Тұрғызуға қойылатын гигиеналық талаптар

«Қ Р-ның 1986 - 1990 жылдарғ а жә не 2000 жылғ а дейінгі кезең ге экономикалық жә не ә леуметтік дамуының негізгі бағ ыттарына» сә йкес, біздің елімізде ө ндірісті қ арқ ынды тұ рғ ызу жә не жаң арту жү ріп жатыр.

Ө неркә сіп жә не ауылшаруашылық нысандарының тұ рғ ызылуына жә не қ айта қ ұ растырылуына санитарлық бақ ылау жасау ескертуші санитарлық қ адағ алаудың негізін қ ұ райды.

Жобалау сатысындағ ы ескертуші санитарлық қ адағ алау қ андай да болсын зиянды ө ндірістік факторлардың жұ мыс істеушілердің денсаулығ ына ық тимал теріс ә сер етуінің алдын алудың ең пә рменді тү рлерінің бірі болып табылады.

Ол «Қ Р-ң ең бек туралы заң дарының негіздерімен» қ арастырылғ ан, ең бектің қ ауіпсіз жә не салауатты жағ дайларын қ амтамасыз етуге бағ ытталғ ан жә не санитарлық заң дардың, Ең бек қ ауіпсіздігі стандарттарының жү йесінің, Мемлекеттік стандарттардың, сондай-ақ арнайы директивалық жә не заң дық қ ұ жаттардың: осылармен ең бекшілердің денсаулығ ын қ орғ ау жә не аурулар мен жарақ аттардың профилактикасы бойынша жалпы мемлекеттік шаралардың кешені қ арастырылғ ан Қ Р Министрлер Кең есінің қ аулыларының, Денсаулық сақ тау министрлігінің нұ сқ ауларының жә не бұ йрық тарының, қ аулыларының талаптарын сақ тау арқ ылы жү зеге асырылады.

Жобалау дең гейін жақ сартуда Қ Р Министрлер Кабинетінің жобалау-смета ісін жақ сартуғ а бағ ытталғ ан қ аулылары жә не Денсаулық сақ тау министрлігінің осы қ аулылардың негізінде шығ арылғ ан бұ йрық тары мен нұ сқ аулары маң ызды рө л атқ арады.

Жобалаудағ ы маң ызды бағ ыт жобалық шешімдерді типтендіру жә не типтік жобаларды кең інен қ олдану болуғ а тиіс екендігі мойындалды. Типтік жобалар бар болғ ан кезде жеке жобаларды жасап шығ аруғ а жекелеген жағ дайларда ірі жә не кү рделі кә сіпорындар, ғ имараттар, қ ұ рылыстар бойынша республикалардың Мемлекеттік қ ұ рылыс комитеттерінің рұ қ сатымен жол беріледі.

Мемлекеттік санитарлық қ адағ алау органдарына келісуге жобалық қ ұ жаттарды беру тә ртібі ДСМ Бас санитарлық дә рігерінің «Келісуге ұ сынылатын жобалық қ ұ жаттарды қ арастыру тә ртібі туралы» директивалық хатымен анық талғ ан жә не мынандай болып табылады: Нормаларғ а жә не стандарттарғ а сә йкес жасап шығ арылғ ан қ ұ жаттарды жобаның бас инженері куә ландырады жә не жұ мыс сызбалары келісуге тиіс емес. Санитарлық қ адағ алау органдарымен келісуге тек қ ана қ олданыстағ ы нормалардан, ережелерден жә не нұ сқ аулардан негізделген ауытқ улармен орындалғ ан қ ұ рылысқ а қ ұ жаттар ғ ана жатады.

Онымен қ оса, «КСРО-дағ ы мемлекеттік санитарлық қ адағ алау туралы Ереженің» негізінде міндетті келісілуге осыларғ а бекітілген санитарлық нормалар мен ережелер жоқ, жобалық шешімдер жатады. Қ Р Министрлер Кең есі бекітетін, аса маң ызды жә не ірі кә сіпорындарды тұ рғ ызуғ а аталғ ан қ ұ жаттарды Қ Р Денсаулық сақ тау министрлігінің Бас санитарлық -эпидемиологиялық басқ армасы қ арастырады. Қ ұ ны 30 млн.тең геден жә не одан кө п болатын жобалық қ ұ жаттарды республиканың Денсаулық сақ тау министрлігінің Бас санитарлық -эпидемиологиялық басқ армасы қ арастырады.

Нормалар мен ережелерден ішінара ауытқ улары бар қ ұ жаттар жә не осыларғ а нормалар мен ережелер болмай отырғ ан жобалық шешімдер, нысан қ ұ рылысының аумақ тық орналасу қ ағ идасы бойынша санитарлық қ адағ алау ұ йымдарымен келісілуге тиіс. Нормалар мен ережелерден ішінара ауытқ улары бар типтік жоба да жобалау ұ йымының аумақ тық орналасу қ ағ идасы бойынша келісіледі. Осыны санитарлық қ адағ алау ұ йымына жобағ а тапсырыс беруші немесе оның тапсыруы бойынша бас жобалау ұ йымы ұ сынатын жобалық қ ұ жаттарды келісу тек инстанциялардың біреуінде, 15 кү нге дейін (жекелеген жағ дайларда 30 кү нге дейін) мерзімде жү ргізіледі.

Қ ұ рылыс жобаларын гигиеналық бағ алауды жобалау ұ йымынан жобаның барлық бө ліктерін: кә сіпорынның кезең дік жә не бас жоспарын, тү сіндірме хатты жә не графикалық сызбасы алғ аннан кейін бастау қ ажет. Жобаның материалдарына: жергілікті санитарлық -эпидемиологиялық қ ызметтің қ орытындысымен бірге жергілікті ә кімшіліктің жер телімін бө лу туралы шешімі; жергілікті санитарлық -эпидемиологиялық қ ызметтің су алу орны жә не ө неркә сіптің тө гінді суларын ағ ызу орны туралы қ орытындысы; атмосферағ а шығ арылатын шаң -тозаң мен газдардың жә не ағ ызылатын тө гінді сулардың мө лшері, қ ұ рамы, тазарту ә дістері туралы мә ліметтер қ оса тіркеледі. Жоба қ арастырылғ аннан кейін барлық табылғ ан, анық талғ ан нормалар мен ережелерді бұ зулардың жә не оларды жою жө ніндегі талаптардың тізімі бар қ орытынды жасалады.

Санитарлық қ ызмет органдарына «Қ Р-дағ ы мемлекеттік санитарлық қ адағ алау туралы Ережеге сә йкес: а) жобалардың жасалуын таң дамалы бақ ылау; б) нысандардың қ ұ рылысын жә не қ айта қ ұ растырылуын бақ ылау; в) оларды пайдалануғ а қ абылдағ ан кезде санитарлық нормалардың жә не ережелердің сақ талуын бақ ылау жү ктеледі.

Ескертуші санитарлық қ адағ алаудың жер телімін (қ ұ рылыс жү ргізуге арналғ ан алаң ды) таң дап алу сатысындағ ы міндеті санитарлық -қ орғ аныс аймағ ының сақ талуын, сумен жабдық тау, қ оршағ ан ортаны ө неркә сіп ағ ызындыларымен жә не тө гінді сулармен ластанудан қ орғ ау жө ніндегі ұ тымды шешімдердің мү мкіндіктерін, сонымен қ атар аумақ ты жайлы ету жө ніндегі талаптарды ескере отырып, нысанның орналасу орнын таң дауғ а рұ қ сат беру болып табылады. Санитарлық -қ орғ аныс аймағ ының ені ө ндірістің қ уатымен жә не бө лінетін зиянды заттардың сипатымен анық талады.

Жердің рельефі аумақ тың табиғ и ауа алмастыруына кедергі келтірмеуге жә не атмосфералық жауын-шашындардың ағ уы ү шін ең істікке ие болуғ а тиіс. Жерасты суларының тұ ру биіктігі, желдер розасы жә не басқ а жағ дайлар ескеріледі.

Мұ нымен қ атар, ө неркә сіп алаң ын жоспарлауғ а, ө ндірістік жә не қ осалқ ы ғ имараттарғ а санитарлық талаптарды ескеру қ ажет. Негізгі цехтардың ө зара орналасуы технологиялық процестің барысына сә йкес келуге тиіс. Қ осалқ ы цехтарды тұ тынушы цехтарғ а жақ ын жерде, ал шикізат пен дайын ө нім қ оймаларын – негізгі келер жолдарғ а жақ ын маң да орналастырғ ан жө н болады.

Ғ имараттарды салу тә сілін жә не олардың ақ ылғ а қ онатын шешімдерін гигиеналық бағ алау ә рбір жеке жағ дайда дифференциацияланғ ан болуғ а тиіс.

Ғ имараттарды салу типін таң дау техногиялық процестің, жабдық тың жә не шикізаттың сипатымен анық талады. Бір жә не кө п қ абатты, кү рделі профилі бар, бір жә не кө п ө ткінді, ө лшемдері бірнеше жү з метр, ал кей кездері одан да кө п ірі ауқ ымды ғ имараттар тұ рғ ызылады.

Жаң а қ ұ рылыста бірқ атар технологиялық линияларды бір бө лмеде орналастыра отырып, ғ имараттарды ірілендіру (блоктау) қ олданылады. Бір жә не кө п ө ткінді типтегі бір қ абатты ғ имараттарда іргетасы орасан зор жабдығ ы бар цехтар (ауыр машина жасау, металлургия жә не т.б.), тиімді ауа алмастыруды ескере отырып, ыстық цехтар жә не т.с. орналастырылады. Бірқ атар технологиялық процестер кезінде шикізатты, материалдарды жә не т.с. ұ тымды тасымалдау ү шін кө пқ абатты ғ имараттарды пайдаланады (жең іл ө неркә сіп, электротехника, аспап жасау жә не т.б. кә сіпорындары). Химия жә не бірқ атар ө зге ө ндірістерде ортасында бірың ғ ай ойығ ы жә не жабдық ты орналастырудың вертикаль сызбасы бар кө пқ абатты ғ имараттар пайдаланылады, бұ л коммуникацияларды, сұ йық тық тардың – ауа ортасының ластану кө здерінің орнын ауыстыруғ а арналғ ан насостар санын қ ысқ артуғ а мү мкіндік береді. Улылығ ы жоғ ары заттар бар болғ ан кезде жабдық ты пульттерден немесе операторлық аймақ тардан басқ ара отырып, кабиналарғ а немесе бө лмелерге орналастырады. Ө ндірістің сипатына байланысты, қ ұ рылыс ошағ ының тығ ыздығ ы 20-дан 65%-ғ а дейін қ ұ райды. Жекелеген ғ имараттар мен қ ұ рылыстарды табиғ и жарық тандыруды жә не цехтардың ауасын алмастыруды жасауды ескере отырып орналастырғ ан жө н. Атмосфераны ластайтын нысандар (ыстық цехтар, газ жә не шаң бө летін цехтар, шаң данатын материалдары бар қ оймалар жә не т.б.) басқ а ғ имараттарғ а қ атысты жә не ең жақ ын елді мекенге қ атысты ың ғ айлы жақ та орналастырылуғ а тиіс. Ерекше зиянды жә не қ ауіпті процестері бар ө ндірістерді арнайы нормативтерге сә йкес орналастырады. Ө ндірістерді орналастырғ ан кезде ө рт жә не жарылыс қ ауіпсіздігі талаптарын ескереді. Ә кімшілік-шаруашылық кешенін басқ а ғ имараттарғ а қ атысты жел жақ та орналастырады. Завод ішіндегі кө лік жолдарынан қ ашық тұ рғ ан, ауаның ластануы бә рінен де аз аумақ та спорт алаң дары салынады.

Цехтардың ішкі жоспарлануы жә не жабдық ты орналастыру технологиялардың сипатын ескере отырып жү ргізілуге тиіс; зиянды заттардың, қ арқ ынды шудың жә не басқ а факторлардың кө зі болып табылатын жабдық ты жә не процестерді оқ шаулау керек.

Санитарлық нормалармен 1 жұ мыс істеушіге кемінде 4, 5 м² аудан жә не кемінде 15 м³ кө лем қ арастырылғ ан.

Бірқ атар технологиялық процестер ү шін бө лмелердің іштен ө ң делуінің маң ызды гигиеналық мә ні бар. Маң ызды гигиеналық талап болып бө лмелер мен жабдық тың тү спен ө ң делуі (климатты, қ ұ рылыс ауданын, ғ имараттардың бағ дарын ескере отырып) табылады, тү спен ө ң деуді «Ө ндірістік бө лмелердің жә не технологиялық жабдық тың бетін тү спен ұ тымды ө ң деу жө ніндегі нұ сқ ауларғ а» сә йкес жү ргізген жө н.

Фонарьсыз жарық беретін шамдар жә не терезесіз ө ндірістік ғ имараттарды ө неркә сіптік тұ рғ ызуғ а технологиялық ү рдіске, жабдық қ а, тиімді вентиляцияны жә не ұ тымды жасанды жарық тандыруды орнатуғ а қ ойылатын қ атаң гигиеналық талаптардың сақ талуы жағ дайында, технологиялық қ ажеттілікке байланысты ғ ана жол беріледі.

Технологиялық жабдық қ а қ ойылатын гигиеналық талаптар жекелеген ө ндірістік факторларғ а санитарлық нормативтермен, сонымен қ атар салалық мақ саттағ ы санитарлық ережелермен анық талады.

Тізіп кө рсетілген қ ұ жаттарда ең бек етудің қ олайлы жағ дайларын жасауғ а (бө лмелердің ауасына, атмосферағ а немесе тө гінді суларғ а зиянды немесе жағ ымсыз иісі бар заттардың келіп тү суін болдырмау немесе шектеу; зиянды физикалық ө ндірістерді: шуды, дірілді, ионданушы сә улеленілерді жә не т.б. жою немесе шектеу) бағ ытталғ ан технологиялық ү рдістерге нақ тылы талаптар баяндалғ ан.

Технологиялық жабдық қ азіргі эргономикалық талаптарғ а жауап беруге жә не ең бек етудің ұ тымды тү рлерін қ амтамасыз етуге тиіс.

Процестердің ү здіксіздігін, кешенді механикаландыруды, автоматтандыруды, қ ашық тық тан басқ аруды қ амтамасыз етуге, агрессиялы заттарды улылығ ы азырақ заттарғ а алмастыруғ а, шикізатты, жартылай ө німдерді, дайын ө німдерді жә не т.с. тасымалдау сипатына ерекше кө ң іл бө лінеді.

Шығ арылатын жабдық тың тө лқ ұ жаттарында, нұ сқ ауларында зиянды факторлардың қ ызмет кө рсететін жеке тұ лғ аларғ а ә сер етуін болдырмау жө ніндегі шаралар кө рсетілуге тиіс.

Ө неркә сіп кә сіпорындарының жұ мысшыларына санитарлық -тұ рмыстық қ ызмет кө рсету «Ә кімшілік жә не тұ рмыстық ғ имараттар мен бө лмелер» қ ұ рылыс нормаларына жә не ережелеріне сә йкес қ амтамасыз етіледі.

Қ осалқ ы жә не санитарлық -тұ рмыстық бө лмелер, тұ рмыстық қ ажеттіліктерді қ анағ аттандыруғ а, шаршауды жә не организмде жұ мыспен туындайтын функционалдық ө згерістерді жою жө ніндегі профилактикалық шараларды жү ргізуге арналғ ан. Санитарлық -тұ рмыстық жә не қ осалқ ы бө лмелердің жинағ ына, орналастырылуына, ө лшемдеріне қ ойылатын гигиеналық талаптар ө ндірістік ү рдістердің санитарлық ерекшеліктеріне, жұ мыс істейтіндердің санына жә не қ ұ рамына байланысты болып келеді. Санитарлық -тұ рмыстық бө лмелерге: киім ілгіш, дә ретхана, қ ол жуатын, су себелегіш (душ) бө лмелері, емшектегі балаларды емізуге арналғ ан, ә йелдің жеке бас гигиенасының бө лмесі, тамақ тану пункттері, денсаулық сақ тау пункттері, сондай-ақ жұ мысшылардың жылынуына арналғ ан бө лмелер мен қ ондырғ ылар, кептіргіштер, жұ мыс киімін жә не аяқ киімін шаң нан арылтуғ а жә не зарарсыздандыруғ а арналғ ан камералар, инголяторийлер, фотарийлер жә не т.б. жатады. Тұ рмыстық бө лмелер жеке немесе ө ндірістік корпусқ а қ абаттас тұ рғ ызылғ ан ғ имараттарда орналасады жә не ғ имаратпен жылы ө ткелдермен байланыстырылады.

Ө ндірістік желдеткішті орнатуғ а жә не пайдалануғ а жә не ө ндірістік жарық тандырудың негіздеріне қ ойылатын гигиеналық талаптар оқ улық тың тиісті тарауларында баяндалғ ан. Ескертуші санитарлық қ адағ алауды жү зеге асырғ ан кезде тұ рғ ызылып немесе қ айта қ ұ растырылып жатқ ан нысанда, санитарлық нормалар мен ережелердің сақ талуы, қ ұ рылыс-монтаж жұ мыстарының жобалау қ ұ жаттарына сә йкестігі, санитарлық -техникалық, санитарлық -тұ рмыстық қ ондырғ ылардың, қ ұ рылыстардың жә не бө лмелердің қ ұ рылысының уақ тылығ ы жә не дұ рыстығ ы бақ ылауғ а алынады.

Тұ рғ ызылып жатқ ан жә не ұ сынылатын нысандарда санитарлық -эпидемиологиялық қ ызмет қ ұ рылысшылардың жә не негізгі ө ндірісте жұ мыс істейтіндердің ең бек жағ дайларына бақ ылау жасауды жү зеге асырады.

Ескертуші санитарлық қ адағ алаудың қ орытынды кезең і нысандарды пайдалануғ а қ абылдап алу болып табылады, оның тә ртібі де заң дармен реттеліп отырады.

Ескертуші санитарлық қ адағ алауды халық шаруашылығ ында жаң а техниканың қ олданылуымен байланысты одан ә рі дамыту жә не жетілдіру Қ РДенсаулық сақ тау министрлігінің «Нормативтік-техникалық қ ұ жаттардың жобаларын санитарлық -эпидемиологиялық қ ызмет ұ йымдарының жә не мекемелерінің қ арастыру жә не келісу тә ртібі туралы» бұ йрығ ында кө рініс тапқ ан. Бұ л бұ йрық қ ажет болғ ан жағ дайда тиісті гигиеналық профильдегі ғ ылыми-зерттеу институттарын жә не медицина университеттерінің кафедраларын тарта отырып, аумақ тық қ ағ ида бойынша жаң а технологиялық процестерге, жабдық тарғ а, қ ұ рал-аспаптарғ а, техникалық шарттарғ а салалық стандарттардың, нормативтік-техникалық қ ұ жаттардың жобаларын, шикізаттың жаң а тү рлеріне, ө неркә сіп ө німдеріне жә не т.с. рецептураларды қ арастыруды жү ктей отырып, олардың нормативтік-техникалық қ ұ жаттарды санитарлық қ адағ алаудағ ы міндеттерін арттыра тү сті.