басқ а қ осымша физико – химиялық қ ұ былысты кө рсетеді.

Аккумуляторлы батареяның жұ мыс істеу режимі

Аккумуляторлы батареяның жұ мыс істеу режимі дегенде оның заряд жә не разряд ә дісін тү сінеді. Қ азіргі уақ ытта барлық электрқ ондырғ ыларда «тұ рақ ты подзаряд» ә дісін пайдаланады. Оның маң ызы бірінші аккумуляторлы батареяны (сурет 15.1) бір элеменке 2, 15 В тұ рақ ты кернеуге жә не сыйымдылық тың сә йкес шамасына дейін екі ЗПУ зарядтайды; осыдан кейін аккумуляторлы батарея жә не ЗПУ біреуі қ осылғ ан ттынушылардың жү ктемесіне параллель жұ мыс істейді.

Аккумуляторлы батареяның заряд – заряд асты қ ондырғ ысы

Автоматика қ ұ рылғ ысының жә не тез ә сер ететін ажыратқ ыштардың катушкасын ұ стап тұ ратын, сигнализация аппаратурасының тұ тынушы шинасына тұ рақ ты жалғ анғ ан энергия қ ажеттілігі негізінде ЗПУ қ анағ аттандырады. Аккумуляторлы батарея майлы немесе тез ә сер ететін ажыратқ ыштардың қ осылу мезетінде тек қ ана толчокты жү ктеме пайда болғ ан кезде жұ мысқ а қ осылады жә не осы кезде сыйымдылық тың бір бө лігінен айырыла отырып жә не ә рбір элементте кернеуді тө мендете отырып оларды тү гелдей жабады. Толчокты жү ктеме тоқ тағ аннан кейін ЗПУ біруақ ытта жү ктемеге ә рқ ашан қ осылып тұ ратын қ орекпен батарея сыйымдылығ ы толтырылады. Тұ рақ ты зарядталатын режим кезінде аккумуляторлы батареялар ә рқ ашан толық зақ ымданғ ан жұ мыстың апатты режиміне қ осылады.

Апатты сө ну немесе жоспарлы жө ндеу жұ мыстарын жү ргізу ү шін электрмен қ амтамасыздандыру жү йесінен қ осалқ ы станцияның ажыратылуы кезінде аккумуляторлы батареяны ЗПУ дан ажыратады жә не ол ө зіне жалғ анғ ан, сигнализациялы аппаратураның тұ тынушыларын, апатты жарық тандыруды, тез ә сер ететін ажыратқ ыштардың катушкасын ұ стап тұ ратын, автоматика жә не телемеханика қ ұ рылғ ыларын зарядтайды, ол кезде элементте кернеуді тө мендетеді. Айнымалы токтағ ы ө зіне қ ажет шинада кернеуді қ алпына келтіру кезінде батареяның заряды біткен элементтері тез арада зарядқ а қ ойылады, ол келесі тізбекпен орындалады: батареяда кернеуді ө лшейді; екі ЗПУ да қ осады; батареяның заряды біткен элементінің кернеуінен 2-3 В ЗПУ кернеуін кө тереді; барлық элементтерде 2, 15 В тең бірдей кернеу болмағ анша заряд жалғ аса береді жә не заряд тогы шығ ындалғ ан сыйымдылық тың жә не электрқ ондырғ ы жұ мысының қ алыпты режиміндегі жү ктемеге сә йкес, жү ктеме қ абатының қ алпына келуіне тұ рақ ты подзаряд тогына тең болады.

Ток реттегіші R_р (кедергіні реттейтін) аккумуляторлы батареяның элементінің жү ктемесін тү зету ү шін арналғ ан. R_р батареяның заряд асты режимінде амперметр кө рсеткіші А3 нө лге жақ ын кө рсеткішті кө рсететіндей етіп орнатады.

Егер тасымалдау процесінде элементтің сосудтағ ы электролит тығ ыздығ ы 1, 2-1, 21 г/см³ аз немесе кө п болады, бірінші жағ дайда сосудқ а қ ажет тығ ыздық ты электролит қ ұ йылады, ал екінші жағ дайда дистиллирленген (тазартылғ ан) су қ ұ йылады. Дистирленген (таза) суды батарея элемент сосудының тек қ ана тө менгі бө лігіне қ ұ ю шыны, резиналы немесе полиэтиленді тү тік арқ ылы жү зеге асырылады. Осы кезде судың бір тамшысы жоғ ары электролитке тамып кетпеуін қ адағ алау керек; дистирленген (таза) суды жоғ ары бө лікке қ ұ юғ а тыйым салынады. Дистирленген (таза) суды жә не электролитті қ ұ ю батарея сө ніп тұ рғ ан кезде жү зеге асырады. Батареяның барлық элементтеріндегі электролит тығ ыздығ ы бірдей болуы керек, кері жағ дайда батарея элементтерінде кернеу ә ртү рлі болады.

Тұ рақ ты заряд асты режим бойынша аккумуляторлы батареяның жұ мысы оперативті тізбектің сенімді қ оректенуін қ амтамасыз етеді, себебі батаеря ә рқ ашан зарядталғ ан кү йде болады; пластинаның сульфатациясы жә не оның активті массасының сосуд тү біне тү суі тө мендейді, ол батареяның қ ызмет кө рсету мерзімін ұ зартады.

49. АСҚ ЫН КЕРНЕУЛЕР ШЕКТЕГІШТЕР ЖӘ НЕ РАЗРЯДТАУЫШТАР

Сызық ты емес асқ ын кернеу шектегіш қ осалқ ы станцияның электрқ ондырғ ысының оқ шауламасын, қ ысқ а мерзімді коммутационды асқ ын кернеуден электр торабын қ орғ ау ү шін арналғ ан.

Қ азіргі уақ ытта жеткіліксіз желелі емес, резистормен разрядникті пайдалану кө бінесе асқ ын кернеудің қ ажетті шектеуін қ амтмасыз ете алмайды. Асқ ын кернеудің тө мендеуі желілі емес тізбектей кедергінің иө мендеуін талап етеді, ол жалғ астыру тогының ұ лғ аюына ә келеді. Ұ шқ ынсыз аралық тың желілі емес кедергісінің жұ мыстық кернеуге қ осылуы фазалы кернеу кезінде желілі емес кедергі арқ ылы ү лкен токтың ә серінен мү мкін емес. Ұ шқ ынды аралық ты пайдалану сенімді сө ндіру аралығ ының шамасына дейін жалғ астыру тогының тө мендету қ ажеттілігімен байланысты, қ осымша қ иындық тар туғ ызады.

Разрядниктің қ орғ аныс сипаттамасының біршама жақ саруы ұ шқ ынды аралық орындалуынан отказ болғ анда жете алады. Бұ л желілі емес вольт амперлі сипаттамамен резистордың орындалуы кезінде АКШте болуы мү мкін. Оксидті цинкті негізінде жасалғ ан варисторлар осы талаптарғ а жауап береді жә не асқ ын кернеу щектегіште қ олданылады. Қ азіргі уақ ытта жоғ ары желілі оксидті цинкты варисторлар диаметрі 28 мм жә не биіктігі 8 мм диск тү рінде жасап шығ аруды. Соынмен қ атар варистордың ү лкейтілген диаметрімен (45, 60 жә не 85 мм) жә не сә йкесінше ү лкен ө ткізгіш токты қ асиетімен жасалуда. АКШ (асқ ын кернеу шектегіш) тізбектей жә не параллель жалғ анғ ан оксидті цинкты варистордан жиналады. Тізбектей жалғ анғ ан варистор қ атарының жә не асқ ын кернек шектегіште параллель қ атар саны желінің номинал кернеуімен анық талады жә не ток бойынша шектегіштің ө ткізгіш қ асиетіне жә не кернеудің қ орғ анысына қ ойылғ ан талаптардан тә уелді болады.

Бө лгіш пен қ ысқ а тұ йық тағ ыш аппараттар

Бө лгіш тізбекті автоматты тү рде ажыратады да /0, 5÷ 1, 0 с/, ал тізбекке қ айтадан қ олмен қ осылады.

Қ ысқ а тұ йық тағ ыш тізбекте арнайы жасанды қ ысқ а тұ йық талу тоғ ын жасауғ а арналғ ан. Ол жұ мысқ а автоматты тү рде қ осылады да /0, 4÷ 0, 5 с/, ал тізбектен қ олмен ажыратылады.

50. ТҰ РАҚ ТЫ ЖӘ НЕ АЙНЫМАЛЫ ТОКТАҒ Ы ЭЛЕКТРЛІК ДОҒ АЛАРЫН СӨ НДІРУ Ә ДІСТЕРІ

Тұ рақ ты токтағ ы электр доғ асын сө ндіру ә дістері

7.2, а суретінде кернеулі қ орек кө зінен U, активті кедергіден R жә не индуктивтіліктен L тұ ратын, тұ рақ ты токты электр тізбегі кө рсетілген. Аппараттың К1-К2 тү йіспелері ажырағ анда онда кернеу пайда болады жә не тез арада ортаның ионизация процесі пайда болады. Тү йіспеде қ ызу кернеуі деп аталатын, кернеу белгілі шамағ а жетсе, доғ алық аралық та иондалудың белгілі сатысында электр доғ асы пайда болады. Қ ызу, доғ аның сө нуі жә не қ ызуы процесі оның тұ рақ ты ұ зындығ ы кезінде статикалық С жә не динамикалық Д вольт амперлі сипаттамамен суреттеледі (сурет 7.2, б). Доғ аның статикалық сипаттамасы токтың жай ө згеруі, ал динамикалық тез ө згеруімен тө мендейді.

Сурет 7.2 а – электр тізбегі; б- ондағ ы кернеу балансын басқ аруының кө ркемдік кө рінісі; в – доғ аның вольт амперлі сипаттамасы

Динамикалық сипаттама статикалық тан тө мен орналасады, себебі ү лкен жылдамдық пен ток ө згерісі кезінде доғ аның деионизация процесі ток ө згерісіне жетуге ү лгермейді. Осы жағ дайда доғ аның кедергісі R_д ток ө згеруінен l қ алып келеді жә не доғ ада кернеу қ ұ лауы U_д=IR_д U_д алғ ашқ ы мә нінен біршама ерекшеленеді. Токтың нө лге дейін тө мендеген кезінде доғ а сө неді. Доғ аның сө нуіне сә йкес кернеу сө ну кернеуі U_г деп аталады. Доғ аны ө шіргеннен кейін