Спорттық жарыстарды ұйымдастыру мен жоспарлау

Дене мә дениеті жә не спортты басқ арудың ө ң ірлік органдарының жарыстар ө ткізудегі басты міндеті – халық ты дене мә дениеті жә не спортпен шұ ғ ылдануғ а баулудың орындалуын қ амтамасыз ете отырып, олардың ұ йымдастырылуының тү рлі кезең дерінде ө ткізуі бұ л ү дерісті басқ арудың ү ш дең гейінің ө зара ә рекетін қ арастырады, олар: республикалық, ө лкелік, облыстық жә не аймақ тық; қ алалық жә не аудандық дене мә дениеті ұ жымы. Осы ү ш дең гейдің ә рқ айсысының дене мә дениеті ұ жымдарындағ ы бұ қ аралық бастаудан қ алалық жә не аудандық жә не одан жоғ ары дең гейлерде ө ткізілетін іс-шараларды ұ йымдастыру мен ө ткізудің сә йкес міндеттерін шешуге қ атысты ө зінің орындаушы органдарының бө лімдері, ұ йымдары жә не қ ызметтері болады.

Тә жірибеден кө ріп отырғ анымыздай, осы ә рбір дең гейдің арнайы қ ызметтерді орындауда ө зіндік маң ызы бар жә не олардың ө зара ә рекеті бір жыл бойы жү зеге асырылады. Сонымен бірге, ұ йымдастыру мә селелерін шешуде оның басқ ару дең гейлері ескеріле отырып, нақ ты бір реттілік пен іске асырылады. Берілген ү деріс федералды дең гейге сә йкес, сондай-ақ, олар атқ арушы ұ йымдарды жә не заң ды қ ызметтерді атқ арып, арнайы спорттық базаны қ ұ руғ а жә не басқ а бағ ыттар бойынша жарыстарды ө ткізуге қ ажетті қ аржы бө летін ұ йымдарды анық тайды.

Қ аржылық қ ызмет. Кешенді жарыстарды ө ткізу туралы шешім республика субъектілерінің дең гейінде атқ арушы билік органдары қ абылдағ ан нормативті-қ ұ қ ылы актілер арқ ылы жү зеге асырылады. Ү кімет қ аулысымен немесе шешімімен жарыстарды ө ткізу бойынша ұ йымдастыру комитеті қ ұ рылады. Ұ йымдастыру комитетін негізінен облыс ә кімі немесе оның орынбасары атқ арады. Бұ л – қ ажетті қ ызмет орындарын қ алыптастыратын, берілген қ аулының (шешімнің) міндеттерін жү зеге асыру бойынша шешім қ абылдайтын жә не жергілікті ө зін-ө зі басқ ару органдарының тү рлі қ ызмет бө лімдерінің орындалуын қ адағ алайтын тұ рақ ты қ ызмет ететін орган.

Мұ ның барлығ ы келесі бір – басқ ару қ ызметін айқ ындап кө рсетуге мү мкіндік береді.

Олай болса, бірінші қ адам жү зеге асырылғ ан соң, ө зінің дә режесіне орай орындаушылық -шешім қ абылдау қ ызметін атқ аратын жергілікті ө зін-ө зі басқ ару дең гейі қ осылады.

Жергілікті ө зін-ө зі басқ ару органдарының ә кімшілігіне жергілікті жерлерде жарыстарды ө ткізудің ұ йымдастырылуы мен барысына жетекшілік жү ргізу, сондай-ақ, командаларды Республикалық кешенді іс-шараларына қ атысуғ а дайындауды жү зеге асыру тапсырылады. Жергілікті ө зін-ө зі басқ ару ә кімшіліктері ө здерінің чемпионаттарын, біріншіліктерін ө ткізу туралы қ аулы (шешім) қ абылдайды. Кө пшілік жағ дайда ә кімшілік басшылары немесе оларды орынбасарлары басқ аратын ұ йымдастыру комитеттері қ ұ рылады.

Басқ ару қ ызметі муниципалды білім беруге жә не жергілікті ө зін-ө зі басқ ару органдарына тә н.

Ү шінші дең гей – дене мә дениеті ұ жымдары. Тікелей соларда бұ қ аралық дене мә дениеті мен спорттың барлық негіздерінің қ алануына орай, бұ л бө лім кө бірек кө ң іл қ оюды жә не ерекше қ арым-қ атынасты талап етеді.

Ережеге сай, кешенді іс-шараларды дайындау мен ө ткізу бойынша ұ йымдастыру комитетінің қ ұ рамына олардың қ ызмет дең гейлеріне қ арай, мысалы, қ алалық, облыстық дең гейде: қ ала жә не облыс ә кімшілігінің басшысы (ә кім) – ұ йымдастыру комитетінің тө рағ асы, қ ала ә кімшілігі басшысының (ә кімнің) орынбасары – ұ йымдастыру комитеті тө рағ асының орынбасары. Ұ йымдастыру комитетінің қ ұ рамына кіруге қ ұ қ ылы:

- қ аржылық жә не салық саясаты бойынша бө лім жетекшісі;

- дене шынық тыру жә не спорт бойынша бө лім жетекшісі;

- білім беру бойынша бө лім жетекшісі;

- денсаулық сақ тау бойынша бө лім жетекшісі;

- ішкі істер бө лімімінің жетекшісі;

- тұ рғ ын ү й-коммуналдық шаруашылық бө лімнің жетекшісі;

- сауда бө лімінің жетекшісі;

- қ оғ амдық тамақ тану бө лімінің жетекшісі;

- мә дениет бө лімінің жетекшісі;

- жастар саясаты ісі бойынша бө лім жетекшісі.

Жарыстардың дайындығ ы мен ө ткізілуін ұ йымдастыру комитеті жә не жарыс ө тетін аймақ тың бірінші жауапты адамының қ аулысына (шешіміне) орай қ ұ рылады. Ұ йымдастыру комитетін атқ арушы биліктің бірінші міндетті адамы немесе оның орынбасары басқ арады. Оның орынбасарлары: дене мә дениеті мен спорт бойынша басқ ару органдарының тө рағ алары, сондай-ақ, қ андай кешенді іс-шара жү ргізілуіне байланысты басқ ару органының жетекшісі. Мысалы, егер жоғ ары оқ у орындарының немесе жалпығ а білім беру ұ йымдарына арналғ ан Спартакиада ө ткізілетін болса, ғ ылым жә не білім бойынша орган жетекшісі тағ айындалады; ауыл тұ рғ ындары арасында Спартакиада ө ткізілсе – ауыл шаруашылығ ы бойынша бө лім жетекшісі; мү гедектер арасындағ ы Спартакиадада – тұ рғ ындарды ә леуметтік қ орғ ау ұ йымының жетекшісі, осылай басқ а да салалар бойынша. Ұ йымдастыру комитетінің қ ұ рамына мә дениет бойынша; денсаулық сақ тау бойынша; сауда жә не қ оғ амдық тамақ тану бойынша, ішкі істер бойынша, бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдары жә не т.б. бойынша жарыстарды ө ткізуге қ атысатын сала жетекшілері енгізіледі. Ұ йымдастыру комитетінің қ ызметі:

- ұ йымдастыру комитеті кешенді жарыстарды дайындап, ө ткізуіне жауап береді;

- ұ йымдастыру комитетінің мү шелері арасында міндеттерін бө ліп береді жә не олар ұ сынғ ан жарысты ұ йымдастыру жә не ө ткізу жоспарын бекітеді;

- сала басқ арымдары жә не жергілікті ө зін-ө зі басқ ару органдарының жетекшілерінің белгіленген іс-шаралардың орындалуы туралы есептері тың далынады;

- кешенді іс-шараларды ұ йымдастырумен жә не ө ткізумен байланысты мә селелердің шешілуіне қ ажетті ық пал етеді;

- кешенді іс-шараларды ө ткізу кезінде тү рлі бағ ыттар бойынша бө лімдерге тікелей жетекшілік жү ргізеді;

- кешенді іс-шараның қ орытындысы жасалынуын қ амтамасыз етеді;

- кешенді іс-шараларды қ орытындылап, муниципалды білім беру ұ йымдары жетекшілеріне жә не ә кімшілік басшыларына ақ парат жібереді.

Ә рбір жарыстың дұ рыс ө туі ү шін ең алдымен, спорттық жарыстар жү йесін басқ аруды жоспарлау дұ рыс жү зеге асырылу керек. Бұ л орайда алдын-ала болжам жасаудың маң ызы зор.

Болжам жасау дегеніміз жарыстардың болашақ жайттарын, шарттары мен тиімділіктерін ғ ылыми тұ рғ ыдан шамалай білу. Болжаудың басты мә ні – спорттық жарыстар жү йесін басқ арудың субъектілері мен объектілерінің дамуы мен мү мкіндік кү йлерін алдын-ала кө ріп-білу [40, 41]. Заттар мен ү дерістерге уақ ыт бойынша ә сер ететін кө птеген факторлар ә сер етуі мү мкін, атап айтқ анда: тұ рақ ты тү рде ә сер ететін (жерге тартылыс кү ші, Жердің магнитті алаң ы сияқ ты), ауыспалы, кезең імен ә сер етуші (тә уліктік жә не мезгілді ө згерістермен байланысты), ауыпалы, кезең сіз ә сер етуші (мысалы ағ задан зиянды заттардың шығ арылуы) жә не тосыннан ә сер етуші факторлар. Ә сер етудің қ айталанбалы циклдерінің айқ ындалуы тірі ағ заларғ а осы ә серлерді басқ аларынан ажыратып, оларғ а таң даулы тү рде жауап беруіне мү мкіндік берді [42]. Физиологияда тірі ағ заның тіршілік ортасына бейімделуі оны басқ арудың арнайы механизмі ретінде, болмыстың айқ ындалуынан озық аппарат ретінде қ арастырылады [43]. Болмыстың айқ ындалуынан озып тү су тірі материяның бейорганикалық ә лемнің кең істікті-уақ ытты қ ұ рылымына бейімделуінің негізгі жолы болып табылады [44].

Алдын-ала кө ре білу адамның ойлау қ абілетінің бір нышаны, материалдық жә не керемет айқ ындалуының кү рделі ү дерісі болып табылады. Мысалы, ең бектің мақ саты, керемет бір ү лгі ретіндегі нә тижесі барлық уақ ытта адамның саналы қ ызметінде кездеседі. Алдын-ала кө ру адамның мақ сатты-бағ ытты іс-ә рекетінің маң ызды шарты болып табылады. Алдын-ала кө ре білу, болжам жасау, антиципация (алдын-ала шаттану, алдын-ала тани білу) мидың айқ ындай білу қ абілеті ретінде адамның іс-ә рекетін мақ саттаумен, жоспарлаумен жә не басқ арумен байланысты. Адамның санасына болашақ объектілердің іс-ә рекетінің мү мкін боларлық болашақ нә тижелерін, мақ сатты-бағ ытты «бейнесін» жасай білу, «шынайы ә лемді», «болжамды шынайылық ты» айқ ындай білу қ абілеті тә н. Алдын-ала кө ре білу, нақ ты айқ ындай білу қ абілеті, адамның ойлауының болжамды қ ызметі – адам санасының жануарлардың рефлекторлы айқ ындай білуінен басты айырмашылығ ының бірі. Дене шынық тыру-спортты қ озғ алыстарғ а болжам жасағ анда, нақ тырақ айтқ анда спорттық іс-шараларды ө ткізгенде, оларды жасаудың тү рлі кезең дерінде, оларды болашақ ты жоспарлағ анда тү рлі ә дістер қ олданылады [45; 46] (сурет 6, 7).

Сурет 6 - Спорттық жарысты болжау ә дістері

Сурет 7 - Спорттық жарыстарды болжау ә дістері

Дене мә дениетіндегі сұ ранысты анық тау мен болжау, спорттық қ ызығ ушылық тарды айқ ындау сатысында тө мендегідей ә дістер қ олданылады: сараптама жасау; ұ қ састандыру; таң дау ә ідісі; болжау; қ ұ жаттарды зерттеу; ү лгісін жасау; ө зіндік суретке тү сіру (самофотография) жә не хронометрия; сауалнама жү ргізу; тә жірибе жү ргізу; сараптамалы бағ аламалар жә не экономикалық -математикалық ә дістер. Дене мә дениеті мен спорттың қ ол жеткен даму дең гейін анық тауда жә не зерттеудің міндеті мен мақ саттарын айқ ындауда бірқ атар ә дістер қ олданылады: сараптама жү ргізу, дене мә дениеті-спорттық ұ йымдардың жұ мысын таң даулы тү рде зерттеу; мә ліметтерді топтастыру (таксонометрия), қ ұ жаттарды зерттеу (контент-сараптама); математикалық -статистика ә дістерін қ олдану жолымен айырмашылық тар мен индекстерді есептеу; зерттеу нысандарына монографиялық зерттеу жү ргізу. Қ ұ рал-жабдық тар мен тауарлық байлық тарғ а деген сұ раныстарды анық тау ү шін тең естіру, ү лгісін жасау жә не статистикалық -экономикалық есептеу ә дістері қ олданылады.

Қ ұ рал-жабдық тар мен байлық тарғ а деген сұ раныстардың ү йлесімділігі: жоспарлардың экономикалық келісімін тү зуді; дене мә дениеті мен спорт дамуының кешенді тең естірілген жоспарын жасау сараптама жасау мен тең естірілген ә дісті, сарапшылардың қ ұ жаттарды зерттеуі мен кең ес беруі қ ұ жаттарын зерттеуді; нұ сқ амалы тең естірулер мен статистикалық -экономикалық есептеулер ә дісін; экономикалық -математикалық жә не ү лгі жасауды жү ргізуді талап етеді. Жоспарды бекіту сатысы сараптама жү ргізуге, талқ ылауғ а жә не сараптамалық бағ а беруге сү йене жү ргізіледі. Мұ ның барлығ ы спорттық іс-шараларды болжау мен келешегін жоспарлау – болмыс қ ұ былыстарын ғ ылыми тану ә дістерінің жиынтығ ымен, олардың дамуымен, ө згерістерінің айқ ындалуымен қ амтамасыз етілетін жә не осы ақ паратты негізде (тосын жағ дайларғ а болжам жасау емес) жарыстың келешек жү йесін біршама сенімді анық тау. Келешекті жоспарлау қ ағ идаттары:

- жалпы, жекелей жә не арнайы факторлардың кү йі мен бағ ыттарына сараптама жү ргізуден жә не оларды есепке алудан тұ ратын жарысты ө ткізудің ғ ылыми негіздемесі;

- спорттық іс-шараларды ө ткізу бойынша мақ сатты іс-ә рекеттердің кешенділігі мен жү йелілігі;

- ұ сынылып отырғ ан қ ұ ралдардың, ә ідстердің жә не іс-шаралардың қ олданылуының ұ йымдастырулы қ ұ рылымдар мен іс-ә рекеттер негізінде жетілдірілуі мен ү немділігі;

- алдын-ала жү йелі сараптама жү ргізу мақ сатты жә не қ осымша амалдарды қ амтамасыз етіп, спорттық іс-шараларды сараптамалы жә не нормативті бағ алау негізінде қ аржылық қ олдау кө рсету іс-ә рекеттерінің негізі ретінде;

- қ орытынды мақ сатқ а қ ол жеткізу жә не «мақ саттарын дің гегін» қ ұ ру, жарыстардың қ орытынды нә тижесін алдың ғ ы негізге сү йене отырып ү йлестіру;

- спорттық қ ызметтің жү зеге асырылуына жә не белгіленген нә тижеге қ ол жеткізуге арналғ ан қ ұ ралдардың сенімді есебі мен шынайы бө лінуі, мақ сатты іс-ә рекетке жұ мсалатын жоспарлы қ аржылық шығ ысты анық таудағ ы тең естірілген тә сілді қ олдану;

- уақ ыт пен қ аржы «қ орын жасау, яғ ни жарыстарғ а дайындалу барысында қ осымша жұ мыстарды жү ргізуге жә не қ ауіпті азайтуғ а арналғ ан уақ ыт пен қ ұ ралдар жұ мсалуын жоспарлау;

- бақ ылаудың кө лемі, объективті жә не сенімді кө рсеткіштері арқ ылы қ амтамасыз етілетін кері байланыстың сенімділігі;

- кезең ді жә не қ орытынды жұ мыстар мен іс-шаралар орындалуының нақ ты мерзімдері;

- жоспарланғ ан жекелей іс-шаралардың спорттық жарыстар мен жалпы мақ сатты іс-ә рекеттер дамуының жалпы стратегиясына кері келмеуі, сондай-ақ, берілген жү йенің ө згермелі жағ дайлар мен талаптарғ а сай келетін динамикалық тү рленулерге қ абілеттілігі.

Спорттық іс-шараларды басқ аруғ а:

- демеушілер – іс-шараны ө ткізуге талапкерлер, тапсырушылар, қ аржыландыратын адамдар. Олар іс-шараны жү ргізуге заң ды тү рде жауап беретін ұ йымның арнайы дә режесі мен сипаттамасын ә зірлейді;

- ұ йымдастырушылар, берілген іс-шараның ә кімшілік бө лімі мен менеджменті, жауаптылардың қ ұ рамы мен ық палы, іс-шараны дайындаудағ ы жұ мыс ауқ ымын анық тайды;

- іс-шаралардың жауапты орындаушылары: фирмалар, ұ йымдар, заң ды жә не жекелей адамдар қ атысады.

Іс-шарағ а қ атысушылар ү шін қ атысушылардың сапалы сипаттамасы, іс-шарағ а жіберуге арналғ ан белгілер мен шарттар, сандық кө рсеткіштер мен қ атысу берілетін рұ қ сат алынады. Қ атысуғ а ө тініштер – алдын ала жазылады, оғ ан қ атыс дә лелдемесі, қ атысу парақ тарын, тауар ө тілімдерін рә сімдеу кіреді.

- жарысқ а жіберілу, аккредитация шарттары – мандатты, дә режелі, тіркелу жә не т.б. комиссияларынан, қ ызмет кө рсету орындарынан ө ту; жарысқ а жіберілуді жә не жекелей сертификатты рә сімдеу, іс-шарағ а қ атысушыны қ ызметті ақ паратты тізімге, ал тауарды немесе мұ рағ атты – каталогқ а енгізу;

- жарысқ а қ атысу шарттары қ абылдау ережелерінен қ ұ ралады, олар іс-шарағ а қ атысудың қ аржылық негізін айқ ындайды. Осы жерде «қ атысу ақ ысының» кө лемі, сондай-ақ, орналасу, тамақ тану, ғ имаратты жалғ а алу, материалдық -техникалық қ ұ рал-жабдық тардың сақ талуы мен жө нделу тө лемі анық талады; арнайы жабдық тардың, мұ рағ аттардың, қ атысушылардың қ орғ алуы бойынша жә не олардың жоғ алуы немесе зақ ымдалуы жағ дайында орны толтырылуының қ осымша шарттары анық талады;

- іс-шаралардың ө ткізілу бағ дарламасы мен шарттары. Бұ л жерде ең алдымен іс-шараның мазмұ ны, қ ұ рамы, мақ сатты бағ ытталуы анық талады. Бұ л спорт тү рі мен ойынғ а, спартакиадағ а жә не т.б. енгізілген жекелей сайыстардың айқ ындалуымен сипатталады. Іс-шараның ұ йымдастырылуының осы бө лімінде оның уақ ыты, қ атысушылардың ауыстырылу шарттары мен қ ажетті ақ параттар анық талады. Қ арсы пікір білдіру, аппеляция, олардың берілу мерзімі, қ арастырылу шарттары, шешім қ абылдану ережелеріне баса назар аударылады;

- объективті кө рсеткіштер; субъективті бағ аламалар бойынша іс-шара нә тижелерін анық тау. Іс-шараның нә тижесі бойынша қ орытынды хаттама жасалынуы мен тұ жырымдамасы;

- Ереженің, яғ ни орындалатын іс-шара бойынша жү йелі-анық тамалы қ ұ жаттардың, олардың кө рсетілімінің, тіркелуі, барлық қ ызығ ушылық танытушы адамдарды іс-шараның Ережелерімен таныстыру. Ереже тіркеуден ө ткізіліп, іс-шараның ұ йымдастырылуы мен ө ткізілуіне жауаптылардың жазба тү рдегі сенміділіктері немесе жауапкершіліктері жасалынуы қ ажет [47].

Ереженің бекітілу мерзімі, заң ды тіркелуі оның қ олданыс мерзімін анық тау, іс-шараны дайындауғ а қ атысты барлық шешімдер мен іс-ә рекеттердің қ олданылу мерзімдерін бекіту ү шін қ ажет. Алдын ала кө рсетілім (презентация) шарттары – іс-шарағ а қ атысуғ а шақ ырылым жіберілген адамдардың тізімі, шақ ырылу хаттары кө рсетілуі қ ажет. Іс-шарағ а дайындық пен байланысты қ ажетті қ ұ жаттардың таратылу мерзімі тіркелінуі қ ажет.Іс-шарағ а дайындық тың қ ұ рылым мә селелерін, ұ йымдастырылуын жә не дайындығ ын қ арастыру кезінде сө зсіз басқ арылатын немесе басқ аратын жү йеге ұ йымдастыру, ә сер етудің жә не іс-шараны жоспарлау мә селелері қ арастырылады. Ө йткені кез-келген іс-шара қ оршағ ан ортаның кү рделі жағ дайында жә не іс-шараның ө зіндік жү йесіндегі тұ рақ ты тү рленулер дең гейінде жү зеге асырылатын жылжымалы, қ арқ ынды дамушы жә не ө згермелі жү йесі болып табылады [48].

Басқ арушы жү йеге ұ йымдастыра ә сер ету тө мендегідей қ ұ рамдас бө лімдерден тұ рады:

- ү дерісті, технологияны жобалау немесе жетілдіру;

- ұ йым аппаратының қ ұ рылымын қ алыптастыру;

- қ олдағ ы бар жағ дайларда ең бектің тиімді ұ йымдастырылуының жобасын (қ олдағ ы бар аппаратпен жә не материалды-техникалық қ амтамасыз етілуімен, бар жұ мыс қ олымен) жасау.

Ұ йымдастыруды белгілеу Ереженің (уставтың) жү йе тү зуші қ ұ жатының қ алыптасуы кезінде анық талуымен жә не жаң а бө лімдердің (топтың, цехтың, команданың жә не т.б.) тү зілуі кезінде аса маң ызды болады.

Ереженің мазмұ ны:

1) негізгі жә не қ осалқ ы ө ндірістік қ ызметтер, бө лімдердің ө ндірістік дербестілігінің дә режесі;

2) ө ндірістің ұ йымдастырылғ ан қ ұ рылымындағ ы бө лімдердің маң ызы;

3) басқ а бө лімдермен ө зара байланыстың мазмұ ны мен тү рлері;

4) ұ жымның қ ұ рамы мен кө лемі, бө лімнің ішаралық ұ йымдастырылғ ан қ ұ рылымы;

5) ө ндірістік жоспар қ ұ ру тә ртібі жә не есеп беру;

6) бө лімдерге ұ йымдастырылғ ан жедел жетекшілік ету;

7) ұ жымның ө зіндік басқ арылу тү рлері;

8) ұ жымның қ ұ қ ық тары;

9) бө лімнің аймақ тық орны;

10) бө лімнің жайлы толық мә ліметтер (коды, телефоны, факсы, пошталық мекен-жайы жә не т.б.).

Басқ ару жү йесін дұ рыс ұ йымдастыру басқ аруды жетілдіруде маң ызды рө л атқ арады. Басқ ару тиімділігі негізінен ө зіндік басқ ару жү йесінің реттеліну жү йесіне байланысты. Бұ л жү йе ұ йымдастырудың ә сер ету, жетілу нысаны болып табылады [49].

Ең бектің ұ йымдастырылуындағ ы кең інен таралғ ан кемшіліктер:

- жұ мыстың қ айталануы;

- жұ мысшылардың ө з істерін атқ армауы;

- жү ктеменің біркелкі берілмеуі жә не т.б.

Кемшіліктерді «Басқ ару бө лімдері туралы Ереже», «Қ ызметтік ережелер» сияқ ты арнайы қ ұ жаттардың кө мегімен тү зейді.

Мұ нда:

- жаң а қ ызметкерлердің ө з міндеттері мен қ ызметін тез мең геруге мү мкіндік беретін;

- басқ ару жұ мысының тиянақ ты тү рлерін орындауда қ айталануларды жоюғ а кө мектесетін;

- міндеттердің орындалуын уақ ытылы жә не нә тижелі қ адағ алап отыруды қ амтамасыз ететін;

- басқ арудың барлық қ ызметкерлерінің жауапкершілігін арттыратын;

- жұ мысшының ө зіне тапсырылғ ан жұ мысын атқ аруында сенімділік беретін;

- жұ мысшылардың ө зіндік жетілулері мен дә режесін арттыруын жетілдіретін шараларды қ арастырады.

Жоспарлау - СЖЖ стратегиясы мен жедел іс-шараларының жү зеге асырылуына арналғ ан спорттық жарыстар жү йесін басқ ару бойынша жү ргізілетін жұ мыстың маң ызды бө лімі болып табылады [50]. Кез келген спорттық іс-шара қ аржылық жә не материалдық шығ ынды, адам ең бегі мен уақ ытын, орындалатын істі алдын-ала ойластыруды жә не анық тауды, оның жоспарлануын, сондай-ақ, жобалау мен бағ дарламалауды талап етеді. Жоспарлаудың объективті алғ ышарттарының мә ні ең бек бө лісі мен тү рлі қ ызметтерді атқ аратын, тү рлі дең гейлерде жұ мыс істейтін тү рлі орындаушылардың ө ндірістік іс-ә рекеттерін басқ ару мен ү йлестіруде.Жарыстарды жоспарлау ү дерісі іс-шаралардың кү йі мен динамикасы, ұ йымның ө зі қ ызмет етуінің шарттары туралы ақ параттарды айқ ындауды, алуды, жинақ тауды жә не сараптауды талап етеді [51].

Ө ткізілген ә леуметтік, мә дени жә не спорттық іс-шаралар туралы анық талғ ан заң дылық тар, бағ ыттар, ү демелі тә жірибе жә не қ оғ амдық пікір негізінде тиімді жоспарлау жү зеге асырылады.

Жоспарлаудың маң ызды шарттары мен талаптары тө мендегідей:

- бірегей жарыстың ә рбір қ атысушысына арналғ ан жоспар-тапсырмалардың бірлестігі;

- барлық жекелей жоспарлардың мақ сатты сипаты: олардың барлығ ы тү бінде жалпы қ орытынды нә тижеге сү йенеді (жоғ ары дә режелі мә нерлеп сырғ анайтын спортшыларды дайындауды жаттық тырушыдан басқ а, хореограф, жә не басқ а да мамандар жү зеге асырады.);

- СЖЖ жә не оның кейбір бө лімдері жұ мысының жалпы жоспарының жобаланғ ан жарыстар айқ ындалатын жоспарлы нормативті шығ ындарды анық тау мен сипаттама беру негізінде тең естірілуі;

- жетілдіру, яғ ни сө реге дайындық тың ә рбір кезең інде шығ ындарды азайтуғ а қ ойылғ ан міндетке толық тай қ ол жеткізуге бағ дарланғ ан жарыстарды ұ йымдастыру жоспарының біршама тиімді нұ сқ аларын жасау, негіздеме беру жә не таң дау.

Жарысты қ ызметтегі бос буындардың («жоғ ары қ ауіпті аймақ») ауытқ у себептерін айқ ындау ү шін алдың ғ ы жоспарлардың орындалу сараптамасының тиімділігін атай кеткен жө н (сурет 8).

Сурет 8 - Жарыс қ ызметін жоспарлау қ ағ идалары

- мақ сатты тә сіл – нақ ты мақ сатты нә тижеге бағ дарлану, мақ сатқ а талпынушылық;

- жалпы жарыс қ ызметінің тұ тастығ ы. Жұ мыстың қ андай да бір жерінде жә не тү рлі бө лімдерінде барлығ ы жалпығ а ортақ бірегей мақ сатты ұ стана жұ мыс істеулері қ ажет. Тү рлі ауытқ улар, қ ателіктер болуы мү мкін, бірақ олардың жарыстың ө ткізілуіне ешбір кедергісі болмауы қ ажет.

- Нысанғ а кешенді ә сер ету. Кейде тіпті бір ғ ана «кемшіліктің» ө зі барлық жарысты басқ ару жү йесінің қ ызметін шектеп қ оятындығ ын ұ мытпағ ан дұ рыс;

- осы нә тижеге қ ол жеткізуге қ ажетті нә тижемен жұ мыстың тиянақ тылығ ы. Не істеу керек екендігін жә не жарыстың ө ткізілуі нә тижесінде не алуғ а болатындығ ын нақ ты тү сіне білу қ ажет;

- қ аражатпен қ амтамасыз ету. Жарыс ө ткізуді жоспарлау кезінде қ ажетті жә не жеткілікті қ аражатпен қ амтамасыз етуді ескеріп, анық тап жә не нақ ты білу қ ажет, нақ тырақ айтқ анда: қ анша қ ажет, қ анша бар, қ айдан алу керек, қ алай тө леу қ ажет;

- жарыс қ ызметін барлық бағ ыттар бойынша жә не жұ мысты орындаушылар арасында бағ дарлау. Жарыс ө ткізілу мерзімі мен ө зара ә рекеттер келісімділігі;

- жарыстың мақ сатты нә тижесіне қ ол жеткізуге арналғ ан қ ажетті жә не жеткілікті қ аражатына сай дайындық жұ мыстарының оң тайлы кө лемі. Артық жұ мыс ү немсіз келеді, оғ ан шамадан тыс, жоспарланғ аннан артық қ аражат жұ мсалады, спорттық іс-шаралардың сметасы мен шынайы қ ұ ны артып кетеді;

- спорттық іс-шараның тиімділігі- ө німді тиімділіктің спорттық нә тижеге қ ол жеткізуге арналғ ан қ аражатының арақ атысымен анық талатын спорттық іс-шараның экономикалық, моралдық, ә леуметтік-педагогикалық жә не басқ а да нә тижелілігі;

- бастапқ ы дең гейден артып кету, яғ ни ә рбір қ ол жеткен тиімділік жарыстың сә йкес бө лімінің сандық қ асиетін арттырып, сапасын жетілдіреді. Іс-шараның ө ткізілуі, қ ызметтердің жү зеге асырылуы нә тижесінде СЖЖ беделі арта тү седі;

- спорттық іс-шаралар мен қ ызмет кө рсету жү йесінің қ ызметі мен дамуының алғ ышарттары жә не жалғ асымдылығ ы. Бұ дан шығ атыны, біріншіден, тұ рғ ындар арасында қ ызығ ушылық пен қ олданылатын жаң а бастамаларды қ олдау қ ажеттігі; екіншіден, іс-шара ө ткізу жоспарланып отырғ ан аймақ та сұ ранысы жоқ спорт тү рлері бойынша беделі жоқ жарысты ө ткізудің қ ажеттігі мен мә ні жоқ [35, 38, 51].