Дәрістің қысқаша мазмұны

1. Христиандық тың пайда болуы.

2. Иса Мә сіх - христиан дінінің негізін қ алаушы.

3. Інжіл (Библия) - христиан дінінің басты кітабы.

4. Христиан дінінің негізгі бағ ыттары: православие, католицизм, протестантизм.

Христиан діні – буддизм, ислам діндерімен қ атар ә лемдік дін болып саналады. 2000 жылдан асатын тарихы бар бұ л дін адамзат тарихында маң ызды орын алғ ан, ә ртү рлі мемлекеттердің пайда болуына, дамуына, жойылуына ү лкен ә сер еткен.

Қ азір христиан діні – жиынтық ұ ғ ым. Ол христиан дінінің ү ш негізгі бағ ыты – католицизм, православие, протестантизм жә не олардың ауқ ымында дамығ ан кө птеген, ә ртү рлі діни ұ йымдар мен діни бірлестіктерді қ амтиды. 21 ғ асырдың басында христиан дінін ұ станушылар бү кіл ә лем бойынша халық тың 32% қ амтыды (2002 жылғ ы санақ бойынша). Бұ ны діндердің таралуын бейнелейтін мына картадан кө руге болады.

Христиан дінінің шығ уы Христиан діні бү кіл Жерорта тең ізінің маң айын ө зіне қ аратқ ан Рим империясының Шығ ыс бө лігінде пайда болды.

Б.э. I ғ асыры рим империясында қ ұ л иеленуші қ оғ амның ә леуметтік кү йзеліске ұ шырағ ан кезі еді. Рим империясына тә уелді елдердің дә стү рлі, ө здеріне тә н тайпалық діндері бірте-бірте жойылып, Рим ұ станғ ан дін кө пшіліктің қ ажеттілігін ө тей алмады. Қ оғ амның тө менгі бө лігінде байлық қ а, ү стем тап билігіне қ арсы шығ у, ө згеріске, жаң а бетбұ рысқ а деген ұ мтылыс етек алды. Ө мірдің қ айғ ы-қ асіретінен, қ иыншылық пен тең сіздіктен қ ұ тылу, бақ ытты ө мір туралы арман сол кезге дейінгі Інжілдің бір бө лігі “Кө не ө сиет” немесе “Тауратта” айтылғ ан Қ ұ тқ арушының келуіне деген сенімді жандандырды.

Христиан дініндегі басты тұ лғ а “Иса-Масық ” – “Иисус Христос” осы кө птен кү ткен “Қ ұ тарушы” деп тү сіндірілді.

Христиан дінінің киелі кітабы “Інжіл”. Ол екі бө ліктен тұ рады – “Кө не ө сиет” (христиан діні бойынша) немесе “Таурат” (иудаизм бойынша) жә не “Жаң а ө сиет” – “Евангелие” (ежелгі грек сө зі – Благая Весть) – Ізгі хабар. “Кө не ө сиетте” бү кіл ә лем мен адамның жаратылуы, “Адам” ата мен “Хауа” ананың кү нә лі болуы, жаратушы мен жаратушы таң дағ ан ежелгі еврей халқ ы туралы айтылады. “Кө не ө сиет” пайғ амбарлары айтқ ан “Яхве қ ұ дай жіберген” халық тың қ ұ тқ арушысы “мессия”, “пайғ амбар”, Израильге уә де бойынша жіберілген “патша”, Назареттен шық қ ан Иса. Осы Исаның ө мірі, айтқ ан ө сиеті, қ азасы, қ айтадан тірілуі – Жаң а ө сиет – Ізгі хабарда берілген. “Жаң а ө сиет” – “Ізгі хабар”- “Матфейден”, “Марктен”, “Лукадан” жә не “Иоаннан”. Бұ дан басқ а “Ізгі хабар” қ асиетті апостолдардың шығ армаларынан тұ рады. “Ізгі хабардағ ы” соң ғ ы шығ арма “Апокалипсис” немесе Иоанн Богословтың аяны деп аталады. Бұ л шығ армалар адам қ олымен жазылса да, жаратушыдан тү скен деп есептелінеді. “Жаң а ө сиет” шығ армаларының ішіндегі ең бірінші жазылғ аны Апокалипсис – I ғ. 68-69 жылдары. “Ізгі хабарлар” ІІ ғ -ң ортасында жазылғ ан.

Христиан дініндегі басты тұ лғ а – Назареттік Иса – ө з ілімін уағ ыздаушы. Христос оның қ осымша аты (грек тілінде – қ ұ дайдың елшісі – “посланник божьи”, ал еврей тілінде “машиах” – “Мессия”)

Бұ л нақ ты тарихи тұ лғ а немесе қ ұ дайдың ұ лы ма деген айтыс кө п ғ асырлар бойы болды. Христиан шығ армаларында оның ө мірі туралы мә лімет ө те аз, кө бінесе оның ілімі, ө сиеттері сө з етіледі. Жалпы христиан дінінің шығ армалары Исаны христиан ілімінің негізін қ алаушы, оның ең бірінші қ ауымын ұ йымдастырушы деп кө рсетеді. “Ізгі хабарда” Исаның ғ ажап тү рде ө мірге келуі, оның ілімін уағ ыздауы, иудей дін басшыларының Исаның уағ ыздарынан қ ауіптеніп, римдіктерге ұ стап бергені айтылады. Римдік басқ арушы Понти Пилат Исағ а айғ ыш ағ ашқ а таң ып ө лтіру жазасын бұ йырады. Бұ л Рим империясы қ ылмыскерлерге, қ ұ лдарғ а қ олданатын жазасы болатын. Иса қ иналып ө ліп, ү ш кү ннен кейін қ айта тіріліп, ө з ә кесіне – жаратушығ а, аспанғ а кө теріледі.

Христиан діні бойынша Иса ө зінің ө лімі арқ ылы адамдарды алғ ашқ ы кү нә дан арылтты, оларғ а мә ң гі ө мір туралы ү міт сыйлады.Ол болашақ та қ ұ дай патшалығ ын, ә ділет патшалығ ын орнатуғ а уә де берді. Оның соң ынан ергендер, сол патшалық тың тө рінен орын алады. Исаның шә кірттері – алғ ашқ ы апостолдар оның ілімін таратып, қ ауымдар қ ұ рды. Христиан діні алдымен Таяу Шығ ыста тарады. Кө п жылдар бойы христиан діні билік басындағ ылар, ресми дін ө кілдері тарапынан қ удалауғ а ұ шырады. Тек 313жылы Рим императоры Константинның кезінде Рим ә скерінің басым бө лігінің ұ станатын діні болғ андық тан, Христиан діні мемлекеттік дін лауазымына ие болды.

Христиан дінінің негізгі қ ағ идалары:

Жаратушы – Қ ұ дай-Ә ке, Қ ұ дай-ұ л жә не Қ ұ дай-Киелі Рух – ү ш белгінің бірлігі.Қ ұ дайдың ұ лы – (Иса-Масық) барлық ғ асырлардан бұ рын Қ ұ дай-Ә кеден туылғ ан, ал Қ ұ дай-Киелі Рух Қ ұ дай-Ә кеден тарайды. Берілген жаратушы – Қ ұ дай асқ ан қ ұ діретті жә не шексіз ә діл, шапағ аты мол, қ айырымды. Қ ұ дайдың Ұ лы – Иса Масық жер бетіне адамдарды қ ұ тқ ару ү шін келді. Ол ө зінің айғ ыш ағ аштағ ы қ асіретті ө лімі арқ ылы адамдардың туғ андағ ы кү нә сін (ә ркімнің бойындағ ы туғ аннан бар кү нә) жуғ ан. (Ол кү нә Адам-ата мен Хауа-анадан келе жатқ ан кү нә). Иса-Масық қ айта тіріліп, жұ мақ тағ ы мә ң гілік қ айғ ысыз ө мірді бастады. Иса-Масық апостолдарғ а (ө зінің шә кірттері) мен Шіркеуге (сенушілердің жиыны) Киелі Рухты жіберген. Сол кезден бастап Шіркеуде Киелі Рух бар жә не апостолдық шіркеу дү ниенің соң ғ ы кү ні туғ анғ а дейін жамандық кү штерінен жең ілмейді. Шіркеудің қ асиетті рә сімдерінде (таинства) кө рініс тапқ ан Киелі Рух діндардың ө мірін жарық қ а бө лейді, христиандық дә стү рде ө мір сү руге кө мектеседі. Иса Масық адамзат кү нә ғ а белшесінен батып, жер бетінде жаратушының қ ас дұ шпаны – Антихрист-ә зә зіл-шайтан билік қ ұ рғ анда екінші рет қ айта келеді. Ә зә зіл-шайтан адамдарды азғ ырып, ө зін жаратушының нағ ыз елшісімін деп сендіреді. Бірақ ол ү ш жыл ғ ана билік етеді. Иса Масық жер детіне тү сіп, Антихристке қ арсы кү рес-Армагедонды бастайды. Жер бетінде Апокалипсис болады. Бірақ ол уақ ытша. Одан кейін барлығ ы қ айтадан тіріліп, қ орқ ынышты сот, ақ ырғ ы сот кү ні туады. Бұ л кү ні ә р адам ө з істері ү шін жауап береді. Одан кейін кү нә сіз, мә ң гілік, жаң а ө мір басталады-кү нә сіз, адал ө мір сү ргендер жұ мақ қ а барады, ал ә зә зіл-шайтан мен кү нә қ арлар тозақ отына ө ртенеді.

Христиан діні бойынша адамның жер бетіндегі ө мірі – болашақ, о дү ниелік ө мірінің бастамасы. Оны қ алай ө ткізсең, ө лімнен кейінгі ө мірің де солай болады. Адам денесіне ө лім тә н, ал адам жаны мә ң гілік жә не ақ ырғ ы сотты кү теді. Сол сотта адам жаны қ ұ тқ арылама, яғ ни жұ мақ қ а бара ма, сол шешіледі. Қ ұ тқ арылу ү шін бір сенім аздық етеді. Адам Қ ұ дайдың Мұ са пайғ анбар мен Иса Масық қ а жіберген 10 ө сиеті мен Ізгі Хабар ө сиеттері бойынша ө мір сү руі керек. Бұ л ө сиеттердің мә ні-жаратушығ а деген махаббат, сү йіспеншілік сезімінің ө зің е, жаның дағ ыларғ а, тіпті жауларың а деген сезімнен жоғ ары болуы. Иса Масық ө жке ө зің нің жауларың ды кешіруің керек, ал Қ ұ дайдың ө сиетіне қ арсы шық қ андарғ а, агрессорларғ а, қ ылмыскерлерге аяушылық сезімі болмау керек деп ү йретеді.

Христиан діні бойынша адамның ең басты кү нә сі-менмендік, ө зімшілдік, ө ркө кіректік. Діндар тек Қ ұ дайғ а сеніп, дұ ғ а жасау арқ ылы одан кө мек сұ рап, ө сиеттер бойынша ө мір сү руге мү мкіндік беруді ө тінеді. Ө мірдегі қ иыншылық тар, аурулар, қ айғ ы-қ асірет кү нә дан арылу, сынақ, сенімін артыру ү шін беріледі.

Христиан дінінде қ ұ тқ ару тек Шіркеу арқ ылы жү зеге асады. Шіркеуді Иса Масық тың денесі деп тү сінеді. Шіркеу діндарлар ә рдайым бірге дұ ғ а жасауғ а жиналатын орын. Христиан дінінің салт-рә сімдері кө п, кү рделі. Ең бастысы – Қ ұ дайғ а қ ұ лшылық ету рә сімдері, оның ішінде - литургия. Литургия кезінде ә ртү рлі рә сімдер орындалады, дұ ғ а оқ ылады, уағ ыз айтылады, Қ ұ дайды мадақ тап, ә н шырқ алады. Православиеде литургия обедня деп аталады, ал католицизмде месса деп айтылады. Христиан дінінде 7 қ асиетті рә сім бар:

1) Шоқ ыну-сенімге бет бұ ру, Шіркеуге қ осылу.

2) Миропомазание-сенімге жаң а бет бұ рғ ан адамғ а Киелі Рухты шақ ыру.

3) Кү нә сін мойындау(исповедь, покояние)-Шіркеу қ ызметкерінің алдында кү нә сін мойындау.

4) Причащание-литургия барысында Масық тың денесі мен қ аны деп нан мен шараптан ауыз тиу

5) Освящение(соборование)-Киелі Рухты шақ ыру

6) Неке-Қ ұ дай атымен ерлі-зайыпты деп қ абылдау.

7) Свяшенство-Шіркеуде қ ұ лшылық етудің арнайы жолына тү су.

Христиан дінінің рә міздеріне – дұ ғ а, иконалар, айғ ыш ағ аш жә не т. б.жатады. Айғ ыш ағ аш Иса Масық ты қ инап ө лтірген қ ұ рал болғ андық тан қ астерленеді. Христиан дінінің арнайы мерекелері мен ораза тұ ту кү ндері бар.

Христиан дінінің бағ ыттары:

395 жылы Рим империясы батыс жә не шығ ыс бө ліктерге бө лінді. Бұ л римдік епископтың басшылығ ындағ ы шіркеудің константинопольдық, иерусалимдік, александриалық птриархтар басқ арғ ан шығ ыс шіркеуінен бө лінуіне ә келді. Сол кезден екі шіркеу арарсында ық пал ету аймақ тары ү шін тай-талас болды. Нә тижесінде 1054 жылы нақ ты екі бағ ытқ а-католицизм (католикос-бү кілә лемдік, Рим Папасының ә лемдік билігіне қ атысты) жә не православиеге (грек тілінен – ортодоксия-ең дұ рыс, қ атесіз діни ілім) бө лінді.

Православие мен католицизмның басты айырмашылық тары:

1. Христиан дінінде Киелі Рух Қ ұ дай-Ә кеден тарайды. Жаратушы Қ ұ дай ү ш бейненің бірлігі. Католиктер Киелі Рух Қ ұ дай-Ә кеден де, Қ ұ дай-Ұ лдан да тарайды деп берілген.

2. О дү ние туралы. Православие бойынша адам жаны не жұ мақ қ а не тозақ қ а барады. Католиктерде – чистилище – тазарту орны деген ұ ғ ым бар. Кү нә лі жандар тазарту отында кү нә сінен арылып, кейін жұ мақ қ а барады.

3. Қ ұ дайдың еркін бір адам ғ ана емес, дін қ ызметкерлер жиыны (собор) ғ ана жеткізе алады. Католиктер дін мә селесінде Папаның шү бә сіз екеніне сенеді.

4. Католиктерде целибат – отбасын отбасын қ ұ рмау дә стү рі бар. Барлық діни қ ызметкерлер оны қ абылдайды. Ал провославиеде тек тақ уалар ғ ана (манахтар).

5. Католизмде – Мариям ананы дә ріптеу ө те кү шті, 1854 жылы Мариям ана “кү нә сіз кө терген” деп, ал 1959 жылы “аспанғ а кө терілді” деп жариялағ ан.

1. Католицизм бағ ытын Рим Папасы басқ арады, ал православиеде жалпы бір басшы жоқ. Ол 15 автокефальдық (жергілікті) шіркеуге бө лінеді. Ә рқ айсысын патриарх басқ арады. Олардың ең ірісі – Орыс Православие Шіркеуі (Москвалық патриархат) XVI ғ асырда алғ ашқ ы буржуазиялық тө ң керістер кезінде Европада тағ ы бір ірі бө лініс болды. Феодализмге қ арсы қ озғ алыс католицизмді де қ амтыды.

Германия жә не Швецариядағ ы Реформацияның кө семдері Мартин Лютер, Жан Кальвин жә не Ульрих Цвингли – католицизм шын христиан дінін ө згертті деп айыптады. Реформация қ озғ алысы нә тижесінде жаң а бағ ыт – протестанцизм пайда болды. Оның басты ерекшелігі - адам мен Қ ұ дай арасында байланыстырушының қ ажеті жоқ. Ә р адам қ асиетті кітап – Інжілді оқ ып, ө зі тә псірлеуіне тү сінуіне болады. Сенім тазалығ ының ең басты кепілі – Қ асиетті кітап. Сол уақ ытқ а дейін жиналғ ан Шіркеудің қ асиетті сө здері керек емес. Адам мен Қ ұ дай арасындағ ы байланыстырушы тек қ ана Иса Масық. Ең маң ыздысы салт-рә сімдер емес, ә р адамның ө з міндетін толық орындауы. Христиан ө сиеттерін адам кү нделікті ө мірде, адал ең бек арқ ылы орындады. Тек таза сенім, ізгі ниет қ ана қ ажет. Шіркеуге қ атысты мә селелердің бә рі маң ызды емес. Бұ л христиан дініндегі адам мен Қ ұ дай, шіркеу, мемлекет, діндардың еркі туралы жаң а тү сініктер еді.

Протестанцизм басынан бастап бірнеше бағ ыттардан тұ рды: лютеранство, кальвинизм, англиканство. Қ азір протестанцизмның кө птеген салалары, діни ұ йымдары бар.

Біздің дә уіріміздің басында секта ретінде пайда болып, қ удалауғ а ұ шырағ ан, бірнеше толқ улардан ө ткен христиан діні қ азір сан тарапқ а бө лінсе де, ө з қ атарын кө бейтуде. Қ азақ стан Республикасында христиан бағ ытындағ ы ә ртү рлі діни ұ йымдар пайда болып, кең етек жайуы осының бір мысалы. Ол діни ұ йымдарды қ арастыру басқ а зерттеуді қ ажет етеді.

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Христиан дінінің негізгі бағ ыттарғ а бө ліну себептері мен салдарлары.

2. Христиан діні пайда болуы жә не ілімі.

3. Православие мен католицизмның басты айырмашылық тары.