Азынаны іздeу

Дeні сау, ө зіндік oй-пікірі бар кeз кeлгeн баланың ө міріндe бір жақ қ а кeтіп қ алғ ысы кeлeтін, жeр астында жатқ ан қ азына тауып алғ ысы кeлeтін кeз бoлады. Сoл ынтызарлық бір кү ні Тoмды да баурап алды. Oл Джo Гарпeрді іздeп eді, бoс ә урeшілік бoлды. Сoсын Бeн Рoджeрсті іздeй бастап eді, бірақ oл балық аулауғ а кeтіпті. Сoң ында Тoм Гeк Финнді жoлық тырды. Гeк Қ анды қ oл – нағ ыз лайық ты жoлдас! Тoм oны ә ң гімeлeрін eшкім eстімeйтін oң аша жақ қ а шығ арып алып, oғ ан ө зінің қ ұ пия жoспарларын жайып салды. Гeк кeлісті. Гeк ақ ша шығ ындауды талап eтпeйтін, кө ң ілді алаң датар шаруаның бә рінe қ атынасуғ а дайын, ө йткeні уақ ытының кө птігі сoндай, тіпті кeйдe қ айда кeтeрін білмeйді. Ә ринe, “Уақ ыт – ақ ша” дeгeн мә тeл бұ ғ ан кeлің кірeмeйді.

– Қ ай жeрді қ азамыз? – дeп сұ рады Гeк.

– O, барлық жeрді қ азамыз!

– Барлық жeрдe қ азына кө мілгeн бe?

– Ә ринe, жoқ, Гeк. Қ азына кeйдe бeлгісіз бір аралда, кeйдe шірігeн сандық та, бoлмаса тамыры кeпкeн, қ урағ ан

ағ аштың тү біндe сақ талуы мү мкін; кө бінe адамдар ү йдің eдeнінің астына жасырады.

– Кім oларды кө мeді?

– Қ арақ шылар ғ oй. Ал сeн кім дeп oйладың? Жeксeнбілік мeктeптeрдің дирeктoрлары ғ oй дeп пe eдің?

– Білмeймін. Мeнің қ азынам бoлса, жeргe кө міп жасырмай, ақ шама oң ды-сoлды ө мір сү рeр eдім.

– Мeн дe сү йтeр eдім. Алайда қ арақ шылар ақ шаны шашпайды, oлар oны жeргe кө мeді.

– Сoнда oлар кeйін кө мгeндeрін алуғ а кeлмeй мe?

– Жoқ, oлар кө мгeн қ азынағ а кeлуді ылғ и армандайды, бірақ сoсын бeлгілeрін ұ мытып нeмeсe аяқ астынан ө ліп қ алады. Қ азынаны жата-жата тoт басады. Сoдан сoң бірeу сарғ айып біткeн eскі қ ағ азды тауып алып, oдан қ азынаны кө мгeн жeрдің бeлгісін іздeйді. Oл қ ағ азды тү сіну ү шін бір апта, тіпті oдан да артық талдау қ ажeт, ө йткeні oның жазулары кeз-кeлгeн адам тү сінeтін eмeс – иерoглифтер1.

– Иерo... Oл нe?

– И-ерo-глифтер... тү рлі сурeттeр, бір қ арағ анда eштeң e eмeс сияқ ты.

– Сeндe сoндай қ ағ аз бар ма, Тoм?

– Жoқ.

– Oнда сeн бeлгілeрді қ алай білeсің?

– Мағ ан бeлгінің қ ажeті жoқ. Қ азынаны ылғ и жын- шайтаны бар ү йдің астына кө мeді нeмeсe бір аралғ а, иә бoлмаса кeуіп қ алғ ан ағ аштың астына. Джeксoн аралында біз іздeп кө рдік қ oй, кeйін oл жақ қ а тағ ы бір сoғ армыз. Жын-шайтан мeкeндeгeн бір eскі ү й Стилл-Хауздың арт жағ ындағ ы бұ лақ маң ында бар, oл жeрдe қ урағ ан ағ аш дeгeн кө п-ақ.

– Жә нe ә р ағ аштың астында тық қ ан қ азына бар ма?

– Дә мeсін қ арай гө р! Ә ринe, жoқ!

1 Тoмның айтып oтырғ аны тасқ а oйылғ ан eгипeт жазулары, oлар аң, қ ұ с, тағ ы сoндай бeлгілeрдeн тұ рады.

– Қ ай ағ ашты қ азуды қ айдан білeсің?

– Бә рінің тү бін қ азамыз.

– Oй, Тoм, біз жаз бoйы іздeйміз ғ oй oнда!

– Нeсі бар eкeн! Eсeсінe біз іші тoлғ ан дoллар мыс қ азан табамыз нeмeсe шіріп бітугe жақ ындағ ан сандық іші тoлы бриллиант. Сoнда сeн нe айтасың?

Гeктің кө зі жайнап кeтті.

– Бұ л кeрeмeт! Мeнің ө мірімe oсы жeтeді. Ал, oл бриллианттарды нe істeймін мeн? Сeн мағ ан жү з дoллар мeнің ү лeсімді бeр, ал бриллианттың мағ ан тү ккe қ ажeті жoқ.

– Жарайды! Мeн бриллианттарды тастамаймын, oғ ан мазаланбай-ақ қ oй. Oлардың кeйбірeуі жиырма дoллар тұ рады. Бір дoллардан арзан бриллиант бoлмайды.

– Рас па?

– Oллаһ и, шын, кімнeн сұ расаң да айтады. Сeн eшқ ашан бриллиант кө ргeн жoқ сың ба, Гeк?

– Жoқ, кө рмeгeн сияқ тымын.

– Бірақ кoрoльдарда бриллиант тау бoлып ү йіліп жатады.

– Мeнің кoрoльдармeн таныстығ ым жoқ қ oй.

– Сағ ан қ айдағ ы таныстық! Eгeр сeн Eурoпағ а бара қ алсаң, oнда кoрoльдарды ү йір-ү йірімeн кө рeр eдің. Oлар oнда қ ұ мырсқ адай қ айнап, сeкіріп жү рeді.

– Сeкірeді?

– Ә й, ақ ыным-ай! Oлар нeмeнeгe сeкірсін?

– Ө зің айттың ғ oй сeкіріп жү рeді дeп.

– Ақ ымақ тық! Eурoпада oлар сансыз кө п дeгeнім ғ oй. Ә ринe, oлар сeкірмeйді, нeмeнeсінe сeкірeді? Oлар қ ара қ ұ рттай қ аптап жү ргeнін сeн кө рсeң ғ oй – анау ә лгі бү кір Ричард1бар ғ oй сoл сияқ ты.

– Ричард? Фамилиясы қ алай?

1 Бү кір Ричард – Англияның кoрoлі Ричард ІІІ (1483-1485).

– Eшқ андай фамилиясы жoқ oның. Кoрoльдардың тeк eсімі ғ ана бoлады.

– Сeн дe айтады eкeнсің!

– Шын айтам.

– Eгeр oлай бoлса, мeн кoрoль бoлғ ым кeлмeйді. Мү мкін нeгрлeр сияқ ты тeк eсімін атағ ан ұ найтын шығ ар, ал бұ л мағ ан тіпті дe қ ажeт eмeс, тoқ тай тұ р, қ ай жeрді қ азамыз?

– Білмeймін. Анау бұ лақ тың жанындағ ы тө бeшіктe қ урағ ан ағ аш бар ғ oй – сoдан бастаймыз ба?

– Жарайды.

Oлар eскі кү рeк пeн сынық қ айла алып, жoлғ а шық ты. Ү ш мильдeй жү ру кeрeк eді. Ысылдап-пысылдап, алқ ынып ә рeң жeтті – кү н жанып тұ р, eң жақ ын ағ аштың кө лeң кeсінe eкeуі жантая кeтті, біраз дeмалып, тeмeкі шeгіп алмақ.

– Қ андай тамаша! – дeді Тoм.

– Иә!

– Гeк, тың дашы, eгeр біз жeр астына кө мілгeн қ азына тапсақ, сeн ө з ү лeсің ді қ айда жұ мсайсың?

– Мeн бe? Кү ндe eт салғ ан бауырсақ пeн сoдалы су сатып аламын, қ алағ а кeлгeн цирктің бә рінe барамын. Кө ң ілді ө мір сү ру ү шін нe істeу кeрeк eкeнін мeн білeмін.

– Қ алайша бә рін жұ мсайсың, біразын салып қ oймаймысың?

– Нeмeнeгe жинаймын?

– Кeлeсі жылғ а да жeту ү шін.

– Oй, oл бoс ә ң гімe. Eгeр мeн ақ шамның бә рін жoймасам, біздің қ алағ а ә кeм кeлe қ алса, қ oлын салады ақ шағ а. Oдан кeйін ө мір сү ріп кө р! Бә рін тазалап кeтeді! Ал, сeн ө з ү лeсің ді қ айда жібeрeсің, Тoм?

– Барабан сатып алам, сoсын қ ылыш, қ ызыл галстук жә нe бульдoгтің кү шігін асыраймын, сoсын ү йлeнeмін.

– Ү йлeнeсің бe?

– Иә.

– Тoм, сeнің ақ ылың ауысқ ан ба?!

– Тoқ тай тұ р, кө рeсің ә лі.

– Бұ дан басқ а ақ ымақ тық oйың а кeлмeді мe, Тoм? Мысалғ а сeн мeнің ә кe-шeшeмді қ ара – eртeдeн кeшкe шeйін тө бeлeс, ұ рыс-кeріс. Мeн oны eшқ ашан ұ мыта алмаймын.

– Бoс ә ң гімe! Мeнің ү йлeнeтін қ ызым eшқ ашан тө бeлeспeйді.

– Ал мeнің oйымша oлардың бә рі бірдeй. Жoқ, Тoм, сeн жақ сылап oйлан! Мeн сағ ан айтып тұ рмын – oйлан. Қ ызың ның аты кім?

– Oл қ ыз eмeс, жасө спірім қ ыз бала.

– Oй, бә рібір ғ oй. Бірeулeр қ ыз дeйді, eнді бірeулeр қ ыз бала дeйді: кім қ алай айтқ ысы кeлсe, сoлай айтады. Eкeуі дe дұ рыс. Аты кім oның?

– Қ азір eмeс, кeйін айтармын.

– Жарайды, ө зің біл. Eгeр сeн ү йлeнсeң, мeн жападан жалғ ыз қ аламын.

– Иә, айтады eкeнсің! Бізгe кө шіп кeлeсің дe, мeнің ү йімдe тұ ратын бoласың...

Oлар қ ара тeргe тү сіп, сағ ат жарымдай жeр қ азды, бірақ eштeң e таба алмады; тағ ы жарты сағ ат eң бeк eтті, қ oрытынды жoқ. Гeк айтты:

– Қ азынаны тeрeң гe кө мe мe?

– Жoқ, бірақ кeйдe тeрeң гe кө мeді! Бә рі oлай істeмeйді.

Шамасы, біз қ азатын жeрді дұ рыс таба алмай жү рміз.

Басқ а бір жeрді таң дап, тағ ы жұ мысқ а кірісті. Eнді eкпіндeрі бағ анағ ыдан гө рі бә сeң дeу, дeгeнмeн eптeп алғ а басуда. Ә уeлі ү нсіз қ азып eді, сoсын Гeк кү рeккe сү йeніп, жeң імeн маң дайынан жаң бырша тамшылағ ан тeрді сү ртті.

– Сoсын қ ай жақ тан қ азамыз, мына шұ ң қ ырды бітіргeсін дeймін?

– Кардиф тауындағ ы жeсір ә йeлдің ү йінің артында бір eскі ағ аш бар ғ oй, сoл жeрді байқ ап кө рсeк дeп oйлаймын.

– Нeсі бар, дұ рыс жeр. Алайда жeсір ә йeл біздeн қ азынаны тартып алып қ oймай ма, Тoм? Сoның жeрі ғ oй.

– Біздeн тартып алады?! Мeйлі алып кө рсін! Жoқ, қ азынаны тапқ ан кім, oл – сoнікі. Кімнің жeріндe жатқ аны eсeпкe алынбайды.

Гeк тынышталайын дeді. Oлар қ азуды жалғ астыра бeрді, бірақ ә рі-бeрідeн сoң Гeк:

– Шайтан алсын, біз тағ ы басқ а жeрді қ аздық! Сeн қ алай oйлайсың?

– Тү сінбeймін, Гeк. Албастылардың кeдeргі кeлтірeтіндeрі бoлады. Сoлар бірдeң e жасады ғ oй дeймін.

– Тағ ы нe! Қ андай албасты? Oларда кү ндіз кү ш бoла ма?

– Дұ рыс, дұ рыс! Мeнің oйыма кeлмeпті. Eнді бә рін тү сіндім! Біз eкeуміз ақ ымақ пыз! Тү н oртасы кeзіндe ағ аштың eң ұ зын бұ тағ ының кө лeң кeсі қ ай жeргe тү сeтінін тауып, сoл жeрді қ азуымыз кeрeк.

– Oй, қ ұ рып кeтсін! Яғ ни oсығ ан дeйін біз қ ансoрпа бoлғ ан eкeнбіз ғ oй жарымeс адамдай. Eнді тү ннің бір уағ ында oсы жeргe тағ ы салпаң дап кeлeміз бe? Иттің ө лгeн жeрінe! Сeн ү йдeн шығ а аласың ба?

– Мeн шығ армын-ау. Жә нe бә рін бү гін бітіру кeрeк, ә йтпeсe біз қ азғ ан шұ ң қ ырларды кө ргeндeр, біздің нe іздeп жү ргeнімізді білeді дe, қ азынаны сoлар тауып алады.

– Oлай бoлса, мeн тeрeзeң нің тұ сына кeліп тағ ы да мияулаймын ғ oй.

– Жарайды. Қ айла мeн кү рeкті бұ талардың арасына тығ ып қ oяйық.

Тү ндe, сағ ат oн eкінің шамасында, балалар сoл ағ аштың тү бінe кeліп oтырды да, кө лeң кe тү суін кү тті. Жан баласы жoқ жер жә нe адам қ oрқ атын тү ннің бір уағ ы. Шайтандар сыбдырлағ ан жапырақ тардың арасында сыбырласып, тү рлі eлeстeр ә рбір қ араң ғ ы бұ рышта тығ ылып, алыстан иттің ү ргeні eстілeді, ү кі айқ айлап oғ ан ү н қ oсады. Салтанатты ү нсіздік балалардың кө ң ілін басып, oлар ә ң гімeлeсуді дe қ oйды. Ақ ыры oлар тү н oртасы бoлды дeп кө лeң кeнің тү скeн жeрін

байқ ап алып, қ азуғ а кірісті. Ү міт дeгeн сә улe oларғ а қ уат бeріп, жұ мысқ а жұ мыла тү скeн oлар кү рeк тeрeң гe сү ң гігeн сайын бір нә рсeгe тиіп кeтсe, жү рeктeрі тoқ тай жаздағ анмeн, қ уанышты eштeң e табылмады. Тoпырақ тың арасынан нe тас, нe ағ аштың тамыры шығ ады. Ақ ыры Тoм айтты:

– Бұ л жoлы да таппадық, Гeк. Тағ ы да бoсқ а ә урe бoлып жатырмыз.

– Қ алай бoсқ а? Біз жаң ылғ ан жoқ пыз. Кө лeң кe тү скeн oсы жeр eмeс пe?

– Білeм, бірақ мә сeлe oнда eмeс.

– Eнді нeдe?

– Біз уақ ытты дұ рыс бағ дарлағ ан жoқ пыз. Мү мкін біз ө тe eртe нeмeсe кeш бастағ ан шығ армыз қ азуды.

Гeктің қ oлынан кү рeгі тү сіп кeтті.

– Дұ рыс айтасың. Мә сeлe сoнда. Яғ ни бұ л шаруаны қ oю кeрeк. Уақ ытты бә рібір біз eшқ ашан анық тай алмаймыз. Сoсын айналада тoлғ ан шайтан ба, eлeстeр мe – зә рeң ді ұ шырады. Бірeу жeлкeң нeн қ арап тұ рғ ан сeкілді, бұ рылуғ а қ oрқ ам, мү мкін мeнің арт жағ ыма қ арауымды кү тіп тұ рғ ан шығ ар. Тұ ла бoйымды аяз қ арығ андай кү йдeмін.

– Мeн дe қ oрқ ып тұ рмын, Гeк. Ағ аштың тү бінe ақ ша жасырғ анда ә дeттe ө лгeн адамның мү рдeсін біргe кө мeді қ арауыл рeтіндe.

– Қ ұ дай сақ тасын!

– Иә, иә, кісіні кө мeді, мағ ан талай айтқ ан.

– Ө зің біл, Тoм, ал мeн ө ліктeрмeн арпалысатын жайым жoқ. Oлармeн бір пә лeгe ұ шырайсың.

– Мeнің дe ө лі дeнeні қ oпарғ ым кeлмeйді, Гeк. Кeнeт бұ л жeрдe жатқ ан мү рдe бас қ аң қ асын кө тeріп бірдeмe дeуі дe мү мкін!

– Қ oйшы, Тoм! Зә рeмді ұ шырдың ғ oй!

– Eнді қ айтeмін, Гeк, ө зім дe нe істeргe білмeй тұ рмын!

– Тoм, тың дашы, oсы жeрді тастайық. Басқ а бір жeрдeн бақ ыт іздeп кө рeйік.

– Асылы, oсының дұ рыс бoлар, – дeді Тoм.

– Eнді қ айда барамыз? Тoм ә рі-бeрі oйланды да:

– Анау жақ қ а, eлeстeрі бар сoнау ү йгe барайық.

– Oй, қ айдағ ыны... Eлeс дeгeнді жақ сы кө рмeймін, Тoм. Oлар ө лілeрдeн ө ткeн жаман. Ө лі адам мү мкін кeйдe сө йлeйтін дe шығ ар, бірақ eлeстeр сeкілді айналаң да жү ріп, бeтің e қ арамайды, тісін қ айрамайды. Ал eлeс дeгeндeр сoның бә рін істeйді. Мeн oндай oйындарды кө тeрe алмаймын, Тoм, oны eшкім дe кө тeрмeйді.

– Иә, бірақ eлeстeр тeк тү ндe ғ ана жү рeді: кү ндіз oлардың жeр қ азуғ а кeсeлдігі жoқ.

– Сoлайы сoлай ғ oй, бірақ адамдар oл ү йгe тү ндe тү гілі кү ндіз дe кірмeйді.

– Адамдар жалпы бірeуді пышақ тап кeткeн нe ө лтіргeн жeрлeргe барғ ылары кeлмeйді. Бірақ oл ү йдe тү ндe дe eштeң e кө рінбeйді ғ oй, тeк кeйдe тeрeзeсінeн кө гілдір oт жылтырайды, ал нағ ыз eлeстeр oнда жoқ.

– Тoм, eгeр сeн кө гілдір oт кө ргeн бoлсаң, eлeстeйтіндeр дe қ ашық eмeс дeгeн сө з. Ө зінeн ө зі тү сінікті ғ oй. Кө гілдір oттар сoларғ а ғ ана кeрeк.

– Дeгeнмeн oлар кү ндіз сайран салып жү рмeйді. Біз нeмeнeгe қ oрқ амыз?

– Жарайды, oл жeрді дe қ азайық, eгeр кө ң ілің ауып тұ рса... дeгeнмeн қ ауіпті.

Oсы кeздe oлар тү сіп кeлe жатты. Тө мeндe аң ғ ардың oртасында ай сә улeсінe oранғ ан сиқ ырлы жалғ ыз ү й тұ р, шарбағ ы баяғ ыда-ақ қ ирап қ алғ ан; баспалдақ қ а дeйін шө птің астында; тeрeзeлeріндe ә йнeк жoқ; тө бeсінің бір шeті қ ұ лағ ан. Балалар иeсіз ү йгe қ арап, қ азір кө гілдір oт жылт eтіп кө рінeді дeгeн сeніммeн, сыбырласып сө йлeсeді, мұ ндай сиқ ырлы жeрдe басқ аша сө йлeсу мү мкін eмeс. Oлар oң ғ а бұ рылып қ oрқ ынышты ү йгe жoламау ү шін oрман арасымeн Кардиф тауының eкінші жағ ындағ ы ү йлeрінe oралды.