Сыныптағы «Дүние жүзінің саяси экономикалық әлеуметтік географиясы» курсының құрылымы мен мазмұны

10- Сыныптағ ы дү ние жү зі экономикалық жә не ә леуметтік географиясы пә нінінің қ ұ рылымы

Дү ние жү зі географиясы - қ оғ амдық географиялық ғ ылым саласы. География ғ ылымдары саласынан экономикалық жә не ө леуметтік географияны ең алғ аш 1760 жылы М.В.Ломоносов бө ліп шығ арды. " Дү ние жү зі географиясының " толық курсы Дү ние жү зі елдеріне жалпы шолу, сипаттау сабақ тарын -қ амтығ ан. Пә нді оқ ытудың басты мақ саты: жоғ арғ ы сынып оқ ушыларына дү ние -жү зі елдерін жан-жақ ты біле отырып, тә уелсіз қ азақ елімен сараптай алатын, ө з елін сү йетін, ұ лтжанды, білімді болашақ маман тә рбиелеу. Пә ннің мазмұ ны мен міндеті: сабақ барысында алғ ан білімдерін сарамандық сабақ тарда тұ жырымдай алу, экономикалық термин сө здерді орнымен қ олдану, топтық жә не жеке дара жұ мыстар тақ ырыбымен танысып, алдын ала тест сұ рақ тарын біліп сынақ қ а дайындық жұ мыстарын ө з бетінше жү ргізе білу. Оқ улық II сынақ бө лімінен тұ рады.Бө лімде: Дү ние жү зінің саяси экономикалық - ә леуметтік жағ дайына, адамзаттың ғ аламдық проблемаларын, 1-бө лімге арналағ н тапсырмалары, I сынақ тың сұ рақ тары толық қ амтылғ ан жә не осы сабақ барысында ө тілген тақ ырыптарғ а, сарамандық сабақ тар қ алай ө тілуге тиісті екені нақ ты кө рсетілген. Бө лімде: Жеке-жеке аймақ тарғ а жалпы сипаттама берілген, ә рбір сарамандық жұ мыстың тапсырмаларында: баяндама, ғ ылыми жұ мыстардың нақ ты тақ ырыптары, ойлау қ абілетті жоғ арылатуғ а арналғ ан сұ рақ тар қ ойылып, оқ ушының ө з бетінше жұ мыс істеуіне сілтемелер берілген. Ә рбір тақ ырыптан кейін кү нделікті тұ рмыста ғ ылыми тү рде қ олданылып жү рген экономикалық тү сіндірме сө здер қ арастырылғ ан.

3.Дү ние жү зі елдеріндегі урбандалу процестеріне жалпы сипаттама Кенттену дегеніміз – қ оғ ам дамуындағ ы қ алалрдың рө лі мен салмағ ының ө су ү дерісі жә не қ алалық ө мір сү ру жағ дайының кең інен таралуы.Кейбір елдерде қ ала болып саналу ү шін белгілі бір аумақ тың ә кімшілік орталығ ы немесе ө неркә сіп, кө лік, сауда, қ аржы орталық тары болуы, кейбір елдерде олардың қ алалық белгілері (кө ріктендірілуі, жайлылығ ы, мә дени- тұ рмыстық желілері, т.б.) болуы шарт. Кен-ө неркә сіп орталығ ы, курортты қ алалар, ғ ылыми орталық тар, тарихи-қ алалр жә не тек ел астанасы мә ртебесін ғ ана атқ аратын қ алалар да қ алыптасқ ан.Қ алаларда Жер шарындағ ы халық тың жартысы тұ рады. Жыл ө ткен сайын қ ала халқ ының саны артып келеді. Мыс: Аустралияның қ ала халқ ы 85%-дық ұ раса, Батыс Еуропа мен Солт. Америкада -81%, Латын Америкасында-74%, Африкада-34%, Азияда-35%. Азияның мұ най шығ аратын елдерінде қ ала тұ рғ ындарының саны жоғ ары: Кувейтте-98%, Катарда-95%, БАӘ -84%, Сауд Арабиясында-82%. Еуропадағ ы жоғ ары урбандалғ ан ел- Бельгияда 97%, ергежейлі елдер: Андорра мен Сан- Маринода-95%, арал мемлекет- Исландияда-92% жә не Израиль мен Уругвай халқ ының 91%-ы қ алада тұ рады.Африка, Азия жә не Мұ хиттық аралдарда қ ала халқ ының ү лес салмағ ы ө те тө мен. Қ ала халқ ының ү лесі Угандада-13%, Малавиде-14%-ды қ ұ райды. Қ ала халқ ының ең тө менгі кө рсеткіші Руанда (6%), Бутан (7%), Бурундиде (8%) байқ алады. Ә лемдік қ алалар тү сінігі XX ғ асырдың басында пайда болды. Алғ ашқ ы тізімде Еуропа қ алалары: Лондон, Париж, Берлин, Вена; АҚ Ш қ алалары: Нью-Йорк, Бостон, Чикаго, Филадельфия енді. Аталғ ан қ алалар-ұ лтттық - ә лемдік дең гейде, халық аралық саяси жә не экономикалық ұ йымдар, банк, қ аржы, білім, медициналық қ ызмет кө рсету шоғ ырланғ ан, халық аралық кө лік тораптарында орналасқ ан, ө нер мен мә дениет, ішкі жә не халық аралық туризм орталық тары.XXI ғ асырдың басында ә лемдік қ алалардың ү ш негізгі зонасы қ алыптасты: Батыс Еуропа, Солт. Америка, Азиялық -Тынық мұ хиттық аймақ. Ә лемдік қ алалар тізіміне: Сингапур, Шанхай, Сидней, Пекин, Торонто, Сан- Паулу, Мадрид, Мә скеу, Мумбай, Лос-Анджелес, Сеул, Брюссель, Сан-Франциско, Майми, Мюнхен, Нью-Дели, Стамбул, Лиссабон, Прага, Рим, Афина, Лион, Санкт- Петербург, Рио-де- Жанейро, т.б. кіреді. Урбандалу кезең дері: Бірінші кезең -XVIIIғ. аяғ ы- урбандалу негізінен Еуропа мен Солт. Америкада басталды. Екінші кезең - XX ғ. бірінші жартысы- урбандалу ә лемнің кө птеген аймақ тарна таралды.Ү шінші кезең - XXғ. екінші жартысы- ірі қ алалардың пайда болуы. Дамығ ан елдерде мегаполистер, агломерациялардың қ алыптасуы.

4.Географиядан негізгі сабақ тү рлерінің сипаты Сабақ географияны оқ ытудың негізгі формасы. Оқ у жұ мыстарын жоспарлау. Жоспарлау тү рлері. Оқ ушылардың ө з бетінше жұ мыс істегі мен шығ армашылық белсенділігін дамытуда тақ ырыптық жоспарлаудың рө лі, тақ ырыптық жә не кү нделікті сабақ жоспарларының ө зара байланысы, кү нделікті сабақ жоспарында оқ ытушы мен оушылар арасындағ ы байланыстың бейнеленуі. Оқ ушының сабақ қ а даярлануы. Сабақ тың мақ саты мен мазмұ нын анық тау; оқ ыту ә дістері мен қ ұ ралдарын таң дап алу. География сабағ ында оқ ыту процесінде оптимизациялаудың негізгі жолдары.География сабағ ының сипаты. Оқ ушылардың білімі мен іскерлігін тексеру, оның бақ ылаушылық жә не білім беру қ ызметі. Тексерудің мазмұ ны. Оқ ушылардың ө з бетінше таным ә рекеті дең гейлеріне байланысты тексеру сұ рақ тары мен тапсырмалардың ә р тү рлі дә режеде болуы. Білім мен іскерлікті тексеруді ұ йымдастыру формалары. Тексеру формаларын таң даудың мазмұ нғ а, жас ерекшелікке жә не оқ ушылардың білімі мен іскерлігі қ алыптасуына байланыстылығ ы. Ауызша, жазбаша жә не графикалық тексеруді пайдалану. Тапсырмалардың тү рлері: толық жауап беруді талап ететін сұ рақ тар мен тапсырмалар, қ ұ рылымдық, сауалнамалар. Білім мен іскерлікті тексеру процесінде оқ ушылардың белсенділігін арттыру ә дістері.Жаң а материалды оқ ып ү йрену. Мектеп географиясы мазмұ нының теориялық дә режесі артуы мен байланысты жаң а материалды оқ ып ү йренуге қ ойылатын талап. Оқ ушылардың жаң а білімдерді қ абылдауғ а даярлығ ы. Оқ ып ү йренетін материалды мағ ынасына қ арай ө лшектерге бө лу, олардың ә рқ айсысынан танымдық тапсырмалар тү зу. Білім мен іскерлікті қ алыптастырудың ә ртү рлі кезең інде оқ ушылардың белсенділігін артттыру ә дістері: қ абылдау, мә нін тү сіну, ойда сақ тау, талдап қ орыту жә не жү йеге келтіру, практикада қ олдану. Жаң а материалды оқ ып ү йренуде проблема қ ою.Білім мен іскерлікті бекіту. Білімді “ү лгі бойынша ” жә не шығ армашылық қ олдануды талап ететін сұ рақ тар мен тапсырмаларды пайдалану.Ү йге тапсырма беру; оның маң ызы. Тапсырмаларды білім кө здеріне қ арай жіктеу. Оқ ушыларғ а дифференциалды бағ алай отырып жеке оқ ушыларғ а жә не топтарғ а берілетін ү й тапсырмалары.Географиядағ ы негізгі сабақ тү рлерінің сипаттамасы: аралас, жаң а материалды оқ ып ү йрену, қ орытындылап қ айталау; ө з беттерімен жү ргізілетін жә не сарамандық жұ мыстар. Оқ ытудың лекция семинар формалары, оларды Қ азақ стан жә не дү ниежү зілі экономикаылық жә не ә леуметтік географиясы курстарында пайдалану мү мкінділігі.

5.Шығ ыс Қ азақ стан экономикалық ауданына экономикалық -географиялық сипаттама Шығ ыс Қ азақ стан облысы — Қ азақ стан Республикасының солтү стік-шығ ысындағ ы ә кімшілік-аумақ тық бө лігі.1932 жылы 10 наурызда қ ұ рылғ ан. 1997 жылғ ы 23 мамырдағ ы № 3528 Қ азақ стан Республикасы Президентінің Жарлығ ымен облыс қ ұ рамына таратылғ ан Семей облысының территориясы қ осылдыГеографиясы: Облыс орталығ ы - Ө скемен (1720 жылы негізі қ аланғ ан), Жер аумағ ы - 283 300 км2, халқ ының саны (2006) - 1 430 000 адам; Ә кімшілік-аумақ тық қ ұ рылысы: Ауылдық аудан – 15, Қ ала – 10, Облыстық маң ыздылығ ы бар қ ала – 5, Кент – 24, Ауыл - 826Пайдалы қ азбалар. Шығ ыс Қ азақ стан облысының жер қ ойнауы кен байлық тарына бай.Мұ нда мырыш, қ орғ асын, мыс, кү міс, алтын, кадмий, сү рме, кү шә ла, темір, кү кірт, висмут, индий, галий, селен, теллур, сынап, қ алайы, тантал, ниобий, молибден, вольфрам, титан, никель, кобальт, кө мір, жанғ ыш тақ татас, сондай-ақ ә р тү рлі химиялық шикізаттар мен қ ұ рылыс материалдарының кен орындары бар.Климат. Облыстың климаты тым континенттік.Су ресурстары: Облыстың, ә сіресе Кенді Алтай ө ң ірі жер беті суларына бай. Олар Ертіс ө зені мен Балқ аш – Алакө л алаптарына жатады жә не негізінен ө зендерден тұ рады.

Ө зендер: Ертіс (республикадағ ы ең ү лкен ө зені): Ол облыс аймағ ын Қ ытай Халық Республикасы шекарасынан бастап солтү стік-батыс бағ ытта қ иып ө теді. Зайсан кө ліне дейінгі бө лігін Қ ара Ертіс деп атайды. Ертіс ө зенінің ең ірі салалары: Қ ытай, Қ алжыр, Қ алғ ұ тты, Кү ршім, Нарын, Қ айың ды, Бұ қ тырма, Ү лбі, Оба, Шү лбі, Жарма, Қ ұ сты, Еспе, Шорғ а, Боғ ас, Жү зағ аш, Бө кен, Манат, Тайынты, Абылайкит, Ұ лан, Дресвянка, Жартас, Қ ұ рық, Қ ызылсу, Шар, Шағ ан.Кө лдер: Облыс кө лдерге онша бай болмаса да, мұ нда Қ азақ стандағ ы ірі кө лдер – Зайсан мен Марқ акө л, оң тү стік-шығ ысында Алакө л мен Сасық кө л орналасқ ан. Басқ а кө лдері ұ сақ жә не олар облыстың оң тү стік-батыс жағ ында, кө бінесе Шар мен Шағ ан ө зендерінің жә не Аягө з бен Ай ө зендерінің ұ сақ шоқ ылы, жазық тау келген суайрық тарында орналасқ ан.Халқ ы: Облыста Қ азақ стан халқ ының 9, 4%-ы шоғ ырланғ ан, 59, 4%-ы қ алалық жерлерде; 40, 6%-ы ауылдық жерлерде. Ұ лттық қ ұ рамы: қ азақ тар - 49% астам; орыстар - 44% астам; басқ а ұ лттар - шамамен 5, 5%Экономика. Шығ ыс Қ азақ стан облысы Қ азақ станның ең ірі индустриялды-аграрлық аймағ ы саналады. Шаруашылығ ының басты саласы – ө неркә сіп. Оның қ ұ рамында кен ө ндіру, тү сті металлургия, энергетика, машина жасау, қ ұ рылыс материалдар ө неркә сібі, ағ аш ө ң деу, тамақ жә не жең іл ө неркә сіптері дамығ ан. 2006 ж. облыс ө неркә сібінің барлық салалары 399, 1 млрд тең ге кө лемінде ө нім ө ндірді, бұ л бү кіл ел ө неркә сібі ө ндірісінің 6, 2%-на тең.Облыс ө неркә сібінің басты тү сті металлургиясы“Қ азмырыш”, “Ө скемен титан-магний комбинаты”, " Ү лбі металлургиялық зауыты" АҚ -дары, " Қ азақ мыс корпорациясы”.Ауыл шаруашылығ ы.Шығ ыс Қ азақ стан облысында 1997 жылғ а дейін ауыл шаруашылығ ымен ә р тү рлі саладағ ы -55 ұ жымшар; 199 кең шар; 57 мемлекеттікауыл шаруашылық кә сіпорындар айналысты. Таратылғ ан ұ жымшарлар мен кең шарлар негізінде облыста жаң адан ә р нысандағ ы шаруашылық тар қ ұ рылып, олардың саны 15, 5 мың ғ а жетті.Оның ішінде 15, 1 мың ы – шаруа қ ожалық тары. Облыс бойынша 10, 48 млн га ауыл шаруашылық жер бар: 1419, 6 мың га егістік; 736, 1 мың га шабындық; 8247, 9 мың га жайылым.Шығ ыс Қ азақ стан облысының ө сімдік шаруашылық дә нді-бұ ршақ дақ ылдарын, картоп, кө кө ніс, кү нбағ ыс, мал азық тық дақ ылдар ө сіруге маманданғ ан. Мал шаруашылығ ы ірі қ ара, жылқ ы, қ ой мен ешкі, шошқ а, қ ұ с жә не ара ө сіруге маманданғ ан.

№20

1.Экзогендік процестерге сипаттама берің із Экзогендік процестер, сыртқ ы процестер – Кү н энергиясы мен Жердің ө зіне тарту (гравитация) кү шіне негізделген геологиялық процестер жиынтығ ы. Экзогендік процестерге атмосфера газдарының, жел, жауын-шашынның, организмдерінің ә рекеттерінен туатын, бір-бірімен тығ ыз байланысты физика-химиялық, геохимиялық, физика-механикалық, гидродинамикалық, гидрохимиялық, биохимиялық, биогеохимиялық, т.б. процестер жатады. Жер бетінің ә р бө лігінде Экзогендік процестердің белгілі тобы (қ ұ рлық та физика жә не химия ү гілу, гипергенез, су айдындарындағ ы литогенез процестері) басым келеді. Экзогендік процестерә серінен барлық тү пкі тау жыныстарының минералдары мү жіліп ү гіледі, ә р тү рлі жылдамдық пен ыдырайды, ү гілген материал бастапқ ы орнынан жылжып кө шеді, жаң а орынғ а келіп жиналады. Сө йтіп, жаң а физика-географиялық, геохимиялық жағ дайларда жаң а гиперген минералдар мен тау жыныстары тү зіледі. Экзогендік процестерден ү гілу қ ыртысы, тотығ у белдемі, жер бетінің борпылдақ (континенттік) тау жыныстары, су айдындарында тү рлі қ ұ рамды тұ нбалар жә не бұ лармен байланысты пайдалы қ азбалар қ алыптасады; қ. Экзогендік кендер.