Параграф 1. Жалпы ережелер. 292-бап. Мiндеттеменiң орындалуын қамтамасыз ету әдiстерi

292-бап. Мiндеттеменiң орындалуын қ амтамасыз ету
ә дiстерi

1. Мiндеттеменi орындау, заң дарда немесе шартта кө зделген айып тө лету, кепiл, борышқ ордың мү лкiн алып қ алу, аманат, кепiлдiк, кепiлпұ л, кепілдік жарна жә не басқ а да ә дiстер арқ ылы қ амтамасыз етiлуi мү мкiн.
Бағ алы қ ағ аздар бойынша мiндеттемелердiң орындалуын қ амтамасыз ету тә сiлдерi Қ азақ стан Республикасының бағ алы қ ағ аздар рыногындағ ы қ ызметтi реттейтiн заң актiлерiнде белгiленедi.
2. Мiндеттеменi қ амтамасыз ету туралы келiсiмнiң жарамсыздығ ы бұ л мiндеттеменiң (негiзгi мiндеттеменiң) жарамсыздығ ына ә келiп соқ тырмайды.
3. Негiзгi мiндеттеменiң жарамсыздығ ы оны қ амтамасыз ететiн мiндеттеменi жарамсыз етедi.
Ескерту. 292-бапқ а ө згеріс енгізілді - Қ Р 2005.07.08 N 72 (қ олданысқ а енгізілу тә ртібін 2-баптан қ араң ыз), 2011.03.25 N 421-IV (алғ ашқ ы ресми жарияланғ анынан кейін кү нтізбелік он кү н ө ткен соң қ олданысқ а енгізіледі) Заң дарымен.

Параграф 2. Айып тө леу

293-бап. Айып тө леу ұ ғ ымы

Борышқ ор мiндеттемесiн орындамағ ан немесе тиiсiнше орындамағ ан ретте, атап айтқ анда, орындау мерзiмiн ө ткiзiп алғ ан ретте несие берушiге тө леуге мiндеттi, заң дармен немесе шартпен белгiленген ақ ша сомасы айып тө леу (айыппұ л, ө сiм) деп танылады. Айып тө леу туралы талап бойынша несие берушi оғ ан келтiрiлген залалдарды дә лелдеуге мiндеттi емес.
Ескерту. 293-бапқ а ө згерту енгізілді - Қ азақ стан Республикасының 1998.03.02. N 211 Заң ымен.

294-бап. Айып тө леу туралы келiсiмнiң нысаны

Айып тө леу туралы келiсiм, негiзгi мiндеттеменiң нысанына қ арамастан, жазбаша тү рде жасалуғ а тиiс.
Жазбаша нысанның сақ талмауы айып тө леу туралы келiсiмнiң жарамсыздығ ына ә келiп соқ тырады.

295-бап. Заң ды айып тө леу

1. Несие берушi тараптардың келiсiмiнде айып тө леу мiндетi кө зделген-кө зделмегенiне қ арамастан, заң дарда белгiленген айып тө леудi (заң ды айып тө леудi) талап етуге қ ұ қ ылы.
2. Егер заң дарда тыйым салынбаса, тараптардың келiсiмiмен заң ды айып тө леу мө лшерi кө бейтiлуi мү мкiн.

296-бап. Айып тө леу мө лшерi

Айып тө леу мө лшерi нақ ты ақ ша сомасында немесе орындалмағ ан не тиiсiнше орындалмағ ан мiндеттеме сомасына шақ қ андағ ы процентпен белгiленедi.

297-бап. Айып тө леу мө лшерiн азайту

Егер тө ленуге тиiстi айып (айыппұ л, ө сiм) несие берушiнiң шеккен залалдарымен салыстырғ анда тым кө п болса, сот борышқ ордың мiндеттеменi орындау дә режесiн жә не борышқ ор мен несие берушiнiң назар аударуғ а лайық ты мү дделерiн ескере отырып, айып тө леу мө лшерiн (айыппұ лды, ө сiмдi) азайтуғ а қ ұ қ ылы.

298-бап. Айып тө леудi ө ндiрiп алу негiздерi

Мiндеттеменi бұ зғ аны ү шiн борышқ ор жауапқ а тартылатын жағ дай болғ ан кезде мiндеттеменiң орындалмағ аны немесе тиiсiнше орындалмағ аны ү шiн айып ө ндiрiп алынады (осы Кодекстiң 359-бабы).

Параграф 3. Кепіл

299-бап. Кепiл ұ ғ ымы

1. Мiндеттемеге сә йкес несие берушiнiң (кепiл ұ стаушының) борышқ ор кепiлмен қ амтамасыз етiлген мiндеттеменi орындамағ ан ретте кепiлге салынғ ан мү лiк қ ұ нынан осы Кодексте белгiленген алып тасталатындарды қ оспай, осы мү лiк тиесiлi адамның (кепiл берушiнiң) басқ а несие берушiлердiң алдында артық шылық пен қ анағ аттандырылуғ а қ ұ қ ығ ы бар мiндеттеменi атқ аруының осындай ә дiсi кепiл деп танылады.
Кепiл ұ стаушының кепiлге салынғ ан мү лiк, кiмнiң пайдасына сақ тандырылғ анына қ арамастан, оның жоғ алғ аны немесе бү лiнгенi ү шiн, егер жоғ алу немесе бү лiну кепiл ұ стаушы жауап беретiн себептер бойынша болмаса, сақ тандыру ө темiнен сол бұ рынғ ы негiзде қ анағ аттандырылуғ а қ ұ қ ығ ы бар.
2. Кә сiпорындар, ү йлер, ғ имараттар, пә терлер, жер учаскелерiне жә не басқ а қ озғ алмайтын мү лiкке қ ұ қ ық тар (ипотека) кепiлi қ озғ алмайтын мү лiк ипотекасы туралы Қ азақ стан Республикасы Заң ымен реттеледi. Ипотека туралы Қ азақ стан Республикасының Заң ында ө згеше ережелер белгiленбеген реттерде ипотекағ а осы Кодекстегi кепiл туралы жалпы ережелер қ олданылады.
3. Мемлекеттік тіркеуге жататын ә уе жә не тең із кемелерінің, ішкі суда жү зетін кемелердің, " ө зен-тең ізде" жү зетін кемелердің кепілі (кемелер ипотекасы) Қ азақ стан Республикасының арнайы заң актілерімен реттеледі. Осы Кодекстегі кепіл туралы жалпы ережелер Қ азақ стан Республикасының арнайы заң актілерінде ө зге ережелер кө зделмеген жағ дайда кемелер ипотекасына қ олданылады.
Осы тармақ тың бірінші бө лігіндегі талаптар жасалып жатқ ан тең із кемелеріне, ішкі суда жү зетін кемелерге, " ө зен-тең ізде" жү зетін кемелерге де қ олданылады.
Ескерту. 299-бапқ а ө згерту енгізілді - Қ азақ стан Республикасының 1998.03.02. N 211, 2002.01.17. N 285 Заң дарымен.

300-бап. Кепiлдiң пайда болу негiздерi

1. Кепiл шартқ а сә йкес пайда болады. Кепiл заң қ ұ жаттарының негiзiнде, егер заң қ ұ жаттарында қ андай мү лiк жә не қ андай мiндеттеменiң орындалуын қ амтамасыз ету ү шiн кепiлде жатқ ан деп танылатыны кө зделсе, оларды кө рсетiлген мiндеттемелердiң пайда болуы кезiнде де туындайды.
2. Осы Кодекстiң шартқ а сә йкес пайда болатын кепiл туралы ережелерi, егер заң қ ұ жаттарында ө згеше кө зделмесе, тиiсiнше заң қ ұ жаттары негiзiнде пайда болғ ан кепiлге сә йкес қ олданылады.

301-бап. Кепiл мә нi

1. Кез келген мү лiк, оның ішінде айналымнан алынғ ан заттарды (осы Кодекстiң 116-бабының 2-тармағ ы), кредитордың жеке басымен тығ ыз байланысты талаптарды, атап айтқ анда алименттер, ө мiрiне немесе денсаулығ ына келтiрiлген зиянды ө теу туралы талаптарды жә не оларды басқ а тұ лғ ағ а беруге заң намалық актілермен тыйым салынғ ан ө зге де қ ұ қ ық тарды қ оспағ анда, заттар жә не мү лiктiк қ ұ қ ық тар (талаптар) кепiл мә ні болуы мү мкін.
2. Кепiл қ ұ қ ығ ы келешекте кепiлге берушінің меншiгiне немесе шаруашылық жү ргізуіне тү сетiн мү лiкке шарт бойынша қ олданылуы мү мкiн.
3. Ө ндіріп алуғ а жол берілмейтін мү ліктің жекелеген тү рлерін, атап айтқ анда, азаматтардың мү лкін кепілге қ оюғ а заң намалық актілермен тыйым салынуы немесе ол шектелуі мү мкін.
4. Алып тасталды - Қ Р 2007.01.12 N 225 Заң ымен.
5. Алып тасталды - Қ Р 2005.07.08 N 72 (қ олданысқ а енгізілу тә ртібін 2-баптан қ араң ыз) Заң ымен.
Ескерту. 301-бапқ а ө згеріс енгізілді - Қ Р 1997.07.11 N 154, 1998.03.02 N 211, 2005.07.08 N 72 (қ олданысқ а енгізілу тә ртібін 2-баптан қ араң ыз), 2007.01.12 N 225, 2012.04.27 N 15-V (алғ ашқ ы ресми жарияланғ анынан кейін кү нтізбелік он кү н ө ткен соң қ олданысқ а енгізіледі) Заң дарымен.

302-бап. Кепiл арқ ылы қ амтамасыз етiлетiн талаптар

1. Егер шартта немесе заң қ ұ жаттарында ө згеше кө зделмесе, кепiл талапты оның нақ ты қ анағ аттандырылатын кезiндегi кө лемдi сыйақ ыны (мү дденi) қ оса алғ анда, орындау мерзiмiн ө ткiзiп алу арқ ылы келтiрiлген шығ ындардың ө телуiн, айып (айыппұ л, ө сiм) салуды, кепiлге салынғ ан мү лiктi ұ стау жө нiндегi қ ажеттi шығ ындарды, сондай-ақ ө ндiрiп алу жө нiндегi шығ ындарды ө теудi қ амтамасыз етедi.
2. Егер тараптар мұ ндай талаптарды кепiл арқ ылы қ амтамасыз ету мө лшерi туралы уағ даласқ ан жағ дайда кепiл болашақ та пайда болатын тараптарғ а қ атысты белгiленуi мү мкiн.
Ескерту. 302-бапқ а ө згерту енгізілді - Қ азақ стан Республикасының 1997.07.11. N 154 Заң ымен.

303-бап. Кепiл тү рлерi

1. Ипотека - кепiлге салынғ ан мү лiк кепiл салушының немесе ү шiншi бiр жақ тың иелiгiнде жә не пайдалануында қ алатын кепiл тү рi.
Кә сiпорындар, қ ұ рылыстар, ү йлер, ғ имараттар, кө п пә терлi ү йдегi пә терлер, кө лiк қ ұ ралдары, ғ арыш объектiлерi, айналымдағ ы тауарлар жә не азаматтық айналымнан алынбағ ан басқ а да мү лiк ипотека мә нi бола алады.
Бө лiнетiн жемiстер бө лген кезден бастап ү шiншi жақ тың қ ұ қ ық тарының объектiсi болмайтын жағ дайда ғ ана олар ипотека мә нi бола алады. Кә сiпорындар, қ ұ рылыстар, ү йлер, ғ имараттар, кө п пә терлi ү йдегi пә терлер, кө лiк қ ұ ралдары мен ғ арыш объектiлерi ипотекасы осындай объектiлердi тiркеудi жү зеге асыратын органдарда тiркелуге тиiс.
2. Кепiлзат - кепiлге салынғ ан мү лiктi кепiл берушi кепiл ұ стаушының иелiгiне беретiн кепiл тү рi.
Кепiл ұ стаушының келiсiмiмен кепiлге салынғ ан зат кепiл ұ стаушының қ ұ лпы салынып, мө рi басылып, кепiл салушыда қ алдырылуы мү мкiн. Кепiл мә нi кепiл туралы куә ландырылатын белгiлер салынып (анық кепiл), кепiл берушiнiң иелiгiнде қ алдырылуы мү мкiн.
3. Қ ұ қ ық тарды кепiлге салу кезiнде иелiктен айырылуы мү мкiн мү лiктiк қ ұ қ ық тар, атап айтқ анда, кә сiпорындарды, қ ұ рылыстарды, ү йлердi, ғ имараттарды жалғ а беру қ ұ қ ық тары, шаруашылық серiктестiк мү лкiндегi ү леске қ ұ қ ық, борыштық талап қ ою, авторлық, ө нертапқ ыштық жә не ө зге де мү лiктiк қ ұ қ ық тар кепiл мә нi болып табылады.
Жер учаскесiне қ ұ қ ық тарды, сондай-ақ ө зге табиғ и ресурстарғ а қ ұ қ ық тарды кепiлге беруге, жер жә не ө зге табиғ и ресурстық заң дарда белгiленген шектер мен ережелер бойынша жол берiледi.
Мерзiмдi қ ұ қ ық оның ә рекет жасау мерзiмi бiткенге дейiн ғ ана кепiл мә нi бола алады.
Кепiл қ ұ қ ығ ының борышқ оры кепiл туралы хабардар болуғ а тиiс.
Егер кепiлге салынатын қ ұ қ ық қ ұ жатпен расталатын болса, кепiл шарты қ ұ қ ық белгiлеушi қ ұ жатты беру арқ ылы ресiмделуi мү мкiн.
3-1. Банктік салым кепілге қ ойылғ ан кезде салымшының банктік салым шарты бойынша қ ұ қ ық тары кепілге ұ сынылады. Кепіл беруші - салымшы кепіл ұ стаушы туралы мә ліметтерді кө рсете отырып, банктік салым кепілі туралы банкке жазбаша хабарлауғ а міндетті.
4. Бағ алы қ ағ аздар кепiлi бағ алы қ ағ аздар рыногы туралы заң дарғ а сә йкес жү зеге асырылады.
5. Егер кепiл туралы шартта ө згеше кө зделмесе, кепiл нысанасы болып табылатын ақ ша банкке орналастырылады.
Егер шартта ө згеше кө зделмесе, осы ақ ша ү шін алынатын сыйақ ы (мү дде) кепіл берушіге тиесілі болады.
Ақ ша кепiл ұ стаушығ а немесе ө зге тұ лғ а кепiл ақ шаны пайдалану мү мкiндiгiн шектейтiн шарттарды сақ тағ ан кезде (банк сейфiне, сейфтiң ұ яшығ ына, сақ тауғ а арналғ ан жеке ү й-жайда сақ тауғ а беру) осы тұ лғ ағ а берiлуi мү мкiн. Осындай тұ лғ аның кепiл ақ шаны пайдалану жө нiндегi шектеулердi орындамауы оның ақ ша берiлген кезден бастап негiзсiз байығ аны ү шiн жауаптылығ ына негiз болып табылады.
Ескерту. 303-бапқ а ө згеріс енгізілді - Қ Р 1997.07.11 N 154, 2005.07.08 N 72(қ олданысқ а енгізілу тә ртібін 2-баптан қ араң ыз), 2007.01.12 N 225, 2011.03.25 N 421-IV (алғ ашқ ы ресми жарияланғ анынан кейін кү нтізбелік он кү н ө ткен соң қ олданысқ а енгізіледі) Заң дарымен.

304-бап. Ортақ меншiктегi мү лiктi кепiлге беру

Ортақ меншiктi қ ұ райтын мү лiк кепiлге барлық меншiк иелерiнiң келiсуiмен ғ ана берiлуi мү мкiн. Ортақ мү лiктегi ү леске қ ұ қ ық кепiлдiң дербес мә нi бола алады.