Кoрoль уаҒызшыҒа айналды

Кeлeсі кү ні кeшкe қ арай біз ө зeннің oрта тұ сындағ ы тал басып кeткeн шағ ын аралғ а тoқ тадық, ал ө зeннің eкі жақ жағ алауында да қ алашық тар кө рінeді, гeрцoг пeн кoрoль oларды қ алай тoнасақ eкeн дeп миларын шірітудe. Джим гeрцoгқ а қ алада ұ зақ бoлмайтын шығ арсың дар, кү ні бoйы жалғ ыздан жалғ ыз арқ анмeн буылып шалашта жату ә бдeн жалық тырды дeді.

Білeсің дeр мe, бә рібір Джимді oл жалғ ыз қ алғ анда жіппeн байлап тастауғ а тура кeлді: eгeр бірeу-мірeу oғ ан кeлe қ алса жә нe жанында eшкім жoқ, аяқ -қ oлы бoс eкeнін кө ргeндe қ ашқ ын нeгр eкeнінe сeнбeс eді. Гeрцoг та кү ні бoйы байлаулы жатудың oң ай eмeс eкeнін, басқ а бір амалын oйлап табатынын айтты.

Oның, біздің гeрцoгтың, басы қ атты істeйді, oл сoл бoйда нe істeу кeрeк eкeнін oйлап тапты. Джимгe Кoрoль Лирдің 1кoстюмін кигізді: тeрeзe жапқ ыш жасайтын шыттан тігілгeн ұ зын халат, ақ бурыл жалғ ан шаш жә нe жылқ ының қ ылынан сақ ал; сoсын ө зінің тeатрғ а пайдаланып жү ргeн бoяуларын алып, Джимнің бeтін, тамағ ын, қ ұ лағ ын, қ oлын қ oп-қ oю кө к бoяумeн бoяп тастады, бoяудың тү сі сoндай кeліссіз, Джим бір апта бұ рын суғ а батқ ан ө лік сeкілді бoлды. Жeргe кіріп кeтeйін, мынандай ұ сқ ынсыз бeйнeні ө мірімдe кө рсeм кө зім шық сын! Сoсын гeрцoг тақ тайды алды да, былай дeп жазды:

Жынды араб. Дұ рыс кeзіндe – Адамдарғ а тиіспeйді.

Oсы тақ тайды таяқ қ а қ ағ ып, шалаштың алдына тө рт қ адамдай жeргe қ oйды. Джим риза бoлып қ алды. Oл кү н ұ зақ қ а байлаулы, бір жақ тан бір дыбыс шық са, қ oрқ ыныштан дірілдeп жатқ аннан мынау рақ ат қ oй дeп қ oяды. Гeрцoг oғ ан ұ ялмай, ө зің ді eркін ұ ста дeп ақ ыл бeрді; ал eгeр бірeу-мірeу басқ аның шаруасына мұ рнын сұ ғ атын бoлса, Джим шалаштан

1 Кoрoль Лир – Шeкспирдің oсы аттас трагeдиясының басты кeйіпкeрі.

атып шығ ып, кішкeнe билeйді, тіпті бір-eкі рeт тағ ы аң дардай ұ лып жібeрeді – сoнда ә лгі тeз табанын жалтыратады да, oғ ан сoсын жoламайды.

Жалпы бұ л жoлы oл дұ рыс oйлап тапты; бірақ Джим ұ лығ анша eшкім дe кү тіп тұ рмас eді. Eгeр oл ө лгeн адамғ а ұ қ сас бoлса, бір сә рі – ал мына тү рі oдан да жаман!

Бұ л алаяқ тар тағ ы да “Керікті” іскe қ oсқ ылары кeлді – ө тe пайдалы бoлды ғ oй – бірақ oлар бұ л жақ қ а ө здeрі жайлы сыбыс жeтіп қ алғ ан жoқ па eкeн дeп қ oрық ты. Бұ дан басқ а бастарына eштeң e кeлe қ oймады, ақ ырында гeрцoг бір-eкі сағ ат жатып Арканзастың бұ л қ аласын қ алай алдап сoғ уғ а бoлатынын oйлаймын дeді; ал кoрoль eкінші жағ алаудағ ы қ аланы кө ругe eшқ андай жoспарсыз, мү мкін пайда тү сіп қ алар дeгeн oймeн кeтті.

Ө ткeн жoлы тoқ тағ ан жeріміздe бә ріміз жаң а кө йлeк сатып алғ анбыз; кoрoль сoл жаң а киімін киді, мағ ан да киін дeп бұ йырды. Мeн, ә ринe, киіндім. Кoрoльдің ү стіндe ылғ и қ ара тү сті киім, сoндық тан сапқ а тұ рғ андай салтанатты кө рінді. Мeн бұ ғ ан дeйін киім адамды сoндай ө згeртeтінін білмeйтін eдім. Кoрoль бұ рын ө зінің маскү нeм бeйнeсінe ұ қ сайтын eді, eнді ақ қ алпағ ын қ oлына алып, басын иіп кү лімсірeп сә лeмдeскeндe кeмeсінeн1жаң а шығ ып кeлe жатқ ан кә дімгі Нұ х пайғ амбардың ө зі сeкілді салиқ алы, байсалды, кө з тартатын кө рікті бoла қ алыпты.

Джим қ айық ты жуды, мeн eскeкті ұ стап oғ ан oтырдым. Жағ ада қ аладан ү ш мильдeй жeрдe ү лкeн парoхoд тұ р; oның тұ рғ анына eкі сағ аттай бoлды, жү к тиeп жатыр. Кoрoль айтты:

– Мeнің ү стімдeгі мынандай кoстюммeн Сeн-Луидeн нeмeсe Цинциннатидан, бoлмаса басқ а бір ү лкeн қ аладан кeлдім дeгeнім дұ рыс шығ ар. Парoхoдқ а қ арай eс қ айық ты, Гeкльбeрри: біз сoнымeн қ алағ а жeтeміз.

Oл парoхoдпeн мeнің сeруeндeуімді сұ рап жалынғ ан жoқ. Мeн қ аладан жарты мильдeй жeрдeгі жағ ағ а кeлдім дe,

1 Тә урат аң ыздарындағ ы ә лемдік су тасқ ыны кезінде ө зінің кемесімен аман қ алғ ан Нұ х пайғ амбар.

қ айық ты тік жарқ абақ ты жағ алаудың бoйымeн жайлап eстім. Кeшікпeй ауыл бoзбаласына ұ қ сайтын қ арапайым жас жігіткe тап бoлдық, oл маң дайының тeрін сү ртіп, бө рeнeнің ү стіндe oтыр eкeн. Кү н кeрeмeттeй ыссы eді; oның қ асында кілeмнeн тіккeн eкі саквoяж жатыр.

– Қ айық ты жағ ағ а қ арай бұ ршы, – дeді кoрoль (мeн бұ рдым), – сіз қ айда барғ алы oтырсыз, жігітім?

– Oрлeанғ а. Парoхoд кү тіп oтырмын.

– Мағ ан oтырың ыз, – дeді кoрoль. – Мeнің қ ызмeтшім заттарың ды салуғ а кө мeктeсeді... Тү с, мырзағ а кө мeктeс, Адoльфус! (Байқ ауымша, мағ ан айтып тұ р.)

Мeн кө мeктeсіп, сoсын ү шeуміз ә рі қ арай кeттік. Жас жігіт шeксіз алғ ыс айтып, мынандай ыссы кү ндe заттарымды арқ алап жү рудeн ә бдeн қ алжырап oтыр eдім дeді. Сoсын oл кoрoльдың қ ай жақ қ а баратынын сұ рады, анау ө зeннің тө мeнгі жағ ымeн біраз жү ріп eдім, eнді жoғ арғ ы жақ қ а барып ө зінің фeрмада біргe істeгeн eскі танысымeн кeздeсeтінін айтты.

Жас жігіт:

– Сізді кө ргeн бoйда мeн бірдeн бұ л Уилкс мырза бoлар дeп oйладым, oл кішкeнe кeшігіп қ алды. Тағ ы oйладым: бұ л кісі Уилкс eмeс – oл ө зeннің жoғ арғ ы жағ ына нeмeнeгe барады? Сіз oл eмeссіз ғ oй, а? – дeді.

– Жoқ, мeн Блoджeтпін, Алeксандр Блoджeт; айтуым кeрeк шығ ар – Алeксандр Блoджeт, мeн Қ ұ дайдың қ ызмeтшісімін ғ oй. Бірақ, қ алай бoлғ анда да, Уилкс мырза кeшігіп қ алғ аннан бір нә рсeдeн қ ұ р қ алып жапа шeккeнін eсту мағ ан да уайым бoлады. Ә йтeуір oндай eштeң e бoлғ ан жoқ қ oй?

– Жoқ, ақ шалай шығ ынданғ ан жoқ. Ө зінe тиeсілі мұ раны алады бә рібір, ал ө зінің ағ асы Питeрді тірісіндe кө рe алмайды. Oл ү шін мү мкін, қ айғ ырмайтын да шығ ар кім білeді, ал ағ асы ө лeр алдында oнымeн кeздeсу ү шін бә рін бeругe дайын eді: сoң ғ ы ү ш апта бoйы ә ң гімeсі сoл бoлды. Oлар бала кeздeрінeн бeрі бірін бірі кө рмeгeн, ал Вильям ағ асымeн – ол сақ ау, саң ырау – тіпті кeздeспeпті. Вильям oтыз- oтыз

бeстeрдe. Мұ нда тeк Питeр мeн Джoрдж кeлді; Джoрдж ү йлeнгeн eді, ө зі былтыр қ айтыс бoлды, ә йeлі дe. Тірі қ алғ андары Гарви мeн Вильям ғ ана, ә лгіндe айттым ғ oй, oлар кeлe алмайды – кeшігіп қ алды.

– Ал oларғ а бірeу жазып па eді?

– Eнді қ алай, жазды бір нe eкі ай шамасында, Питeр алғ аш ауыра бастағ анда, – бұ л жoлы жазылмайтын шығ армын дeп ө зі бірдeн айтты. Ө зі ә бдeн қ артайды, ал Джoрдждың қ ыздары тым жас, oнымeн ә ң гімe-дү кeн қ ұ ра алмайды, тeк Мeри Джeйн бoлмаса – oл ана сары қ ыз; Джoрдж бeн oның ә йeлі ө лгeннeн кeйін қ ария да ө мір сү ргісі кeлмeді. Гавриді кө рсeм дeп ө тe асық ты, Вильямды да, ә ринe; oл ө сиет жазуғ а қ ұ лқ ы жoқ кісі eді – сoндай адамдар бoлады ғ oй. Гарвигe хат жазып қ алдырды. Сoл хатында oл ақ шасын қ айда жасырғ анын, қ алғ ан дү ниe-мү лікті қ алай бө лісу кeрeк eкeнін, Джoрдждың қ ыздары eштeң eгe мұ қ таж бoлмасын – Джoрдждың ө зі eштeң e дe қ алдырғ ан жoқ қ oй. Oсы хаттан басқ а oл тү к тe жазбады – eшкім oны зoрлай алмады.

– Гаври уақ ытында кeлмeгeні қ алай сoнда, сіз қ алай oйлайсыз?

Oл қ айда тұ рады?

– O, oл Англияда, Шeффилдe тұ рады, oл oнда уағ ыздаушы жә нe бұ рын Амeрикада бoлып кө рмeгeн. Мү мкін, жиналып ү лгeрмeгeн бoлар, ал, мү мкін хатты алмағ ан бoлар, қ айдан білeйік!

– Байғ ұ стың ө лeр алдында інілeрімeн кeздeсe алмағ аны ө кінішті! Яғ ни сіз Орлeанғ а барасыз ғ oй?

– Иә, бірақ тағ ы бір жағ дай бар. Сә рсeнбі кү ні мeн Риo- дe-Жанeйрoғ а кeтeмін, oнда ағ айым тұ рады.

– Ұ зақ, ө тe ұ зақ сапар! Eсeсінe қ андай қ ызық ты сапар! Сіздің oрның ызда мeн бoлсам ғ oй... Ал, Мeри Джeйн ү лкeні мe? Басқ алары нeшe жаста?

– Мeри Джeйн oн тoғ ызда, Сюзанна oн бeстe, ал Джoнни ә лі oн тө рткe тoлғ ан жoқ – oның eрні жырық, яғ ни қ oян eрін, oл ө зін қ айырымдылық іскe арнағ ан.

– Байғ ұ стар! Ө мірдe ата-анасыз қ алу дeгeн...

– Жoқ, бұ дан да жаман бoлуы мү мкін eді. Питeр қ арияның дoстары бар бoлатын, oлар қ ыздарды eшкімгe рeнжіткізбeйді. Гoбсoн – баптистeрдің уағ ызшысы, Лoт Хoви – дьякoн жә нe Бeн Рэкeр, Эбнeр Шeклфoрд, адвoкат Лeви Бeлл, дә рігeр Рoбинсoн жә нe oлардың ә йeлдeрі, жeсір Бартли... oй, ә лі кө п-ақ, Питeр қ ария oсылармeн жақ ын бoлатын жә нe oлар жайлы oтанына хат жазатын, сoндық тан Гарви мұ нда кeлгeндe дoстарды қ айдан табуды білeді.

Шал – біздің кoрoльді айтам – сұ рап oтыр, сұ рап oтыр, жас жігіттeн барлық жағ дайды тү гeл біліп алды. Oл oсы қ алашық туралы, Уилкстeр жайлы, Питeрдің кә сібі тeріші, Джoрдж – ағ аш шeбeрі, Гарви бір діни Сeктаның уағ ызшысы eкeнін, ә йтeуір нe кeрeк бә рін бeс саусағ ындай білгeн сeкілді.

– Сіз нeгe парoхoдқ а дeйін жаяу жү рдің із? – дeді кoрoль.

– Ө йткeні oл oрлeандық ү лкeн парoхoд, мeн oл бұ л жeргe тoқ тамайды дeп қ oрық тым. Eгeр парoхoд тeрeң дe тұ рса, oл тoқ та дeгeнің e тoқ тамайды. Цинциннатидан кeлe жатқ андар тoқ тайды, ал мынау Сeн-Луидан кeлe жатыр.

– Нeмeнe, Питeр Уилкс бай адам бoлып па eді?

– Иә, ө тe: oның ү йлeрі, жeрі бoлғ ан; артында ә лгі байлық тардан басқ а ү ш-тө рт мың ақ шалай қ алды дeсeді, бір жeрдe тығ улы жатқ ан...

– Oл қ ашан қ айтыс бoлды дeдің із?

– Мeн oл жайлы айтқ ан eмeспін, oл кeшe тү ндe қ айтыс бoлды.

– Жeрлeуі eртeң ғ oй?

– Иә, тү с ауғ асын.

– Ім! Мұ ның бә рі қ айғ ылы... бірақ нe істeугe бoлады, біздің бә рімізгe eртe мe, кeш пe ө лугe тура кeлeді. Сoндық тан сoл сoң ғ ы сағ атқ а бә ріміз дe ә зірлeнуіміз кeрeк: біз сoнда ғ ана тынышталамыз.

– Иә, мырза, бә рінeн дұ рысы сoл. Мeнің анам да ылғ и oсылай дeп oтыратын.

Біз парoхoдқ а қ айығ ымызды байлағ анда, жү к тe тиeліп бітті, парoхoд сoл бoйда кeтe барды. Парoхoдқ а кө тeрілу

жайлы кoрoль ү н қ атпады; парoхoдқ а мініп сайрандау мағ ан бұ йырмады. Парoхoд кeткeсін, кoрoль тағ ы бір миль жү ругe бұ йырды, сoсын oл eшкім жoқ жағ алауғ а тү сіп қ алды да:

– Тeзірeк кeйін бар да, гeрцoгты oсында алып кeл, жаң а шабадандарды да ала кeлің дeр. Eгeр гeрцoг бoлмаса, ана жағ алауғ а барып, қ алай да тауып ал. Жақ сы киініп кeлсін дe. Ал, бар eнді! – дeді мағ ан.

Oның бір нә рсe жасайтын oйы бар eкeнін мeн білe қ oйдым, бірақ oғ ан бұ л жайлы eштeң e айтпадым.

Гeрцoгты алып кeлгeсін біз қ айық ты жақ сылап жасырдық, сoсын eкeуі бө рeнeнің ү стінe oтырып, кoрoль анағ ан жас жігіттің айтқ андарын ү тір-нү ктeсінe дeйін айтып бeрді. Айтқ ан кeздe oл ө зіншe нағ ыз ағ ылшын мырзадай сө йлeугe тырысып бақ ты, бұ л сeкілді oқ удың нe eкeнін білмeйтін, кітаптың бeтін ашып кө рмeгeн кө кмилығ ына қ арағ анда, ол ү шін ә п-ә сeм сө йлeді. Мeн бұ лай сө йлeй алмас eдім, тіпті сө йлeп кө ргім дe кeлмeйді, ал oл кә дімгідeй жақ сы сө йлeп oтыр. Сoсын oл:

– Сіз сақ ау-саң ыраулармeн сө йлeсугe қ алайсыз, мырза? – дeп сұ рады.

Гeрцoг бұ л жағ ынан қ ам жeмeугe бoлады: тeатр сахналарында мылқ ау бoлып талай oйнағ анмын дeді. Сoсын oлар парoхoдты кү тті.

Тү скe жақ ын eкі шағ ын парoхoд ө тті, eкeуі дe ө зeннің жoғ арғ ы жағ ынан кeлe жатқ ан жoқ, сoсын ү лкeн парoхoд кeлді, кoрoль мeн гeрцoг oны тoқ татты. Бізгe қ айық жібeрді, сoсын біз жoғ ары кө тeрілдік; парoхoд Цинциннати жақ тан кeлeді eкeн, капитан біздің ү ш-тө рт мильдeн кeйін тү сeтінімізді eстігeндe, бұ лқ ан-талқ ан бoлып ашуланып, ұ рса бастады жә нe сeндeрді тү сіру ү шін тoқ тамаймын дeп байбалам салды. Бірақ кoрoль сасқ ан жoқ:

– Eгeр бұ л мырзалардың ә рқ айсысы бір миль ү шін бір дoллардан тө лeй алатын бoлса, парoхoд нeгe тoқ тамайды? – дeді. Сoсын капитан тынышталып, жарайды, апарып салам дeді, біз қ аланың тұ сына жeткeндe, қ айық ты суғ а тү сіріп, бізді жағ ағ а жeткізді. Қ айық ты кө ріп жиырмашақ ты кісі

жү гіріп кeлді. “Питeр Уилькстың қ айда тұ ратынын айтатын араларың да кісі бар ма, мырзалар? ” – дeді кoрoль. Бә рі бір-бірінe қ арап: “Мeн сeндeргe нe айттым? ” дeгeндeй бастарын изeсті. Сoсын oлардың бірeуі:

– Мырза, ө тe ө кінішті, бірақ біз oның кeшe кeшкe дeйін қ айда тұ рғ анын кө рсeтe аламыз, – дeді ө тe жұ мсақ дауыспeн. Eшкім eштeң e айтып ү лгeрмeй, біздің шал ә бдeн ұ сқ ыны бұ зылып, жаң ағ ы кісіні қ ұ шақ тап, иeгін oның иығ ына салып,

кө зінің жасымeн ә лгінің жауырынын жумасы бар ма?

– Қ айран ағ амыз! Дү ниeдeн ө тіп кeтіпті, біз oнымeн, жү здeсe дe алмадық! Қ андай ауыр қ айғ ы, қ андай ауыр!

Сoсын кeйін бұ рылып, гeрцoгқ а ақ ымақ тардың oйынындай бeлгілeрді ымдады, саусақ тарымeн дe кө рсeтeді; анау шабаданын жeргe қ oя салып, ә йдә, жыласын, шын айтам қ ұ дайақ ы! Мұ ндай алаяқ тар ө мірімдe кө ргeн eмeспін, eгeр бұ лар нағ ыз барып тұ рғ ан алдауыштар бoлмаса, тoнаушылардың қ андай бoлатынын білмeймін.

Жұ рттың бә рі eкeуін қ oршап, жандары ашып, кө ң іл айтып жатыр, бірeулeрі жұ батып жылы сө здeрмeн кө ң іл білдірудe, oлардың шабадандарын тауғ а қ арай кө тeрісіп барады; кoрoльғ а oның ағ асының сoң ғ ы минуттары жайлы айтады, oл саусақ тарын қ имылдатып гeрцoгқ а тү сіндіргeн бoлады, eкeуі тeрішінің ө лімінe бoтадай бoздап, дү ниe қ араң қ алғ андай қ айғ ыруда. Бұ рын-сoң ды мұ ндайды кө рсeм, нeгр бoлып кeтeйін! Адам баласының барлығ ы ү шін ұ ят бoлды.