НӘҮШИРВАННЫ КҮРГӘНЕ

Толымнарын тараткач тө н-карачә ч,

Шә һ ә р ямен караң гылык яшергә ч,

Кояшка дө нья шаһ ы пә рдә тотты,

Бө тен нур җ ир йө зеннә н качты-китте.

Кара тө н килде. Хө срә ү ө йгә керде.

Ходайга ялварып бермә л утырды.

Кичергә ч тө ш: сыман хә ллә р ө нендә,

Сө енечлә р дә вам итте тө шендә.

Дә ү ә тисен тө шендә кү рде шул тө н:

Имеш, ә йтә: «Килер ул шундый бер кө н —

Бү ген син дү рт каза кү ргә н ө ченгә,

Булыр дү рт нә рсә дә н сө енечең дә.

Беренче кайгыны син оста йоттың,

Кинә тотмый, ачысын тиз оныттың.

Керер, димә к, сө йгә н ярың куенга,

Аның шатлыгына тардыр бу дө нья.

Икенче — суйдылар алып атың ны,

Вә син тоттың ү зең не бик акыллы.

Шуның ө чен булыр җ илдә й җ итез ат,

Кара кир Шә бдиз атлы бер асыл зат.

Ө ченче — карт агайга булды милкең,

Ризалаштың, димә к, синең кү ң ел киң.

Шуның ө чен бирер Хак шундый мө лкә т,

Бө тен дө ньяң булыр энҗ е-зө бә рҗ ә т.

Вә дү ртенче — сиң а чә ң инде булмас;

Сабыр иттең син ул чә ң че куылгач.

Лә кин синең булачак шундый җ ырчың,

Җ ан ө згеч Зө һ рә лә р бер якта торсын!

Югалттың таш, лә кин җ ә ү һ ә р табарсың,

Биреп дү рт энҗ е, дү рт алмаз алырсың».

Уянгач шаһ задә шундый тө шеннә н,

Шө кер итте шушы сө енеченнә н.

Кешегә ә йтмә де: ни кү рде тө штә,

Карыйк, дип, ничек тө ш рас килер эштә.

Чичә ннә р сө йлә теп тө ннә р буенча,

Юрады кыйссаларны ү з уенча.

Кө тә р иде, табышмаклы бу эшне;

Чишә рлек бер адә мне, бер белешне.

ШАВУРНЫҢ ХӨ СРӘ Ү ГӘ

ШИРИН ТУРЫНДА СӨ ЙЛӘ П БИРГӘ НЕ

Утырдашы бар иде Шавур атлы,

Аның ө чен җ анын бирер сыйфатлы.

Заманның серлә рен бик яхшы белгә н,

Ничә икълим гизеп гыйльме җ ыйган.

Вә шулкадә р иде ул чос вә ипле —

Гасырларда табылмастыр бу тикле.

Кереп җ ир ү пкә ч, ул ә йтте: «Хө кемдар,

Гаҗ ә п бер хә л сө йлимме? Шул сү зем бар.

Ә гә р фә рманласа шаһ ы илемнең,

Сө йлим кү ргә н кызыкларның берен мин».

Ишарә т кылды Хө срә ү: «И егет син,

Сө йлә тиз! Ә ң гә мә безне җ ылыт син!

Тик, остарып, тө тен җ ибә рмә кү згә,

Алып бер сү з, аны җ иткермә йө згә».

Сү зен башлап чичә н Шавур ә фә нде

Тере тутый кебек сайрап җ ибә рде:

«Бу дө нья бар булып, һ ә р мизгелендә

Гү зә л булсын хә лең ай һ ә м елың да.

Егетлекне бизә сен ай кебек йө з,

Моратың ның гө ле булсын энә сез...

Бу кү к астында кү п кичтем офыклар,

Кү релде шактый ук гаҗ ә п-кызыклар.

Куһ истанны узып бер бик шә п ил бар,

Вә диң гезгә якындыр ул тарафлар.

Ул илдә йө ртә бер ханбикә фә рман,

Халык, гаскә р аң ар ихлас буйсынган.

Хө кемендә аның бар Ә рмә ныстан.

Ул ү зе, белгә немчә, шаһ затыннан.

Ничә шаһ ка салым-хираҗ сала ул,

Ә гә р бирмә сә, таҗ ларын ала ул.

Биек тауда аның зур кальгасе бар,

Шуның астында хә тсез казнасы бар.

Егетлектә калыш аннан батырлар,

Мө һ инбану исемле бу хө кемдар.

Яратса да ү зе ачык һ аваны,

Тө зеткә н ул ничә кирмә н-каланы.

Мө һ инбану була шат яз кө нендә,

Тамашалар ясый елның -елында.

Җ ә ен җ ә йли шул ә рмә н тауларында,

Ү зе бер гө л тик ул ү з багларында.

Янә, кү р, бер җ ире бар, аты Абхаз,

Ау аулый шунда кө злә рендә аз-маз.

Ә кышларын була ул Каф тавында,

Уйный чә ү гә н, кү ң ел ача тагын да.

Телә гә нчә шулай һ ә р дү рт фасылда

Сә ламә тлек ө чен яши асылда.

Бу кадә р мал, куә т һ ә м дә ү лә тендә

Карендә ш кыз — Ширин яши катында.

Ү зе булгангадыр бер тол хө кемдар,

Аң а уйлап таба мең тө р кызыклар.

Аның кү ң лен тик ул якты ясыйдыр,

Аның ө чен бу кыз бар дө ньясыдыр.

Тигез булып тезелгә н теш — нә къ энҗ е,

Алар алмаз кебек нурлы, пакь энҗ е,

Иреннә ре — Бә дә хшанның якуты,

Уйный тешлә р алар белә н качышлы.

Кыя җ анны карашы тылсымында,

Яман кү злә р якын да килми монда.

Телен тибрә тсә ул ил кү ң лен аулар,

Сү зе ә фсү н булып теллә рне бә йлә р.

Очар җ аннар кү бә лә ктә й бу шә мгә,

Ояла кү з — карап булмый гү зә лгә.

Кашы җ ә я аның, э керфеге — ук,

Бу җ ә я, мондый ук җ ирдә бү тә н юк.

Яң аклар кө н нурындин нурлар алган,

Йө зен кү реп ай уфтанышта калган.

Кара чә ч хирка тө сле тезгә тө шкә н,

Карарактыр кашы кондыз вә кештә н.

Чә чә кле чә ч гү зә л караш сагында,

Зө леф саклый ияге алмасын да.

Яң агы кө н нурына юл саладыр,

Аның кү ркен кү реп ай уфтанадыр.

Кө меш анар кебек ике гө лестан,

Шикә р сибә ал арга чә члә р ө стә н.

Чә чә гө ллә р, ә гә р тибрә нсә, мә рҗ ә н,

Аның бар булганы гел сихри ямьнә н.

Йө зе — кояш, чигә се — ай, чә че — тө н,

Кү зе — нә ркис, иң е гө л — бизи кү ркен.

Бер Алла биргә н аң а буй — зифа тал,

Кө мештә н тә н, уймак ирен-шикә р бал.

Ике кара сабый уйный чә чә ктә.

Аны кү ргә н һ ә р инсан кайный дә рттә.

Ывук кебек хуш исе чә чә толымнар,

Балитә ктә алар уйный уеннар.

Аның кү зе белә н чыкса ярышка,

Гаҗ ә п тү гел болан кү зе калышса.

Болан кү злә р белә н бер бакса җ анга,

Китә р качып йокың, охшап куянга.

Язын аткан чә чә ктә й саф, нә фис ул,

Аң арга ялгышып та тимә гә н кул.

Сурә тлә сә ң аның кү з кабагын да,

Гү я рә йхан гө л ул Ирә м багында.

Кашын кү рсә ң яң а ай тик шә келдә.

Җ анын фида кылыр хә тта хә ким дә!

Аның рә смен кү реп Мә җ нү н калыр таң,

Ходай Лә йлә гә тиң итеп яраткан.

Аның бармаклары ап-ак шикә рдә й,

Белә ге — фил сө яге, тә не кардай.

Оялыр ай аның кө ндә й иң ендин,

Оялыр тө н аның йолдыз-миң ендин.

Сү зе, тыны бирә дө ньяга җ ан, ямь,

Гү яки яшь кенә Гайсә йә Мә рьям.

Толымнары, — дидек без, — зө ннар инде,

Ирен — мә рҗ ә н, теше гү я кар инде.

Һ ә м ул карга шикә р-баллар ягылган,

Ике мә рҗ ә н уйный ул шат чагында.

Аның рә смен ясап илткә ч Кытайга,

Кү з алмый император калды таң га.

Мө һ инбану чыгарттырды Ширингә

Аталган бик матур махсус кө ен дә.

Матурлыкта бу кыз даны җ ә елгә н,

Килә лә р баш орып аң а кү п илдә н.

Тө гә л җ итмеш асылзат кыз катында,

Торалардыр ә зер һ ә р хезмә тенә.

Тиң е юктыр аларның буйда-сында,

Булыр булса, бары Чыйн вә Мачыйнда.

Тү гел ялган — тезелсә барсы бергә

Гү я чә ң дә ге кыллар: җ ә ргә -җ ә ргә.

Ә дә п белә н басалар нә къ Комай тик,

Алай гына да тү гел, тулган ай тик.

Җ ыелып багда мә җ леслә р коралар,

Ширин белә н кә еф-сафа сө рә лә р.

Ирә м багы буладыр ошбу бакча,

Йө зе алсу бу кызлар шунда чакта.

Гү я сә рви алар басып торышта,

Кыланышта гаҗ ә п ипле һ ә м оста.

Алар ө чен Ширин бер Хә ү зе-кә ү сә р

(Ашаганга, диик, шикә р вә кантьлә р).

Ирен — якут, теш — энҗ е, мисле гә ү һ ә р,

Кара чә ч иң нә рендә, аң кый гамбә р.

Ил алдында болар кү тә рми пә рдә,

Яман кү злә р тияр дип шундый мә лдә.

Матурлыкка боларның тиң нә ре юк,

Тамаша кылмаган бер кө ннә ре юк.

Гү я «янсын бу дө нья» дип йө рү дә,

Бө тен кү ң ел кә еф-сафа сө рү дә!

Лә кин ә гә р Ватанга керсә дошман,

Бу кызларда уяныр куркусыз җ ан.

Сугышсалар, арысланны ярырлар,

Яган-филнең тешен суырып алырлар.

Ә гә р оҗ махта хурлар булса мә шһ ү р,

Бу ил оҗ мах икә н — ул фетнә лә р хур.

Мө һ инбану ирек куйган боларга,

Кү ң еле киң һ ә м ул бик бай динарга.

Аранда бер аты бар — алны бирмә с,

Җ илеп китсә, аң арга җ ил иярмә с.

Сабак ала очар кошлар да аннан,

Суда — ү рдә к, курыкмый ул туфаннан.

Болытларга менеп җ илдә й чабадыр,

Кояш аннан ү зе артта каладыр.

Тояклары тимер таш-тау ишә рлек,

Җ иде дә рьяң ны бер кү л тик кичә рлек.

Гомер кебек, яшеннә р тизлегендә

Чабар, ычкындырылса тезгененнә н.

Исеме Шә бдиз атның, тө се тө н тик,

Бу тулпарны сө я Ширин дә бик, бик!

Ширин кебек чибә рне кү ргә нем юк,

Вә Шә бдизгә тиң аттан хә бә рем юк!»

Бетергә чтен Шавур сү зне матурлап,

Егет Хө срә ү нең янды дә рте дө рлә п.

Гыйшык яшьнә п, шаһ углы калды утта —

Шулай итте рә семгә мә шһ ү р оста.

Хыялдан шаһ ә зерлә де мә һ ә р дә,

Ширинне, дип, алып булса ә гә р дә.

Тә мам чиргә сабышты ул бу эштә н,

Юрап ә ллә нилә р беркө нге тө штә н.

Кара кө еп, йокы китте кү зеннә н,

Гыйшык дә ртен ку алмады кү ң елдә н.

Шавурдан ү тенеп, кө ндез дә, кич тә,

Кабатлатты сү зен, туктамый һ ич тә.

Ничә кө ннә р йө реп бер дә рт эчендә,

Гыйшыклыктан егет салды тө сен дә.

Шулай бер кө н бө тен эштә н кичеп ваз,

Кереп бү лмә сенә утырды бераз.

Чакырттырды Шавурны һ ә м тагын да

Сораштырды гү зә л Ширин хакында.

«Мин аурумын, — диде, — һ ә м син табиб бул,

Миң а ярдә м кулын суз, им табып бир!

Бу эштә син ү зең бит коткы салдың,

Кабыздың ут, утын сү ндер бу җ анның.

Сү зең не кыскарак тот һ ә м җ ә һ ә т бул,

Куһ истанга бү геннә н ү к сә фә р кыл.

Ү зең не шул мә җ ү силә ргә охшат,

Ширинне тап ничек тә, безне кыл шат!

Кү ң елен кү р, серен сө йлә т, кылын тарт,

Ошыймы ул пә ригә бездә й ир-зат!

Балавыз булса бай мә һ ә р хакында

Ишеткә ч, тизлә тә кү р никахын да.

Тимер булса ә гә р җ аны — хә бә р бир,

Чү кемә туң тимерне — кө ч ә рә мдер».