Дәріс14. Мұнай операцияларын жүргізуді экологиялық негіздеу кезеңдері

Қ Р энергетика, индустрия жә не сауда обылысындағ ы мемлекеттік саясатті жасайтын жә не іске асыратын орталық атқ арушы органы қ оршағ ан ортаны қ орғ ау обылысындағ ы орталық атқ арушы органмен келісімде, қ оршағ ан орта кү йіне шолу, жағ ымсыз экологиялық салдарларды болдырмаудың технико-экономикалық мү мкіндіктері жө нінде тұ жырым жә не инженерлік-экологиялық зерттеулерді жү ргізу қ ажеттілігі енетін, салаларды дамыту жә не орналастыру сұ лбасын жасайды.

Пайдалы ө азбаларды барлау жә не/немесе ө ндіруге лицензия алу қ ұ қ ығ ына инвестициялық бағ дарламалар конкурсын жү ргізу кезінде, лицензиялық орган тө тенше жағ дайлар жә не қ оршағ ан ортаны қ орғ ау обылысы бойынша орталық атқ арушы органдардың қ атысуымен конкупс шартын дайындауы жә не конкурстық ұ сыныстарды қ арауы керек. Конкурсқ а қ атысушылар ұ сынатын ақ параттық пакетте белгіленген тә ртіппен жасалғ ан қ оршағ ан орта кү йінің шолуы болуы керек.

«Жұ мыстар бағ дарламасы» бө лімінде белгіленген тә ртіппен мердігер дайындайтын межеленген жұ мыстың қ оршағ ан ортағ а ә серіе алдын-ала бағ алауы болуы керек. Келісім-шарт белгіленген тә ртіппен мемлекеттік органдармен келісіледі.

Жұ мыстарды жү ргізу, келісу, бекіту жә не ө згерістертенгізу жә не рұ қ сат алу жобаларын жасау белгіленген тә ртіппен жә не талаптарғ а сә йкес жү ргізіледі.

«Қ оршағ ан орта сипаттамалары» кө рсетілген жоба бө лімі. Қ оршағ ан орта сипаттамалары берілген аудандағ ы ауа ортасының кү йі, беттік жә не грунттық сулар, су тү біндегі шө гінділер, топырақ жә не биоерекшеліктер қ ұ рамы жә не қ асиеттері, ө сімдіктер мен жануарлар ә лемі кү йі, екі жылдық мерзімде ә ртү рлі дереккө здерден алынғ ан адамдар денсаулың ы жө ніндегі мә ліметтер негізінде жасалады. Ақ парат межеленген қ ызмет ә серінен қ оршағ ан орта компоненттерінің ө згеруінің болжамдық есептеуін жү ргізуге жеткілікті болуы керек.

Зерттелетін территория мү мкін болатын апаттар салдарынан мұ най тө гілуі мү мкін аумақ тан немесе кезінде ластаушы заттардың ШРК атмосферада асқ ын болатын атмосферағ а шығ аруда таралу аумағ ынан кемболмауы керек. Сынамаларды алу торының периоды мен тығ ыздығ ы қ оршағ ан орта кү йінің уақ ытша жә не территориялық ө згерулерін анық тауғ а жеткілікті болуы керек.

Оператор қ ұ зыретті органмен келісілген, зерттеулер мен анализдер жасаудың мемлекеттік немесе халық аралық ә дістемелерін қ лодануы керек.

Қ оршағ ан ортаны қ орғ ау обылысындағ ы орталық атқ арушы орган қ ұ зырлы органдар келісімі бойынша жә не ашық кең естер ө ткізу қ ажет болғ андашекарасын негіздеумен қ оршағ ан орта сипаттамаларын зертеу бойынша жекелеген тең іздер мен ішкі су қ оймалары немесе олардың бө ліктері ү шін арнайы талаптар белгілеуі мү мкін. Қ оршағ ан ортаны зерттеу бағ дарламасын қ ұ зырлы орган бекітеді.

Оператордың қ ұ зырлы органнан жә не қ оршағ ан ортаны қ орғ ау обылысындағ ы орталық атқ арушы орнаннан кө пшілік тың дауын жү ргізуін сұ рауғ а қ ұ қ ығ ы бар. Онда ол ө зі сө з алып, жө нді деп есептесе қ оршағ ан орта сипаттамаларын зерттеуді аз мерзімге жә не тү пкілікті жү ргізу бойынша ұ сыныс жасауғ а жә не оларды мақ ұ лдауын сұ рауғ а қ ұ қ ығ ы бар.

«Қ оршағ ан ортаны қ орғ ау бойынша іс-шаралар» бө лімі. Ә рекет кө зінің сипаттамасы, қ алдық тар кқ лемі мен тү рлері, атмосферағ а шығ арылатындар мен суғ а тқ гілетіндердің шектік рауалық есептеулері, ұ қ сас объектілерде енгізілген ә с-шаралар бойынша деректер жә не олардың ә серлері келтіріледі.Атмосфераны, су қ орын, ө сімдіктер мен жануарлар ә лемін, жер бетін, жер асты байлық тарынқ орғ ау жә не ө алдық тарды пайдалану бойынша іс-шаралар жасалады.

«Қ атер анализі жә не тө тенше жағ дайларды болдырмау жә не жою жоспары» бө лімі. Кеме, баржа, платформа, мұ найө ткізгіш заұ ымдануы, жарылыс, ө рт, улы заттардың тө гілуі, мұ най мен газдың ашық атқ ылауы сияқ тытө тенше жағ дайлардың пайда болу мү мкіндіктеріне анализ жасалады. Маң ызды тө тенше жағ дайларды болдырмау жә не жою жоспары жасалады. Мұ най тө гілуі салдарларын жою жоспар келесілерден тұ рады:

- мұ най тө гілуі мү мкін объектілердің жайғ асқ ан жері;

- жабдық тардың, кө ліктердің, материалдардың, мамандардың тізімі, жайғ асқ ан жерлері, типтері жә не ә ртү рлі санатты тө гілулерді жою жұ мыстарының ә дістемелері;

-пайдалануғ а болатын диспергаторлар тізімі;

-мамандарды оқ ыту, жаттық тыру жә не жабдық тар мен техника кү йлерін тексеру графигі;

- жұ мысты бастауғ а жә не ә ртү рлі санатты тө гілулерді жоюғ а қ ажет уақ ыт есептеуі;

- жаупты тұ лғ алар тізімі, олардың мекендері, мемлекеттік органдарғ а хабарлау процедурасы.

«Қ оршағ ан ортағ а жә не тұ рғ ындар денсаулығ ына ә серді бағ алау» (Қ ОӘ Б) бө лімі. Қ ОӘ Б келесі ережелер ескеріле жү ргізіледі:

- Қ ОӘ Б Қ азақ стандық табиғ атты қ орғ ау заң дарына сә йкес жұ мыс жобасы бойынша жасалады;

- қ оршағ ан ортаны қ орғ ау обылысындаң ы орталық атқ ару органының келісімі бойынша, инженерлік-геологиялық іздеу, сейсмобарлау жұ мыстары ү шін Қ ОӘ Б толық кө лемде жү ргізбеуге болады, егер бұ рынырақ ұ қ сас жағ дайда пайдаланылғ ан жә не ол бойынша сарапшылардың дұ рыс қ орытындысыбар, акустикалық сигналдарды қ оздыру кө зінің параметрлері пайдаланылса;

- қ оршағ ан ортаны қ орғ ау обылысындағ ы орталық атқ ару органының келісімі бойынша, бұ рынырақ келісілген Қ ОӘ Б бар телімдерде қ осымша жұ мыстар ү шін оператор Қ ОӘ Б жү ргізбеуі мү мкін мына жағ дайларда:

- мониторингті жү ргізу жө ніндегі есеп беру жұ мыс жү ргізілетін телімде қ оршағ ан орта кү йінің маң ызды ө згеруі жоқ екенін дә лелдесе;

- қ осымша жұ мыстарды жү ргізуге арналғ ан техникалық шешімдер жұ мысты жү ргізудің алғ ашқ ы жобасындағ ы техникалық шешімдермен толығ ымен сә йкес келсе;

- тө тенше жағ дайлар мониторингі мен ә рекет етуді қ амтамасыз ететін бұ рынырақ келісілген қ ұ жаттар ә рекеттілігі қ оршағ ан ортаны қ орғ ау обылысындағ ы орталық атқ ару органымен мақ ұ лданса.

Қ ОӘ Б белгіленген тә ртіппен жү ргізіледі, ол кезде оператормен болжанғ ан қ оршағ ан ортаны қ орғ ау мен тө тенше жағ дайларды болдырмау жә не жою жоспары ескеріле мү мкін ә сер бағ аланады.

«Табиғ атты пайдалану мен тө тенше жағ дайлар кезінде қ оршағ ан ортағ а келтірілетін мү мкін зияндарғ а тө лемді есептеу» бө лімі. Жерді жә не су қ орларын пайдаланғ аны ү шін тө лемдер ә рекетегі мө лшерлемелерге сә йкес есептеледі. Нормативтік жә не нормадан жоғ ары шығ арылымдар (тө гулер), ө ндіріс қ алдық тарын жайғ астыру жә не пайдалану ү шін тө лемдер қ оршағ ан ортаны қ орғ ау обылысындағ ы орталық атқ ару органының ә дістемелеріне сә йкес жә не жергілікті атқ арушы органдардың мө лшерлемелері бойынша есептеледі.Ә ртұ рлі жұ мыстарды жү ргізуде жә не ә рекеттегі талаптарды бұ зғ анда балық қ орына келтірілетін шығ ын жә не/немесе зиян белгіленген тә ртіппен есептеледі.

«Мониторинг бағ дарламасы» бө лімі. Мониторинг бағ дарламасы ү ш бө лімнен тұ рады: қ оршағ ан ортаны ластаушы кө здер мониторингі, қ оршағ ан орта кү йі мониторингі жә не тө тенше жағ дайлар кезіндегі мониторинг.

Ластаушы кө здер мониторингі бағ дарламасы межеленген жұ мыстың қ оршағ ан ортағ а ә серін бағ алау негізінде жасалады. Бұ л кезде ә серге ұ шырайтын нақ ты территорияғ а жә не табиғ ат ортасының белгілі параметрлеріне мониторинг жү ргізіледі. Мониторинг ұ зақ тығ ы ә сер ұ зақ тығ ына тә уелді. Бұ ндай бағ дарламалар қ айта келісіледі жә не қ айта бекітіледі.

Қ оршағ ан орта кү йі мониторингі бағ дарламасы қ оршағ ан орта кү ә і сипаттамаларын (фондық) зерттеу бағ дарламасы негізінде жасалады, 2 жылда ретімен келетін бақ ылау қ адағ алауларын қ оса, мұ най операцияларының бү кіл мерзімі ұ зақ тығ ына қ оршағ ан орта кү йінің ө згеруін қ адағ алау жә не тө мендегі принциптер негізінде жү ргізілетін мұ най операциялардан болатын байқ алғ ан ө згерулер себептік байланысын барлығ ын немесе жоқ тығ ын айқ ындау мақ сатында жү ргізіледі:

- фондық зерттеулер кезінде ә рекет еткен белгілі тіректік бақ ылау станцияларын пайдаланғ анда;

- белгілі параметрлер жә не сынама алу жиілігі бойынша қ оршағ ан ортаның қ ажетті компоненттерін бақ ылаумен қ амтығ анда.

Қ оршағ ан орта кү йі мониторингі бағ дарламасын жасағ анда келесі тә ртіп ескерілуі керек: беттік сулар ү лгілерін алу тоқ сан сайын жү ргізіледі немесе қ оршағ ан ортаны қ орғ ау бойынша жергілікті органдармен аз кө лемде жә не жиілікпен РН, еріген жә не қ алқ ып жү рген қ атты заттардң жалпы қ ұ рамын, кө міртекті қ осылыстарды, ауыр металдар қ ұ рамын, мұ най операцияларымен байланысқ ан жекеленген кө міртекті қ осылыстарды зерттеу ү шін жү ргізіледі.

Жер асты сулары мониторингін жү ргізу қ ажеттігі қ ұ рамындағ ы еритін қ атты заттары 3000 артық еместұ рмыстық -қ оректік мақ саттар ү шін жарамды, су қ орының бар екені немесе болу мү мкіндігіндігі жө нінде негіздеме жасалу негізінде жер қ азбаларын пайдалану жә не қ орғ ау бойынша ө кілетті орган анық тайды. Мониторинг шегендеу колоннасының тұ тастығ ын дә лелдеу мү мкін емес жағ дайларда жү ргізіледі. Монитоингтік ұ ң ғ ымалар кен орны периметріне немесе бағ алы жер асты сутасымалдары бар жердегі тұ тастығ ы дә лелденбеген ұ ң ғ ыма жанында бұ рғ ыланады. Бұ л ұ ің ымаларды жыл сайынғ ы мұ най операцияларымен байланысты органикалық емес заттардың анализі жү ргізіледі.мониторинг оны жү ргізу себептері жойылғ анша немесе мұ най операцияларының соң ына дейін жү ргізіледі, сонан соң белгіленген тә ртіппен мониторингтік ұ ң ғ ыма жойылады.

Атмосфералық ауа кү йін қ адағ алау ластау кө здері мониторингі бағ дарламасы бойынша жү ргізілуі мү мкін. Объектә ге жақ ын ел мекендеген бекеттер жанында кө лемі ШРк асатын келесі ластаушы заттар қ ұ рамы анық талады: кү кіртті ангидрит, азот тотық тары, кү кіртті сутек, кө мірсутек, кө міртектің монототығ ы, диаметрлері 10 мкм кем қ алқ ығ вн заттар. Жағ дайғ а тә уелді сынама алу ү здіксіз, кү нделікті, ай сайын жә не т.с.с. болуы мү мкін. Алдымен жыл сайын су тү біндегі шө гінділердің физика-химиялық қ асиеттерін, жапсарлас орналасқ ан жағ алау аймағ ын, мұ най операцияларымен байланцстц ө згерістер барлығ ын анық тау мақ сатында су тү бі рельефін зерттеуді жү ргізу керек. Тең із бен жапсарлас жағ а ө сімдіктер жә не жануарлар ә лемін зерттеу аса ерекше кезең дерде жү ргізіледі. Бү кіл зерттеулер нә тижесі бойынша мекендеу ортасы кү йінің картасы жасалады.

Тө тенше жағ дайлар кезіндегі мониторинг тө тенше жағ дай болғ ан кездерде басталып, оның қ оршағ ан ортағ а ә серін анық тағ анша жү реді. Мұ най тө гілгенде мұ най дағ ының жылжуы бақ ыланады, жануарлар ә лемі ө кілдерінің ө луі тіркеледі жә не тазалау жұ мыстары аяқ талғ аннанкейін мұ най тө гілуінің табиғ ат ортасының бү кіл компоненттеріне ә серін бағ алауғ а мү мкіндік беретін кешенді жұ мыс жү ргізілуі керек.

Жергілікті тұ рғ ындардың немесе санитарлық -эпидемиялық органдардың талабы бойынша ү й жануарлары мен қ ұ старының немесе тұ рғ ындардың денсаулың ына ә сердің мониторингі жү ргізілуі мү мкін. Бұ ндай мониторингжұ мысты жү ргізу жобасына кіретін мониторинг бағ дарламасының қ ұ рамды бө лігі емес, сондық тан сә йкес органдармен келісіліп бө лек жү ргізіледі.

Мониторинг бағ дарламасында станцияның орнын таң даудың, зерттелетін параметрлердің, сынама алу жиілігінің, сынама алу ә дістемесінің тү сініктемесінің, анализ жү ргізу мен нә тижелер интерпритациясының негіздемесі берілуі керек немесе ә рекетті нормалар мен ережелерге сілтеме болуы керек.

Халық аралық ережелерге сә йкес жү ргізілетін мониторингтің сапсы мен бақ ылауы қ амтамасыз етілуі керек.Бағ дарламада есепберу мерзімі жә не ол қ айсы мемлекеттік органғ а жіберілуі керектігі кө рсетіледі. Сә йкес органдардың ескертулері ескеріліп немесе олар бойынша негіздемелі жауаптар 1 ай ішінде берілуі керек. Келіспеушілік болғ ан жағ дайда тә ртіпке сә йкес тың даулар ө ткізілуі керек.