Оқу процесін қйымдастыру формалары

Оқ у процесі ə рқ илы ұ йымдастырылуы мү мкін. Оның ұ йымдастырылу формалары да сан тү рлі: сабақ (дə стү рлі тү сінімде), дə рісбаян, семинар, конференция, зертхана-практикалық дə ріс, практикум, факультатив, оқ у саяхаты, курстық жоба, дипломдық жоба, ө ндірістік практика, ө зіндік ү й жұ мысы, кең ес, емтихан, сынақ, пə н ү йірмесі, шеберхана, студия, ғ ылыми қ оғ ам, олимпиада, конкурс жə не т.б.

Қ азіргі заманда еліміз мектептері тə жірибесінде оқ ушыларғ а келелі тə лім-тə рбие берудің бірден-бір формасы да, қ ұ ралы да– сабақ ө з маң ызын жойғ ан емес.

Сабақ – оқ у процесін ұ йымдастырудың ең тиімді формасы. Бұ л оқ у барысында педагог дə л белгіленген уақ ыт аралығ ында оқ ушылардың тұ рақ ты тобымен (сыныбымен) шə кірттерге игерілуі тиіс пə н негіздерін қ абылдауына тиімді жағ дайлар жасап, қ ажетті жұ мыс тү рлерін, қ ұ рал-жабдық тары мен ə дістерін қ олданып, танымдық жə не басқ а да іс-ə рекеттерді ұ йымдастырады, онымен бірге оқ ушыларды тə рбиелеп, олардың шығ армашыл қ абілеттері мен рухани кү штерінің кө зін ашып, жетілдіріп, дамыта тү седі.

Ə р сабақ негізгі бірліктерден қ ұ ралады.Олар – жаң а материалды тү сіндіру, бекіту, қ айталау, білім, ептілік, дағ дыларды тексеру. Бұ лардың ə рбірі мұ ғ алім мен оқ ушының қ андай да ө зіндік сипатына ие іс-ə рекетімен ұ штасады. Аталғ ан бірліктер сан қ илы байланысқ а тү сіп, сабақ қ ұ рылымының, оның кезең дері арасындағ ы кө птеген сан жə не сападағ ы кө рініс береді.

Сабақ қ ұ рылымы – бұ л белгілі бірізділікті жə не ө зара қ арым-қ атынасқ а келген дə ріс бірліктерінің байланыс тұ тастығ ы. Қ ұ рылым ə рқ ашан дидактикалық мақ сатқ а, оқ у материалының мазмұ нына, оқ ушылардың жас айырмашылық тары мен ұ жым сипатындағ ы сынып ерекшеліктеріне тə уелді. Сабақ қ ұ рылымының кө птү рлілігі сабақ типтерінің де сан алуандығ ына жол ашады.

Бү гінгі дидактикада сабақ типтерінің жалпылай қ абылданғ ан нақ ты классификациясы жоқ. Мұ ның басты себебі – сабақ та мұ ғ алім мен оқ ушы арасындағ ы ө зара байланысқ а тү сетін ық палдас іс-ə рекеттердің алдын ала болжамғ а келе бермейтін кү рделілігі мен кө п тараптылығ ында.

Бү гінгі дидактика сабақ типтерін олардың басты сипатына орай тө мендегіше топтастырады:

дидактикалық мақ саттарғ а байланысты сабақ типтері:

- жаң а білім материалын хабарлау; - білімді бекіту; - ептіліктер мен дағ дыларды қ алыптастырып, бекіту;

- қ орытындылау; - білім, ептілік жə не дағ дыларды тексеру (бақ ылау) сабағ ы.

Оқ у дə рістерін ө ткізу тə сілі бойынша сабақ типтері:

- оқ у саяхаттары; - кино-теле-сабақ тар; - ө зіндік жұ мыс сабақ тары жə не т.б.

Дə ріс бірліктерінің басымдылығ ын негізге алғ ан арнайы сабақ типтері:

- жаң а материалды игеру; - бекіту; - қ айталау; - білімді бақ ылау, тексеру.

Егер арнайы сабақ типтерінің мақ саттары мен жұ мыс тү рлері не олардың элементтері бір дə рісте тоғ ысатын болса, ондай сабақ ты аралас сабақ деп атау қ абылданғ ан.

Сабақ тан басқ а да, жоғ ары да айтылғ андай, оқ уды ұ йымдастырудың ə ртү рлі формасы баршылық. Солар арасында аса ерекше кө зге тү сетіні – дə рісбаян (лекция).

Дə рісбаян – оқ у процесінің ө зіндік анайы қ ұ рылымымен танылғ ан тə лім-тə рбие формасы. Дə рістің басынан ақ ырына дейін оқ ытушы жаң а оқ у материалын баяндап, ұ сынады, ал оқ ушылар сол материалды белсенділікпен қ абылдайды. Дə рісбаян оқ у ақ паратын ұ сынудың ең тиімді тə сіл жолы, себебі оқ у материалы қ исыны нақ тыланғ ан формада шоғ ырландырылып беріледі. Мұ ндай сабақ аяқ асты, суырып салмалық қ а мү мкіндік береді, осыдан дə ріс тың дармандардың белсенділік кө терің кілігіне дем беріп, сабақ қ а араласып отыруына қ олдау-қ уаттау кө рсетеді, сонымен бірге оқ у процесіне шығ армашыл сипат ендіріп, сабақ ақ паратына болғ ан қ ызығ ушылық ты арттырады.

Дидактикалық мақ саттарына жə не оқ у процесіндегі орнына байланысты дə рісбаян: кіріспе, айқ ындау (установочная), ағ ымдық, қ орытындылау жə не шолу- тү рлерімен ажыралады.