Дұрыс оқу

Дұ рыс оқ у бұ л сө йлемді оқ уда дұ рыс екпін қ ойып, ә ріпті бұ рмаламай дұ рыс айтылуын қ адағ алау. Ақ ыл есі кем балалар тә жірибе кө рсеткендей кө п қ ателер жібереді: ә ріптерді тастап кетеді жә не бұ рмалайды, буындарды, сө здерді тастап кетеді, сө зді аяғ ына дейін оқ ымайды, бірінші қ атардан екінші қ атарғ а секіріп кетуі оқ у дағ дысын қ алыптастыруда кө п кедергі келтіреді.

Дұ рыс оқ у дағ дысын қ алыптастыруғ а ең қ олайлы кезең бір мен ү шінші сынып аралығ ы болып табылады, бұ л кезде балалар сө здерді ә ріптеп оқ удан буындап оқ уғ а, содан сө здерді толық қ осып оқ уды мең гереді. Бұ л кезде балалар қ ысқ а мә тінді оқ ып ү йренеді, осы кезде мұ ғ алім олардың ә ріпті дұ рыс айтуына кө ң іл бө ле алады. Балаларда дұ рыс оқ у дағ дысын қ алыптастыруда ең тиімді тісң лдердің бірі кү нделікті арнайы жаттығ у болып табылады, бұ л жаттығ у мә тінді оқ уда сө здердің буындық жә не сө здік қ ұ рылымын айтудағ ы кедергілерді жоюғ а кө мектеседі. Бұ л жаттығ улардың негізгі міндеттері: сө з бен буындарды кө ріп қ абылдауы мен айту қ абілетін байланыстыру, оқ у бірлігіндегі ұ қ састық тарды дифференцациялау, буындар мен сө здерді есте сақ тау, қ абылдау мен сө здің мағ ынасын тү сінуді бір жү йеге келтіру. Бұ л жаттығ улар орындау барысында баланың сө здерді дұ рыс оқ ып, айтуы шың далады.

Жаттығ уларғ а материал ретінде сабақ та берілген мә тінде кездесетін бү тін сө здер мен сө здердің буындық қ ұ рылымы жатады.

Жаттығ у тү рлерін баланың оқ у дағ дысының қ алыптасу дең гейіне, қ ате жіберу ерекшеліктеріне, сабақ та қ аралатын мә тіндегі сө здердің қ ұ рылымының ерекшеліктеріне қ арап таң далады. Осы аталғ ан критерийлер негізінде буындар мен сө здер келесі жаттығ уларғ а жіктеліп, қ осылу мү мкін.

1. Ұ қ сас буындар мен сө здерді дифференциациялау:

Ла ра ма мя дом том

Ло ро мо ме Дима Тима

Лу ру му мю кадушка катушка

2.

Ма мо му Маша шапка

Са со су Даша лапка

Ла ло лу Паша папка

Бұ л жатығ уларды балаларғ а жасатуда мұ ғ алім жалпы дауысты дыбыстары бар буындарды қ айталап оқ ыту мен айтуды жаттық тырады.

3. Буындар мен сө здерді дайындық пен оқ ыту:

О то сто стол то сто-ит

У ту сту стул та ста-ли

А ра вра враг ня сня-ли

Сө здің қ ұ рылымы мен кү рделілігіне қ арай, баланың оқ у дең гейіне қ арай балалар сө здерді буынғ а бө ліп немесе бірден оқ иды. Екінші сыныптың бағ дарламасына қ арай балалар екі буыннан тұ ратын кү рделі емес сө зді буынғ а бө лмей тұ тастай оқ уы шарт, бұ л кезең де балалар буындап оқ удан тұ тастай оқ уғ а кө шеді. Ал ү шінші сыныпта алдын ала ітей буындап оқ ып алып дауыстап тұ тастай айтуғ а ү йретіледі.

Ра / тра / трам –вай / трамвай

4. Бір - екі ә рпі ө згеше немесе орны ауысып тұ рғ ан сө здерді оқ ыту:

кто кот следы слезы так тот мука муха рак как лыжи ложись

5. Туыс сө здерді оқ ыту:

Лес лесок шел пошел трава травка нырял нырнул

6. Тү бірі ә ртү рлі жұ рнағ ы бірдей сө здерді оқ ыту:

Прошел\проделал\просмотрел увял\увел\увез

Тә жірибе кө рсеткендей ақ ыл есі кем балалар мә тінді оқ уда бір біріне ұ қ сас ә ріптер мен сө здерді шатастырып оқ иды, орнын ауыстырады. Бұ л мә селені шешуде ең тиімді тә сіл мә тінді баланың ө зіне оқ ытып, қ атесін тү сінуге мү мкіндік беру. Мұ ғ алімнің оқ уының арқ асында балаларғ а мә тіннің мазмұ ны белгілі болады. Бұ л мә тіндегі сө здерді тү сініп қ абылдау жә не онымен жұ мыс істеу оқ ушыларғ а оң айырақ болады, ө йткені бұ л сө здер олар бұ рын мең герген сө здер. Берілген мә тін оқ ылғ ан соң оқ ушылар мә тінде тү сінбеген сө здерін айтады жә не оны мұ ғ аліммен талқ ылайды, бұ ғ ан 4-5 минуттай уақ ыт беріледі. Мұ ғ алім сө здерді оқ ып олардың мағ ынасын оқ ушыларғ а кең інен тү сіндіруге тырысады. Ары қ арай оқ ушылар берілген сө здідауыстап жеке жә не хормен оқ иды.

Алдың ғ ы жаттығ улармен бірге ойындык сә ттерді де жаткызуғ а болады, мысалы: «Буын жоғ алды», «Ә ріп жоғ алды». Тактағ а ә ріп немесе буыны калып кеткен сө зді жазады. Окушылар сол сө здерді окып, кандай ә ріптін, буынның калып кеткенін табу керек.

«Ең анғ арымпаз кім?» Окушыларғ а бір-екі ә ріппен ерекшеленетін жуп сө здер беріледі (алка-алғ а, жалпы-шалғ ы).

Аталғ ан ойындар дурыс оку дағ дысын калыптастырып кана коймай, сонымен катар сө здегі темпті дурыс кадағ алауды дамытуғ а септігін тигізеді. Матіннін байланыскан жумыс удерісінде муғ алім дурыс оку улгісін береді жә не берілген материалды балалармен бірге кайталап окиды. Бул кезде оку темпін сә л – сә л баяулаткан маң ызды, оның мағ ынасын бузбай жә не мә тінді анык, тусінікті жеткізу керек.

Окуғ а даярлык сабактың кө п бө лігін алуы керек. Бул дурыс оку дағ дысына ә келетін негізгі жол болып табылады. Бір мә тінге кайта оралу кезінде балалардың тез жалыкпауы ушін муғ алім бір тапсырманы турлендіріп береді. Балалар мә тін сө йлемдерін кезек-кезек окиды, жаң а жол бойынша (муғ алім окитын баланы атайды), эстафета бойынша (жалғ астырып окитын сыныптасын балалардың ө здері айтады), ө з калауы бойынша окиды. Ө з калауы бойынша оку ө з кезегінде тапсырма нускасын таң дауғ а мумкіндік береді: окушылар узінді окиды («Суретке карап соғ ан сай сө здерді ә нгімеден тап»), муғ алімнін сурағ ына («Алғ ашкы кардан кейінгі орман бейнесиі кандай? Осы узіндіні кайта окы»), накты тапсырмалар («Ертегінің соң ғ ы жолдарын окы жә не есің де сакта»).

Тек тапсырманың нускалылыгын кайталап окуда окушылардың кызығ ушылығ ы оянып откан жок, сонымен катар балалардың жаң а туріне деген кызығ ушылығ ына да байланысты. Акыл еси кем балаларды тә рбиелейтін жә не білім беретін мектептердегі педагогтарғ а ә ртістік шеберлік (эмоционалдылык, рө лді дурыс ойнай алу кабілеті, нактылык) маң ызды орын алады.

Дурыс оку дағ дысын калыптастыру ушин окушылардың бір-бірінің окуын кадағ алауды уйымдастырудың манызы зор. Мә тінді муғ алімнің шакыртуы бойынша немесе сыныптастарының окығ анын кадағ алап ө з ішінен оку аркылы букіл сыныптың белсенділігіне кол жеткізуге болады.

Кейбір окушылар мен педагогтың арнайы сабактарың откізуге тура келеді, ал сабакта ол окушыларғ а индивидуалды жакын катынас жасайды. Мысалы, жумыс істеу кабілеті бузылғ ан (козу жә не тежелу) балаларда окудың дурыстыгы сол кездегі жагдайғ а жә не окып жаткан материалғ а деген кызығ ушылығ ына байланысты. Сондыктан мундай балалармен ө тілетін индивидуалды сабактарда балалардың назарын, кызығ ушылығ ын аудару ушін сабакты ойын турінде ө ткізген жө н.

Фонематикалык есту кабілетінің курделі бузылысы бар балаларды топтарғ а біріктіру керек, кейін сол балалармен логопед жумыс жасайды. Бул жумыстың ә дісі Р.И.Лалаеваның «Акыл есі кем баладағ ы оку бузылысының шектелуі» кітабында ашылғ ан. Осы топтағ ы 1-2 сынып окушыларына оку сабағ ына аралас дыбыстардың дифференцировкасына арналғ ан жаттығ улар кіргізуге болады. Дыбыстардың сө здегі орнын, олардың санын аныктау ушин кажет. Жумыс барысында муғ алім сакталғ ан анализатрлар кызметіне суйенеді: кө ру, кинестетикалык. Олар мен дыбыстың артикуляциясы аныкталады, сө здегі дыбыстың орны аныкталады. Сараптамадан кейін окушылар сө йлемге осы сө здерді косып окиды.

Келесі сабакта букіл сыныпка усынылатын мә тінді немесе бө лек жаң а жолдармен алдын-ала жумыс істеген ө те пайдалы. Бул аталғ ан топ балалар мен муғ алімнің фронтальды жумыс жасауына мумкіндік береді.

160-180бет