Наннел, Волфгаң, Леопольд. Керегеде 1778 ж. қайтқан Моцарт анасы суреті.

Вольфганг ө зінің музыкалық қ абілетін ө те ерте байқ атқ ан. Ү ш-тө рт жасар кезінде клавесинде импровизация жасап, тө рт жасында осы аспапқ а арнап концерт жазғ ан. Алты жасында Германия мен Австрияның кө птеген қ алаларына гастрольдік сапарғ а шығ ады. Осының бә рі оның шығ армашылық ө нерінің жетілуіне елеулі ық пап еткен. Жеті жасар Моцарттың клавирге арналғ ан тө рт сонатасы алғ аш Париж қ аласында жарық кө рген. Лондонда Иоганн Кристоф Бахпен кездесіп, алғ ашқ ы симфониясын соның ық палымен жазады. Алпысыншы жылдары симфония, месса, оркестрге арналғ ан сюиталарын, итальян операларына еліктеп «Аполлон мен Гиацинт» (1767) операсын жазды. Ол студенттердің орындауына арналғ ан шығ арма еді. Келесі жылы 12 жасар Моцарт Венадағ ы опера буффа театрының тапсырысы бойынша «Алдамшы қ арапайым қ ыз» («Мнимая простушка») атты шығ армасын, сонымен бірге «Бастиан мен Бастианна» деп аталатын бір актілі зингипилін жазды.
Моцарт опера сериа жанрын да мең геріп алды. 1769 жылы ә кесімен бірге Италияның біраз қ алаларын аралап, концерттер берген кезде «Митридат» атты сериа операсын жазуғ а тапсырыс алады. Оның сюжеті кө не тарихтан алынып, пантиялық Митридат патшаның Рим билігіне қ арсы кү ресін суреттейді. Бұ л тарихи трагедия махаббат драмасымен кү рделеніп, сериа опера дә стү рінде жазылғ анды. Операның апғ ашқ ы қ ойылымы 1770 жылы Миланда ө ткен. Сө йтіп, небә рі 15 жасында Моцарт тү рлі жанрлардағ ы кө птеген аспаптық шығ армапар мен тө рт операның авторы болды. Италия кезең і (1769-1772) Моцарт ө міріндегі жарқ ын сә ттердің бірі болды. Бірақ 70-жылдары Залцбург архиепископы қ айтыс болғ ан соң, оның орнына граф Иероним Колоредо келеді. Ол қ атал, ө ркө кіректеу адам болатын. Бұ рынғ ы архиепископ Моцарттың демалуына кө мек беріп тұ рса, кейінгісі кедергі келтіре берді. Жаң а архиепископ опера жанрының жауы болғ андық тан Моцарт аспаптық музыка саласында ең бек етіп, симфония, серенада, дивертисмент, концерт, камералық ансамбльдер жазды.
1773 жылы Моцарт алғ ашқ ы соль минор (№25) симфониясын жазып, ө зінің ә лемге мә шһ ү р аттас симфониясына (№40) біртабан жақ ындай тү сті. 1773 жылы Бургомистр қ ызының тойына арнап оркестрге арналғ ан «Хафнер серенадасы» сюитасын жазды.

Скрипкағ а арналғ ан ре мажор, ля мажор концерттері де осы тұ ста жазылғ ан. Бұ лар аса ірі оркестрлік концерттер болды. Аспаптық ірі шығ армалармен қ атар Моцарт театрғ а арнап та музыка жазады. Милан кезең і Моцарт ү шін аса жемісті болды. 1771 жылы ол Миланда ө ткен «Альбадағ ы Асканьо» атты театрландырылғ ан серенада қ ойылымына қ атысады. 1772 жылы осында «Лючио Силла» атты сериа операсы қ ойылды. 1775 жылы «Алдамшы бақ ташы қ ыз» операсы мен «Қ ой бағ ушы король»театрландырылғ ан серенадасын жазады.
1777 жылы Мингейм қ аласында болғ ан кезінде Моцарт И.Гольцбауэрдің «Гюнтер фон Шварцбург» атты операсымен танысып, ұ лттық опера ө нерін қ алыптастыру мә селесіне бет бұ рады. Осындағ ы аспаптық музыканың дамуы да Моцарт ү шін ү лкен мектеп болды. Мангеймде болғ ан уақ ытында Моцарт флейта мен оркестрге арнап екі концерт, скрипка, альт, виолончель жә не флейтағ а арнап квартет, екі клавирлік соната, скрипкағ а арналғ ан бес соната жә не бірқ атар ә ндер мен ариялар жазғ ан.

1778 жылы Парижде Моцарттың анасы қ айтыс болады. Бұ л жылдары жазғ ан шығ армалары ө ткен кезең дерінің ішінде кө рінеді. Солардың арасынан ля минор, до мажор, ля мажор клавирлік сонаталарын, флейта, гобой, валторна жә не фаготқ а арналғ ан «Концерттік симфония», скрипкағ а арналғ ан сонаталарын атауғ а болады. Парижден Зальцбургке оралғ ан Моцарт пен архиепископ арасы ә бден ушығ ып, Венағ а қ оныс аударады. Бұ л кезең де Зальцбург қ аласына тү рлі театр труппалары келіп, опера, балет, драмалар қ оятын. Осы ұ жымдардың жұ мысымен танысқ ан Моцарт халық театрына жақ ындай тү седі. Композитордың неміс тақ ырыбына жазғ ан «Заида», Геблердің «Египет королі -Тамос» атты драмасына жазғ ан музыкалары осы кезең нің жемісі. Осы шығ армаларының арасынан антикалық сюжетке жазылғ ан «Идоменей» операсы ерекше тұ рады. Мұ нда композитор хор мен хор сценаларын драматургиялық мақ сатта шебер пайдаланғ ан. Музыкалық тақ ырыпты симфониялық тә сілмен ө ң деу арқ ылы оркестрдің рө лін де кү шейте тускен. Бұ л тұ ста Моцарт шығ армасы Глюк жасағ ан опералық драматургиясына жақ ындай тү скен. Композитор гармониялық ү ндестік, оркестрге лайыктап жазу, пішін бағ ыттарында да кө птеген жаң алық тарғ а орын берген.

Моцарттың Венада ө ткен соң ғ ы он жылын зерттеушілер екі кезең ге бө ліп келеді. Алғ ашқ ысы «Серальдан алып қ ашу» жә не до мажор симфониясынан бастап «Фигароның ү йлену тойына» дейінгі кезең ді қ амтыса. Екіншісі «Дон-Жуан» мен 1788 жылғ ы ү ш симфониясынан «Сиқ ырлы флейта» операсы мен Реквиемге дейінгі аралыкты қ ұ райды. Моцарттың Венадағ ы шығ армашылығ ы «Серальдан алып қ ашу» зингшпилімен басталады. Оның койылымы ө те сә тті болса да императорғ а аса ұ намайды.
Енді Моцарт аспаптық музыкағ а ден қ ояды. «Серальдан алып қ ашу» мен «Фигароның ү йлену тойы» аралығ ында фортепьяналық сонаталар мен фантазиялар, жеке аспаптарғ а арнап концерттер, квартет, ү ш бө лімді симфония (ре мажор) жазады. Венада композиторлар, қ оғ ам қ айраткерлерімен кездесті. Олардың бірқ атары Моцарттың композиторлық дарынын тү сіне алмаса, енді бірқ атары қ ызғ аныш білдірді. Император сарайында тұ рғ ан композитор Антонио Сальери Моцартқ а ү лкен кедергілер тудырды. Бұ л оқ иғ аның А.С.Пушкиннің «Моцарт пен Сальери» атты трагедиясына арқ ау болғ аны мә лім.

1785 жылы Моцарт Иозеф Гайднмен кездеседі, алғ ашқ ы квартетін де Гайднғ а арнап жазғ ан. Моцарт опералары италян мә тіндеріне жазылса да ол ү немі ұ лт композиторы ретінде танылады. Бұ л белгілерді оның опералық, шығ армаларындағ ы кейіпкерлер мінезінен де, музыка тілінен де аң ғ аруғ а болады. Моцарттың Лоренцо да Понтемен кездесуі «Фигароның ү йлену тойы», «Дон Жуан», «Бә рі де осылай жасайды» атты ұ лы шығ армалардың ө мірге келуіне тү рткі болады.

«Фигароның -ү йлену тойы» комедиясы 1786 жылы Венада қ ойылып, ұ замай сахнадан тү сіп қ алғ ан еді. Опера сериа стилінде жазылғ ан бұ л шығ арма кейін композиторғ а ү лкен атақ -абырой ә келгені белгілі. Прагада қ ойылын, театр репертуарынан елеулі орын алды. Прага театрының басшылығ ы композиторғ а жаң а опера жазуғ а тапсырыс берді. Композитордың келесі операсы — «Дон Жуан» ө зіне дейінгі бірде-бір ағ ымғ а жатпайтын туынды. Осы шығ армамен Моцарт шығ армашылығ ының ең соң ғ ы кезең і басталады. Себебі «Дон Жуан» Моцарттың опера жанрындағ ы ең биік ә рі кө ркем туындысы. Мұ ндағ ы музыкалық -суреттемелік образдар галереясы ө те бай. Композитор «Фигароның ү йлену тойындағ ы» ізденістерін одан ә рі дамытып, кейіпкерлермен бірге олардың ө зара қ арым-қ атынасын да музыкалық мінездеме арқ ылы суреттеуге тырысты.
«Дон Жуан» операсы 1788 жылы Венада қ ойылып. тың даушылартарапынан салқ ындау қ абылданды. Осы жылы Глюк қ айтыс болғ ан соң император сарайына В.Моцарт шақ ырылады.

1788 жылы В.Моцарт ө зінің ә лемге ә йгілі ү ш симфониясын жазады. Олар: ми бемоль мажор, соль минор (№40) жә не до мажор («Юпитер») симфониялары. Мұ ның алғ ашқ ысында композитор би жанры негізінде ү лкен драматургиялық тартыс жасағ ан болса, екіншісі — лирикалық, ал ү шіншісі — монументальдік сипаттағ ы туындылар. Бұ л шығ армаларда сонаталық -симфониялық цикл толық қ алыптасқ ан кү йінде кө рінеді.

1790 жылы Венада композитордың буффа операсының ізімен жазылғ ан «Бә рі де осылай жасайды» атты шығ армасы қ ойылады. Бұ л шығ армасы да композитордың атышулы операларынан кем тү спейді. Моцарттың соң ғ ы операсы — «Сиқ ырлы флейта». Мұ ны ұ лттық опера жасау жолына тү скен композитордың ұ лылығ ын білдіретін шығ арма деуге де болады. Негізгі идеясы — зұ лымдық пен мейірімділік кү ресі. «Сиқ ырлы флейта» XVIII ғ асырдагы эингшпиль жанрының дамуын аяқ тап, XIX ғ асырдағ ы романтизм рухындағ ы шығ армалардың қ алыптасуына жол ашты. Бұ л операдан масондық діни-этикалық сарындар да кө рініс тапты. Моцартосы масондық қ озғ алысқ а арнап бірнеше музыкалық шығ армалар да жазғ ан. Бірақ «Сиқ ырлы флейта» операсының мазмұ нынан масондық ағ ымның мистикалық мазмұ ны кө рініс тапқ ан емес.

«Сиқ ырлы флейта» операсымен қ атар В.Моцарт ө зінің ең соң ғ ы шығ армасы — Реквиемді жазады. Бұ л полифониялық шеберліктің ең жоғ ары кө рсеткішіне айналғ ан туынды болды. Ә деттегі латын тіліндегі мессағ а жазылғ ан бү л шығ арманың мазмұ ны мен идеясы шіркеу шең беріндегі қ ұ дайғ а қ ұ лшылық жасау қ ызметінен ә лдеқ айда жоғ ары жатты. Ондағ ы хор, вокалдық квартет жә не симфониялық оркестрдің қ уатымен композитор адам бойындағ ы терең ой-толғ аныстарды, жан дү ниесінің драматизмін, терең қ айғ ы мен қ асірет, адам баласына деген сенім мен махаббат сезімдерін суреттей білді.
В. А. Моцарт 1791 жылы 36 жасқ а жетпей қ айтыс болады. Оны жерлеу ү шіп отбасы қ аражат таба алмай, ұ лы композитор жалпы бейітке жерленеді. Кө зі тірісінде композитор Реквиемді аяқ тай алмағ ан. Моцарт қ алдырғ ан тү рлі музыкалық материалдар негізінде оны шә кірті Зюсмайер аяқ тап шық қ ан.
Моцарт бала жасынан опера жазғ ан композитор болса да, оның драматургиясына кештеу мә н берген суреткер. Ол ө з кезең іне мә лім опера жанрының тү рлі салаларында қ алам тартты. Оның шығ армаларындағ ы кейіпкерлер, оларғ а берілген музыкалық мінездемелері Моцарт драматургиясының жетістігі болды. Моцарт — симфония жанрында жемісті ең бек еткен ұ лы композитор-симфонист. Оның аспаптық шығ армаларынан бұ рынғ ы сюита толық жойылып, сонаталық -симфониялык цикл орныкты. Мұ ның басты ерекшелігі — циклдың барлық бө лімдері бір-бірімен байланысып, бір драматургиялық мақ сатқ а қ ызмет жасады. Моцарттың оркестр мен тү рлі музыкалық аспаптарғ а арнап жазғ ан концерттері де ә лем музыкасынан елеулі орын алады. Концерт — жарыс деген мағ ына берсе, композитордың ә рбір концертінде екі экспозиция бар. Оның бірі оркестрге, екіншісі жеке аспапқ а арналғ ан. XVIII ғ асырда В.Моцарт арқ ауын тартқ ан концерт жанры ә лі кү нге осы пішінде дамып келеді. Моцарт концерттерінің ә р бө лімі ө зара қ айшылық та кө рінеді. Қ арама-қ арсылық сонаталық аллегро ішіндегі негізгі жә не қ осалқ ы партиялар, рондо типтес жанрлардағ ы рефрен мен эпизодтар арасынан да байқ алады. Моцарт- шебер орындаушы. Оның фортепьяноғ а арнап жазғ ан шығ армалары ө те кө п. Оның заманындағ ы фортепьяно ә лі жетіле қ оймағ ан музыкалық аспап. Сондық тан Моцарт шығ армаларының мазмұ ны ашық та жарқ ын, музыкалық интонациялары диатоникалық сипатта болды. Бұ л аспаптың дауысын байыту, хроматизм элементтерімен романтикалау кө біне ХіХ ғ асырдағ ы романтиктерге тә н қ ұ былыс. Моцарт фортепьянолық шығ армалары арқ ылы классикалық сонаталық пішінді одан ә рі орнық тыра тү сті. Соната, вариация, рондоү лгілерімен қ атаримпровизациялық сипаттағ ы фантазиялар да жазды. Ө зіне дейінгі музыка мә дениетін жинақ тап ә рі қ орытып шық қ ан В.А.Моцарт оның жаң а сипатта дамуына жол салды. И.Гайдн ізімен сонаталық -симфониялық жанрды орнық тыруғ а елеулі ең бек сің ірді. В.А. Моцарт шығ армашылығ ы — адамзат баласы тудырғ ан мә дениеттің ұ лы мақ танышы.