Бухгалтерлік есеп принциптері» пәні бойынша сұрақтар

Бухгалтерлік есеп принциптері» пә ні бойынша сұ рақ тар

Бота 1-5

Аржылық есеп 1» пә ні бойынша сұ рақ тар

Бота 27-30

. «Қ аржылық талдау» пә ні бойынша сұ рақ тар

Бота 19-22

Басқ ару есебі» пә ні бойынша сұ рақ тар

Бота 19-21

Аудит» пә ні бойынша сұ рақ тар

Бота 6-10

Бухгалтерлік есеп принциптері» пә ні бойынша сұ рақ тар

1. Қ азақ стандағ ы заң намалық бухгалтерлік есепті реттеу

2. Экономикалық ақ парат кө зі ретінде қ аржылық есептілік

3. Бухгалтерлік есеп тұ жырымдамасы мен принциптері

4. Бухгалтерлік есеп мә ні мен объектілері

5. Бухгалтерлік есепке алу ә дісінің элементтері

1. Қ азақ стандағ ы заң намалық бухгалтерлік есепті реттеу / Бухгалтерлік есептің методологиялық негіздері, ұ йымдастыру мен жү ргізу тә ртіп нормативті (ереже белгілейтін) қ ұ жаттар жү йесімен реттеледі. Бес дең гейлі жү йе бө лініп шығ ады: заң намалық; қ аржылық есептің халық аралық стандарттары (Қ ЕХС); қ ұ қ ық тық -нормативтік нұ сқ аулар; есеп саясаты мен кә сіпорынның (жұ мыс) қ ұ жаттары.

Нормативтіқ ұ жаттар жү йесінің бірінші заң намалық дең гейіне мына заң дар жатады

Қ Р азаматтық кодексі, 1 жә не 2 бө лімдер.

Қ Р-ның 1995 ж. 26 желтоқ сандағ ы 2732 «Бухгалтерлік есеп пен қ аржылық есеп беру туралы» Заң ы (ө згерістер мен толық тырумен);

3. КР-ның 2001 ж. 21 маусымдағ ы №209-11 бюджетке «Салық тар жә не басқ а міндетгі тө лемдер туралы» (Салық кодексі) кодексі (ө згерістер мен толық тырулармен). - Қ аржылық есеп берудің халық аралық стандарттары. Олар — бухгалтерлік есепті жү ргізу мен қ аржылық есеп жасаудың жалпы ережелері мен тә сілдері. Қ азіргі уақ ытта БҰ Ұ -дағ ы Халық аралық стандарттар жө ніндегі комитет 41 стандарт жасап шығ арды. Қ азақ стан 2003 ж. 1 қ антарынан бастап қ аржылып есеп жасау Қ ЕХС сай жү зеге («Бухгалтерлік есеп пен қ аржылық есеп беру туралы» заң ның 2-1 бабы). Ү шінші дең гей- ә дістемелік ұ сыныстар, қ ұ қ ық тық -нормативтік акт нұ с аулар, нұ сқ ауларды Қ Р Қ аржы министрлігі мен уә кілетті мемлекеттік органдар жасап шығ арады. Олар салалық ерекшеліктерге сә йкес есептік стандарттарды нақ тылайды. Мысалы, 2002 ж. 18 қ ыркү йектегі 438 шоттарының ү лгі жоспары жә не оны қ олдану жө ніндегі нұ сқ ау.

Нормативті қ ұ жаттарының тө ртінші дең гейі кә сіпорынның есеп саясаты мен қ ызмет қ ұ жаттары. Олар ұ йымның есеп жү ргізу ерекшеліктерін белгілейді. Маң ызды қ ұ жаттардың бірі болып кә сіпорынның есептік саясатын бекіту туралы бұ йрық саналады.

Есеп саясаты — бухгалтерлік есепті жү ргізу Қ азақ стан Республикасының заң намасының талаптарына сә йкес ұ йымның бухгалтер есепті жү ргізу мен қ аржылық есеп беруді жасау ү шін қ абылдағ ан принциптері, негіздер, шарттар, ережелер мен практика.

Есеп саясатын қ ұ райтындар:

1. Бухгалтерлік есептің ә дістемесі.

1.1.Объектілері негізгі қ ұ рал-жабдық тарғ а жә не шаруашылық керек-жарақ тарына жатқ ызу белгілері (критерийлері).

1.2.Негізгі қ ұ рал-жабдық тардың амортизациясын есептеу ә дістері.

Негізгі қ ұ рал-жабдық тарды есептеу мен қ аржыландыру тә ртібі.

1.4.Материалдық емес активтер бойынша амортизацияны есептеу тә ртібі.

1.5.Материалдық -ө ндірістік қ орлардың есептік топтарын жасау.

1.6.Материалдық қ ұ ндылық тарды дайындау, алу, бағ алау операцияларын шоттарда кө рсету ә дістері.

1.7.Ө ндіріс шығ ындарын топтастыру мен есептен шығ ару. Жанама шығ ындарды бө лу ә дісі. Болашақ кезең дер шығ ындарды ө теу мерзімі. Бітпеген ө ндірісті бағ апау. Ө німнің, жұ мыстың, кө рсетілген қ ызметтің ө зіндік қ ұ нын калькуляциялау тә сілі.

1.8.Ө нім шығ ару, жұ мыс кө рсететін қ ызметті есептеу ә дістері.

1.9.Ө німді (тауарды, жұ мысты, кө рсетілген қ ызмет) ө ткізуден тү скен кірісті тану.

1.10.Бағ алау резервтерін қ ұ ру тә ртібі.

1.11.Қ арыз бойынша процентті есепте кө рсету.

1.12.Бағ амдық айырманы есептеу тә сілі.

1.13.Резерв жасау.

1.14.Дивиденд есептеу.

2. Бухгалтерлік есепті жү різу техникасы.

2.1. Шоттардың жұ мыс жоспарын жасау.

2.2. Бухгалтерлік есеп тү рін таң дау.

2.3. Есеп ақ паратын ө ндеу технологиясы (қ олмен, автоматтандырылғ ан, компьютерлік).

2.4. Ө ндірістілік бақ ылау мен есептілікті ұ йымдастыру.

2.5. Мү лік пен міндеттемелерді тү гендеу жү ргізудің саны мен

мерзімін белгілеу.

3. Бухгалтерлік қ ызметті ұ йымдастыру.

3.1. Бас бухгалтердің қ ұ қ ық тары мен міндеттері.

3.2. Бухгалтерлік қ ызметтің басқ а бө лімшелер мен ө зара іс-

қ имылының тә ртібі.

3.3. Бухгалтерлік ақ апаратты ұ йымдық қ ұ ру.

3.4. Жеке есептік топтар, бө лімшелер мен қ ызметкерлердің

қ ұ рама мен бірге бағ ыныштылығ ы.

Есеп ақ параты қ ызметкерлерінің қ ызметтік нұ сқ ауларын ә зірлеу.

Кә сіпорынның есеп саясаты кә сіпорын басшысының бұ йрығ ымен кү нтізбелік жыл басталғ анғ а дейін ресімделуге тиіс. Жыл ішінде есеп саясатында ө згерістер болмайды. Республиканың Заң намалар мен бухгалтерлік есепті реттеудің нормативті реттеуінде ө згерістер болғ ан жағ дайда, меншік иелері ауысып немесе қ айта қ ұ рылғ анда есеп саясатына ө згерістер енгізілуі мү мкін. Оларды есепті жыл басталғ анғ а дейін басшының бұ йырығ ымен ресімделеуі жә не кейінгі жылдың 1 қ аң тарына дейін қ олданылады. Қ азіргі жағ дайларда бухгалтерлік есепті реттеу тек негізгі нормативті ұ йғ арыммен ғ ана атқ арылады. Есеп жү ргізудің жалпы ережелері орталық танып, белгіленеді; оларды нақ тылау мен орындау тетігі ә рбір кә сіпорында жасалады жә не есеп саясатында кө рсетіледі. Осылайша бү гінде Қ азақ стан Республикасында бухгалтерлік басқ ару есебі дамуына кейбір кедергілер кездесіп отырғ ан жоқ. Бірақ жинақ талғ ан тә жірибе мен дә стү рді ескере отырып, оның кә сіпорындарда қ алыптасуы мен дамуына объективті алғ ы шарттар пісіп-жетілді

2. Экономикалық ақ парат кө зі ретінде қ аржылық есептілік / Кез-келген басқ ару жү йесі ақ параттық қ амтамасыздық тың сә йкесті жү йесін қ ажет етеді. Ақ паратты жинақ тау, ө ң деу, жалпылаудың ең негізгі механизмі бухгалтерлік есеп болып табылады.

Шаруашылық тың қ азіргі жағ дайына кә сіпорының кү рделі экономикалық механизмімен дер кезінде жә не шынайы экономикалық ақ паратты нақ ты тү рде беретін бухгалтерлік есеп жү йесінсіз мү мкін емес.

Шаруашылық қ ызметті жү ргізгені туралы бастапқ ы берілгендер бухгалтерлік есепте қ аржылық ресурстардың жекелеген тү рлері, олардың қ айнар кө здері немесе пайда болғ ан міндеттемелердің жағ дайы туралы кө птеген ақ пататтық кө рсеткіштерді қ алыптастырады.

Бухгалтерлік есепте жү ргізілген жекеленген фактілер туралы берілгендерді кә сіпорынның шаруашылық қ ызметі туралы жә не оның нә тижесі жайлы ақ паратқ а жү йелендіреді.

Экономикалық ақ парат жү йесіндегі басқ ару функциясына байланысты нормативті, жоспарлы, есептік жә не талданатын ақ парат болып бө лінеді.

Ә рбір шаруашылық операция - бұ л орындалатын орны, уақ ыты жә не басталуы мен аяқ талуы нақ ты белгіленетін процес. Экономикалық ақ параттар кө зі ретіндегі қ аржылық есептілік жә не оны пайдаланушылар жіктемесі.

Қ аржылық есептілік – бұ л дара кә сіпкердің немесе ұ йымның қ аржылық жағ дайы, қ ызметінің нә тижелері жә не қ аржылық жағ дайындағ ы ө згерістер туралы ақ паратты білдіреді.

Мемлекеттік мекемелердің қ аржылық есептілігін қ оспағ анда, қ аржылық есептілік мыналарды қ амтиды:

1) бухгалтерлік баланс;

2) пайда мен зияндар туралы есеп;

3) ақ ша қ аражатының қ озғ алысы туралы есеп;

4) капиталдағ ы ө згерістер туралы есеп;

5) тү сіндірме жазба.

3. Бухгалтерлік есеп тұ жырымдамасы мен принциптері / Кез келген ғ ылымның, соның ішінде бухгалтерлік есептің принципінің болуы заң дылық. Латын тілінен аударғ андағ ы принцип сө зі мағ ынасы жағ ынан-бастамасы, негізі деген тү сінікті білдіреді. Қ аржылық есеп беру тұ жырымдамасы (концепциясы) шаруашылық ү дерістері барысында шешім қ абылдау ү шін бухгалтерлік ақ параттық мә ліметтердің қ ажеттілігін анық тайды. Жалпы оқ улық тар мен оқ у қ ұ ралдарын оқ и отырып бухгалтерлік есептің жиырмадан астам принципін кездестіруге болады. Авторлар ө з ең бегі барысында оларды кей кездері белгілі бір ұ қ састық тарына қ арай біріктіріп отырады. Қ азақ стан Республикасының бухгалтерлік есеп стандарттарында бухгалтерлік есептің мына тө мендегідей принциптері анық талғ ан:

— есептеу;

— ү здіксіз (ұ дайы);

— тү сініктілік;

— мә нділік;

— маң ыздылық;

— сенімділік;

— ә ділетті ә рі тура кө рсету;

— бейтараптық;

— сақ тық;

— толық тылық;

— салыстырмалық;

— дә йектілік.

Тү сініктілік, маң ыздылық, сенімділік жә не салыстырмалық деп аталатын тө рт принцип-бухгалтерлік есептегі ақ параттық мә ліметтерінің негізгі, сонымен қ атар сапалы мінездемесі болып табылады.

Тү сініктілік принципі

Бухгалтерлік есептің ақ параттық мә ліметтері оны пайдаланушыларғ а шешім қ абылдауы барысында тү сінікті болу керектігімен тү сіндіріледі. Ол ү шін бұ л мә ліметтерді пайдаланушылар бухгалтерлік есеп жайында белгілі бір дә режеде білімді болулары қ ажет. Дегенмен де тү сініктілік принципі ақ параттық мә ліметтерді жә й қ арапайым адамдардың, кә сіпқ ой емес тұ лғ алардың пайдалануы ү шін сапасын тө мендету деген тү сінікке сай емес. Сонымен қ атар осы мақ сат ү шін оны қ аржылық есептен алып тастауғ а болмайды. Ақ паратты пайдаланушы тұ лғ алар бұ л мә ліметтерді тү сіну ү шін алдын ала кең ес алулары қ ажет.

Маң ыздылық принципі

Бухгалтерлік ақ параттық мә ліметтердің, қ аржылық есептің сыртқ ы пайдаланушыларғ а олардың шешім қ абылдауы ү шін қ ажет болуы мен тү сіндіріледі. Олар негізінен бухгалтерлік есеп мә ліметтерін келесідей мақ саттарғ а пайдаланады:

— алдағ ы уақ ыттағ ы экономикалық жағ дайды болжау ү шін;

— бұ рын жасалынғ ан болжамдардың барысында алынғ ан нә тиженің дұ рыстығ ын анық тау ү шін.

Бухгалтерлік ақ параттық мә ліметтердің маң ыздылық дең гейін ө лшеу ү шін ү ш тү рлі сапалық аспектілер қ олданылады.

1) Уақ ытылы. Бухгалтерлік ақ параттық мә ліметтер ө з пайдаланушыларына керекті уақ ытында жеткізіліп отырылуы қ ажет. Бұ л мә ліметтің жеткізілу уақ ытының кешіктірілуі оның маң ыздылық дең гейін тө мендетеді.

2) Болжамның қ ұ ндылығ ы. Ө ткен немесе қ азіргі кездегі жасалынғ ан болжаулардың нә тижесінде алынғ ан бухгалтерлік ақ параттық мә ліметтер пайдаланушыларғ а тиімді болуы қ ажет.

3) Кері байланыс. Ө ткен уақ ытта жасалынғ ан болжамдар немесе оларғ а енгізілген ө згерістер пайдаланушыларғ а тиімді, оң ә сер етуі қ ажет.

Сенімділік принципі

Берілген ақ параттық мә ліметтерде қ ате болмаса, сондай-ақ пайдаланушылар оғ ан сенімді болса, онда бұ л сенімді ақ парат болып табылады.

Салыстырмалық принципі

Қ андай да бір кезең нің бухгалтерлік есеп мә ліметтері (қ аржылық есебі) ө ткен уақ ыттардағ ы мә ліметтермен салыстырылып кө рсетілген кезде ғ ана оның пайдалылығ ымен мазмұ ндылығ ы арта тү седі.

Сақ тық принципі

Бухгалтерлік есептің ақ параттық мә ліметтерінде жазылатын цифрлар кә сіпорынның экономикалық жағ дайын суреттейді (бейнелейді) жә не пайдаланушылар осы мә лімет арқ ылы тү рлі шешім қ абылдайды. Сондық тан да ә рбір ә ріптің жә не цифрдың дұ рыс жазылуы ү шін сақ болу қ ажет.

Есептеу принципі

Кә сіпорындағ ы кез келген операциялар (кірістер, шығ ыстар) есептеліп отырылуы қ ажет.

Ү здіксіз принципі

Ұ йымның қ ызметі ү здіксіз жалғ аса береді деп болжам жасалынады.

Мә нділік принципі

Ұ йымның бухгалтерлік есеп ақ параттары пайдаланушылардың қ ажеттілігін қ анағ аттандыруы қ ажет. Сондай-ақ пайдаланушылардың кә сіпорын жұ мысына (қ ызметіне) бағ а беруіне кө мек тесуі керек.

Бейтараптық принципі

Ақ парат сенімді болуы ү шін алдын ала бір шешімді қ абылдауы арналмағ ан болуы керек. Егер ақ парат ө зінің іріктеліп дайындалуымен немесе ұ сынылуымен белгілі бір шешім қ абылдауғ а немесе ойды қ орытындылауғ а жету мақ сатымен қ алыптастыруғ а ә сер ететін болса ондай ақ параттар бейтарап болмайды. Алдын ала дайындалғ ан ақ параттық мә ліметтер болмағ ан жағ дайда, негізделмеген, бір қ орытындығ а келтірілмеген ойды пайдалану бейтараптық қ а сә йкес келеді.

Ә ділетті ә рі тура кө рсету принципі

Кә сіпорынның қ аржылық қ орытынды есебі осы мә ліметтерді пайдаланушыларды қ аржы жағ дайы жә не ақ ша қ аражаттарының қ озғ алысы туралы нақ ты ә рі ә ділетті ақ параттармен қ амтамасыз етуі қ ажет.

Толық тылық принципі

Ұ йымның қ аржылық қ орытынды есебіндегі ақ параттық мә ліметтер сенімді болуы ү шін толық болуды қ ажет етеді жә не шық қ ан шығ ынғ а қ арай олар мә нді болуы қ ажет. Мә ліметтің толық болмауы оны теріс немесе жалғ ан етеді. Сондық тан да ол сенімсіз жә не маң ызсыз болады.

Дә йектілік принципі

Кә сіпорын ө зінің қ ызметі барысында таң дап алғ ан есеп жү ргізу саясатын есепті кезең ін басынан соң ына дейін дә йекті тү рде қ олдануы қ ажет.

Есеп қ исап жұ мысының мақ саты ү кіметіміздің экономикалық саясатымен анық талады. Ә рбір қ оғ амның экономикалық теориясында анық талғ ан негізгі заң ына сә йкес шешіледі. Яғ ни, қ оғ амның бір қ алыпты жоспармен дамуы, есеп – қ исап кө рсеткіші болмаса іске асуы мү мкін емес. Себебі мемлекеттік даму бағ ыты есеп-қ исап мә ліметінің кө рсеткіштерін негізге ала отырып жасалады. Онымен қ атар мү мкіншілігін немесе орындалмау себебін экономикалық талдау арқ ылы анық тап отыратын да бухгалтерлік есеп. Осы орайда, бухгалтерлік есептің алдына мынадай нақ ты міндеттер қ ойылады.

Бухгалтерлік есептің басты міндеті – кә сіпорынның шаруашылық жоспарының орындалуын бақ ылау. Бұ л мақ саттың орындалуы есеп – қ исап жұ мысының кө рсеткіштерімен дә лелденеді. Себебі, барлық кә сіпорын шаруашылығ ының нә тижесін есеп-қ исап алады. Яғ ни, ол кө рсеткіштер жоспардың орындалуы барысын кө рсетеді.

Осы орайда, бухгалтерлік есеп кө рсеткіштерінің, жоспарлау кө рсеткіштермен салыстырып, оның орындалу дә режесін анық тайды. Бұ л мә ліметтер кә сіпорын жұ мысына басшылық ету ү шін ө те қ ажет.

Бухгалтерлік есептің міндеттерінің бірі мемлекеттік, қ оғ амдық жә не жекеменшіктің тү гелдігін қ орғ ау. Есеп-қ исап жұ мысында, мемлекет меншігі – ол халқ ымыздың қ азынасы.

Оның молшылығ ы – еліміздің экономикалық қ уатының дең гейін, ә рбір кә сіпорын шаруашылық тарын игеру мү мкіншіліктерінің шамасын кө рсетеді.

Мемлекет меншігінің ішінде белгілі орын алатындары- ө ндіріс қ оры, ө ндіріс қ ұ рал-жабдық тары, ақ ша қ аражаттары, тұ тыну тауарлары. Осы кө рсетілген мемлекет меншіктерінің тү гелдігін қ орғ ауда бухгалтерлік есептің орны ө те жоғ ары. Осы орайда, айта кететін бір жағ дай материалдық жауапкершілік есебін тиянақ ты бір жү йеде жү ргізу ерекше орын алады. Себебі материалдық жауапты адаммен (мекемемен) есеп-қ исап уақ ытылы жү ргізілмесе ол жағ дай есеп-қ исап жұ мысының барлық нә тижесін жоқ қ а шығ арады.

Бухгалтерлік есептің тағ ы бір міндеті – кә сіпорындар экономикасын, шаруашылық есептің тү бегейлі нә тижесі кө рсету.

Тү бегейлі қ айта қ ұ ру кезінде барлық кә сіпорындар толық шаруашылық есеппен ө зін- ө зі қ аржыландыруғ а кө шуге тиісті. Шаруашылық есеп жоспарлар шаруашылық ты жү ргізу ә дісі ретінде ө ндіріс тиімділігін арттыру ү шін мейлінше қ олайлы жағ дайлар жасайтын принциптерге негізделген.

Негізгі принциптер мыналар:

1) қ ажетті ресурстарды кә сіпорынғ а немесе бірлестіктерге жарғ ылық устав арқ ылы анық тау;

2) шаруашылық дербестік;

3) ө ндіріске жұ мсалғ ан шығ ындарды оның нә тижелерімен ақ шалай тү рінде жалғ астыру;

4) ө з шығ ынын ө зі ө теу жә не рентабельділік;

5) ө ндірістің дамуына жұ мысшылар ұ жымын материалдық жағ ынан мү дделі ету, экономикалық ынталандыру;

6) шаруашылық қ ызметіне ақ шалай ө лшем арқ ылы бағ алау жасау.

Осы айтылғ ан шаруашылық есеп принциптерін негізге ала отырып, ә рбір кә сіпорын-мақ саты мен міндеттері жарғ ы арқ ылы белгіленген дербес шаруашылық орны бола алады. Оның ө з жоспары, тиянақ ты балансы жә не мемлекеттік банктерде ө зінің есеп айырысу счеттары болады.

Қ орыта келген де бухгалтерлік есептің шаруашылық есепті нығ айту нә тижесін кө терудегі кә сіпорындарда негізгі қ орды пайдалану, айналмалы қ орлардың тиімділігі, ө ндіріс ө німін уақ ытылы, тиімді бө лініп сатылуын тиянақ ты есепке алу арқ ылы орындалады.

Бухгалтерлік есеп заң ына сә йкес, бухгалтерлік аудит стандарттар талабына қ арай ү йлестіру қ ажет.

Қ азақ стан Республикасында 1995 жылы 26 қ аң тар айында №2732 Президентіміздің Указы бойынша “Бухгалтерлік есеп” туралы заң ына сә йкес, (1 қ аң тар) 1997 жылдан бастап заң ретінде іске қ осылғ ан “Бухгалтерлік счеттардың бас жоспары” бойынша еліміздегі бухгалтерлік есептің міндеттері анық талғ ан.

Олар:

1) кә сіпорындарды, заң тұ лғ аларын, барлық субьектілерді тағ ы басқ а жеке субьект шаруашылығ ы туралы анық, толық мә ліметтер мен қ амтамасыз ету;

2) мемлекетіміздің тексеруші, бақ ылаушы мекемелерінің субьекті шаруашылығ ында заң дылық ты кә сіпкерлігін бақ ылау ү шін қ ажет информациямен қ амтамасыз ету.

Қ орытынды

Қ азақ стан Республикасының бухгалтерлік есебі бухгалтерлік есеп Стандарттарында жә не субъектілердің қ аржылық -шаруашылық қ ызметіндегі бухгалтерлік есеп шоттарының Бас есеп жоспарында бекітілген жалпы қ ағ идалары мен ережелерінің негізінде қ ұ рылады жә не ол бү кіл алынғ ан ақ параттарды пайдаланушылардың талабына, қ ызметтің қ ұ рылымына, ұ йымның нысанына, айрық ша ерекшелігіне есептің сә йкес келуін қ амтамасыз етеді. Шаруашылық жү ргізудің қ азіргі жағ дайында шаруашылық жү ргізуші субъектілердің кү рделі экономикалық тетігін нақ ты, жақ сы жолғ а қ оймайынша, сондай-ақ толық, сенімді ақ паратсыз басқ ару жү йесін іс жү зінде жү зеге асыру мү мкін емес.

Экономиканың барлық саласындағ ы кә сіпорындардың иелері мен ең бек ұ жымдары шикізат пен материалдарды ұ қ ыпты жұ мсауғ а, ө ндіріс қ алдық тарын азайтуғ а, ысырапты жоюғ а, бә секеге жарамды ө німдерді ө ндіруге, оның сапасын кө теруге, ө зіндік қ ұ нын тө мендетуге, кә сіпорынның материалдық қ ұ ндылық тарын, ақ ша қ аражаттарын жә не басқ а да ресурстарын заң сыз жә не тиімсіз жұ мсауғ а жә не тонауғ а қ арсы кү ресте бухгалтерлік есептің маң ызы мен мә нін айрық ша бағ аламауғ а болмайды.

Айтып ө ткендей салық міндеттемесі мемлекет алдындағ ы ә рбір салық тө леушінің міндеттемесі болып табылады жә не ол салық заң ына сә йкес жү ргізіледі. Салық кодексі республикалық жә не жергілікті бюджетке тү сетін салық тарды, алымдар мен салымдарды жә не баска да міндетті тө лемдерді білгілейтін, Қ азақ стан Республикасы зандарымен реттелетін кеден баж салығ ы, алымы мен тө лемдері мә селерін коспағ анда, Қ азақ стан Республикасындағ ы барлық салық тық қ атынастарды реттейтін бірден-бір заң ды кұ жаты болып табылады. Салық кодексі салық тардың толық тізімін, оларды есептеу тә ртібін, салық салу объектілерін, салық тың негізгі тү рлері бойынша тө леушілерін анық тайды.

Есепке алынғ ан ақ параттардың кө мегімен шаруашылық жү ргізуші субъектілердің есебін жә не олардың қ ұ рылымдық бө лімшелердің қ ызметін жедел басқ ару ү шін, экономикалық болжамдар мен ағ ымдық жоспарлар жасау ү шін, сө йтіп, мемлекеттік бюджеттің, ел экономикасының даму заң дылық тарын зерделеу жә не зерттеу мү мкіндіктері пайда болады.

4. Бухгалтерлік есеп мә ні мен объектілері / Бухгалтерлік есеп — кә сіпорынның қ ызметі туралы расталғ ан деректер алу мақ сатымен оның қ аржы-шаруашылық қ ызметін бақ ылау, қ орытындылау жә не бейнелеу ә дістемесі мен жү йесі; кә сіпорынның ресурстарын жә не қ аржы-шаруашылық қ ызметінің нә тижелерін есептеу жү йесі. Ол қ абылданғ ан ережелер бойынша қ ұ жаттардың белгіленген нысандарын пайдалана отырып жү ргізіледі. Бухгалтерлік есеп-қ исаптың зерттеу объектілері — ақ шалай нысанда тұ лғ аланғ ан шаруашылық қ ұ рал-жабдығ ы, олардың ө ндіріс, орналасу, айналыс барысындағ ы қ озғ алысы, сондай-ақ олардың қ ұ ралу жә не пайдаланылу кө здері Бухгалтерлік есеп кә сіпорынның қ ызметін бейнеледі. Субъектінің меншігі, шаруашылық қ ұ ралдарының жә не оның ө ндіріс процесіндегі кө здерінің қ озғ алысы бухгалтерлік есептің мә ні болып табылады. Жекелеген қ ұ рамдас бө ліктері бухгалтерлік есептің объектілері деп аталады. Бухгалтерлік есептің объектілеріне мына процестер жатады:

Қ амтамасыз ету (дайындау), кә сіпорын алғ ан шикізат, материалдар, отын жә не басқ а материалдық қ орлар, сонымен қ атар мұ ндайда жабдық таушыларымен, транспортық ұ йымдармен арада туындағ ан қ арым – қ атынастар бухгалтерлік есептің объектілері болып саналады:

Ө ндірістік, мұ нда ө нім дайындауда пайдаланылатын ө ндіріс қ ұ ралдары, оларғ а байланысты шығ ындар бухгалтерлік объектілері болады. Объектілер бухгалтерлік есепте жалақ ы, амортизация есептеу, ең бек қ ұ ралдарын есептеп шығ ару мен ө німнің ө зіндік қ ұ нын анық тау жолдарымен бейнеленуі:

Ө ткізу, мұ нда сатуғ а арналғ ан ө ндіріс ө німдері, ө ткізу жө ніндегі шығ ындар (буып –тү ю, орау, іріктеу тасмалдау):

субъектінің сатылғ ан тауар, орындалғ ан жұ мыс, кө рсетілген қ ызмет кү шін алғ ан ақ шалай тү сімі есептелінеді.

Қ олда бар қ ұ ралдарды ұ тымды пайдалану, олардың сақ талуын бақ ылауды дұ рыс ү йымдастыру жіктеу қ ажеттілігіне байланысты болады.

Кә сіпорынның шаруашылық қ ұ ралдары қ ұ рамы (тү рлері), орналасуы, пайда болу кө зі мен кө здеген мақ саты бойынша жіктеледі.