Тақырып 56. Жолаушылар автокөлігіндегі билет және тарифтер жүйесі

Тариф - жол жү ру қ ұ нын белгілейтін шартты шама. Автобус кө лігімен тасымалдауда тарифтің екі тү рі қ олданылады. Бірінші, қ алаішілік автобус тасымалдарында қ олданылатын бірың ғ ай тұ рақ ты тариф. Ол жол жү ру қ ашық тығ ына тә уелсіз тұ рақ ты бағ а болады. Екінші, жол жү ру арақ ашық тығ ына сә йкес анық талатын тариф. Ол қ аламаң дық, қ алааралық, халық аралық жолаушы тасымалдарында жол жү ру қ ашық тығ ына, тасымалдау сапасына жә не жылжымалы қ ұ рамның тү ріне сә йкес белгіленеді. Сонымен қ атар, қ алаішілік, қ аламаң дық тасымалдау қ ашық тығ ы ү лкен жылдамдатылғ ан жү рдек маршруттардағ ы тарифтер жолдың ұ зақ тығ ына, аудандық бө ліністерге сә йкес белгіленеді.

Тарифтер жол жү ру қ ашық тығ ына тә уелді жол ақ ысын тө леу жү йесі бойынша телімдік (учаскелік) бө ліктер мен белдеулерге бө ліну арқ ылы белгіленеді. Тарифтік белдеулер: 1-100 км жол арлығ ы 5 км сайын бір тарифтік белдеуге бө лінеді, 100-300 км жол арлығ ы 20 км. сайын бір тарифтік белдеу болып саналады.

Билет жол ақ ысының тө ленгендігін растайтын жол жү ру қ ұ жаты болып саналатын тү біртек немесе арнайы жол жү ру қ ұ жаты. Бірың ғ ай тарифтегі билет жү йесі ө те қ арапайым. Қ алаішілік маршруттарда белгіленген тұ рақ ты тарифке сә йкес біртекті билеттер, сонымен қ атар жең ілдетілген тө лем жү йесін растайтын арнайы жол жү ру билеттері пайдаланылады.Қ аладан тыс маршруттардағ ы жол қ ашық тығ ына сә йкес автовокзал кассаларында сатылатын билеттерде автобустың шығ атын жері мен жолаушының тү сетін жері, жү ру жә не қ ажетті жерге жету уақ ыттары, орындық тың нө мері, билеттің қ ұ ны кө рсетіледі. Егер шартты белгіленген ө лшемнен кө п қ ол жү гі болса оғ ан қ осымша қ ұ н тө ленеді.

Жолаушы тасымалдау кө ліктерінде жең ілдетілген тө лем жү йесі қ олданылады. Жең ілдетілген тө лем қ ұ қ ы балалар мен мектеп оқ ушыларына, студеттерге, мү гедектер мен арнайы ә леуметтік топ ө кілдеріне беріледі. Бұ л жең ілдетілген тө лем жү йесі жол ақ ысына, қ ол жү гін тасымалдауғ а, ә ртү рлі айыппұ лдар тө леу кезінде де аталғ ан топ ө кілдері ү шін қ олданылады.Жол жү ру қ ұ нынан тү скен ақ ша тү сімі жұ мыстың соң ында жинақ тау кассасында тапырылады. Ақ ша тү сімі есептелініп, маршрут бойынша бекітілген жоспардың орындалу кө рсеткіші бағ аланады. Маршрутты автобустың тапсыруы тиіс ақ ша тү сімінің жоспарын жасау ү шін жолаушы ағ ынына жә не оның қ ұ рамына зерттеу жү ргізу керек. Яғ ни, жолаушылардың ішіндегі жең ілдетілген тарифтік билет жү йесін қ олданатын ә леуметтік топ ө кілдерінің пайыздық ү лесін шамалап белгілеу арқ ылы тә уліктік ақ ша тү сімінің шамасын жобалап белгілеуге болады. Қ алаішілік маршруттардағ ы ақ ша тү сімін есептеу сатылғ ан негізгі билеттердің нө мері арқ ылы анық талады. Билеттер орамы негізі жә не қ осымша деп бө лінеді.

Автобустардағ ы жол ақ ысын дұ рыс тө леу, жең ілдетілген жол жү ру билеттерінің заң дылығ ы кондукторлармен қ атар желілік бақ ылаушылар арқ ылы қ адағ аланады. Желілік бақ ылаушылар маршруттың уақ ыт бойынша жү рісін, ішкі тә ртібін жә не жү ргізушілер мен кондукторлардың жұ мысын да тексереді. Желілік бақ ылаушылардың бір маршрутты тә улік бойына бақ ылауының арқ асында нақ тылы жинақ кассасына тү сетін ақ ша тү сімін анық тап, мү мкін болатын ақ ша тү сімінің жоспарын белгілеуге болады. Егер жолаушы тасымалынан тү скен пайда дұ рыс жинақ талса, жалпы кіріс кө бейіп, автокө лік мекемесінің дамуына жә не жолаушы тасымалдау кө ліктерінің сапасының жақ саруына жол ашылады. Ең бастысы тасымалдау тарифі қ анағ аттанарлық дең гейде тұ рақ талып, халық тың тасымалдау кө лігін ұ тымды пайдалану кө рсеткіші артады.

Қ оғ амдық кө лікте тегін жү ру қ ұ қ ы:

- Ұ лы Отан соғ ысының ардагерлері мен мү гедектеріне, лайық ты қ ұ жаттары болса(немесе оның нотариуспен расталғ ан кө шірмесі);

- Қ арағ анды қ аласының қ ұ рметті азаматтарына;

- Тыл ең беккерлеріне, лайық ты қ ұ жаттарымен мерзімі шектелмеген куә лігі болса (немесе оның нотариуспен расталғ ан кө шірмесі);

- Ленинград қ оршауында болғ андарғ а, лайық ты қ ұ жаттары болса (немесе оның нотариуспен расталғ ан кө шірмесі)

- 7 жасқ а дейінгі балаларғ а;

- 1-5сынып оқ ушыларына – оқ ушы билетіне кө рсетпей – ақ, 6-8 сынып оқ ушыларына-оқ ушы билетін кө рсету арқ ылы тиесілі.

- Жең ілдікпен жү ру қ ұ қ ығ ын Қ арағ анды қ аласының:

- Мектептерінің 9-11сыныптарының, КТМ, лицей, колледждерінің кү ндізгі бө лім оқ ушылары-тасымалдау тарифінің 50пайызы қ ұ нын тө леп немесе оқ ушының жолақ ы билеті болса (екі жағ дайда да суреті бар оқ ушы билеті болса);

- Жоғ ары оқ у орнының студенттері, студенттік билеті жә не студенттік жолақ ы билеті бар болса (сынақ кітапшасы, мерзімі ұ зартылмағ ан студенттік билеттер жарамсыз);

- Жең ілдікпен жү ру билеттері бар зейнеткерлік куә лігі бар болса;

- Зейнеткерлері мен жағ дайы тө мен жандар, ө з атындағ ы ә леуметтік жолақ ы билеті мен жеке басының куә лігі немесе оның нотариуспен расталғ ан кө шірмесі болса (жолақ ы билетін басқ а жандарғ а беруге тиым салынады);

- Тыйым салынғ ан фактілер кездескен жағ дайда, бақ ылаушы жандар (кондуктор немесе контролер-ревизор қ айтарып беруге болмайтын жарамсыз жолақ ы билетін алып қ оюғ а қ ұ қ ы бар, ал осындай келең сіздікке жол берген жолаушы, жолақ ысын толық тү рде тө леуге міндетті.

Қ ол жү гі мен тең деме жү ктер

Жолаушылардың билетсіз жол жү руі мен олард билетсіз алып жү ру. Жолаушылар билетсіз жол жү руі жә не оларды билетсіз алып жү ру қ алалық жә не қ ала маң ындағ ы қ атынайтын автобуста жә не маршрутты таксиде, айлық есептік кө рсеткіштің ү штен бір бө лігі мө лшерінде айыппұ л тө леуге мә жбү р етеді. Кө лік қ ызметкерлерінің жолаушылардың билетсіз жол жү руіне ымыраласуы, оны айлық есептік кө рсеткішке дейінгі мө лшерде айыппұ л тө леуге мә жбү р етеді.