Бірінші әңгіменің рөлге бөліп оқытылуы.

6.Ү йге тапсырма. Екі текстің оқ ың дар жә не белгісіз сө здердің астын сызындар.Келесі сабақ та тез жә не мә нерлеп оқ и алатын оқ ушылар текстің екінші бө лігін оқ иды.Барлығ ы бірігіп асты сызылғ ан сө здердің мағ ынасын талқ ылайды.Очумловтың тә ртібі туралы анализ жалғ асады.Генераль Жиголов жә не оның ағ асының кө ндірушілік дө рекі интанатциасын Очумловтың қ алай тү сіндіреді.Бастық тарғ а қ арым қ атынасын, осынын себебі бақ ылаушыны қ ызық тырады Хрюкинге байланысты сө здерді ізде йді.Осы сө здерді салыстыра отырып оның алғ ашқ ыда жақ сы жұ мыс туралы айтқ аны байқ алады.Оның дө рекілігін қ алай пайда болғ аны туралы қ орытынды жасалып адамды келіспеушілік жағ дайында Очумловқ а ешқ андай кедергі келтірмейтін Очумловтің сатқ ындығ ы туралы тү сінік беріледі.Шындық жә не арнамыс туралы адамның міндеті қ андай екендігі туралы оқ ушылар талқ ылайды.Неге бұ л ә ң гіме сатиралық деп ә ң гіме жатқ ызылады.Басында дирфизмдік текст титр бойынша емес рө л бойынша оқ ытылады мұ нда диафильімнің дыбыстап оқ ылуы жү реді.Екіншісі ә ң гіменің қ иындығ ына байланысты сюжеттің қ ысқ артылуы оның оқ иғ алар жоспарының ө згерісі сипатталады.Мұ ндай ә ң гімелер оқ ушыларғ а нақ ты фрагментті қ абылдайды. Ақ ыл есі артта қ алғ ан оқ ушылар Василовскаяның тексттің нақ ты ситуациядағ ы тү сіндірмесін толық тү сіндірмей анық қ ысқ артылуы арқ ылы тү сіндіріледі. Бұ дан басқ а мағ ыналық қ атынас, негізгі ой, ә ң гіменің анализінде міндетті тү рде керек, тағ ы да бір методикалық бағ ыт бұ л орын тә тібі арқ ылы болатын жағ дайлардың немесе керек еместігін оқ ушылардың кө мегімен баланыстырады. Ә ртү рлі уақ ыттағ ы оқ иғ алардың мағ ынасын Паустовкийдің «Қ оянның аяқ тары» туралы тексттерді мысал келтірілген (6 сынып).1 методиканың оқ ытылуына тоқ талайық.мұ ғ лі жаң а сабақ тың тақ ырыбын айтады жә не оның не туралы екендігін ойлап табың дар деиді. Оқ ушылар қ оян туралы қ анағ аттандырарлық тай жауап алғ анда педагог ә ң гіменің авторын жә не Паустовкийдің шығ армашылығ ы туралы табиғ атқ а жә не адамғ а деген махаббаттың оларды қ алай бағ алау жә не қ орғ ау туралы екендігі туралы айтады.Текстті оқ ымастан бұ рын оқ ытушы балаларғ а мал дә рігері сө зінің мағ ынасын тү сіндіреді. Мұ ғ алім бірінші бө лімін оқ иды содан кеиін қ оянғ а не болғ аны туралы кішкентай жануарғ а деген сезімін сұ райды жә не оқ ушылардың дұ рыс тапқ андығ ы жә не дұ рыс таппағ андығ ы туралы айтады. Бұ л текст 6 шы сынып оқ ушыларының тіліне тү сінікті болғ андық тан сө здік жұ мыс жү ргізілмейді.Оқ ушылар бірден текстті оқ уғ а кіріседі.Бірінші бө лімінде қ оян туралы толық мә лімет беріледі.Сол туралы тексттен іздендер деген ұ сыныс жасайды.Қ оян туралы айтылғ ан сө йлемдер тақ тада алдын ала ілініп тұ рады. Мысалы: Ваня кішкентай жылы қ оянды алып келді.Қ оян жылады жә не кө зі қ ызарғ анша жиі жыпылық татты.Барлығ ы 11 сө йлем жазылады жә не тағ ы да білімі тө мен оқ ушылар сө йлемдердің мағ ынасын тү сіндіруге тырысады содан кейін тексттің толық тай қ оян туралы білгендігін оқ ушыларан сұ райды. Мұ ғ алі текстті оқ у процесінде қ оян кімдікі «Атаныкі болғ андығ ын, оның кішкентай жылы 2 қ ұ лағ ы бірдей» болғ андығ ын ол жануар ө зін қ алай сезінгедігін туралы (ү немі дірілдеді, кө зі қ ызарғ анша жыпылық татты) жапырақ тар тү скенше секіргендігін, ө ліп қ алуы туралы, неге ол сондай аянышты жә не ауру болғ андығ ы туралы талқ ыланады.Орман ө ртенген кезде оның аяқ тары кү йіп қ алғ ан.Қ оянды суреттегенен кейін текст талқ ыланады. Оқ иғ адағ ы кейіпкерлердің қ арым-қ атынасы тү сіндіріледі. Олардың айтқ ан сө зіне байланысты жә не тә ртібіне мінез қ ұ лқ ы ә р қ айсысының міндеті арқ ылы тағ ы да бір рет пеизаж суреттеледі берілген сө здердің мағ ынасын жә не орманның ө ртену себебін тү сіндіреді.

Келесі сабақ ү шінші бө ліммен танысқ ан соң басталады.Мұ ғ алім оқ ып бергеннен кейін, кім бұ л бө лімде кө бінесе аянышты екенін кө рсетеді жә не неге ол атағ а кө мектескен қ оян екен.

Оқ ушылар ү шінші бө лімде оқ ып, оны бө лімге бө ліп қ арастырады.Келесі сұ рақ тармен тапсырмалар мынадай болады.

· Ү шінші бө лім кімнің атынан сө йлейді?

· Кү здің бейнесінен К.Г.Паустовский қ андай кө ң іл-кү йд і кө рсетеді.Осы жерін тағ ыда оқ ындар.

· Орманның ө ртннуі несімен қ орқ ынышты.Ол немен сә йкестенеді? Неге? Ө рт кезінде атаның жағ дайы қ алай бейнеленеді.Бірге тағ ыда оқ ып шығ айық.

· Ата қ оянды кө ргенде неге қ уанды?

· Ата неге ө зін, аң ның алдында кінә лі сезінді?

· Бұ л сезім атаны қ алай міндеттейді?

· Мұ ғ алім оқ ушыларғ а жиналып болғ аннан кейін, ә ң гімедегі шындық пен олардың жалғ асуын оқ иғ аның дамуын орнына қ ояды.

Жоспардың айтылуы қ ойылады.Ә р пункт бө лек бір парақ бетіне екі экземплярғ а жазылады.Бірінші экземплярдың сызық тары тақ тағ а дұ рыс емес жалғ асады.Сюжеттік ә ң гіменің дамуында оқ ушылар олардың ұ қ састық тарын кө з алдына елестетеді.Келесі екі экземпляр жоспар тақ тада ө з орнын алады, бірақ олардың ағ ымының нә тижесінде екі жоспар пайда болады.

Ә ң гіменің оқ иғ асында Ө мірлік оқ иғ ада

1.Ваня мал дә рігерінде 1.Ваня мал дә рігерінде

2.Анисьяның апасының кең есі 2.Анисьяның апасының кең есі

3.Қ алағ ак барар жол 3.Қ алағ ак барар жол

4.ДӘ рігермен кездесу 4.ДӘ рігермен кездесу

5.Орман ө рті 5.Орман ө рті

6.Қ оян атасында 6.Қ оян атасында

Оқ ушыларғ а ә ң гімені жоспар бойынша айтуды ұ сынады, оның оқ иғ асының жалғ астырушының шындығ ын бейнелейді.

Тү сінік айту жеті адамның

жоспарды кө рсетіп, оқ ушыларғ а болмайтын заттарғ а тоқ тауғ а жол бермейді.Тү сінікті тың дайды.Тү сініктің ә рбір бө лімін оқ ушылар бағ алайды.

Екі негізгі сұ рақ пен сабақ тың соң ында жалпы дискусияғ а айналады.Неге К.Г.Паустовский оқ иғ аны ө мірдегідей емес етіп жазады.Неге К.Г.Паутовскиде адамның бағ алауынан гө рі жануарғ а деген қ арым-қ атынас маң ызды болып табылады.

А.П.Чеховтың «Ванька деген ә ң гімесінде қ атысуымен орындалады(ә р пунктық жоспарды келесі оқ ушы айтады) жә не магнитофонғ а жазады.

Тү сінік айту кезінде ьұ ғ алім жаймен пунктік тура осындай структура сә йкес келеді.(6-шы сынып)Ә дістің жұ мысы, оның ә ң гімесінде келесі бір нұ сқ ауда болады.

Бірінші сабақ

1.Дайындық сабақ, оқ ып тү сінуге арналғ ан.

А)Сабақ тың тақ ырыптық хаттамасы

Ә)Сө здікпен жұ мыс.колодка, шпандрь, заутреня, рожество.

2.Диафильмді кө ру.Мұ ғ алім бір уақ ытта ә ң гімені оқ иды.Сабақ та екі ә ң гіменің айтуына қ арамастан оны дереу оқ ығ ан дұ рыс, себебі мә тін біткен бө лімге бө лінбейді.

3.Бірінші ә ң гімеден алғ ан ә сер.Бірінші кезең де мұ ғ алім сұ рақ қ ойып, мә тінде баланы қ абылдауының эмоционалды негізделген, диафильмның демонстрациясымен мұ ғ алімнің нақ ты оқ уымен ашылғ ан.Оқ ушының ө зойының аргументі, оғ ан ә сіресе ауыр болып кө рінген, себебі ол ө з ө мірімен алынғ ан жағ дай, бұ л бала тағ дырының, оқ ушығ а қ атынасы.

4.Сө здікпен жұ мыс.Кейбір сө здер балалардың ө здерінің білуі бойынша немесе ерте оқ ылғ ан ә ң гіме бойынша тү сіндіріледі.ВЫвылочка, сени, подмастерье.

5.Оқ удағ ы қ атысушылардың ә ң гімесі. «Ванька дірілдеп демалды»ә ң гіменің жарты сө зі оқ ытылады.Берілген кітапта, алтыншы сынып оқ ушыларының бар ойы жарамсыз.

6.Оқ ылғ ан ә ң гіменің анализі.Ә ң гіменің қ ұ рылымы оның шешімі бойынша ә ртү рлі жә не оны абзац бойынша ә ң гімеге қ осуғ а бломайды: іс-ә рекеттің уақ ытымен орнын ә рқ ашан ауыстыру.Келесі тапсырма балалардың осы бө лімді қ атар алып жү руі бойынша сарапталады.

Сұ рақ қ а жауап берің дер:

· Баланың жасы қ аншада болды, оны қ ашан аяқ киім жө ндеу оқ уына жіберді?

· Оның жақ ындары болдыма?

· Аяқ киім жө ндеуде ол не істеді?

· Оның қ ожайындары Ванькағ а қ андай қ арым қ атынаста болды?

· Оны ұ сталар неге ү йретті?

Ваньканың хат жазуғ а қ алай дайындалғ аны туралы мә тіннің қ ай жерінде айтылғ андығ ы кө рсетілген.Олхатты қ андай уақ ытта жазды.Ө зінің жауабынды бер.

Айтындаршы Ванька атасынан не сұ райды жә не оғ ан қ андай уә де береді?

Айтындаршы, бала ө зінің атасы туралы нені есіне тү сіреді.Дә л осы жерін қ айта оқ ындар(тулуп, колотушка,, кухарка, балагурит сө зінің мағ ынасы анық талуда).

Ваньканың хатында мына сө йлемді табындар, яғ ниаяқ киім жө ндеушіде, оның қ атты қ иналғ андығ ы кө рсетілген(балалар сол сө йлемді табады, ал мұ ғ алім оларғ а кө мектеседі).

«...Мені бұ л жерден ү йге алып кет...ешқ андай мү мкіндік жоқ».

«...Мені бұ л жерден алып кет, болмаса ө лем»

7.Ваньканың тағ дыры туралы, қ атысушылар ақ ыры біледі.

8.Ү йге тапсырма: Аяқ киім жө ндеушілермен Ваньканың ө мірі туралы тү сінік айту.Сабақ ү стінде берілген мә тінді оқ у.

Мысалы: Аляхин аяқ киім тігушінің ү йіндегі Ваньканың ө мірі)оқ ушылар ө з ойларын білдіріп, кейбір диофильмдерді қ айта қ айталап кө рсетеді.

Оқ ушылар келесі тексті оқ уғ а кірісіп, сө здерді тү сіндіріп оны мұ ғ алімнің тапсырмасы бойынша қ айтак талқ ылайды.

Айтындаршы, ванька анасымен бірге қ айда тұ рды.

Оқ иғ аның бір бө лімімен Ольга Игнатьеваның Ванькағ а қ андай қ арым қ атынаста болғ андығ ын табың дар.

Ваньканың шешесінің ө лімінен кейін, оғ ан не істегендігін айтындар.

Игнатьева неге ө зінің жақ сы кө ретін Ванькасын қ орғ ай алмады.

Неге атасы немересінің ө зінің қ олында қ алдыра алмады?

Ваньканың жазғ ан хатындағ ы мекен-жайды тағ ыда оқ ындар.Бұ л хат атасының қ олына жетер мекен.

Кө з алдарына елестетіндер, атасы немересінің хатын қ олына алды.Ол Ваньканың ө тінішін орындар мекен?

Неге сендер олай ойлайсындар?

Ваньканың хатынан, аяқ киім тігушінің ү йінде, қ алай ө мір сү ргендігі туралы, қ ай жерінде жазылғ андығ ын оқ ып шығ ындар.

Кеше, біз сендермен сө йлемді жаздық, онда Ваньканың, ө зінің ө мірінің қ иындығ ы айтылады.Аяқ киім тігушідегі ө мірі туралы тағ ыда айтады.(Балалар мә тіннің екінші бө лімінің сө йлемінен табады).Менің ө мірім «қ андайда бір иттің ө міріненде жаман» сө зін жаң а плакатпен тақ тағ а іледі.

Ал енді баланың ауылдағ ы ө мірін есімізге тү сіріп, сол жерін оқ ындар, ол кезде оның ө мірі қ ызық ты жә не қ уанышты болды.(Бұ л жағ дай табиғ атпен қ алай сә йкестенетінің мұ ғ алім балалардың ойын осығ ан аударады.

Ваньканың ауылдағ ы ө мірі қ араусыз екенін ойлады.Шын мә нінде ол солай болдыма?

Берілген сө йлемді мағ ынасы ұ қ сас сө здермен ауыстырындар.(Қ атысушылар синонимдес сө здерді табады, юркий старикашка, тощенький старикашка, просторный тулуп, погода великолепная, веселое время.)

Ваньканың ендігі ө мірін қ алай болжау керектігін, оқ ушылар ө здері бітіреді.

Ү шінші топтың ә ң гімесі, іштегі оймен бір-бірімен қ арама-қ арсы мазмұ нымен бекітіледі.Бұ рыннан бері айтылғ андай қ атысушылар ү шін ерекше қ иындық кө рсетеді.Ә сіресе бұ л кіші сыныптағ ыларғ а қ атысты.

Жазылғ ан ә ң гімеде, негізгі бағ ыт жұ мыста балаларғ а дұ рыс бағ а беруге ү йретеді.

Мысалы, В.Осиваның «Печенье» деген ә ң гімесін оқ ығ анда немесе дайындық сабақ кезінде ө мірлік жағ дайларды шешу, мысалы мынадай: Сағ ан екі конфет берді, сен ү йге келдің, ал ү йде апан, анаң жә не кішкентай сің ілің бар.Ал сен конфетті қ алай бө лесін? Ә ң гіменің жазылуында жағ дайды шешу, ненің жақ сы, ненің жаман екенін білу, авторлық бағ аның болмауы, екі баланың істеген тірліктеріне қ арап, олардың печеньяны бірдей қ ылып бө лседе, олар анасын жә не апасын ұ мытуы, оқ ушылардың тек бірдей бө лу сө зіне ү йреніп қ алуы, екі баланың тірліктерін мақ ұ лдайды.

199-208бет