Дәріс. Тақырып:Рулдік басқару

Рулдік басқ ару. Рулдік басқ ару жү ргізушінің берген бағ ытында қ озғ алысты қ амтамассыз етуге арналғ ан. Ол айтарлық тай дә режеде қ озғ алыс қ ауіпсіздігін қ амтамассыз етеді. Осығ ан байланысты рулдік басқ аруғ а жоғ ары талап қ ояды: автомобилдің жақ сы маневрлігі ү шін бұ рылыстың минималды радиусымен қ амтамассыз ету; рулдік доң ғ алақ тағ ы кү шпен анық талатын, басқ ару жең ілдігі; кү штік жә не кинематикалық ә серлер, т.с.басқ арылатын доң ғ алақ тың бұ рылуына кедергі моменті мен рулдік доң ғ алақ тағ ы кү штің пропорционалдығ ы жә не рулдік доң ғ алақ тың берілген бұ рышында басқ арылатын доң ғ алақ тың сә йкесуі; басқ арылатын доң ғ алақ тың кедергіден ө ткен кезде соқ қ ының болдырмауы; автомобилдің бұ рылысы кезінде басқ арылатын доң ғ алақ тың тербелісінде минималды бү йірлік кету жә не таю; босатылғ ан рулдік доң ғ алақ кезінде бұ рылғ ан доң ғ алақ тың тү зу сызық ты қ озғ алысқ а сә йкес тұ рақ тануы; автомобилдің кез-келген шартында жә не кез-келген қ озғ алыс режимінде басқ арылатын доң ғ алақ тың авто-тербелісінің болмауы; барлық тетіктермен бө лшектердің жоғ арғ ы сенімділігі. Кө птеген автомобилдерде басқ ару рулдік доң ғ алақ тың бұ рылуымен іске асады. Горизонталь жазық тық тағ ы кө лік қ ұ ралын қ абаттап басқ ару бір ө сті автомобил- тартқ ышында пайдаланады, мысалы МоАЗ-6401-9585. бір жақ бү йірдің доң ғ алақ тарын тежеу арқ ылы немесе олардың бір жағ ына айналуы яғ ни қ арама-қ арсы бағ ытқ а бұ рылуы тек қ ана кейбір кө п ө сті автомобилдерде пайдаланылады. Ә лемде қ абылданғ ан қ озғ алыс бағ ытын оң жә не сол жақ рулдік басқ ару деп бө леді. Сол жақ басқ ару оң жү рісті жолдарғ а арналғ ан елдерде қ абылданғ ан (Ресей, АҚ Ш жә не т.б.), ал оң жақ басқ ару - сол жү рісті жолдарғ а арналғ ан елдерде қ абылданғ ан (Ұ лыбритания, жапония жә не т.б.). Екі жә не ү ш ө сті автомобилдерде ә деттегідей басқ арылатын доң ғ алақ тары алдың ғ ы болады.

Сур.6.1. Тә уелді аспаның рулдік басқ арылымының сұ лбасы: 1—рулдік доң ғ алақ; 2—бұ рылу иінтіректері; 3—кө лденең; 4—бұ рылу цапфасы; 5—иінтірек; 6.- бойлық тартқ ыш; 7— сошка; 8— рулдік механизмнің редукторы; 9—рулдік білік; 10— белдік балкасы.

Механизмнің қ ұ рама бө лшектері(сур.6.1): рулдік доң ғ алақ 1, білік 9 жә не редуктор 8. Рулдік жетек рулдік механизмдегі кү шті басқ арылатын доң ғ алақ тарғ а беруге жә не олардың аралық бұ рыштарының қ ажетті сә йкесуін қ амтамассыз етеді. Рулдік жетек иінтірек жү йесінен жә не тартқ ыш шарнирлерінен тұ рады: сошка 7, бойлық тартқ ыш 6, иінтірек 5, бү рылу цапфаларынан 4, кө лденең тартқ ыштан 3 жә не бү рылу иінтіректерінен 2. иінтірек 2 жә не кө лденең тартқ ыш белдік балкасымен бірге рулдік трапецияны қ ұ райды.

14.2 Рулдік механизмдер. Рулдік механизмдерге келесі талаптар қ ойылады: жоғ арғ ы П.Ә.К; рулдік қ осақ тың қ айтарылуы; автомобилдің тү зу сызық ты қ озғ алысына сә йкес сошка білігінің орташа жағ дайдағ ы минималды саң лауды қ амтамассыз ету; беріліс санының ө згерісінің берілген сипаты; реттеудің минималды саны. Басқ ару жең ілдігі рулдік механизмге байланысты. Рулдік механизмнің ПӘ К-ін тікелей (кү шті рулдік доң ғ алақ тан сошкағ а беру кезінде) жә не кері (кү шті сошкадан рулдік доң ғ алақ қ а беру кезінде). Тікелей жә не кері ПӘ К рулдік механизмнің қ ұ рылымына байланысты. Тікелей ПӘ К мә ні 0, 6… 0, 95, кері ПӘ К мә ні 0, 55...0, 85. Рулдік механизмнің бірнеше тү рі бар: червяк — ролик, червяк — сектор, винт — шарикті бұ рандама жә не тегеріш — рейка. 6.2 суретте червяк — ролик тү ріндегі рулдік механизм кө рсетілген, ол ГАЗ-53-12 автомобилінде орнатылғ ан. Рулдік механизмнің картеріндегі 1 екі роликті мойынтіректерде глобоидалды червяк 5 айналады, ол рулдік доң ғ алақ тың білігінің 10 соң ында орналасқ ан. Червяк екі ине тә різді мойынтіректерде айналатын трехгребневый роликпен З ілініседі, Мойынтіректер арасына распорная тө лке орналасқ ан. Ролик ө сі 9 рулдік сошканың білігінің басына бекітілген. Рулдік сошканың білігінің тіреніші ретінде бір жағ ынан роликті мойынтірек атқ арса, екінші жағ ынан қ ола тө лке атқ арады 15. Рулдік сошка 14 ө з білігімен ұ сақ конусты шлицалармен жалғ анғ ан жә не бұ рандамамен бекітілген. Рулдік сошканың білігінің соң ы сальникпен 13 нығ ыздалғ ан. Рулдік біліктің мойынтіректерін реттеу ү шін картердің тө менгі қ ақ пағ ына тө семдерорнатылғ ан 4. Рулдік механизмнің жұ мыстық қ осағ ының ілінісуі автомобилдің тү зу сызық ты қ озғ алысы кезінде рулдік доң ғ алақ тың еркін жү рісі болмайтындай етіп жасайды. Рулдік доң ғ алақ тың кез- келген бағ ыттағ ы бұ рылысы кезінде червякпен ролик арасындағ ы саң лау жә не рулдік доң ғ алақ тың еркін жү рісі ұ лғ аядыи. Зацепление червякпен роликтің ілінісуін ретегіш винтінің 11 кө мегімен рулдік сошка білігінің ө стік бағ ытта орын ауыстырту арқ ылы реттейді. Винт рулдік механизмнің бү йірлік қ ақ пағ ында орналасқ ан, қ алпақ шалы бұ рандамамен 8 жабылғ ан жә не штифтімен бекітілген 12 стопорлышайбамен реттеледі. Червяк — ролик тә різді рулдік механизм типа ү йкеліске аз шығ ынды қ амтамассыз етеді. Осығ ан байланысты жү ргізушінің басқ аруғ а аз кү ші кетеді жә не бө лшектердің тозуы тө мендейді. Ү лкен жү к кө тергішті автомобилдерде жоғ ары ілінісу беті бар червяк — сектор тә різді рулдік механизм немесе винт — гайка жә не рейка — сектор тә різді екі жұ мыстық қ осағ ы бар механизм пайдаланылады.

Сур.6.2. Червяк-ролик тә різді рулдік механизм:

1-— механизмнің картері; 2—сошка білігі; З—трехгребневый ролик; 4—тө сем; 5—червяк; 6—тығ ын; 7— бекітуші шайба; 8 —қ алпақ шалы бұ рандама; 9—ролик ө сі; 10-руль білігі; 11-реттеуші винт; 12- бекітуші штифт; 13- сальник; 14- рулдік сошка; 15-қ ола тө лке; 16-мойынтірек.

6.3 суретте ЗИЛ-431410 автомобилінің винт — гайка жә не рейка—сектор тә різді рулдік механизмі келтірілген. Рулдік механизмнің білігі шарикті мойынтіректе орналасқ ан 15 жә не соң ында винті 12 бар. Винтте поршен –рейкағ а кіретін шарикті бұ рандама 14 бекітілген. Рулдік біліктің бұ рылысы кезінде поршень — рейка оның ө сінен ары орын ауыстырады. Сыртқ ы бетінде тістері бар поршен— рейканың ө стік орын ауыстыруы, сошка білігінде орналасқ ан тісті сектордың 23 бұ рылысына ә келеді. Сошка 24 рулдік жетек арқ ылы алдың ғ ы доң ғ алақ тың бұ рылысын іске асырады. Бұ рандамамен 14 винтте 12 шариктер 13 еркін айналатын жартылай шең берлі винттік канавкалар жасалғ ани. Шариктер винттік канавкадан қ ұ ламау ү шін, бұ рандама ұ яшығ ына тұ йық талғ ан желоб сияқ ты қ алыпталғ ан бағ ыттаушылар орнатылғ ан. Винт бұ рылысы шариктердің желобу бойынша сырғ уына ә келеді. Соның ө зінде бұ рандаманың бір жағ ынан шығ ады жә не екінші жағ ынан келеді. Шариктер рулдік механизмнің бұ рылысын айтарлық тай жең ілдетеді. Рейкалы рулдік механизмді жең іл автомобилде жиі пайдаланады. Олардың артық шылығ ы: қ ұ рылымының қ арапайымдылығ ы жә не ың ғ айлылығ ы, басқ а рулдік механизмдермен салыстырғ анда қ ұ ны тө мен жә не ПӘ К жоғ ары (0, 9.0, 95).

Сур.6.3.Винт—гайка жә не рейка—сектор тә різді рулдік механизм: I— оң ғ а бұ рылыс; II— нейтралды жағ дай; III— солғ а бұ рылыс; 1— сорап жетегінің шкиві; 2—гидроү деткіштің сорабы; 3— сорап бачогі; 4—сү згі; 5— сү згіні сақ таушы клапан; 6—қ ұ ю желісі; 7—қ айталаушы клапан; 8—қ орғ аушы клапан; 9— жоғ арғ ы қ ысымның қ ұ быр желісі; I0—поршень—рейка; 11—картер рулдік механизмнің картері; 12—винт; 13—шарик; 14—шарикті бұ рандама; 15—тіреніш шарикті мойынтіректері; 16—басқ ару клапанының корпусы; 17—кері клапан; 18—золотник; 19—реттеуші бұ рандама; 20—серіппелі шайба; 21—реактивті плунжердің серіппесі; 22—реактивті плунжер; 23—тісті сектор; 24— сошка; 25— сорап статоры; 26— сорап роторы; 27— сору жазық тығ ы; 28—бү рку жазық тығ ы; 29—қ алақ шалар.

6.4-суретте ВАЗ-2108 автомобилінің рейкалы рулдік механизмі кө рсетілген. Рулдік механизмнің картеріндегі 18 роликті 29 жә не шарикті 31 мойынтіректерінде жетекші тегеріш орнатылғ ан 30, ол рейкамен 17 ілініседі. Рейка серіппемен 40 тіреніш арқ ылы 39 тегерішке қ ысылады, серіппе бұ рандамағ а 41 бекітуші сақ иналармен 38 бекиді. Келесі жағ ынан рейка тө лкеге 16 екі нығ ыздаушы сақ иналармен 15 бекиді. Рулдік механизмнің картерінде 18 жә не қ абында 36 рулдік механизмді дұ рыс жинақ тау ү шін А жә не Б белгілері бар. На картер рулдік механизмнің сол жақ бү йірінен қ орғ аушы қ алпақ ша 28 кигізіледі, оң жағ ындағ ы бойлық ұ яшығ ы бар қ ұ быр баспақ талады. Қ ұ быр ұ яшығ ы жә не қ орғ аушы қ аптың тесігі арқ ылы 11 тартқ ышты бекітетін 6 жә не 8 жетекті рейкағ а бекітетін бекіту бұ рандамалары ө теді. Бұ рандамалар жалғ астырғ ыш пластиналарғ а 12 жә не тартқ ыштың ұ штарына баспақ талғ ан резің ке металды шарнирлер 14 арқ ылы ө теді. Бұ рандамалар бекітуші пластинамен 13 реттеледі. Рейка жү рісі ө зіне баспақ талғ ан сақ иналармен шектеледі, ал келесі жағ ы тартқ ыштың резің келі метал шарнирінің тө лкесімен шектелед. Осы кезде сақ инамен тө лке рулдік механизмнің картеріне сү йенеді.Рулевой вал соединен с приводной шестерней 30 эластичной муфтой 20.

Сур.6.4. Рейкалы рулдік механизм: 1— тартқ ыш ұ шы; 2— шаровой шарнир; 3—бұ рылыс иінтірегі; 4—бұ рандама; 5—қ ұ бырлы тартқ ыш; 6, 8—тартқ ыштар; 7—бұ рандамалар; 9—скоба; 10—резің келі тіреу; 11—қ орғ аушы қ ап; 12-қ орғ аушы пластина; IЗ—бекітуші пластина; 14— резің келі металдық шарнир; 15— тығ ыздаушы сақ ина; 16— тө лке; 17— рейка; 18—рулдік механизмнің картері; 19—бекіту бұ рандамалары; 20— жұ мсақ муфта; 21— қ ап; 22— толастатушы элемент; 23—рулдік доң ғ алақ; 24—мойынтірек; 25—білік; 26—қ ап; 27— кронштейн; 28—қ орғ аныш қ алпақ шасы; 29, 31—мойынтіректер; 30—тегеріш; 32—бекіту сақ иналары; 33—қ орғ аушы тығ ырық; 34—тығ ыздаушы сақ ина; 35—бұ рандама; З6—қ ап; 37—резің келі сақ иналаррезиново; 38—бекіту сақ иналар; 39—. тіренішуп; 40—серіппеп; 41— бұ рандама.

Рулдің ү деткіштері. Ү деткіштер автомобил қ озғ алысы кезінде рулдік доң ғ алақ тағ ы кү шті азайтуғ а жә не қ ауіпсіздікті жоғ арылатуғ а арналғ ан, себебі жол жағ ынан тепе-тең сіз кү штерде ә сер еткен кезде доң ғ алақ ты берілген жағ дайда ұ стауғ а кө мектеседі. Ү лестіргіштің қ ұ рылымы келесі талаптарды қ анағ аттандыру керек: бір ізділік ә рекетті, жоғ арғ ы сезімталдық, динамикалық тұ рақ тылық қ ор болуы, бұ лар басқ арылатын доң ғ алақ тың авто-тербелісімен сипатталады; ү деткіштің істен шығ уы кезінде автомобилді басқ ару мү мкіндігі; тү зу сызық ты қ озғ алыс кезінде жол жағ ынан ә сер ететін кү штерді салдарынан ү деткіштің қ осылуын болдырмау. Кинематикалық бақ ылау - рулдік доң ғ алақ тың бұ рылуымен жә не оның бағ ытымен басқ арылатын доң ғ алақ тың бұ рылысымен сә йкесуі.Кү штік бақ ылау-басқ арылатын доң ғ алақ тың бұ рылуына қ ажетті рулдік доң ғ алақ тағ ы кү штердің пропорционалдығ ын қ амтамассыз ету. Кү штердің сезімталдығ ын рулдік доң ғ алақ тың бұ рылу бұ рышына жү йедегі қ ысымның сә йкес максималды мә нге жоғ арылауы. Гидравликалық жә не динамикалық деп бө леді. Олар қ уат кө зінен (қ оректендіру блогы), ү лестіргіштен, орындаушы механизмнен жә не жалғ астырушы қ ұ быр желісінен тұ рады. Гидро ү деткіштің қ оректендіру жү йесін багы бар гидросораптан жә не аккумулятордан тұ рады, ал пневмоү деткіш - компрессор с ресивермен. Ү лестіргіштің кө мегімен орындаушы механизмдерге -гидроцилиндрге қ уат береді. Онда сұ йық тың немесе қ ысылғ ан ауа қ ысымы басқ арылатын доң ғ алақ тарғ а беретін штоктардағ ы кү шке тү рленеді.Рулдік басқ арудың гидроү деткішінің сораптары мыналарды қ амтамассыз етеді: рулдік доң ғ алақ бұ рылысының анық талғ ан есептік жылдамдығ ының қ ажетті берілісін; талап етілген қ ысымды; жеткілікті істен шық пауы жә не істен шық пауы. Пластиналы (қ алақ шалы) сораптар кең інен таралғ ан. Олар қ ысымдыn = 4800 мин айналу жиілігінде қ ысымды 6, 5...8, 5 Мпа дейін ө сіреді. Жү к кө тергіштігі жоғ ары автомобилдерде n = 2300 мин кезінде 8...10 Мпа дейін кө теретін НШ – 10Е жә не НШ - 46Д тегерішті сораптарын орнатады.

Сур 6.5. Рулдік басқ арудың гидроү деткішінің пластиналы сорабы: 1— шығ ын клапаны; 2— тұ рқ ы; З — тең естіруші серіппе; 4— қ орғ аушы клапан; 5—жиклер; б—ротор; 7.—статор; З—жетекші білік; 9—бачок; 10—сапун.

ЗИЛ автомобилдеріне орнатылғ ан рулдік басқ арудың пластиналы сорабы 6.5 суретінде кө рсетілген. Сорап статоры 7 қ ұ юдың жә не ағ ызудың екі жазық тығ ы бар, олар ротор ұ яшығ ында 6 айналатын қ алақ шалармен бө лінген. Сорап қ ақ пағ ында қ озғ алтқ ыштың иінді білігінің жоғ ары айналу жиілігінде берілісті шектейтін шығ ын клапаны 1 орналасқ ан. Жиклер 5 дроселдеу салдарынан оғ ан дейін жә не одан кейінде қ ысымның тү суін қ амтамассыз етеді. Қ ысымның тү суі сұ йық тың жиклер арқ ылы шығ ынының квадратына тең пропорционал жә не қ ұ юшы магистралдың қ ысымына тә уелді емес. Серіппе 3 клапандағ ы 1 пайда болғ ан кү шті тең естіреді. Ротордың айналу жиілігінің ұ лғ аюымен қ ысымның тө мендеуі кө бейеді жә не клапан сұ йық бө лігін сорушы магистралғ а жібереді жә не серіппені қ ыса отырып оң ғ а жылжиды. Шығ ын клапанының ішінде 6, 5 Мпа реттелген қ орғ аушы клапан орналасқ ан. Гидроү деткіштің тегерішті сорабы (6.6сур) тұ рқ ыдан 4, қ ақ пақ тардан 1 жә не 7, клапанды топтағ ы тегеріштен 3 жә не 5 тұ рады, ол гидроү деткіш жү йесіндегі максималды қ ысымды жә не жұ мыстық сұ йық тың тұ рақ ты шығ ынын шектеуді қ амтамассыз етеді.

Сур.6.6. Рулдік басқ арудың тегерішті сорабы: А — қ айта жіберу клапанының жазық тығ ы; Б — калибрленген тесік; В— клапан жазық тығ ы; Г, Д- жалғ аушы тесіктер; Е —дренажды тесіктер; 1, 7—артқ ы жә не алдың ғ ы тесіктерге сә йкес қ ақ пақ тар; 2— сырғ анау мойынтіректері; 3—тегеріш; 4— тұ рқ ы; 5—білік – тегеріш; 6— доң ғ алақ жетегі; 8, 10—сү згіштер; 9—бачок; 11—қ орғ аушы клапан; 12 – сорап коллекторы; 13— бачок қ ұ быры; 14—гильза; 15—тығ ыздаушы сақ инала; 16—серіппе; 17—қ ысымды шектеуіш арналғ ан орын; 18— реттеуші шайбы; 19 —қ ысымды шектеуші клапан шаригі; 20, 21 — қ ысымды шектеуші клапан серіппесі; 22— золотник.

Тегеріштің айналуы кезінде сораптың сұ йық ты сору жазық тығ ынан бү рку жазық тығ ына ө теді. Қ айта жіберу клапанының негізгі бө лшегі артқ ы қ ақ пақ та 1 орналасқ ан гилза ө сінің бағ ытында қ озғ алатын золотник 22. Золотниктің орналасуы золотниктің қ арама – қ арсы қ апталындағ ы кү штердің ә р тү рлілігімен анық талады. Бұ л кү штердің біреуісін серіппеден тұ ындайды, ал екіншісі клапанның Ажазық тығ ындағ ы жұ мыстық сұ йық тың қ ысымынан туындайды. Бұ л жазық тық бү рку жазық тығ ымен Б тесігі арқ ылы жалғ анғ ан, осығ ан байланысты А жазық тығ ындағ ы қ ысым қ озғ алтқ ыштың иінді білігінің айналу жиілігімен ө згереді. Иінді біліктің айналу жиілігінің ұ лғ аюы кезінде А жазық тығ ындағ ы қ ысым жоғ арылайды жә не серіппе золотник 22 серіппе 16 кү шін жең е отырып серіппе жақ қ а орын ауыстырады. Осы кезде золотник ұ нтағ ы переходит за кромку гильза ұ нтағ ынан ө теді жә не Г тесігі арқ ылы қ ақ пақ тағ ы клапанның А жазық тығ ын сораптың сору жазық тығ ымен жалғ айтын саң лау пайда болады. Нә тижесінде сору жә не бү рку жазық тығ ы бір-бірімен сорап қ ақ пағ ындағ ы Б тесігі, А клапан жазық тығ ы, золотник саң лауы жә не Г тесігі арқ ылы байланысады. Бұ л қ озғ алтқ ыш айналу білігінің айналу жиілігіне қ арамастан гидроү деткіш жү йесіндегі сұ йық шығ ынын ө згеріссіз сақ тауғ а мү мкіндік береді. Қ ысымды шектеуші клапан сорап магистралындағ ы 8, 5...9 МПа кө п болғ ан кезде іске қ осылады. Сораптың қ арқ ынды магистралымен клапанның В жазық тығ ы жалғ анғ ан, ол ө з кезегінде гилза жазық тығ ымен 14 дренажды Е тесігі арқ ылы жә не А жазық тығ ымен калибрлі тесік Б арқ ылы байланысқ ан. Қ арқ ынды магистралдың қ ысымының ұ лғ аюы В жазық тығ ындағ ы жә не гилза жазық тығ ындағ ы 14 қ ысымның ұ лғ аюына ә келеді. Гилза жазық тығ ына қ ысымды золотник 22 қ апталындағ ы қ айта жіберу клапанының жабылу бағ ытында ә сер ететін кү штер тудырады. Бірақ та осы кү штер серіппені қ ысу арқ ылы щариктерді қ озғ ап қ ысымды шектеуші клапанды жабады. Ашылғ ан клапан гилза жазық тығ ындағ ы қ ысымды тө мендетеді, бұ л қ айта жіберу клапанының ашылуына жә не сораптағ ы қ арқ ынды магистралдағ ы қ ысымның қ ажетті мә нге дейін тө мендеуіне ә келеді. Осыдан кейін қ ысымды шектеуші клапан жабылады.

6.7 суретте гидроү деткіші бар рулдік басқ арудың сұ лбасы келтірілген. Рулдік доң ғ алақ тың бұ рылысы кезінде, мысалы оң ғ а, рулдік механизмнің сошкасы сағ ат тілінің бағ ытымен қ озғ алады жә не ү лестіргіш 8 золотнигін 9 берілген автомобил қ озғ алысына қ атысты артқ а жылжытады.

Сур.6.7. Гидроү деткіші бар рулдік басқ арудың сұ лбасы: 1—қ ұ юшы магистраль; 2—сорап; З—тартқ ыш; 8—ү лестіргіш; 9—золотник; 10-бү ркуші магистраль; 12— сошка; 13—рулдік доң ғ алақ; 14—рулдік механизм.

Нә тижесінде сұ йық сораптан 2 ү лестіргіш арқ ылы А жазық тығ ына беріледі жә не гидроцилиндр басқ арылатын доң ғ алақ ты 4 оң ғ а бұ ра бастайды. Осы кезде цилиндрдің Б жазық тығ ы қ ұ юшы магистралмен 1 жалғ анғ ан. Рулдік доң ғ алақ тың бұ рылысы тоқ тағ аннан кейін басқ арылатын доң ғ алақ тар жұ мыстық сұ йық тың қ ысымымен цилиндр поршені оң ғ а бұ рыла бастайды. Иінтіректің 5 немесе тартқ ыштың 3 ә серімен ү лестіргіш тұ рқ ы артқ а орын ауыстырады жә не ү деткіш цилиндрінің А жазық тығ ына ө тетін сұ йық жолын жабады. Басқ арылатын доң ғ алақ тардың бұ рылысы тоқ тайды.

Сур.6.8. ұ деткішті ү лестіру сұ лбасы: 1— ү лестіргіш; 2— гидроцилиндр; 3—рулдік механизм.

Басқ арылатын доң ғ алақ тардың бұ рылуы рулдік доң ғ алақ тың бұ рылысына сә йкес болады. Ү деткіштің кинематикалық ілесуі кері байланыс береді, сонда басқ арылатын доң ғ алақ тар ү лестіргіш тұ рқ ымен жалғ асады. Элементтердің ө зара орналасуына қ арай ү деткішті ү лестірудің 4 сұ лбасы болады (6.8 сур.).

Рулдік жетек. Ж етекке рулдік механизмнен басқ арылатын доң ғ алақ тарғ а кү ш беретін барлық бө лшектер жатады. Рулдік жетекті беріліс санымен жә не ПӘ К бағ алайды. Кинематикалық беріліс саны, басқ арылатын доң ғ алақ тың сошкаларының бұ рылысының элементарлы бұ рышының, цапфалардың элементарлы бұ рышының жартылай қ осындысының қ атынасына тең. Жетектің кү штік беріліс санын сошкадағ ы Мс моментіне, басқ арылатын доң ғ алақ тардағ ы бұ рылу цапфаларындағ ы моменттердің қ атынасына тең. Жетектің беріліс саны – иінтіректердің арқ алығ ының ү здікті ө згерулерінің қ атынасына тең. Жетектің симметриялық еместігіне байланысты олар автомобилдің оң ғ а жә не солғ а бұ рылысында ә р тү рлі болуы мү мкін. Осығ ан байланысты бұ рылу ү рдісі кезінде рулдік доң ғ алақ тағ ы кү ш ү здікті болады. Кү штік беріліс санының тношение кинетикалық қ а қ атынасы жетектің ПӘ К береді. Рулдік басқ арудың жалпы ПӘ К; =0.7…0.85. Басқ арылатын доң ғ алақ тардың дұ рыс кинематикалық бұ рылысын рулдік трапецияның парметрлерін дұ рыс таң даумен анық талады, ал жетектегі саң лаулардың жоқ тығ ын саң лауларды автоматты жоғ алту шарнирлерін пайдалану арқ ылы қ амтамассыз етеді.

Ә дебиеттер: 1.нег[347-410]; 2.нег.[207-278].

Бақ ылау сұ рақ тары:

1.рулдікбасқ ару қ андай бө ліктерден тұ рады? 2. Рулдік механизмдердің қ андай тү рлерін білесің? 3.Гидроү деткіштер дегеніміз не? Атқ аратын міндеті? 4.Автомобилдің кандай эксплуатациялық қ асиеттері рулдіқ басқ ару мен техникалық жағ дайымен байланысты?