аржылық жоспар

Тақ ырып. Қ аржылық жоспар. Бизнес жоспардың қ аржылық нә тижелері

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Шығ ындарды болжау.

2. Пайда жә не залалды болжау.

3. Шығ ын жә не пайданың есебі.

4. Инвестицияның экономикалық тиімділігі кө рсеткіштерінің есебі.

Аудиториялық жұ мыс

аржылық жоспар

Бұ л бө лім ақ шалай қ аражатын аса тиімді пайдалану мақ сатында фирма қ ызметін қ аржылай қ амыздандыруды жоспарлауғ а арнау қ ажет.

Бө лімді бү тіндей келесідей бағ ыттарды қ ұ рауы қ ажет:

1) Кә сіпорынның қ аржылық есеп беруі;

2) Кә сіпорынның қ аржылық -экономикалық кү йін талдау;

3) Жоспарлы қ ұ жаттарды дайындау;

4) Жобаның қ аржылық беріктігінің қ орын болжау.

Берілген бө лімде бірінші кезекте қ арастырылып отырғ ан фирманың қ аржылық -шаруашылық қ ызметін сипаттаушы қ ұ жаттар кешенін қ айта талдау қ ажет. «Қ аржылық жоспар» бө ліміне немесе бизнес жоспар қ осымшасына соң ғ ы есеп беру периодының қ аржылық қ ұ жаттары қ осылуы мү мкін. Қ аржылық есеп беру формасын халық аралық стандарт талабына сай жасалуы қ ажет.

Қ азіргі таң да Ресейде халық аралық тә жірибе жү зінде қ олданылатын бухгалтерлік, статистикалық жә не банктык есеп берулер формасын белгілі формағ а жақ ындастыру белсенді тү рде жү ргізіліп келеді, сондық тан да бизнес жоспарда бухгалтерлік есеп беру стандарты бойынша Халық аралық комитеттің ұ сынғ ан формасын жү йелі тү рде қ олдану аса қ олайлы болып отыр. Осығ ан байланысты берілген бухгалтерлік есеп беру тү рін халық аралық стандартқ а сә йкес келетін ә дістеме негізінде қ аржылық талдау процессінде оларды қ олдану мү мкіндігін қ амсыздандыратын тү рге келтіру керек.

Жоспарлы есеп беру қ ұ жаттамасын тө мендегі жү йе тү рінде жасап, қ арастыру қ ажет:

1) Оперативті жоспар (есеп беру);

2) Кіріс жә не шығ ыс жоспары (есеп беру);

3) Ақ шалы қ ұ ралдардың айналымды жоспары (есеп беру);

4) Тепе тең дікті есеп беру (жоспар).

Оперативті жоспар (есеп беру) ә рбір тауар жә не нарық бойынша фирмалар мен оның мақ сатты нарық тарының ө зара ә серлесу нә тижелерінің ә рбір периодын қ арастырады. Оперативті жоспардың (есеп беру) негізгі кө рсеткіштері: берілген тауар бірлігі бойынша фирманың нарық тық потенциалы, тауар бағ амы, сату кө лемі, берілген тауар бойынша салалық нарық та фирманың ү лесі, фирмамен ө ндірілетін тауардың бірлікті саны, есеп беру периодының аяқ талуы барысында қ оймада берілген тауар қ оры.

Осы кө рсеткіштердің жалпы жиынтығ ымен фирма басшылығ ына ә рбір тауар бойынша фирмамен жаулап алынғ ан жә не келешек периодта жаулап алу болжамындағ ы нарық ү лесі туралы тү сінікті береді. Аталғ ан қ ұ жат маркетинг қ ызметімен жасалуы тиіс.

Тауарды ө ндіру бойынша кіріс жә не шығ ыс жоспары (есеп беруі) тауардың ә рбірін сату арқ ылы фирма пайда тауып жатыр ма ә лде жоқ па екендігін кө рсетеді. Оғ ан ә детте келесідей кө рсеткіштер кіреді: берілген тауарды сатудан кейінгі тү сім, одан келетін ө ндірістік шығ ындар, мақ ала бойынша жалпы ө ндірістік шығ ындар, салық жә не аударылғ ан сомалар, таза пайда, фирма бұ йрығ ындағ ы қ алғ ан пайдалар.

Осы жоспардың (есеп беру) берілгендері бойынша берілген тауар фирмағ а пайда алып келе ме, тауарлы жү йелі ө ндірутуралы шешімді қ абылдау ү шін пайдалылығ ы бойынша тү рлі тауарларды салыстыру қ ажет. Бұ л қ ұ жат тауардың ә рбірімен фирманың экономикалық қ ызметімен жасалады.

Ақ шалай қ ұ рал қ озғ алысының жоспары (есеп беруі) фирманың жұ мыс істеуі барысындағ ы ақ шаның кірісі мен шығ ыстары процесстерін кө рсетеді. Негізгі кө рсеткіштері: берілген тауарды сатудан кейінгі тү сім, одан келетін ө ндірістік шығ ындар, салық жә не аударылғ ан сомалар, таза пайда, дивиденттер, инвестициялар, сатып алу, пайыздық шығ ындар, кредитті жабу, ақ шалай қ ұ ралдарды жалпы шығ ындау, баланстың белсенді бө ліміне қ осу. Осылар жоспарлаудың тікелей нә тижесі болып табылады. Бұ л қ ұ жат ө з кезегінде фирманың қ аржылық қ ызметімен жасалады.

Баланстық есеп беру фирманың есеп беру периодында экономикалық жә не қ аржылық қ ызметіның қ орытындысымен жү ргізіледі. Онда фирманың толық активтері мен пассивтерінің толық тізімдері кө рсетіледі. Аталғ ан қ ұ жат фирманың таза қ ұ ны мен ө тімділігін кө рсетеді. Ережеге сә йкес кредиторлар баланстық есеп беруді сұ райды. Осы қ ұ жат ө з кезегінде салық декларациясына беру барысында да аса маң ызды болып табылады. Бұ л қ ұ жат ә детте бухгалтермен жасалады.

Кө рсетілген жоспарлы – есеп беру қ ұ жаттамасында берілген есеп беру периодында кө рсеткіштердің жоспарлы жә не нақ ты шамасы кө рініс табады. Нақ ты жағ дайғ а байланысты жоспарлы – есеп беру периодының ұ зақ тығ ы мына шектікте ө згеруі мү мкін, яғ ни: ай, квартал, жарты жыл жә не жыл.

Осыдан кейін кә сіпорынның қ аржылық – экономикалық кү йін талдауды қ арастыру қ ажет. Берілген талдау есеп беру мә ліметтерін қ олдану негізінде инфляция (қ ұ нсыздану) дең гейін ескере отырып бағ амды кө рсеткіштерге ө згерту енгізу қ ажеттілігімен теке тіреседі.

Ә лемдік тә жірибеде талданушы обьектілердің инфляциялы – тү зетуші қ айта бағ амдауы ө з кезегінде валюта курсының ауытқ уы бойнша немесе бағ а дең гейінің ауытқ уы бойынша жү ргізіледі.

Тұ рақ ты валюта курсы бойынша ұ лттық ақ ша бірлігінде кө рсетілген активтерді қ айта бағ амдау – аса қ арапайым ә діс (бұ л басты жетістік) болып табылады. Бірақ бұ л ә діс сом жә не доллардың курстық арақ атынасы олардың нақ ты сатып алу қ абілеттіліктерімен сә йкес келмеулерінен нақ ты нә тиже бере алмайды. Осығ ан байланысты нақ ты нә тижені екінші ә діспен қ айта бағ амдау бере алады, ол мыналар:

1) Жалпы дең гейдің ө згеруін есепке алу ә дісі;

2) Ағ ымдық бағ аның баланстық активтерінің мақ алаларын қ айта есептеу ә дісі.

Жалпы дең гейдің ө згеруін есепке алу ә дісі қ аржылық обьектілердің тү рлі мақ алалары қ аржылық сатып алу қ абілетімен (активтердің қ ұ рылымын ескермей барлық мү лік бағ аланады) ақ шалай бірлікпен есептеледі.

Тү зету нә тижесі бойынша ө з ө зін ө ндіріс процессі ү шін шығ ынсыз келесі период бойы кә сіпорынның тұ тынуына бағ ытталуы мү мкін болатын ресурстардың макималды шамасы ретінде қ арастырылатын пайда кө рсеткіштері шығ арылады.

Біртекті сатып алу кү шінің ақ шалай бірлікке балансты қ айта есептеу мақ аласының универсалды формуласы:

РВ=НВ/(Н-10),

Мұ ндағ ы: РВ – берілген мақ аланың нақ ты шамасы;

Номиналды мақ ала;

Н-талдау мезетінде немесе периодындағ ы инфляция (қ ұ нсыздану) индексі;

10- баланста мақ ала шамасын байқ аудың базалық периодында немесе бастапқ ы кү ніндегі (датасындағ ы) инфляция индексі.

Мақ алаларды қ айта есептеу ә дісі тауарлы – материалдық бағ амдар тү рлі топтар ү шін бағ амдық кө рсеткіші бойынша біртексіз ө су барысында қ олдану жү йелі болып табылады. Аталғ ан ә діс инфляция нә тижесінде болғ ан ө ндірістік қ ор, негізгі жабдық тар, аммортизация қ ұ нының тү рлі ө згеру дә режесін кө рсетуге мү мкіндік береді. Ә дістің маң ызы – ағ ымдағ ы бағ асынан шығ а отырып барлық мақ алаларды қ айта есептеу болып табылады. Ағ ымдағ ы бағ амы ретінде қ айта ө ндіру бағ асы, мү мкін болатын ө ткізу бағ асы немесе экономикалық қ ұ ны қ олданылады.

Ликвидация активтердің қ айта ө ң деу жә не ө ткізуге кеткен шығ ындарды ескере отырып олардың (активтердің) потенциальді таза ағ ымдық бағ асын кө рсетеді.

Инфляциялық тү зетуге ақ ашалай емес мақ алалар, яғ ни: негізгі қ ұ ралдар (сонымен бірге материалдық емес активтер), ө ндірістік қ орлар, толяқ ақ талмағ ан ө ндірімдер, дайын ө нім, тө мен бағ алы жә не тез тозатын заттар, белгілі тауарлар жә не қ ызмет кө рсетулерді қ оя отырып жабылатын міндеттемелер жә не т.б.жатады. Керісінше, «ақ шалай» мақ алалар (ақ шалай қ ұ ралдар, дебиторлық жә не кредиторлық қ арыз, кредиттер, заемдер, депозиттер, қ аржылық салымдар жә не т.б.) бағ амның жалпы дең гейінің ө згеруінен тә уелсіз ретінде инфляциялық тү зетуге жатқ ызылмайды. Бұ л ө з кезегінде берлігне мезетте олар ағ ымдағ ы сатып алу кү шінің ақ шалай бірлігінде нақ тыланады. Қ айта бағ амдалғ ан есеп беруде «ақ шалай» мақ алалар номинал бойынша немесе ө зіндік қ ұ ны бойынша қ осылса, ал «ақ шалай емес» мақ алалар – ө з кезегінде бастапқ ы қ ұ нын қ айта есептеу нә тижесінде алынғ ан шартты бағ алаумен қ осылады.

Актив жә не пассив бойынша баланс «Толық реттелмеген пайда» мақ аласын реттеу жолмен алуғ а болады.

Кә сіпорын қ ызметінің технико-экономикалық жә не қ аржылық кө рсеткіштерінің негізінде соң ғ ы 3 жылда кә сіпорынның қ аржылық -экономикалық кү йіне талдау жасалады.

Қ аржылық талдаудың негізгі мақ саты ретінде кә сіпорынның қ аржылық кү йін обьективті жә не ақ иқ и тү рде қ арастыратын, яғ ни, оның табысы мен шығ ындары, актив жә не пассив қ ұ рылымындағ ы згерістер, дебиторлар мен кредиторлармен есептесудегі ө згерістердің маң ызды кө лемде қ ажетті параметрлерді алу болып табылады. Сонымен қ атар талдаушы жә не басқ арушығ а (менеджер) кә сіпорынның ағ ымдағ ы қ аржылық кү йі, сонымен бірге жуық арадағ ы оның проекциясы немесе аса алыс перспективасы, яғ ни, қ аржылық кү йінің кү тілетін параметрлері белгілі кө лемде қ ызық тыруы мү мкін. Талдау нә тижелері қ ызығ ушылық танытқ ан тұ лғ алар мен ұ йымдарғ а осығ ан дейінгі жылдардағ ы кә сіпорынның ағ ымдағ ы қ аржылық кү йі мен қ ызметін бағ алау негізінде басқ ару шешімін қ абылдауғ а мү мкіндік береді.

Бизнес жоспарда кә сіпорынның қ аржылық -экономикалық кү йін бағ алау барысында кә сіпорын қ ызметінің негізгі технико-экономикалық жә не оның қ аржылық кү йіне талдау жү ргізу ұ сынылады.

Талдауды соң ғ ы 3жылдағ ы кә сіпорынның технико-экономикалық жә не қ аржылық кө рсеткіштерінің жиынтық тарын қ олдана отырып аталғ ан кә сіпорынның қ аржылық есеп беруінің негізінде жү ргізу қ ажет.

Кә сіпорынның қ аржылық кү йіне талдау ө зіне келесідей негізгі бө лімдерді қ осады:

1) Актив жә не пассив қ ұ рылымын;

2) Меншікті кү йді талдауды;

3) Қ аржылық тұ рақ тылық ты;

4) Кә сіпорынның айналмалы қ ұ рылымдарын талдауды;

5) Капитал рентабельділігі жә не сатуды;

6) Қ аржылық рычаг тиімділігін;

7) Ө ндірістік рычаг тиімділігін;

8) Кә сіпорынның экономикалық ө су формасын анық тауды.

Кө рсетілген барлық бө лімдер бойынша қ аржылық жә не экономикалық кө рсеткіштерге кө лденең талдаулар жү ргізіледі, яғ ни, талданушы квартал қ атарларындағ ы кө рсеткіштер салыстырылады, уақ ыт бойынша кө рсеткіштер динамикасы байқ алады. Ә рбір бө лімде соң ғ ы периодтағ ы кө рсеткіштер мен қ аржылық коэффициенттердің ө су қ арқ ыны есептеліп отырады.

Шаруашылық ұ йымдар ү шін маң ызды ақ парат кө зі ретінде олардың балансы шаруашылық тың тү сіндірме жазбасымен қ ызмет кө рсетуі керек. Баланс талдамасы ө з кезегінде кә сіпорын қ андай қ ұ рылымдармен қ ойылады жә не қ андай кредит шамасы бойынша аталғ ан қ ұ ралдар қ амтамасыз ете алуын анық тауғ а мү мкіндік береді. Бірақ баланстық мә ліметтерді негіздеу жә не жан жақ ты талдау жеткіліксіз. Бұ л кө рсеткіштер қ ұ рамынан шығ ады. Балансты талдау тек қ ана кредиттік қ абілеттілігінің жалпы жағ дайын береді, сол уақ ытта кредиттік қ абілеттілік дә режесі туралы шешімдер ү шін кә сіпорынның даму перспективасын, олардың тіршілігін бағ алаушы сапалы кө реткіштерін есептеу қ ажет. Сондық тан да кредиттік қ абілеттілігі кө рсеткіштерін есептеу ү шін қ ажетті мә лімет кө зі ретінде оперативті есепке алу берілгендері, статикалық органдар мә ліметі, клиент анкеталарының мә ліметі, тапсырыс берушілер туралы ақ параттар, арнайы бағ дарлама бойынша зерттеу берілгендерін ө ң деу нә тижелері, бағ алау бойынша арнайы фирмалар мә ліметтерін қ олдану қ ажет.

Баланс активтерімен жұ мыс істеу барысында мыналарғ а бастын назарды аударғ ан жө н: негізгі қ ұ ралдар (ғ имарат, жабдық тар жә не т.б.), ө ндірістік қ ор, дайын ө нім, басқ ада қ орлар мен шығ ындар қ арызын қ ұ жаттандыру барысында қ арыз берушінің берілген бағ амдық тары бойынша ө зіндік қ ұ қ ығ ы баланстық мақ алағ а сә йкес қ ұ рамдық бағ амының қ осылуымен тұ жырымдалуы керек.

Есептік бө лімде қ аржы қ алдығ ы есеп беру мерзімінде банктік жазба берілгендерімен толығ ымен сә йкес келуі керек.

Дебиторлық қ арызды талдау барысында оны қ ұ тылу мерзіміне мә н беру қ ажет, ө йткені тү скен қ арыздар қ арыз алушының сұ ралушы кредиті бойынша қ айтып беру кө зі болуы мү мкін.

Баланстың пассивті бө лімін қ арастыру барысында аса ө зекті мә нді мына бө лімдерді мең геруге бө лу қ ажет, яғ ни: берілген несие бойынша кредиттік келісім шартты талап ету, баланста кө рініс тапқ ан қ арыз жә не кредит бойынша келісілген мерзімде қ арызын тө лемеу жә не ол мерзімнен кейін тө ленуін алдын алуғ а мә н беру қ ажет. Басқ а банктерден кредит бойынша мерзімінен кейінгі (просрочка) қ арыздар қ атары жағ ымсыз фактор болып табылады жә не кредит кө мегімен уақ ытша компенсирлену жоспарындағ ы заем тұ лғ асының есептесу жә не ү зу процессін қ арастырады.

Тө лемге қ абілетті ретінде айналымдағ ы ақ шалай сомасы қ арыз беруден асып тү сетін кә сіпорындарды атасақ болады.

Тө леу қ абілеттілігі – бұ л кә сіпорынның кредит берушілер жағ ынан тө мемді тө леу талабы қ ойылғ аннан қ арызды тө леуге дайындығ ы. Ә рине, бұ л жерде қ ысқ а мерзімдегі қ арыз туралы айтылуда, ал ұ зақ мерзімдегі қ аржыны қ айтару алдын ала белгілі болып, бұ л жоғ арыда айтылғ андарғ а қ атысы жоқ.

Тө леу қ абылеттілігі – бұ л кә сіпорынның қ ысқ а мерзімдегі қ арызын тө леу міндеттемелерін орындау жә не біруақ ытта ө ндіріс процессін іске асырып, ө німді ө ткізу қ абілеті. Тө леу қ абілеттілігінің дең гейін сипаттаушы кө рсеткіш – бұ л таратылғ ан айналымдағ ы қ аражаттың қ ысқ а уақ ыттағ ы қ атару қ арызына арақ атынасы. Ликвидациялы айналымдағ ы қ аражаттар болашақ тағ ы шығ ындарды жә не басқ ада активтерді ескере отырып кә сіпорын балансы активтерінің ІІ жә не ІІІ бө лімдерінің берілгендерін қ осады, ө йткені осы екі мақ ала бойынша қ аржылар қ арызды жабу ү шін қ олданылатын ақ шағ а айналмауы тиіс.

Берілген кө рсеткіш санаушысы бө лгішті мейлінше жоғ арылату қ ажет. Сә йкесінше кө рсеткіш дең гейі бірліктен жоғ ары болуы керек. Тө леу қ абілеттілік кө рсеткіші дең гейін сапалы бағ алау ә рбір кә сіпорында сандық кө рсеткішпен бағ алануы қ ажет.

Қ аржы теориясында осыкө рсеткіштер ү шін салыстырмалы нормативтер болады, мысалы жабудың жалпы коэффициенті.

1990-1991 жж.ол 2 – 2, 5 тө мен болмау керек деп есептелген. Ал қ азіргі уақ ытта экономиканың тұ рақ сыздығ ы салдарынан оның минималды шамасы 3 – 4 жоғ ары депе есептеледі. Бірақ осы тұ рақ сыздық осы кө рсеткішті нормалауды мү мкін еместей қ ылады. Ол ө з кезегінде ә рбір нақ ты кә сіпорын ү шін оның нақ ты баланстық мә ліметі бойынша бағ алануы тиіс. Мұ ндай бағ алау ү шін кә сіпорынның басқ а қ ажеттіліктері ү шін ағ ымдағ ы қ арыздық міндеттемелерін, яғ ни, ө ндірістік процессті ү здіксіз енгізу, ұ зақ мерзімді міндеттемелерді жабу жә не т.б. тө легеннен кейін кә сіпорын бұ йрығ ында қ аншалық ты кө лемде айналымдағ ы қ аржылар қ алуы керектігін анық тап алу қ ажет. Сонымен қ атар жабудың жалпы коэффициентін анық тау барысында есептеуге барлық дебиторлық қ арыздың қ ысқ а мерзімді міндеттемелерін тө леу кө здері қ абылданатыны ескерілуі тиіс. Бірақ дебиторлар арасында кә сіпорынның ө німдеріне белгілі жә не белгісіз себептермен толық тө лей алмайтын сатып алушылар мен тапсырыс берушілер болады. Осы жағ дайлардың барлығ ы жабудың жалпы коэффициентінің бірлігі қ аншалық ы жоғ ары болуы керектігін анық тайды.

Егер айтылғ андарды қ алыпқ а келтірсек, онда ол келесі тү рге тү рленеді:

К = (Кр+Мп+Дб)/Кр=[1+(Мп+Дб]/Кр.

Мұ ндағ ы: К – жабудың жалпы коэффициенті;

Мп – ө ндірістік процесске ү здіксіз енгізу ү шін қ ажетті материалдық ресурстар;

Дб – тиімсіз дебиторлық қ арыз;

Кр – барлық тү рдің қ ысқ а мерзімді қ арыздану шамасы.

Айналымдағ ы қ аражат жағ дайы келесі кө рсеткіштерде кө рінеді:

1) материалдық қ ордың ө зіндік айналымдағ ы қ аражатпен қ амсыздандырылуы;

2) ө зіндік қ аражат жылдам коэффициенті.

Негізгі қ аражат кү йі мыналармен ө лшенеді:

1) заемды қ аражаттың ұ зақ мерзімді тарту коэффициентімен;

2) тозудың қ орлану коэффициентімен;

3) мү ліктің нақ ты бағ амды коэффициентімен.

Сонымен қ атар тағ ы да екі кө рсеткіш кә сіпорынның қ аржылық тә уелсіздігі дә режесін қ арастырады:

1) автономия коэффициенті;

2) заемды жә не ө зіндік қ аражат арақ атынасы коэффициенті.

Ө лшегіштер тү рінің кө птігіне қ арамастан, олардың барлығ ы жү йелі болуы мү мкін.

Материалдық қ орлардың ө зіндік айналым қ аражатымен қ амсыздандыру – бұ л ө зіндік айналым қ аражатын материалдық қ ор шамасына бө луден бө лгеі, яғ ни, материал қ оры қ аншалық ты ө зіндік айналым қ аражатымен жабылғ анын кө рсететін кө рсеткіш. Кө рсеткіш дең гейі бә рінен бұ рын материалдық қ ор кү йіне байланысты бағ аланады. Егер оның шамасы негізделген қ ажеттіліктен жоғ ары болса, онда ө зіндік айналым қ оры материалдық қ ордың бір бө лігін ғ ана жабуы мү мкін, яғ ни, мұ ндай жағ дайда кө рсеткіш бірден тө мен болады. Керісінше, кә сіпорында ө ндірістіқ қ ызметті ү здіксіз жү ргізу ү шін материалдық қ орды жабу кө рсеткіші жеткіліксіз болса, онда кө рсеткіш бірден жоғ ары болуы мү мкін, бірақ бұ л кә сіпорынның қ аржылық кү йінің жақ сы болуы белгісі бола алмайды.

Ө зіндік қ аражат маневрлік коэффициенті кә сіпорынның ө зіндік қ аражат кө здерінің қ аншалық ты жылдам екендігін кө рсетеді, жә не де кә сіпорынның ө зіндік айналым қ аражатының ө зіндік қ аражатының барлық кө здеріне бө лумен есептеледі. Сондық тан да бұ л кә сіпорын жұ мысының сипатына байланысты, яғ ни: қ ор сиымдылығ ы жоғ ары ө ндірістерде оның қ алыпты дең гейі материалдық сиымдылығ ы жоғ арыө ндіріске қ арағ анда тө мен болуы қ ажет.

Қ ос кө рсеткішті есептегіште – ө зіндік айналым қ аражаты болып табылады, сондық тан да айналым қ аражаты кү йін бү тіндей жақ сарту ө з кезегінде материалдық қ ор жә не ө зіндік қ аражат кө здерінің ө суімен салыстыру бойынша ө зіндік айналым қ аражаты сомасының ө су қ арқ ынына байланысты анық талады.

Кә сіпорынның қ аржылық тұ рақ тылығ ын бағ алау бір жақ ты болуы мү мкін, егер оның критериі ретінде ө зіндік қ аражат кө здерінің модильділігі болып табылса. Кә сіпорынның ө ндірістік потенциалының қ аржылық бағ алауы, яғ ни, оның негізгі қ аражат кү йінің маң ызды да ө з ә серін тигізеді.

Тұ рақ ты актив индексі - негізгі қ аражат жә не айналымнан тыс активтердің ө зіндік қ аражат кө здеріне (немесе негізгі қ аражат жә не айналымнан тыс автивтер ү лесінің ө зіндік қ аражат кө здерінде) арақ атынасы коэффициенті. Егер кә сіпорын ұ зақ мерзімді несие немесе заемдарды қ олданбаса, онда ө зіндік қ аражат маневрлік коэффициенті жә не тұ рақ ты актив индексі қ ашанда бірлікті береді. Ө зіндік кө здер ретінде кә сіпорынның негізгі жә не де айналымнан тыс қ аражаттар бола алады, сондық тан да негізгі қ аражат, айналымнан тыс активтер жә не де ө зіндік айналым қ аражаттарының қ осындысы (кө здер арасында ұ зақ мерзімді заемдері болмағ ан жағ дайда) ө зіндік қ аражат шамасына тең келеді. Осы жағ дайда маневрлі коэффициенттің жоғ арылауы ө з кезегінде тұ рақ ты актив индексінің тө мендеуі есебінен іске асырылады жә не керісінше.

Мұ ндай жағ дайлар тә жірибе жү зінде, егер кә сіпорын капиталды салым ретінде ұ зақ мерзімді несие жә не заемдерді қ олданбаса болып отырады. Қ аражат кө здері қ ұ рамында ұ зақ мерзімді заемдер пайда болмаса жағ дай ө згеріске ұ шырайды: қ ос коэффициенттердің ө суіне қ ол жеткізуге болады.

Км + Кп = 1 + (Дк/Сс)

Мұ ндағ ы: Дк – ұ зақ мерзімді несие сомасы.

(Дк/СС) арақ атынасында тұ рақ ты актив индексін тө мендетпей ақ маневрлік коэффициент ө сетін шектік, - бұ л да негізгі қ аражат кө здерін бағ алау бө лімінде қ аржылық тұ рақ тылық ты ө лшеуші болып табылады. Ол заемды қ аражатты ұ зақ мерзімді тарту коэффициенті деп аталады.

Оның мә ні ө зіндік қ аражат маневрлігі коэффициентін ғ ана ө сіруден тұ рмайды. Сонымен қ атар ол кә сіпорын ө з ө ндірісін жаң арту жә не кең ейту ү шін қ аншалық ты заемды қ аражатты қ олданылуын интенсивті бағ алайды.

Капиталды салымғ а басқ ада қ аражат кө здерінің қ алыптасу интенсивтілігі қ аржылық тұ рақ тылық тың тағ ы бір кө рсеткішімен анық талады – тозудың қ орлану коэффициентімен анық талады. Аталғ ан коэффициені тозудың есептелген сомасы жә не негізгі қ ордың бастапқ ы баланстық қ ұ ны арақ атынасымен есептеледі. Ол алмастырудың аммортизациялық есептемесі жә не негізгі жабдық тарды жаң арту есебінен кә сіпорын қ аншалық ты қ айта қ аржыландырылғ андығ ын ө лшейді.

Қ аржылық тұ рақ тылық тың аса маң ызды кө рсеткіші ретінде мү ліктің нақ ты бағ амының коэффициенті болып табылады. Ол мү лік қ ұ нының қ аншасын ө ндіріс қ ұ рылымдары қ ұ ратынын анық тайды. Ө німді ө ндіретін кә сіпорындар ү шін аталғ ан коэффициент аса қ ызық ты болып табылады. Коэффициент негізгіқ аражат кө здері, ө ндірістік қ ор, аяқ талмағ ан жә не қ ұ ны тө мен ө ндіріс жә не де лезде тозатын заттаршамасының сомасын кә сіпорынның активтер қ ұ нына бө лумен есептеледі. Іске асуы бойынша аталғ ан коэффициент кә сіпорынның ө ндірістік потенциалы дең гейін, ө ндіріс жабдық тарымен ө ндірістік процесстердің қ амсыздандырылуы дең гейін анық тайды.

Заемді жә не ө зіндік қ аражат арақ атынасының коэффициенті, аталуына қ арап аталғ ан коэффициентті заемді қ аражат мө лшерін ө зіндік қ аражат мө лшеріне бө лу нә тижесінде аламыз. Қ ос коэффициенттің мә ндік мағ ынасы ө те жақ ын. Кә сіпорынның заемді қ аражатқ а байланыстылық дә режесі заемді жә не ө зіндік қ аражат арақ атынасы коэффициентінде кө рініс табады. Ол кә сіпорында қ ай қ аражат кө зі, яғ ни, заемді мен ә лде ө зіндік пе сияқ ты кө рсеткіштерді қ арастырады. Коэффициент қ аншалық ты бірліктен кө п болса, соншалық ты кә сіпорынның заемдік қ аражатқ а тә уелділігі ө се тү седі. Байланыстылық тың шекті дең гейі ә рбір кә сіпорынның жұ мыс шартымен жә не де бірінші кезекте айналмалы қ аражаттың айналу жылдамдығ ына байланысты анық талады. Оны қ андайда бір мерзім бойынша кә сіпорынның қ аржылық кү йін анық тау ү шін есептеу жеткіліксіз болып табылады. Коэффициентті есептеуге қ осымша ретінде талданушы периодтағ ы материалды айналым қ аражаты мен дебиторлық қ арыздың айналым жылдамдығ ын анық тау қ ажет. Егер дебиторлық айналым жылдамдығ ы материалды айналым қ аражатынана кө п болса, онда кә сіпорынның қ аражат қ орына ақ шалай қ аражат кө зінің жеткілікті тү рде интенситі тү сіп жатқ андығ ын білдіреді. Сондық тан да материалды айналым қ аражатының айналым жылдамдығ ы жоғ ары болуы барысында жә не де дебиторлық қ арыздың айналым жылдамдығ ы одан да жоғ ары болғ анда заемді жә не ө зіндік қ ражат арақ атынасының коэффициенті бірліктен жоғ ары болуын қ амтамасыз етеді.

Сонымен қ атар осы коэффициентінің дең гейіндегі кә сіпорынды қ алыпты бағ алау барысында ө зіндік айналым қ аражатымен қ орды қ амсыздандыру коэффициентімен оны сә йкестендіру қ ажет. Егер соң ғ ысы жоғ ары болса, яғ ни, материалды қ орлар негізгі ө зіндік кө здермен жабылса, онда заемді қ аражаттар басты жағ дайда дебиторлық қ арызды жабады. Мұ ндай жағ дайда заемді қ аражаттардың тө мендеу шарттары кә сіпорынғ а дебиторлық қ арызды қ айтару болып табылады.

Сол уақ ытта қ амсыздандыру коэффициенті мү лік қ ұ рамында жоғ ары шекті массаны материалды қ аражаттар, яғ ни, мү ліктің аса мобильді бө лігін қ ұ рамайтын кә сіпорындарда аса жоғ ары болмайды.

Бірақ осы мә селелерді талық лайтын болсақ, инвесторлар ү шін кә сіпорынның капитал кірісіне, акция курсына жә не дивидент дең гейіне аса маң ызды ә сер ететін кө рсеткіштерге тікелей қ ызығ ушылық танытып келеді.

Капиталдың пайдалылығ ы (рентабельділік кә сіпорынның баланстық пайдасының оның активтерінің қ ұ нына пайыздық арақ атынасы ретінде анық талады. Бұ л кә сіпорын ө зінің мү лігіне сомдық (рубльдік) есептемеде қ анша пайда табатынына қ атысты сұ рақ қ а жауап беретін аса жалпы кө рсеткіш болып табылады. Оның дең гейінен басқ а да тең дей шарттастық тарда дивидент шамасының акцияғ а тә уелділігін анық тайды.

Капитал рентабельділігі кө рсеткішінде берілген периодтың ағ ымдық жұ мысы нә тижесі (баланстық пайда) кә сіпорындардағ ы негізгі жә не қ осымша айналмалы қ аржылармен (активтер) сә йкестендіріледі. Сол активтердің кө мегімен кә сіпорын ө з жұ мысының кейінгі жылдардағ ы периодында да пайда таба береді. Пайда ө з кезегінде басты кү йде ө німді ө ткізгеннен кейінгі, яғ ни, кө лемге байланысты тікелей нә тижесі болып табылады.