Интернет-тәуелділігін төмендетуге арналған бағдарлама

Бұ л бағ дарлама интернеттен тә уелсіз болғ ысы келетін адамдарғ а арналғ ан. Бағ дарламада интернет-тә уелділігін тө мендетуге арналғ ан жаттығ улар келтірілген:

· «Субтұ лғ алар ортасы» жаттығ уы

· «Ө зін-ө зі жазу» жаттығ уы

· «Мен кіммін?» жаттығ уы

· «Психосинтетикалық автобиография» жаттығ уы

· «Мә селені мақ сатқ а айналдыру» жаттығ уы

Эксперименталды топқ а «Субтұ лғ алар ортасы», «Ө зін-ө зі жазу», «Мен кіммін?», «Психосинтетикалық автобиография», «Мә селені мақ сатқ а айналдыру» жаттығ уларынан тұ ратын интернет-тә уелділігін тө мендетуге арналғ ан бағ дарламаны жү ргізуге болады. Бұ дан кейін эксперименталды топ білімгерлеріне жә не олардың ата-аналарына «Интернет-тә уелділігінің пайда болуы», «Компьютер алдында отыру кезіндегі жалпы ережелер» тақ ырыптарында дә рістер оқ ытылады. Бағ дарламаны жү ргізгеннен кейін бір жұ мадан кейін тә жірибелік зерттеу жұ мысының қ алыптастырушы кезең інің 2-кезең і басталады. Ол интернет-тә уелділігін тө мендетуге арналғ ан бағ дарламаның тиімділігін тексеру мақ сатында жү ргізілетіндіктен, Интернет жә не компьютерлік ойындардан тә уелділікті анық тауғ а арналғ ан тест-сұ рақ шасы, К.Леонгардтың тест-сұ рақ шасы болып табылады.

Интернет тә уелділігінің профилактикасына бағ ытталғ ан шараларғ а келесілерді жатқ ызуғ а болады:

1. Ә рине, қ азіргі кездегі жағ дайда жас адамды жү йелік ресурстарды пайдаланудан мү лдем бө ліп тастау мү мкін емес жә не де дұ рыс емес. Алайда компьютерлік жү йелердің негативті ақ параттық ә серін нейтрализациялау жолдары ойластырылу керек. Бұ л процесстер тә уелділікке ұ шырағ ан адамның ең жақ ын адамдары ерекше орын алады.

2. Тә уелділікті босатып, емдеудің негізгі принципі – орнын басу. Сондық танда тә уелділікті жең у адамның ө зіндік санасының жаң а жү йесін қ ұ ру арқ ылы жү зеге асырылады. Мұ нда адам жақ ындардың кө мегі маң ызды болып табылатын қ оршағ ан орта ә лемімен жаң адан ө зара ә рекеттестік жасауды ү йренеді.

3. Ата-ана жасө спірімге Интернет арқ ылы қ арым-қ атынас жасаудың қ ауіпсіздік ережелерін ү йрету керек: ә сіресе чаттар мен хабарландыруларда жеке бас туралы ақ парат бермеу (аты-жө ні, мекен-жайы, мектептің нө мірі немесе мекен-жайы, ата-ананың жұ мыс орны немесе олардың жұ мыс телефоны), Интернет арқ ылы сенімсіз танысулар жасамау жә не т.б.

4. Компьютермен қ арым-қ атынас жасаудың мә дениетін қ алыптастыру керек. Ал бұ л ү шін ү йде мұ ндай техника пайда болғ ан бірінші кү ннен бастап кә мелетке толмағ анғ а «жаң а достың» барлық мү мкіндіктерін кө рсету керек: оның кө мегімен интеллектуалды даму қ ажетті жә не айдалы ақ паратты алу, оқ умен айналысу жә не т.б. қ ызық ты болып табылады. Жасө спірімнің Интернеттегі жұ мысын басқ аруды жү зеге асырушы адамғ а оғ ан электрондық почта бойынша жіберілген қ ауіпті немесе жеке басқ а қ ол сұ ғ атын хаттарғ а жауап беруге болмайтынын жә не ө зін дискомфортты сезетін чаттармен веб-сайттардан кө п ұ замай шығ ып кету керектігі туралы тү сіндіру керек.

5. Интернет тә уелділікпен кү рес жү ргізудің эффективті ә дісі бұ л тү рлі басқ арушы бағ дарламаларды пайдалану ә дісі болып табылады. «Ойынды басқ ару» программасы, мысалы: оқ уды ойын қ ызметінен айыра алады: егер бала компьютер алдында сабақ оқ ыса, ол ө шірілмейді, ал егер берілген уақ ыттан артық Интернетте отырып қ ойса, монитор ө здігінен ө шіп қ алады. «Naomi-2.7» программмасы Интернеттен жү ктелетін ақ паратты басқ ару жолымен жеткіншектер мен жасө спірімдер ү шін жарамайтын ресурстарды шектеуге кө мектеседі. Осындай жолмен ол порносайттарғ а жә не зорлық сценалары, азарттық ойындарғ а кіруге тыйым салады.

6. Компьютерді жасө спірімнің пайдалануына ың ғ айлы жерге орналастыру қ ажет, сондай-ақ компьютерді жә не Интернетті пайдалануғ а нақ ты талаптар белгілеп, олардың ә рқ ашан да бұ лжытпай орынадалып орындалуын талап ету.

Баланың бойында Интернет-тә уелділігін байқ ағ ан жағ дайда қ олданылатын шара: мұ ндай жағ дайда адамның жұ байы немесе ата-анасы интернет жә не компьютердің ә серінен ө мірінің қ аншалық ты бұ зылғ анын ө зіне кө рсетуге тырысуы керек, егер де бұ л жағ дай тә уелділікке дейін жеткен болса, ол адамды бұ л істі тастауғ а кө ндіру керек. Ал ешқ андай нә тиже болмаса, кә сіби жә рдем алуғ а болады. Адам ө зінің тә уелді екендігін жә не ө зін тоқ тата алмайтындығ ын тү сінгеннен кейін шектеу қ ойылу керек.

Егер де кә сіби немесе басқ а тұ рғ ыдан қ ажеттілік болмаса, компьютерді немесе интернетті алып тастағ ан дұ рыс болады. Қ ажетті болғ ан жағ дайда, кү нделікті белгілі уақ ыт қ ойып, басқ а адамның қ адағ алауымен қ олданылуы керек.

Зиянды жағ дайлар: ә рине, интернет кү нделікті ө міріміздің маң ызды қ ажеттіліктерінің бірі болып табылады. Алайда, бұ л жү йеде адамның психологиясын бұ затын, мә дени, тә рбие жә не діни қ ұ ндылық тарды жоятын нә рселер де бар.

Интернеттегі хат жазысу жағ дайлары ө здерін басқ а біреудің атынан таныстыратын жаман ниетті адамдар тарапынан ақ ша алу ү шін тиімді себеп болатындығ ын бә ріміз білеміз. Ө кінішке орай, осы хат алысулардың салдары отбасының ыдырауына дейін ә келіп соғ атындығ ы да мә лім. Интернетте темекі, есірткі жә не ішімдік базарлары да бар. Бұ л базарда біреулер зиянғ а ұ шырыса, басқ алар пайда тауып жатады. Бірақ осыны біле тұ ра, бә рібір бұ л қ орқ ынышты жағ дайғ а адамдар қ ұ рбан болуда жә не кө пшілік оны кө руде.

Балаларды қ ызық тыратын нә рселерді пайдаланудың жолын табу керек. Балалардың дү ниесіндегі ең басым элемент – шектеусіз қ алаулары. Балалар бұ л қ алауларын қ адағ алай алмайды. Қ адағ алау психологиялық дамумен бірге қ алыптасады. Қ алауларын кө рсететін қ иял ә лемдерінің элементтері ойындар мен ойыншық тар болып табылады. Ойындар мен ойыншық тар балалар ү шін ө те маң ызды нә рсе. Балалардың бұ л ерекшеліктеріне қ ұ рмет кө рсетуіміз керек.

Ойын кезінде бала ойынғ а сай берілген мағ лұ маттарды ө те аз уақ ытта ү йреніп алады. Сабақ оқ уды да ойынмен ө ткізсек, баланың шексіз тү сіну қ абілетін дамытамыз.

Жазалау арқ ылы оқ у-білім беру қ ай жас ү шін болса да қ ате ү йрету ә дісі болып табылады. Қ орқ ыныш – автономиялық жү йке жү йесіне жә не ми жұ мысына ә сер ететін бір сезім. Қ орқ ыныш асқ орыту жү йесін, қ ан айналымы, жү рек жә не ақ ыл-ой жұ мысын бұ зады. Қ орқ ыныш арқ ылы адамда мойынсыну сезімі дамиды бірақ ү йрену қ абілеті азайып, дене ө зін дамуғ а емес, қ орғ ануғ а бейімдейді. Бұ ның нә тижесінде ақ ыл-ой мү мкіндігі, алғ ырлық, тапқ ырлық, талаптылық қ абілеттері дамымайды. Ұ рыс естуін бала немесе адам ө зін ақ ымақ сезінетіндіктен ақ ыл-ой жү йесі жабылып қ алады. Бала ө зін қ аншалық ты бақ ытты сезінетін бір ортада білім алса, барлық нә рсе соншалық ты жақ сы болмақ.

Балаң ызғ а кү нде тіс тазалауды, тамақ тан бұ рын қ ол жууды, ө тірік айтпауды ү йреткің із келсе, бұ ның ең ә серлі жолы қ айталау болып табылады. Пайдалы нә рселерді мү мкіндігінше, ерте жаста іс-ә рекетпен ү йрету керек

Қ азіргі қ оғ ам - жаң а ақ параттық технологиялардың қ оғ амы жә не XXI ғ асырдың бұ л ағ ымы - қ оғ ам дамуының жаң а дә режесіне жеткізді. Ақ парат алмасу, қ арым-қ атынас орнату, жұ мыс іздеу, білім алу мү мкіндігі жә не тағ ы басқ а іс-ә рекеттер шынайы ә лемге қ арағ анда виртуалды ә лемде жү зеге асатын болды. Интернет жастардың ең сенімді қ ұ ралдардың біріне айналды. Қ азірдің ө зінде ә лем халқ ының 57 пайызы бетпе-бет тілдесуден гө рі, интернет арқ ылы, дә лірек айтқ анда, ә леуметтік желі арқ ылы «ә ң гімелеседі».

Ал сіз интернетте ұ зақ отырғ анды жақ сы кө ресіз бе? Таң ертең тұ ра салысымен ноутбугің ізді қ осып поштаң ызды тексеремісіз? Бұ л сұ рақ қ а Назарбаев Университет жә не басқ а оқ ыту мекеме студенттері ойланбастан " ия" деп жауап береді. Себебі, студенттердің ә леуметтік ө мір жаң алық тары ғ аламтор арқ ылы жү зеге асады. Кү н сайын жастардың жү збе-жү з сө йлесуі азайып, ә леуметтік жү йе қ олданысы, керісінше, артып келеді. Ғ аламтор жү йесінінң дамуына 10 жыл ғ ана болса да, қ азірдің ө зінде ғ аламтор қ олданбайтын жастарды табу қ иын.