Көп қабатты кен орындарды игеру. 1 страница

Бө лек қ абаттарды реттілік бегілері бойынша бұ рғ ылаудың игерілуіне кен орындарды ө ң деу жү йесі келісідей белгіленуі мү мкін.

“Жоғ арыдан тө мен’’ө ң деу жү йесі.Бұ л жү йе негізінен тө мен орналасқ ан аудандар жоғ ары орналасқ ан аудандардың негізделуінен кейін игерілуге енгізіледі.Бұ л жү йекен орынның толық ө ндірістік бағ алану жә не геологиялық зерттелуі созылуынан рационалды болып есептелмейді.Белгі бұ рғ ылаудың игеру кө лемі (обсадные) қ ұ бырлар металының шығ ынына сә йкес кө бейеді.Жер қ ойнауын қ орғ ау ережесінің бұ зылу қ ауіпсіздігі кө бейеді.

“Тө меннен жоғ ары”ө ң деу жү йесі.Берілген жү йе алдымен жоғ ары дебитті горизонттардың (қ абаттардың)ең тө менгісінен бастап бұ рғ ылануына негізделген.Ө ң деу басталатын горизонт, тіректі деп аталады.Тіректі горизонт бұ рғ ыланғ аннан кейін ғ ана кен орынның жоғ ары орналасқ ан қ абаттары барлау мен ө ң деуге енгізіледі.Бұ л жү йенің негізгі мү мкіндіктері келісідей.

1.Бұ рғ ылаудың игерілу кө лемінін азайуы.

2.Мұ най кен орынның негізделу қ арқ ынының белгі жоғ арлауы.

3.Жер қ ойнауын қ орғ ау ережелерінің бұ зылу қ ауіпсіздігінің тө мендеуі.

Бұ л жү йенің кемшілігі болып ө ндірістік қ иманың жоғ ары интервалдарының негізделуінің тоқ тап қ алуы.

Ө ң деудің аралас жү йесі. Ә детте кө п қ абатты кен орындардарды ө ң деу кезінде қ олданылады.Қ имасында қ абаттардың кө п дебитті қ уатты созылымы бойынша 2-3 ұ стамды қ абаты бар, ал осы қ абаттардың арасында аз қ алың дық ты ұ стамды коллекторлармен кө рсетілген бұ далар ұ ң ғ ымалардың ө зіндік торлармен ө ң деу тиімділігімен шоғ ырланғ ан.Ө ң деудің ішкі этажында игеру ауданы “тө меннен жоғ ары” қ арай жү йесі бойынша ө нделеді, ал ө ң деу этаждардың ө здері “жоғ арыдан тө мен”жә не”тө меннен жоғ ары”қ арай жү йесі бойынша игеріледі.Бұ л жү йе кен орындарды ө ң деуге қ имасының барлық негізгі ө німді интервалын тез негіздеп енгізеді жә не геолого-ө ндірістік бақ ылауды тиімді жү зеге асырады.

Бө лек мұ най нысанын ө ң деу жү йесі.Бө лек нысанын ө ң деу жү йесі игеру жә не айдау ұ ң ғ ымаларын орналасуын, олардың бұ рғ ылау реттілігін жә не қ арқ ынын, қ абатқ а ә сер ету ә дісімен анық талады. Ұ ң ғ ымаларды орналастыруда торлардың пішінін жә не ұ ң ғ ымалардың арасындағ ы арақ ашық тығ ын тү сіну керек(тордың тығ ыздығ ы).Қ абатқ а ә сер ету ә дісі агенттердің қ абатқ а айдалуымен мінезделіп анық талады.(Су, газ, бу жә не т.б.айдау).

Ұ ң ғ ымаларды орналастыру.Тор пішіні.Мұ най нысаналарын бұ рғ ылау кезінде ұ ң ғ ымалар бірқ алыпты жә не бірқ алыпсыз торлармен бұ рғ ыланады.Бірқ алыпты торлар ү шбұ рышты жә не тө ртбұ рышты болады.ТМД-да ү шбұ рышты тор қ абылданғ ан, осылайша онда қ абат бірқ алыпты соғ ылып жә не еріген газ режимі кезінде тө ртбұ рышты тормен қ абаттан мұ найды пайдалану коэффициенті ө ң деу шартынан жоғ ары.Ұ ң ғ ымалар арасындағ ы арақ ашық тық 110-400 метр аралығ ында ө згереді.Ұ сақ ұ ң ғ ымалар арасындағ ы арақ ашық тық 110-120 метр, ал терең ұ ң ғ ымаларда 150-400 метр аралығ ы алынады.

Игеру нысандарының геолого-кә сіптік мінездемесі кейде бірқ алыпты торды бұ зуғ а ә келіп соқ тырады.Осылайша қ абат қ алың дығ ы бірден тү скен кезде бө лек ұ ң ғ ымалардың арасындағ ы арақ ашық тық тү скенде осы арақ ашық тарды азайтамыз.Ұ ң ғ ымалардың бірқ алыпсыз торлары кезінде шоғ ырдың шекарасымен қ атар орналасады (батарея тә різді).Осы кезде ұ ң ғ ымалар арасындағ ы арақ ашық тық қ атарлар арасындағ ы арақ ашық тық қ а тең емес.Ә детте қ атар арасындағ ы арақ ашық тық қ атардағ ы ұ ң ғ ымалар арасындағ ы арақ ашық тық тан кө п.Ұ ң ғ ымалар арасындағ ы арақ ашық тық -ұ ң ғ ымалардың тор тығ ыздығ ын алғ ашқ ы мұ най қ анық қ ан ауданғ а қ атысты игеру ұ ң ғ ымаларының жобалау санымен анық талады.Ұ ң ғ ымалардың орналасу тығ ыздығ ы белгілі уақ ытқ а сә йкес бұ рғ ыланғ ан игеру ұ ң ғ ымаларының фактылы санымен анық талады.Ұ ң ғ ымаларды игеруге қ атармен енгізу ө ң деу жү йесінің жорғ алаушы жә не қ оюлатушы бө леді.Ө ң деудің қ оюлатушы жү йесі деп алғ ашқ ы ұ ң ғ ымаларды шоғ ырдың барлық аудан бойымен кесілген тор бойынша бұ рғ ылайды; екінші қ атардағ ы ұ ң ғ ымаларды осылардың арасына реттейді, ү шінші қ атардағ ы ұ ң ғ ымаларды бұ рын бұ рғ ыланғ ан ұ ң ғ ымаларды жә не т.б.ара-арасына салуды айтамыз.Қ оюлатушы жү йенің кемшілігі ө німсіз ұ ң ғ ымалардың саны кө бейіп, бірақ осы кезде кен орынды уақ ыты азаяды.

Ө ң деудің жорғ алаушты жү йесі деп жобалау тығ ыздығ ымен, қ атардағ ы ұ ң ғ ымалардың шекті ара-қ ашық тығ ымен, қ атарғ а реттелуімен ұ ң ғ ымаларды салуды айтамыз.

Ұ ң ғ ымалардың бір қ атарын оғ ан параллель қ атарғ а біріншіден минималды арақ ашық тық тан орналастырады; екінші қ атарды бұ рғ ылаудан кейін ү шіншіні жә не т.б.қ абат ұ ң ғ ымалармен жабылғ анша орналастырады.

Бұ л жү йенің негізгі қ асиеті болып ө німсіз ұ ң ғ ымалар саны азайып, бірақ осы кезде кен орынның игеру уақ ыты кө бейеуінде, ө ң деудің жорғ алаушы жү йесі ү лкен мұ найлы аудандарды нысандары ү шін қ олданылады.(Батыс Сібір, Самотиор кен орны).

Негізгі ә дебиеттер: 1[191-247], 7[63-84],

қ осымша ә дебиеттер 13[35-4]

Бақ ылау сұ рақ тары:

1.Игеру жү йесі дегеніміз не?

2.Кө п қ абатты кен орынды игеру дегеніміз не?

3.Қ осымша нысанды игеру дегеніміз не?

4.Ө ң деудің жиіленген жү йесі дегеніміз не?

7.Дә ріс тақ ырыбы: Қ абатқ а ә сер ету ә дістері.Су айдау жә не газ айдау.

Қ абатқ а ә сер ету ә дістері қ абаттық қ ысымды ұ стау ү шін жә не жер қ ойнауынан мұ най, газ жә не конденсат алудың физико-химиялық жағ дайын жақ сарту ү шін қ абатқ а ә ртү рлі қ оспалар айдау арқ ылы жү зеге асады.Қ абатқ а ә сер етудің негізгі ә дісі - ол игеріліп жатқ ан қ абаттарды суландырып оғ ан газ айдау болып саналады.

Су айдау алғ аш рет ХХ ғ. 40 жылдардың аяғ ында Ресейде Тұ ймазын кенорнында жобаланып жү зеге асты. АҚ Ш-та ХХ ғ. 40 жылдардың басын дейін 30 ж Ист-Тексас кенорнында игеріле бастады. Қ абаттық су кенорын территориясын жә не кө рші жатқ ан аудандарды ластсғ андық тан кенорын иегеріне оны бір жақ қ а жою жолдарын іздеді.Суланган ұ ң ғ ыма арқ ылы суды қ абатқ а айдау кө ршілес ұ ң ғ ымылардағ ы қ абаттық қ ысым мен ө німділігінің жоғ арла-уына ә кеп соқ ты.Осылай кенеттен қ абаттық қ ысымды ұ стап тұ ру ә дісі ойланып табылды.

1943-1944 ж. суландыру Оң тү стік Ембі мен Апшерон тү бегінде біткен обектілерден мұ най алудың екінші ә дісі болып қ олданылды.Мұ найлық тың ішкі контурына байланысты су айдауұ ң ғ ымалары орналасу жағ ынан сырт-контурлы, конлур бойымен, ішкі контурлы суландыру болып бө лінеді.

І.Сыртконтурлы суландыру келесі геологиялық -ө неркә сіптік ерекшеліктері бар бъектілерді игеруге арналган: а)шоғ ырдың ені 4-5км болуы керек; б)шоғ ырдың қ ұ рылымы біркелкі; в)ө німді қ абаттардың кол-лекторлық жә не фильтрациялық қ асиеттері жоғ ары болуы керек; г)қ абаттық жағ дайдағ ы мұ найдың тұ тқ ырлығ ы шамалы болуы; д)фациалдық орынбасу болмауы керек; е)тектоникалық бұ зылыстар болмауы керек; ж)шоғ ырдың мұ найлы боліктері мен сыртқ ы контурымен гидрогеологиялық байланыс болуы керек.

Игеру ұ ң ғ ымаларды мұ найдың сырт контуры бойымен қ атар параллель орналастыру керек.Бұ ндай қ атарлар саны тақ болуы керек.Ол мұ найды жинау қ атары бойынша шоғ ырдың орталық бө лігінен алу ү шін қ амтамыз етеді.Су айдау ұ ң ғ ымаларын мұ найлық тың сырт контурынан минималды қ ашық тық та орналастырады.Ол қ ашық тық ұ ң ғ ымалар арасының жартысына тең болуы керек.(сур 2)

ІІ.Контур бойымен суландыру сыртконтурлы суландыруғ а ұ қ сас келеді бірақ, бұ л жағ дайда ә ртү рлі экрандардың тү зілу жағ дайынан гидродинами-калық байланыс ә лсізденеді.Игеру ұ ң ғ ымаларын сырт контурлы сияқ ты мұ найлы контурғ а параллель орналастырады.Су айдау ұ ң ғ ымаларын мұ найлық тың сыртқ ы коннтурынан минимальды қ ашық тық тық та жә не шоғ ырдың мұ найлы аумағ ында жобалайды.

ІІІ.Іш контурлы суландыру

1.Осьтік суландыру игеру объектілердің аумағ ында қ олданылады, бұ л қ олдану келесі геолого-ө неркә сіптік ерекшеліктермен ерекщеленеді: а)игеру объектілердің ені 4-5км; б)қ абаттың фильтрациялық қ асиеті тө мен болуы керек; в)дө ң ес бө ліктен шет аймақ қ а дейінгі коллекторлық қ асиеттері тө мен-деу; г)мұ найдың тұ тқ ырлығ ы тө мен болуы керек.

Егер де гидродинамикадық байланыс жақ сы болса, осьтік суландыру сырт контурлы комплексімен қ олданады.(сур 2)

Осьтік сулануда су айдау ұ ң ғ ымаларын қ ұ рылымның осі бойымен орна-ластырады, ал игеру ұ ң ғ ымаларын қ иятын қ атар мен мұ найлық тың сырт контурына параллель орналастырады.Су айдау сызығ ымен 1-ші игеру қ атары мен пайдалану ұ ң ғ ымалар арасы алынады.Геологиялық біркелікіліксіз жә не жылжымалық мә ліметтері ү лкен болса онда объектілергеосы аралық ты 1, 2-1, 5 ү лкейтеді (кө бейтеді).Егерде осьтік жә не сырт контурлық суландыру болса, 1-шіден шоғ ыр аумағ ымен контур сыртынан су айдау уқ ғ ымаларымен жә не пайдалану уқ ғ ымаларын бурғ ылауып жоспарлау керек

2. Орталық ты суландыру игеру объектілердің жаң ында қ олданылады, олар келесі геолого-ө неркә сіптік ө згешіліктермен кө рсетеді: а)шоғ ыр изометриялық пішінді шамалы кө лемді 1-3км; б)шоғ ырдан дө кесінін шет оймақ қ а қ арағ андағ ы фильтрациялық касиетердің жамандауы; в)азымас фациалдық орынбасуы бар біркелкі қ ұ рылым; г)тө мен тұ тқ ырлығ ы бар объектілерде қ олданылады

Шоғ ырдын ортасына 250-300м радиусты 3-тен 7-ге дейін су айдау уң ғ ы-маларын орналастырады.Игеру уң ғ ымаларын су мұ найлы зона сонда ақ таза мұ найлы сыртқ ы контурғ а концентритикалық қ атармен параллель орна-ластырады.

3. Сақ иналық суландыру тек келесі геолого-ө неркә сіптік ерекшелігі бар пайдалану объектілерде қ олданылады: а)изоометриялық овалды формалы болуы керек; б)шоғ ырдың кө лемі ү лкен болуы керек; в)мұ найдың тұ тқ ырлығ ы тө мен болуы керек; г)кішкене фациалдық ө згергіштігі болуы керек; незначительная расчлененность болуы керек.

Су айдау ұ ң ғ ымаларын сақ иналы орналастырады.Шоғ ыр радиусының арақ ашық тығ ы 0, 4 кезінде ө зінің жоғ ары тиімділігіне жетеді.Сырт контурлы облыста олар соғ ан(мұ найдың сыртқ ы контуры) парраллель орналастыру керек.

4. Шоғ ырды су айдау ұ ң ғ ымалармен блоктарғ а бө лу келесі геолого-ө неркә сіптік ерекшіліктері бар объектілерге арналғ ан: а)ү лкен кө лемді болуы керек; б)тау жыныстарының фациалдық ө згергіштігі жә не ү лкен геология-лық ә ркелкілік болуы керек; в)тө мен фильтрациялық жә не коллекторлық қ асиеттері болуы керек; г)мұ найдың тұ тқ ырлығ ы жоғ ары болуы керек; д)тө мен суө ткізгішті болуы керек; е)высокая расчлененность болуы керек.

Бұ л жағ дайда пайдалану ауданын су айдау ұ ң ғ ымалармен ені 3-5км жолақ тарғ а кесіп бө леді.Игеру ұ ң ғ ымаларын қ атарлап су айдау ұ ң ғ ымалары-на параллель орналастырады.Ә р блоктағ ы қ атарлар саны жұ п болуы керек.

Кә зіргі кезде кө бнесе пайдалану объектісінің белсенді ө німді шығ аруды қ амтамасыз ететін, ө ндіру ұ ң ғ ымаларының орналасуы ү ш қ атарлы жү йені қ олданады.(мысалы, Батыс Сібір кенорындарында).Ені 4-5 км болатын бес қ атарлы игеру жү йесін жылдамдығ ы 0, 1 мкм ² (мПа-с) мә нде болатын игеру жү йесінде қ олдануды ұ сынылады. Ал жылдамдығ ы одан аз кеніштерде игерудің ені аз қ атарлы, ө ндіру ұ ң ғ ымаларының қ атар сандары аз белсенді жү йені қ олданады.

Пайдалану объектілеріне бө лінген игеру жү йесі жапсар іштік жә не жапсар сырттық сулану жү йесінің алдында келесідей артық шылық тары болады:

а) біртекті емес объектілердегі игеру кө рсеткіштері едә уір жақ сарады;

б) игеруге кеніштің қ ай жеке жонын кіргізуге болады, соның ішінде мұ най қ оры кө п жә не ұ ң ғ ыма ө німі жоғ ары кенішті қ арастыруғ а болады;

в) кеніштің кә сіптік-геологиялық ерекшеліктеріне жеке жонның пішіні ә сер етуі мү мкін;

г) керек жағ дайда оларды жапсар іштік жә не жапсар сырттық суланумен бірге қ олдануғ а болады;

д) игеруді реттеп жә не тиімді бақ ылауғ а жол береді.

5. Аудандық сулану игеру жү йесін келесідей кә сіптік-геологиялық ерекшеліктерімен ерекшеленетін, пайдалану объектілерінде немесе кеніштерде қ олданады:

а) қ абат қ алың дығ ы ө те ү лкен болғ ан жағ дайда;

б) коллектор қ абаттардың қ ұ рылымы салыстырмалы біртекті болғ ан жағ дайда;

в) мұ най тұ тқ ырлығ ы тө мен болғ ан жағ дайда;

г) қ абаттың сү зілімділік қ асиеті тө мен болғ ан жағ дайда.

Аудандық сулану жү йесінде айдау ұ ң ғ ымалары ө ндіру ұ ң ғ ымаларымен кезектесіп тұ рады.Олардың арасы біршама алшақ болады.Соның ө зінде орналасудың келесі шарттары қ олданылады.

а) айдау ұ ң ғ ымалары ө ндіру ұ ң ғ ымаларымен алмаса отырып, шахматты тү рде орналасып ұ ң ғ ымалардың сызық тық жү йесін қ ұ райды; б) беснү ктелік жү йе – айдау ұ ң ғ ымалары квадраттың жоғ арғ ы жағ ында, ал ө ндіру ұ ң ғ ымалары ортасында орналасады; в) жетінү ктелік жү йе ол мұ найдың жылжымалылығ ына байланысты қ ұ рылады, айдау ұ ң ғ ымалары дұ рыс алтыбұ рыштың бұ рыштарында, ал ө ндіру ұ ң ғ ымалары олардың ортасында орналасады; г) тоғ ызнү ктелік жү йе – кеніштің біртекті еместігімен жә не сү зілімділік сипаттамасына байланысты, айдау ұ ң ғ ымаларытө рт бұ рыштың жоғ арғ ы жағ ында жә не ортасында, ал ө ндіру ұ ң ғ ымалары ортасында орналасады; д) тө ртнү ктелік жү йе- айдау ұ ң ғ ымалары ү шбұ рыштың жоғ арғ ы жағ ында, ал ө ндіру ұ ң ғ ымалары ортасында орналасады.

6. Келесідей ерекшеліктерімен сипатталатын пайдалану объектілеріне таң дамалы субасу игеру жү йесі ұ сынылады:

а) ү зілімді жә не қ ұ рылымы линза тә різдес, кеніштің біртекті еместілігі жоғ ары;

б) коллектор қ ұ рамының кү рт ө згеруімен;

в) қ абат сү зілімділігінің ө згеруімен;

г) қ абат тиімділік қ алың дығ ының кү рт ө згеруімен;

д) бө лшектену қ асиеті жоғ арылығ ымен.

Бұ л айтылғ ан субасу аудандық субасудың бір тү ріне жатады. Бұ л кезде пайдалану объектісін біркелкі ү шбұ рыш немесе тө рт бұ рышты тор арқ ылы бұ рғ ылайды.

7. Ошақ тық сулану иегру жү йесі- кеніштің кә сіптік-геологиялық ерекшелітерімен қ абаттың кейбір бө лімдері сә йкес келмеген, осындай немесе басқ а бір игеру жү йелері енгізілген падалану объектілеріне ұ сынылады. Бұ л жағ дайда ошақ тық сулану қ абылданғ ан игеру жү йесін толық тырады жә не қ ор игеру сапасын жоғ арлатады.

Ошақ ты ұ ң ғ ымалар мынадай жағ дайларда жобаланады:

а) коллекторлардың сү йірленуінде; б) қ абаттың ү зілістілігі жоғ ары болғ ан жағ дайда; в) қ абаттың коллекторлық қ ұ рамының кү рт бұ зылғ ан жағ дайда; г) кеніштің сү зілімдік қ асиетінің ө згеруі; д) линза тә різдес денелердің болуы; е) литологиялық жә не стратиграфиялық экрандалғ ан кеніштердің бар болғ ан жағ дайда.

Игерудің бірінші сатысындағ ы су айдау кезінде қ абатқ а тұ зды судыжә не сулы қ абатпен тең із суынан алынғ ан суды айдайды.Игерудің кейінгі сатысында мұ наймен бірге ілеспе қ абат суы кө бейген кезде, қ абатқ а қ абаттық суды айдайды. Игеру тә жірибесі кө рсеткендей, қ абаттық минералдық суының шаю қ асиеті ө те жоғ ары. Қ абат суын айдау, мұ найгаз ө ндіру ауданының ластануы туралы қ иыншылық тарды да шешеді.

Газ айдау еріген газ тә ртібінің дамуына жақ сы жағ дай жасалғ ан (қ абат суының арыны нашар жә не мұ найғ а қ анығ у қ ысымы мен қ абат қ ысымының айырмашылығ ы аз) жә не табиғ и немесе игеру кезінде пайда болғ ан газды телпек болса газ айдау процесі жү ргізіледі.

Газ айдаудың тиімділігі қ абаттың қ ұ лау бұ рышына байланысты болады (олар 12⁰ -15⁰аз болмауы керек), ө йткені кө лбеу қ ұ рылымындағ ы мұ най мен газдың гравитациялық бө лінуі ө те жай жү реді.

Кө бінесе газ айдау кеніштің дө ң бек кү мбезді бө лігінде орналасқ ан ұ ң ғ ымаларда қ олданады. Жұ мыс агенті ретінде табиғ и мұ най газын пайдаланамыз, газ жетпесе кеніште газды телпек болмаса, кеніштің кү мбезді бө лігіне ауа айдауғ а болады. Газды телпекке ауа айдауғ а болмайды ө йткені газды сапасы нашарлап кетуі мү мкін.

Қ абат қ ысымын ұ стап тұ ру ү шін қ абаттан алынатын жалпы сұ йық тық пен газдың кө лемі, айдалатын газды кө лемінен кө п немесе бірдей болуы керек.

Ө ндіріс кезінде ө ндірілген газдың барлығ ын қ айта айдалмайды, себебі оның жартысы керекті жағ дайларғ а жұ мсалады. Бірақ игерілген газдың 75-80 %

қ айта айдалса қ абат қ ысымының қ ұ лауы аз болады.

Газ айдаудың кемшіліктері:

1.Газды қ абат қ ысымынан жоғ ары қ ысымғ а шейін сығ у керек.Бірақ ол ә дістің экономикалық тиімділігін тө мендетеді.

2. Мұ найлы бө лікке газдың қ осылуы, пайдалану ң ғ ымаларының тү біне бө лек қ абатшалардағ ы гадың атқ ылауы болуы мү мкін.

Бұ л ә дістің артық шылық тары:

1. мұ найлы бө лікке газ айдау кезінде газ мұ найда еріп, мұ найдың тұ тқ ырлығ ын азайтады;
2. газды нашар ө ткізетін жә не суланғ ан қ абаттар мен қ абатшаларғ а айдауғ а болады;
3. газконденсатты кенорындарда қ абат қ ысымын ұ стап тұ ру ү шін жә не қ абатта конденсаттың тү суін азайту ү шін қ олданылады.

Қ азіргі кезде Тенгиз жә не Королевское кенорындарында шикі газды айдау жобалануда, бұ л кү кіртсутек қ иыншылық тарын шешуде жә не келешекте газ ө ндіру зауытының жоғ арғ ы жағ ына жинап, экология мен қ оршағ ан ортаны қ орғ ауғ а мү мкіндік етіп, мұ най ө ндіруді ө сіруге кө мегін тигізеді.

Негізгі ә дебиет: 1 [191-274], 1[336-344],

Қ осымша ә дебиет: 15 [145-206]

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Қ абатқ а ә сер ету ә дістері?
2. Жапсар іштік сулану?
3. Жапсар сырттық сулану?
4. Газ айдау?
5. Жапсарлық сулану?

8. Дә ріс тақ ырыбы: Игеру кезінде мұ най бергіштікті геологиялық -ө ндірістік бақ ылаудың ерекшеліктері. Технологиялық факторлар. Геологиялық факторлар.

Игеру кезінде мұ най бергіштікті геологиялық -ө ндірістік бақ ылаудың ерекшеліктері. Мұ най бергіштік – игеру жү йесінің негізгі тиімділігінің бірі болып саналады, ол жер қ ойнауындағ ы табиғ и шикізатты пайдаланудың белгілі бір шегі. Мұ най бергіштіктің келесі тү рлері болады:

• Соң ғ ы: ή =Q_алын/Q_геол – алынатын қ ордың геологиялық қ орғ а қ атынасы.
• Ағ ымдағ ы: Бұ л суммалық алынғ ан мұ найдың бастапқ ы геологиялық қ ордың белгілі бір кү ніне қ атынасы.
• Суланғ ан ауданның мұ най бергіштігі: Бұ л шоғ ырдың суланғ ан бө лігінен алынғ ан мұ най мө лшерінің осы шоғ ыр бө лігінің бастапқ ы геологиялық қ орына қ атынасы.

Мұ най бергіштікті анық тайтын геологиялық - ө ндірістік факторлар 2 тү рге бө лінеді:

1. геологиялық;

2. технологиялық.

Геологиялық факторларғ а мыналар жатады:

1. шоғ ырдың табиғ и жұ мыс тә ртібі;

2. литолого-физикалық ә ртектілік жә не коллекторлық қ асиеттері;

3. литология жә не минералдық қ ұ рамы;

4. мұ най, газ жә не судың орналасу шарттары;

5. қ абаттық мұ най мен судың физико-химиялық қ асиеттері.

Технологиялық факторларғ а мыналар жатады:

1. тордың жиілігі – ұ ң ғ ымалардың орналасу жиілігі;

2. сұ йық тық ты таң дау;

3. қ абатқ а ә сер етудің жү йесінің ерекшелігі.

Геологиялық факторларды қ арастырайық:

1. Шоғ ырдың табиғ и жұ мыс тә ртібі:

Мұ най бергішітік табиғ и тә ртіпке байланысты келесі тү рде азаяды:

· Суарынды тә ртіп 70-75 %;

· Газ телпегі тә ртібі немесе газ арынды тә ртіп 60-70 %;

· Еріген газ тә ртібі 25-30 %;

· Гравитациялық тә ртіп < 25 %.

2. Литолого-физикалық ә ртектілік жә не коллекторлық қ асиеттері. Ә ртектілікке тиімді қ алың дың тың, қ ұ мтастылық тың, ө ткізгіштіктің ө згеруі мен объектің бө лінуі жатады. Ә ртекті объектілерде ә ртекті дең гейде сулану, игеру алаң ы аз жә не осығ ан байланысты мұ най бергіштік азаяды. Мұ най бергіштікке кө п кері ә сер ететін аймақ тық ә ртектілік болып табылады (коллектордың таралуының ү здікті болуы), яғ ни мұ найды алу мү мкін болмайтын тұ йық тоқ тағ ан аймақ тың пайда болуына ә кеп соқ тырады.

3. Литология жә не минералдық қ ұ рамы. Бұ л жағ дайда қ иманың саздылығ ы қ арастырылады. Саздың минералдық қ ұ рамына ө ткізгіштік, жыныстан су ө ту кезіндегі саздылығ ы, ә сіресе тұ щы суғ а байланысты болк керек; саздың қ ұ рамында гидрослюдалы материалдық болуы, оның ісінуіне ә кеп соғ ады. Соның ішінде қ арқ ынды тү рде монтмориллонитті саз ісінеді.

4. Мұ най, газ жә не судың орналасу шарттары. Су-мұ найлы аймақ тағ ы пайдалану жұ мысын атқ аратын ұ ң ғ ымалар тез сулануғ а ұ шырайды жә не мұ найлы аймақ тағ ы ұ ң ғ ымаларғ а қ арағ анда аз мұ най ө ндіреді. Су-мұ найлы аймақ тың кең таралуы шоғ ырдан мұ найды алу жағ дайын нашарлатып, мұ най бергіштік коэффициентін мұ найлы аймақ тық тікімен салыстырғ анда 2-3 есе аз болу керек.

5. Қ абаттық мұ най мен судың қ асиеттері. Мұ найдың тұ қ ырлығ ы мұ най бергіштікке ү лкен ә сер етеді, ол ө скенде мұ най бергіштік тө мендейді. (Оң тү стік Маң ғ ышлақ кенорны жә не Бозашы кенорны). Мұ найдың тұ тқ ырлығ ы ығ ыстырушы агент тұ тқ ырлығ ына қ аншалық ты жақ ын болса, соншалық ты ығ ыстыру агентінің мінездемесі жақ сы болу керек, ө йткені қ абаттық судың тұ тқ ырлығ ының ө згеруі ө те аз болуы керек. Негізінен ығ ыстыру шарты мұ найдың тұ тқ ырлығ ына бағ ынышты болып табылады. Мұ най тұ тқ ырлығ ы судың аз ондағ ан, жү здеген есе асатын тұ тқ ырлығ ына байланысты ө згереді. Сумен ығ ыстыру орын алады, бұ л жер қ ойнауынан толық емес жә не ә ртекті мұ най алынуына ә кеп соғ ады. Хлор кальцийлі сулар ығ ыстыру агенті ү шін ең жақ сы қ асиеттерге ие, ал гидрокарбонатты сулар нашар болып табылады.