Сіреспе

АРАҒ АНДЫ МЕМЛЕКЕТТІК МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ

ЕДШ жә не физиотерапия курсымен ә скери-далалық хирургиясы бар

№1 хирургиялық аурулар кафедрасы

Дә ріс «Сіреспенің себебі, патогенезі, клиникасы, емі, алдын алуы» тақ ырыбы

Жалпы хирургия пә ні

Жалпы медицина мамандығ ы ү шін

3 курс

Уақ ыты (ұ зақ тығ ы) 1 сағ ат

Арағ анды 2009 ж.

Кафедраның ә дістемелік жиналысында бекітілген

Ж. № ____ Хаттама

Кафедра мең герушісі, профессор ________________ Ержанов О.Н.

· Тақ ырыбы: «Сіреспенің себебі, патогенезі, клиникасы, емі, алдын алуы»

Мақ саты: студенттерді сіреспе тү рлерімен, емдеу принциптері, жаралық процесс, жараның жазылуы, негізгі техника, нә тижелер, сіреспе емдеуімен таныстыру.

· Дә ріс жоспары:

1. Сіреспені алдын алу шаралары

2. Сіреспе ауруының кө ріністері.

3. Жаралардың ерекшеліктері.

4. АХӨ жара кезіндегі БМК.

5. Алғ ашқ ы хирургиялық ө ндеу.

6. Тігістер – бірінші ретті, бірінші – кейін тірілген, екінші ретті..

7. Жараның асқ ынуы. Жалпы жараны емдеудегі сұ рақ тар.

8. Сіреспемен науқ астарғ а мед бикенің кү тім ерекшеліктері.

9. Сіреспе дамуындағ ы жаң а қ ө з қ арастар.

· Дә ріс тезистері

Сіреспе

Сіреспе (тетанус – столбняк) ауруы - ә лемнің кө птеген елдерінде кең інен таралғ ан. Бү кіл ә лемдік денсаулық сақ тау ұ йымының толық емес мә ліметтері бойынша жыл сайын сіреспеден жер бетінде 50000 адам ө леді. Егер нақ ты мә лімет алам десең сіз осы санды 3 еселеу керек. Дамығ ан елдерде бұ л ауруғ а шалдығ удан ө летін адамдар саны: АҚ Ш-та 500-600 адам, Германияда 400-дей адам тіркелген, Югославияда – 985–ке дейін, ал Японияда - 800-900 дейін жетеді (1994).

Жылы ауа – райы болатын аймақ тағ ы нашар дамығ ан елдерде тырысқ ақ қ азіргі денсаулық сақ тау саласындағ ы ең кү рделі мә селелердің бірі болып отыр. Ауыру дең гейі ө те жоғ ары, ал ө лім 80% -ғ а дейін жетеді.

Индия сіреспе ауруынан кейінгі жылдардағ ы ө лім саны бойынша 4-ші орында тұ р. Индияның ауруханаларында сіреспемен ауырғ ан адамдар саны 18% -ды қ ұ райды. Бұ л ауруғ а шалдығ удың ең ү лкен кө рсеткіші жаң а туғ ан нә рестелерде кө п, олар жетімсіз санитарлық жағ дайда ү йде босанудан осы ауыруғ а шалдығ ады.

Сан-Пауло штатында кү нініне кіндік жарасының қ абынып асқ ынуы кезінде 3 бала ө леді. Жаң а туғ ан нә рестелердің кіндік жарасынан сіреспеге шалдығ уының негізгі себебі акушеркалардың кә сіби мә дениетінің тө мең гі дең гейде болуы жә не асептика – антисептикалық шараларды не екенін білмеуі, кіндік жарасына ө рмекші торын, гү лдің тозаң ын, шылым кү лін, қ орда ұ нтағ ын қ олданумен байланысты болады.

Экваторғ а жақ ындағ ан сайын бұ л ауру ұ лғ ая тү седі. Қ алыпты жә не суық ауа – райы болатын елдерде ө лім аз кездеседі. Қ азіргі ТМД елдерінде сіреспемен ауыру халық ты арнайы тырысқ ақ қ а қ арсы иммунизациялау арқ асында біршама тө мендеген немесе орта есеппен 100000 адамғ а 0, 55 келеді, бірақ оң тү стік аймақ та (Орта Азия, Кавказ) орташа мө лшерден жоғ ары асады: Тә жікстанда – 7, 4, Молдавияда –2, 4, Азербайжанда –1, 8, Украинда – 1, 6 есе артады. Сондық тан, сіріспе ауруын ө зінің даму қ абілетін жоғ алтқ ан жә не сирек кездесетін сырқ ат ретінде қ арау дұ рыс кө зқ арас емес. Кө птеген оң тү стік аймақ тарда (Орта Азия, Кавказ, Молдавия, Украина, Қ азақ стан, Ресей) дә рігерлерге жиі кездесетіні – жаралану инфекциясынан болатын тырысқ ақ.

Ұ лы отан соғ ысы жылдарында да сіріспе ауыруы жиі кездескен: 1000 жараланғ андарда - 0, 7% жиілікте. Сіреспе инфекциясы кейде кү йіктің асқ ынуы мен ү сінудің ерекше ауырлық тарына байланысты сипат кө рініспен ерекшеленеді.

Ауру тосыннан дамиды жә не ө те тез арада бү кіл денеге таралады. Табиғ атта кең тарағ ан clastridium tetani – ауруды қ оздырады. Ол шабындық алқ абында, бау–бақ ша, кө ше шаң ында, жас орман, тауда да жә не қ азіргі операциялық жағ дайларда да кездеседі.

Сіреспе қ оздырғ ышы - кү рделі анаэроб, оғ ан қ апшық (спора) жә не улы заттар (токсин) тү зушілік тә н қ асиет болады.

Ө сіп ө нген тү рі улы заттардың екі тү рін шығ арады: тетанас – плазмин жү йке торшаларына ә сер етеді жә не сіреспеге тә н клиникалық кө рініс береді. Тетаногемолизин қ ан қ ұ рамындағ ы бө ліктерді ыдыратады (гемолиз), бірақ та оның аурудың дамуына тигізетін ә сері ә лі анық талмағ ан.

Сіреспенің клиникасы денеге енген қ оздырғ ыштан емес, экзотоксин ә серінен дамиды, - деп есептеледі. Ө сіп-ө ну кезең інің ұ зақ тығ ы – улы заттардың қ анша мө лшерде шығ уына, қ андай жылдамдық пен орталық жү йке жү йесіне енуі мен қ андай жылдамдық та ө згеріс дамуына байланысты болады.

Майер жә не Рамзан (1905) тұ жырымдауы бойынша улы заттар шеткергі жү йелерден, бұ лшық ет–жү йке бағ анасы мен жү йке орталығ ына, одан жұ лынның нейрон аралығ ына дейін жетеді. Кейіннен оның таралуы жұ лынның ұ зын бойымен жү реді. Тіндер мен бұ лшық еттер қ ысымы арасындағ ы айырмашылық (60 мм су бағ анасында) жә не жұ лын–ми сұ йық тығ ы қ ысымы (16 мм су бағ анасында) жоғ ары болғ андық тан улы заттардың жылжуы ұ лпа аралық кең істіктегі аксондар мен жү йке талшық шоғ ырларымен жү руі мү мкін.

Сіреспенің дамуында ерекше А.Д. Сперанскийдің болжамы бойынша (1935) жү йке қ оздырғ ыш улы заттың шеткергі жү йке ө рімдеріне тигізетін ық палына зор мә н береді. Улы заттар алғ ашқ ы тасмалдаушы жә не бастапқ ы ө згерістердің нә тижесі болып табылады. Аурудың дамуы бұ дан кейін жү йке жү йесінде қ алыптасқ ан паталогиялық кері ө згерістер тү рі бойынша жү реді. Сырқ аттың қ алыптасуында улы заттардың ә ртү рлі қ ұ былыспен (гуморально) таралуына басты мағ ына беріледі.

Улы заттар енген жерлерінен қ анғ а 98% -ы сің етіні белгілі. Гассердің болжамы бойынша (1980), улы заттар қ ан айналымымен дененің бұ лшық еттеріне жетіп, содан кейін қ озғ аушы жү йке арқ ылы орталық жү йке жү йесіне жетеді, - деп санайды. Жү йке бағ анасының ұ зындығ ының ө суі тө менгі бағ ытта болғ андық тан қ олдың жә не кеуденің жү йкесі арқ ылы улы заттар орталық жү йке жү йесіне ерте жетеді. Сондық тан, тырысқ ақ ауруының кө рінісі дененің тө мендегі аймағ ында кө рінеді, ал алғ ашқ ы белгілері баста, бетте жә не кеудеде байқ алады.

Сіреспенің жалпы кө рінісі анық 4 кезең ге бө лінеді:

1. Жасырын (инкубация) дамып, ө суі.

2. Алғ ашқ ы қ алыптасуы.

3. Қ арқ ынды даму кезең і.

4. Жазылу кезең і.

Жасырын (инкубация) даму кезең і жарақ ат алғ ан уақ ыттан бастап алғ ашқ ы ауызша немесе жергілікті кө рініс белгілерімен сипатталады. Оның қ аншалық ты ұ зақ ты – қ ысқ алығ ына байланысты қ оздырғ ыш таяқ шаның денеге ө туі де ауыр болады.

Сырқ аттың алғ ашқ ы кезең інде ауыз ашудың қ иындығ ы, қ ысқ а мерзімді тырысу (судорога), шайнау бұ лшық еттерінде ауырсыну, бұ лшық ет жиырылуы мен ү йкелісін кө руге болады. Басты қ озғ ағ анда жайсыздық немесе жү ргенде, дене қ озғ алғ анда арқ ада қ атты ауырсыну сезімі болады.

Жалпы тырысқ ақ тың алғ ашқ ы белгісін жұ тынудың бұ зылуынан, жұ тынғ ан кезде тамақ тың жыбырлап ауыруы, кейде іштің бұ лшық ет пердесінің жиырылып, тартылып ауырсынуынан кө руге болады. Ауруларда қ орқ ыныш сезімнің артуы, ұ йқ ысының бұ зылуы, жалпы қ озу, жара бойында жергілікті ауырсыну сезімі кү шейеді. Зақ ымданғ ан жердің жү йке талшық тары бойымен бұ лшық еттің жиырылып, тартылуы болады. Барлық осы аталғ ан белгілер бірте – бірте ү дей тү седі. Ерін бұ лшық еттерінің жыбырлауы, олардың қ атты жиырылып, тартылуымен ауысады да, бет келбетіне мұ ң айғ ан пішін береді немесе «сардоникалық кү лкі» жиі болады. Дене қ ызуы кө теріліп, сырқ ат қ ұ йылып ақ қ ан терге шомылады. Арқ аның ұ зын бұ лшық еттерінің жиырылып, керіліп қ ысқ аруымен, шү йденің денеге тартылып, жиырылғ ан, сіресіп, дірілдеген жағ дайын (опистонус) береді. Сіреспенің бастапқ ы кезең і – кө ріністі белгілердің ө су жылдамдығ ымен жә не аурудың даму қ арқ ынымен сипатталады. Басынан бастап ол аурудың аурылығ ы мен болашағ ы жө нінде нақ ты белгі береді. Егер бастапқ ы кезең 3 тә уліктен асса, дұ рыс ем қ олданғ ан жағ дайда науқ ас жазылады. Егер ол 24 тә улікке жетсе немесе сырқ аттың ағ ымы ауырлап, асқ ыну қ арқ ыны кү шейсе, тырысқ ақ қ а қ арсы тек қ ана қ арапайым ем ғ ана қ олданғ ан жағ дайда ө лім қ ауіпі болады.

Қ арқ ынды даму кезең і. Кө лденең қ атпарлардың пайда болуы, ауыздың бұ рышы қ исайып, жоғ ары қ арай тартылуына ә келеді. Кейде айқ ын кө рінген жақ – сү йектердің толық қ арысып (тризм), тістесуіне ә келеді. Бұ лшық еттің сіресуі артып, кеуде қ уысындағ ы тыныс алу тез шектеледі, қ имыл – қ озғ алыс азайып, кеуде – қ ұ рсақ аралық кө кет кө мегімен тыныс алады. Сіреспенің ауыр тү рінде – аяқ қ ы кезең інде кө к етті тыныс алу бұ зылады.

Уланудың қ арқ ынды ө ршуі ОЖЖ (ЦНС) бағ аналы бө лімдеріне жетеді. Осығ ан байланысты тершең дік, дене қ ызуының жоғ арылауы, жү ректің жиі соғ уы, ентікпе, қ ан қ ысымының тө мендеуі байқ алады. Бұ л кезең де бұ лшық ет жыбырлап, жиырылып, қ атаюдан (клонико – тонические), сіресу пайда болады. Ол сә л ғ ана ішкі қ озудан болады. Кү н сайын олардың қ арқ ыны мен жиілігі артады. Содан кейін ұ сақ жиырылу (тетанические), сіресу басталады, ол аяқ асты пайда болады жә не ауыр тү рінде ол жиі – жиі қ айталануы мү мкін.

Жайылғ ан сіресуге байланысты кө мекей – жұ тқ ыншақ тү йіліп, тарылуы (фаринголарингоспазм), тыныс алу бұ лшық еттерінің тү йілуі қ осылады да, тыныс алуды тоқ татып, кеуде сү йектерінің қ асарып, қ атаюына (апноэтический тризм) ә келеді. Кеуденің қ асарып, қ атаюы мен тыныс алудың тежелуі кезең інде ауруларғ а тез кө мек кө рсетпесе, олардың тұ ншығ ып ө луіне ә келеді. Бұ л - сіреспе кезіндегі ең жиі де қ атерлі асқ ыну болып саналады.

Қ айталамалы сіресу жә не бұ лшық еттердің қ атты жиырылып (тонические) қ атаюы етке ү лкен ауыртпалық дағ дарыс тудырады. Сондық тан, зат алмасу ү дейді, бірақ жұ тынудың бұ зылуынан ағ зағ а коректік зат тү суі қ иындайды. Бұ л кү рделі биологиялық, физикалық кү штердің тежелуіне, қ озғ алыс – қ имылдың жә не жү рек – тамыр жү йесінің бұ зылуына ә келеді. Сіреспенің ауыр тү рінде қ арқ ынды ө ршу кезең і 14-16 кү нге дейін жетеді. Содан кейін жоғ арыдан тө мен сырқ аттың сипат кө ріністері бә сең деп, біртіндеп қ алыптаса жү реді. Сіресу тө мендеп, жұ тыну қ алыпқ а келеді, аурудың бет ә лпеті ө згереді, желке, арқ а, бел бұ лшық еттерінің сіресіп, қ атаюы тө мендеп, жалпы жиырылу (опистонус) жойылады. Алдымен ұ сақ жиырылу, сіресу жойылады, бірақ жоғ арғ ы дең гейдегі еттердің қ атаюы, ауыру сезімі бірнеше кү нге дейін сақ талады. Жиырылып – қ атайып сіресу басылғ аннан кейін аурулар 4-5 кү ннен кейін тө сектеріне отыра бастайды. Ал тағ ы 3-5 кү н ө ткен соң жү ре бастайды. Сіреспенің ауыр тү рінен кейін науқ асты ү йіне босату тек 5-6 жұ мадан кейін болады.

Клиникалық кө рінісі мен емнің бастапқ ы нә тижесіне байланысты сіреспенің 4 тү рі немесе 4 сатысы бары айтылады. Ө те ауыр тү рі - оның жасырын дамып ө су кезең інің (инкубация) мерзімі 9 кү нге дейін, кейде 6 кү нге созылады, ал алғ ашқ ы қ алыптасу кезең і 48 сағ атқ а дейін созылса, кейде – 24 сағ атты қ ұ райды. Бастапқ ы кезең нен кейін сіресу бірнеше сағ ат бойына бірінен соң бірі қ айталанып, аралық мерзімі қ ысқ арады. Тыныс алу бұ лшық етінің жиырылып, қ атайып, сіресуі артады да ұ зақ қ а созылғ ан тү йілу (спазм), кө к еттің сіресуі, жиырылуы мен ауыр жұ тқ ыншақ – кең ірдек тү йілуіне (ларинотрахеоспазм) қ осылады. Бұ л жағ дайда айқ ын тері кө кшілденеді, дене қ ызуы 40-41° дейін кө теріледі. Тамыр соғ ысы ә лсіз болады, 160-180 минутына. Жү йке жү йесін жайластырғ ыштар (нейроплегические), ә ртү рлі ә рекеттің ә серін жоятын (седативное) немесе есірткілік заттар жиі болғ ан сіресуді тоқ тата алмайды жә не минут сайын тыныс алудың тоқ тау қ ауіпі туады. Олардың мө лшерін кө теру ө мірге қ ажетті мү шелердің қ ызметін басып, ауыр талық суғ а (кома) ә келуі мү мкін. Сондық тан, мұ ндай ауруларғ а еттің жиырылуын басатын босатқ ыш (миорелаксант), ө кпелерге жасанды тыныс алдырғ ышты (Ө ЖТА – ИВЛ) қ олдану ү шін оларды белгілі мө лшелерде ең гізіп отыру керек жә не оларсыз науқ ас ө міріне қ ауіп тө неді.

Сіреспенің ауыр тү рі - қ арқ ынды даму кезең і мен жасырын даму кезең і 15 тә улікке дейін созылса, ал алғ ашқ ы кезең і 4 тә улік бойында қ алыптасады. Алғ ашқ ыда олардың клиникалық кө рінісі жұ мсақ ағ ыммен ерекшеленеді.

Қ арқ ынды даму кезең інде – ұ сақ тау жиырылып, тартылып (тетанические) сіресу кү шті жә не созылмалы болады, олар ішкі тітіркенуге жауап ретінде пайда болады. Тыныс алудың тоқ талуының (апноэтический криз) алдын – алу ү шін жү йке жү йесін жайластырғ ыш (нейроплегические) жә не ә ртү рлі ә рекеттің ә серін жойғ ыш (седативное) заттармен сіресуге қ арсы емдеу тә сілдерін жү ргізу керек. Ішкі уланудың байқ алуы, дене қ ызуының 39°-40°С дейін кө терілуі кей жағ дайда денені мұ здатуды талап етеді. Жұ тынудың бұ зылу себебіне байланысты ауруларды зонд арқ ылы тамақ тандырады.

Алғ ашқ ы қ алыптасу кезең і – бұ л орташа ауыр тү рі, 3-4 тә улікке шейін жү реді. Сіресудің ұ стамасы сирек жә не қ ысқ а мерзімде – бір сағ атта бір рет, ішкі тітіркенуге жауап ретінде пайда болады (егу, қ атты таң у, айқ айлы дыбыс, т.б.). Тыныс алуы қ алыпты дең гейде немесе баяулайды. Жұ тыну бұ зылмайды, ұ сақ тау жиырылу, қ арысып қ атаю (тризм) онша жиі емес. Аурулар жұ мсақ тамақ тарды шайнап, ө здігінен жұ та алады. Науқ астың ауруының ұ зақ тығ ы 2 аптағ а дейін созылады жә не ө лім ө те сирек кездеседі.

Жасырын дамып ө суі – жең іл тү рі 2 аптағ а созылады. Баяу таралғ ан бұ лшық ет кү шінің артуы (гипертонус) байқ алады, ұ сақ жиырылып, қ арысу, сіресу ө те сирек кездеседі немесе тіпті болмайды да. Науқ астың жалпы жағ дайы қ анағ аттанарлық болып, кө бі емді қ ажет етпейді. Аурудың барлық кө рінісі 1, 5 аптада жойылады. Жалпы сіреспе немесе ө мірде кездесетін басқ а да ә ртү рлі жергілікті сіреспеде де ағ ымы созылмалы болады. Олар соғ ыс кезінде жиі кездеседі жә не сіреспеге қ арсы қ олданылатын сарысу улы заттарды жартылай жояды. Жергілікті басты кө ріністері тү рінде сіреспеде ет жиырылуы тек қ озғ алғ ыш қ анқ асында болады, ал мида, жү йкеде, кө мекей-жұ тқ ыншақ бұ лшық етінде тү йілу (спазм) пайда болып, жұ тыну қ иындайды. Ол бет жү йесінің салдануымен бірге жү руі мү мкін (беттің Розе сіреспесі).

Емделуі. Ұ зақ уақ ыт бойы инфекционистер сіреспе ауруын емдеумен айналысты. Бұ л соғ ыс кезіндегі емнің қ ортындысы теріске шығ арылады. Себебі: инфекционистердің кейбір кезде қ олданғ ан ә дістері қ ажетсіз болғ ан. Ол кездің хирургтары сіреспе ауруын оқ тиген жарақ аттан кейінгі асқ ынуы ретінде емдеген. Қ азіргі кезде сіреспе ауруымен ауырғ ан адамдарды арнайы қ алпына келтіретін (реаблитация) орталық тарда немесе кү рделі аурухана, емханалардың реанимациялық бө лімдеріне жатқ ызады. Қ азіргі жағ дайда аяқ – қ олдағ ы бұ лшық еттердің жиырылып, тартылуына қ арсы ө кпеге жасанды тыныс алдыруда (Ө ЖТА-ИВЛ) арнайы аспап – жабдық тарды қ олданады. Осылар арқ ылы сіреспе ауруынан кейінгі ө лім жағ дайы 22-30% -ғ а тө мендетілді. Ол аспап – жабдық тар жү йесін дә рігер реаниматологтар, анестезиологтар жә не хирургтар бірлесіп пайдаланады. Ал бұ л орталық қ а науқ астарды жеткізу ү шін біраз шақ ырым жерге жү ру қ ажет. Науқ астарды басқ а жерге тасымалдап, жеткізіп орналастыру (эвакуация) - ө те жауапты іс. Бұ ғ ан дейін сіреспе ауруларын тасымалдауғ а жатпайтындар (нетранспортабельный), – деп келген. Тасымалдау кезінде жолдағ ы аз жіберілген қ ателіктер сіресуден болғ ан тұ ншығ уғ а ә келіп, тыныс алу жолының жиырылудан, тү йілуден бітелуіне, науқ астың ө ліміне ә кеп соқ тырғ ан. Сондық тан, сіреспемен ауырғ ан адамды бір орыннан кө шіруге тек арнайы даярланғ ан жә не жабдық талғ ан жедел жә рдем жү йесінің автокө лігімен дә рігерге ғ ана рұ хсат етіледі. Науқ асты кө шіруге дайындауды маман – дә рігер арнайы қ араң ғ ыланғ ан таза тыныш бө лмеде жү ргізеді.

Міндетті тү рде науқ асты кө шіру кезінде болатын аяқ асты асқ ынуларда: бұ лшық еттердің қ атты жиырылып, қ ол – аяқ тардың тартылуының, жұ тқ ыншақ – кө мекей –кең ірдек тү йіліп, тарылуынан жедел тыныс алудың жетіспеушілігінің алдын алу шараларын ойластырып жасау қ ажет. Ол ү шін сол қ араң ғ ы бө лмеде ауруларғ а жү йке жү йесін жайластырғ ыш (нейроплегическая) қ оспаны кө ктамырдан егіп, 30 минуттан кейін 5-10% глюкоза ертіндісімен гексенал немесе тиопенталды 300-500 –800 мг ең гізеді. Шамамен 10 минуттан кейін науқ астар осы дә рілердің ә серінен ұ йқ ығ а енеді. Бұ л кезде бұ лшық еттер босаң су жағ дайында болады да, оларда жиырылу, тартылу, сіресу болмайды.

Сіресу белгісі – аурудың ең ауыр тү рінде де қ алыптасып, кездесуі мү мкін. Мұ нда ұ йқ ының ұ зақ тығ ы 4-6 сағ ат. Жең іл тү рінде тек жү йке жү йесін жайғ астырғ ыш (нейроплегические) қ оспаны енгізу жә не белгілі уақ ытта науқ асты ә уе кө ліктерімен – санитарлық тікұ шақ пен арнайы реанимациялық бө лімге жеткізу қ ажет.

Жантә сілім (терминальное) жағ дайындағ ы ауруларды немесе екі жақ ты ө кпе қ абынуы кезіндегі кү рделі тыныс алудың бұ зылуы мен ө кпенің ісігі қ алыптасқ ан кезде немесе жү рек – тамыр жү йесі қ ызметінің жеткіліксіздігі байқ алғ ан кезде науқ асты кө шіріп тасымалдауғ а болмайды. Жү йке жү йесін жайластырғ ыш (нейроплегическая) қ оспаны ең гізгенде кейбір қ арт адамдардың жү рек қ ызметінің бұ зылуының салдарынан оларды тасымалдауғ а болмайды. Оларғ а емдік шараларды сол алғ ашқ ы кө мек жү ргізілген, қ абылданғ ан бө лімде жасау керек. Мұ ндай аурулар тү сетін арнайы дайындалғ ан бө лімдерде: жасанды тыныс алу аппараты - РО-1, АНО-2, «Арман» рентген жылжымалы аппараты, барлық уақ ытта қ олданылатын қ анды зерттеу мен қ ышқ ылды - сілтілік тұ рақ тылығ ын анық тайтын лаборатория, бұ лшық ет босатқ ыштар, жү йке жү йесін жайластырғ ыш (нейроплегические), жансыздандырғ ыш заттар (барбитураттар), сомбревин, стадол, риланиум, ардуан, калипсол т.б. жабдық талуы керек.

Мұ ндай бө лімдерге арнайы орта жә не кіші медицина қ ызметкерлерін дайындауғ а кө п кө ң іл бө лу қ ажет.

Бө лімде кү ндіз – тү ні дә рігер – анестезиолог, анестезист, операциялық медбике жұ мыс істеуі керек.

Емделуі – жү йелі тү рде. Бұ л сияқ ты ауруларды емдеудегі басты мақ сат – сіресуге қ арсы жетілдірілген жү йелі қ олданылатын қ арқ ынды емдеу тә сілдерін салыстырып, нә тижелі ә серлерін зеріттей келе сыртқ ы ортаның тітіркендіргіштеріне – жарық, дыбыс, т.б. ауыру сезімін болдырмайтындай жағ дай жасап жә не ә ртү рлі дә рілік заттар береді.

Сіреспеге қ арсы дә рілердің ең нә тижелісі фенотиазин туындылары мен негізгі релаксанттар болып табылады. Фенотиазин туындыларының ішіндегі сіресуге қ арсы ә сері кө п аминазин, ә сіресе, оның ә сері жү йке жү йесін жайғ астырғ ыш қ оспа қ ұ рамына араласқ анда жоғ ары болады. Ә ртү рлі патологиялық жағ дайларды жә не артық қ озғ алыс-қ имылдың (гиперкинез) пайда болуына жауапты ретикулярлы формация ядросының жоғ арғ ы дең гейдегі қ абілетін тө мендету ү шін аминазинді қ олданады. Ол қ аң қ а бұ лшық етінің қ уатын (тонус), артық қ озғ алыс қ арқ ынын тө мендетіп, ауыру сезімін баяулатып, есірткі заттардың ә серін жоғ арылатып, ұ йық татқ ыш жә не ауыру сезімін жоятын заттардың ә серімен ұ йқ ыны физиологиялық жағ дайғ а жақ ындатады. Жү йелі қ оспағ а скополамин мен атропинді қ осқ ан кезде кең ірдек тармақ тары бойындағ ы (трахеобронхеальные) бездердің сұ йық тү зілуін (секреция) тө мендетеді, бірақ бұ л жиірек жү рек пен тамыр қ ағ ысына (тахикардия) жә не кейде жү ректің босаң сығ ан (диастола) кезінде оның тоқ тауына ә келіп соқ тырады.

Жү йке жайғ астырғ ыш дә рілік қ оспа сіресуді тө мендетумен қ оса, тағ ы кері ә серін тигізеді. Олар тыныс алуды тоқ татып, жө телу сезімін тө мендетеді. Бұ л кең ірдек бұ тақ тарында сұ йық тың тү зілуіне, шырыштың жиналуына қ олайлы жағ дай туғ ызып, ө кпенің қ абынуы мен солып қ алуына (ателектаз)бірден - бір себеп болады.

Бұ дан басқ а, кү шті сіресуге қ арсы қ олданылатын емдік дә рі – барбитураттар болып табылады: гексанал, тиопентал, пентотал, фенобарбитал жә не басақ алары, бірақ бір есте сақ тайтын жағ дай жұ тқ ыншақ тү йілуін (ларингоспазм) тоқ тату ү шін барбитураттарды қ олдану кө мек етпейді жә не де жү йке жү йесін жайластырғ ыштарды қ олданғ анда ғ ана (нейроплегия) барбитураттар тыныс алуды тө мендетеді.

Сіресумен кү ресте негізгі релаксанттарды, менефеназмин, миокаин, релаксил қ олданады. Олар ми бағ анасының субкортикальді облысында тежеу (депрессия) орталығ ына ә сер етеді. Олармен сіреспенің жиырылып, қ арысып, тартылуларын басуғ а болады, бірақ олар барлық уақ ытта да тиімді бола бермейді. Алдың ғ ы топтағ ы аталғ ан дә рілердің туыстасы транквилизаторлар. Бұ л топтағ ы мепрабомат ә ртү рлі симпатикалық рефлекторлық доғ ағ а таң дамалы ә сер етеді. Оны аминазин мен барбитурат қ оспаларымен қ осса ө те жақ сы нә тиже береді. Бұ лшық етке 3-4 сағ ат сайын 400-мг полиэтиленгликоль ертіндісімен қ осып тағ айындайды. Сіресуге қ арсы хлоралгидратты ересектерге 6-8 г етіп тә улігіне тағ айындайды. Кейбіреуге этил спиртін тү тікше катетер арқ ылы шеке немесе бұ ғ ана тамыры арқ ылы жібереді, ол сіресуге қ арсы жә не энергия кө зі ретінде пайдаланылады. Сіреспенің ө те ауыр тү рінде сіресуге қ арсы нә тиже алу ү шін дә рілердің мө лшерін кө бейтеді. Бұ л жағ дайда жү йке жү йесін жайғ астырғ ыш дә рілердің ә серінен ұ зақ талуда (кома) ө мірге ең қ ажетті ми қ ызметі тежеледі де, тез арада тыныс алу мен қ анайналысы бұ зылып, науқ асты ө лімге мә жбү р етеді.

Сондық тан, сіресу тыныс алудың бұ зылуымен асқ ынғ ан жағ дайда қ олданылғ ан жоғ арыдағ ы дә рілер кү рделі нә тиже бермейді жә не де тыныс алудың бә сең деуі мен мида оттегіне тапшылық (гипоксия) артып, жү рек қ ызметінің бұ зылуына ә келеді. Тез арада жү йке жү йесін жайластырғ ыш заттарды тоқ татып, оның орнына миорелаксанттар (недеполяризующие) диплацин, парамион, тубокурарин хлорид дә рілерін Ө ЖТА (ИВЛ) аспабын пайдалана отырып қ оса ең гізу қ ажет. Сіреспенің ауыр сатысында бү кіл бұ лшық еттердің босаң сып салдануының қ ажеттілігі ә детте 5 кү ннен 12-14 кү нге дейінгі ауырғ ан мерзімінде қ олданылады. Бұ ғ ан дейін жә не бұ дан кейін де сіресуге қ арсы жү йке жү йесін жайғ астырғ ыштар мен бабитураттарды қ олдана беруге болады.

Даму кезең дері бойынша сіресуге қ арсы жү ргізілетін емдеу тә сілдері: сіреспенің басты емі болып оның алдын алу, тыныс алу мү шелерінен болатын асқ ынуды нә тижелі емдеу болып саналады. Ол ү шін емнің бү кіл барысында ө кпенің қ алыпты тыныс алуын қ амтамасыз ету керек. Бұ л сырқ атта кеуде қ уысының бұ лшық ет қ уаты (тонус) жоғ арылағ андық тан тыныс алуда оның қ озғ алғ ыштығ ы шектеледі, ал сіресу кезінде мү лдем тоқ тайды, жұ тқ ыншақ – кең ірдек тү йілуі (ларингобронхоспазм) тыныс алудың тоқ талуымен (апноэтический криз) аяқ талады. Мұ ның ә рбір асқ ынуы оттегіне тапшылық тың артуымен байланысты болғ андық тан ауа ө ткізгіш тү тікше (трахеостомия) орнату керек. Онымен қ атар ауа ө ткізгіш тү тікше (канюля – трахеостома) тыныс алу жолын қ ан сұ йығ ынан, қ ақ ырық пен кілегейден тазарту ү шін қ ажет. Қ ышқ ылдық артық болғ андық тан сіреспе кезінде қ ақ ырық тың жабысқ ыштығ ы, тұ тқ ырлығ ы жоғ арылайды, ө кпе сырылы кешірек басталады, бұ ғ ан беткейлі тыныс алу жалғ асады. Сондық тан, ауа ө ткізгіш тү тікшені (трахеостома) орнатуды алдын ала жасау керек. Іретсіз босқ ылдау тыныс, терінің кө геруі, жү рек соғ ысының жиілігі, ағ ылғ ан тер, жің ішкерген дауыс, ү дайы мазасыздану, т.б. немесе жедел пайда болғ ан іретсіз қ алыптасқ ан оттегіне тапшылық тың белгілері болып саналады. Ауа ө ткізгіш тү тік (канюля – трахеостома) арқ ылы кең ірдек пен оның тармақ тарынан қ ақ ырық пен шырышты сұ йық тық ты сорып тазалауды жү ргізеді. Сорып тазарту ү шін залалсыздандырылғ ан тү тікшені қ олданады жә не сорып тазалауды жасамас бұ рын қ олды толық тазалап, ө ң деп немесе залалсызданғ ан қ олғ ап киеді. Қ ою қ ақ ырық ты сұ йылту ү шін сорудың алдында алдын ала шприц арқ ылы кең ірдекке протеолиттік ферменттер-трипсин, химотрипсин немесе 1, 5% бикорбанат ертіндісін ең гізеді.

Кең ірдекті жә не оның тармақ тарын тазалап, сорып жууда мына қ оспалар жақ сы нә тиже береді: 5 % натрий бикорбанаты, фурацилин ертіндісі 1: 5000 – 150 мл жә не тетрациклин, ципролет, эритромицин, гентамицин, монамицин, т.б. Сору кезінде ауруғ а қ олайлы жағ дайды қ алыптастыру –дененің бас жағ ын тө мен 30-40° шамасында тү сіру міндетті тү рде жасалады. Кеуде қ уысында емдік гимнастика: соқ қ ылап немесе уқ алап жетілдіруді (массаж) жасау қ ажет. Егер де ө кпенің босаң сып, салдануы (ателектаз) болғ ан жағ дайда бронхоскопия тә сілінсіз диагноз қ ою мү мкін емес. Сондық тан, хирургиялық бө лімдерде бронхоскоп міндетті тү рде қ ажет.

Сіреспемен ауырғ ан адамдарғ а жү йелі, тұ рақ ты кү тім қ ажет. Науқ асты ә рбір 1, 5-2 сағ ат сайын тө секте алмастырып ауыстырып жатқ ызу қ ажет. Кү нара тө сек орынды ауыстыру керек. Науқ астың барлық денесін, терісін басынан аяғ ына дейін тә улігіне ең кем дегенде 2 рет камфорлы немесе қ ұ мырсқ а спиртімен сү рту керек. Бө лмені кү ніне 2-3 рет ылғ алдап тазалау жә не залалсыздандыру шараларын (дезинфекция) жү ргізу керек.

Егер науқ ас ауа ө ткізгіш тү тікпен (канюля-трахеостома) жатса, онда бө лмеде ылғ алдық ты жоғ арылату керек, ө йткені тыныс алу жолдарының кілегейлі қ абығ ы қ ұ рғ ап қ алмауы ү шін жасалады. Ол ү шін ылғ алды тө сеніш іліп, арнайы ауаны ылғ алдатқ ышпен (кондиционер) беріп, ылғ алдылық ты реттеп отыру керек. Трахеостома жарасы ө те ұ қ ыптылық ты, жергілікті кү тімді талап етеді. Байламды кү нара ауыстыру кезінде жарағ а сү лгіні диоксидин, хлоргексидин, ферменттер ертінділерімен салады. Тә улігіне ішкі тү тікті алып, яғ ни одан ақ қ ан ірің ді немесе қ анаралас қ оюланғ ан заттарды алып тастау ү шін жә не жаң адан залалсызданғ ан сол мө лшердегі пішінді тү тікпен алмастырады. Барлық ауа ө ткізгіш тү тік (трахеостомическая канюля) ә рбір 1-2 кү нде ауыстырылады. Егер жү йке жү йесін жайластырғ ыш заттар сіресуге қ арсы ә сер етпесе онда науқ асты толық бұ лшық етті босаң сытып, салдандыруғ а (миорелаксанты) ауыстырады, яғ ни бұ лшық еттің жиырылып, қ арысуғ а, тартылуғ а қ уатын (тонус) тө мендетеді. Бұ л ү шін ұ зақ уақ ыт жасанды тыныс алдыру аспап – қ ұ ралдарын, тағ ы да кең ірдекке тесік салып ауа ө ткізгіш тү тік (трахеостомия – канюля) қ олданылуы қ ажет.

Улануғ а қ арсы емдеу тә сілдері.

Сіреспе ауруында қ андай да бір шоғ ырланғ ан ошақ та жү йкені кү шті зақ ымдаушы (нейротропное) умен ағ заның улануы жү реді. Кө бінесе бұ л жаралардағ ы бө где дененің (оқ сынығ ы, бытыра, т.б.) айналасындағ ы ірің діктерде, ойық, жауыр жараларда жә не т.б. кездеседі. Сіреспе таяқ шасынан дамығ ан шектелген ірің дікті ө з уақ ытында жармай қ алдырудан жә не ол туралы ұ мытып кетуден ірің дікте кө п мө лшерде улы заттар (тетанотоксин, тетано-спазмин, тетанолизин) бө лініп, науқ асты тосыннан ө лімге ә кеп соқ тырады. Сондық тан, сіреспені емдеген кезде инфекцияның кө зін ерте жою қ ажет. Науқ ас емханағ а тү скен кезде инфекцияның кіру жолдарын анық тау ү шін терісін ұ қ ыпты қ арау керек. Шектелген ірің дікті кең інен, ұ зындап тіліп жарады, бө где затты алып тастап, ірің қ абығ ынан жә не ө ліеттенген тіндерден, шірінділерден сылып, арылтып, жараны қ айталап жуып, содан кейін сутегінің қ остотығ ы ертіндісімен бірнеше рет қ айталап жуады, жарағ а қ ойылтылғ ан (гипертонические) антисептикалық ертіндіге (10% натрий хлорид, диоксидин, хлоргексидин немесе бор қ ышқ ылы, сутегінің қ остотығ ы) малынғ ан байламды салады. Байламды кү нара ауыстырып, жараның ауызын тікпейді. Алғ ашқ ы хирургиялық жараны ө ң деу кезінде салынғ ан тігістерді сө гіп, жараны сутегінің қ ос тотығ ымен жуып, жараны лазер, кварц сә улесімен залалсыздандырып, ірің ді ошақ тарды сылып, жарағ а бостау қ ылып антисептикпен ылғ алданғ ан сү лгі салып, бекіту керек.

Сіреспе кезінде алғ ашқ ы ошақ тағ ы ағ заның ерекше улануымен кү ресу тек хирургиялық еммен ғ ана емес, қ ан айналысындағ ы бос ұ лы заттардың (токсины) бейтарапты усыздануы да зор рө л атқ арады. Қ азіргі кезде сіреспеге қ арсы анатоксиндердің милы ұ лпа бойына сің ірілген ұ лы затқ а (токсин) ә сер етпейтіні дә лелденген. Сондық тан, сіреспеге қ арсы сарсуды (СҚ С –ПСС) денеге ең гізуден аурудың дамуына ың ғ айлы жағ дайларда ешбір ө згеріс болмайды. Дә рігер науқ аспен кездескенде мына сұ рақ қ а кө ң іл аударғ аны жө н: улы заттардың (токсин) қ ауіпті мө лшері анық талды ма, немесе олардың мө лшерінің анық талмауы мү мкін бе? Сонымен қ атар, инфекциялы ошақ та қ оздырғ ыштың ө суінің жойылуы мен улы заттар тү зілуінің ә рі қ арай тежелуі тоқ тады, - деп сенімді қ арауғ а болмайды. Сондық тан, неғ ұ рлым ерте сіреспеге қ арсы сары су енгізу қ ажет.

Қ ан айналымындағ ы бос улы заттардың бейтарапты усыздануы ү шін анатокисин мө лшерін бір рет ең гізгенде сіреспеге қ арсы сары судың мө лшері ең аз дегенде 200000 (МЕ) – халық аралық бірлік бойынша мө лшеріне тең екені дә лелденген. Бұ л мө лшер сіреспенің ауыр кезең інің барлық емдеу барысында жеткілікті, бірақ оны емнің алғ ашқ ы 1-2 кү нінде тек тамырғ а жә не бұ лшық етке егу керек. Кейінгі жылдары гематологиялық анатоксиннің нә тижелілігі мен емдеуге ың ғ айлы екені айтылады, яғ ни қ ан сары суы немесе g (гамма) – глобулиндер сіреспе анатоксиндерімен иммунизацияланғ ан донорлардан алынады.

Сіреспемен ауырғ ан науқ астарда кейінірек ағ заның сіреспе инфекциясына сезімталдылығ ы артып, оғ ан қ арсы иммунитеттің жойылуына байланысты аурудың қ айталануы мү мкін. Емдеу кезінде ауру қ айталанбау ү шін алдын–ала сырқ аттың жедел кезең інде ү ш рет сіреспе анатоксинін (1, 0) жә не адам сауық қ аннан соң 3-5 айдан кейін оны қ айтадан егу қ ажет.

Энергетикалық шығ ындары мен минералды сұ йық тардың жойылуы.

Қ алшылдау, бұ лшық еттердің қ атайың қ ырап ұ сақ тау (тонические) жиырылуы жә не жоғ ары дең гейдегі дене қ ызуы ағ задан энергияның шығ ынын жоғ арылатады. Қ атты терлегіштік жә не кең ірдек пен оның тармақ тарының бойындағ ы (трахеобронхеальные) бездердің артық сұ йық тү згіштігі (гиперсекреция) босаң суғ а ә келіп соқ тырады. Жұ тынудың ауыр бұ зылыстары қ уатты тамақ пен минералды сұ йық тық тың қ ажетті мө лшерінде денеге тү спеуіне жә не де жетіспеушілігіне ә келеді. Мұ ның бә рі тезірек ү демелі арық тау мен босаң суғ а ә келеді. Аштық пен босаң су қ алшылдаудың жиілігі мен қ арқ ындылығ ына ық пал етуші кү шті тітіркендіргіштер болып табылады. Сондық тан сырқ аттың бойында ең алдымен энергиялық шығ ыны мен минералды сұ йық тық тың жоғ алуын толық тырып қ алыптастыру керек. Ол ү шін ас қ абылдау (энтералное) жолымен қ оса одан тысқ ары қ осымша алмастырғ ыш (парентералное) жолды қ олдану керек. Сіреспемен ауырғ ан науқ астың тамақ тануы жауапты шара, ү йткені тыныс алу жолдарында тамақ тың тұ рып қ алу қ аупі тұ ншығ уды (асфиксия) тудырады, сондық тан науқ асқ а ө з бетімен тамақ тануғ а тиым салынады.

Тамақ тану тек аз мө лшерде, шә й қ асық тың кө мегімен ғ ана жү ргізіледі. Қ алшылдауды болдырмас ү шін тамақ танар алдында жү йке жү йесін жайғ астырғ ыш (нейроплегическая) қ оспаны ең гізу керек. 15-20 минут ұ йық тап кеткеннен кейін, ауру босаң сығ аннан соң тамақ тануғ а оятады.

Тамақ атандыру кестесі бойынша қ ұ рамында сорпа, тартылғ ан ет, кө же, сұ йық тамақ, сұ йық ұ сақ талғ ан еті бар сү т қ осылғ ан сұ йық картоп езбесі, сү т, айран, шикі жұ мыртқ а, қ ант, қ орытылғ ан сары май, ө сімдік майы, шырын, жеміс – жидектен тұ ратын тағ амдарды береді.

Егер науқ асты толық бұ лшық етті босаң сытып, салдандыруғ а ауыстырса, оны тамақ тандыру мү мкін емес. Бұ л кезде 12-елі ішекке орнатылғ ан тү тікше зонд арқ ылы қ оректік қ оспаларды береміз, оғ ан қ ұ рамында желатиноль, инфузол, аминопептидтер - 300-400 мл, сорпа 50-300 мл, сү т - 300-400 мл, араластырғ ан 2-3 жұ мыртқ а сарысы, қ орытылғ ан сары май –30 гр, ө сімдік майы –20 гр, қ ант –50-60 гр, жеміс-жидек шырыны - 100-200 мл, 20-50 мл спирт, 10 тү йір – драже тү ріндегі поливитаминдер; натрий, калий, магний, минералды тұ здары кіреді. Мұ ндай қ оспаның тә уліктік қ уаты 2000 кило/калория шамасында болады.

Қ оспаның қ уатын 3000-5500 ккал дейін кө бейту ү шін сү тті сү т қ оспаларымен (кефир, айран, қ аймақ, т.б.) ауыстыру керек. Мұ ндай қ оспаларды зондтың кө мегімен 100-150 мл-ден бө лшектеп, тә улігіне 5-6 рет беру керек.

Науқ астың сұ йық тық ты кө п мө лшерде жоғ алтуына байланысты тамырдан сұ йық тық тар беру арқ ылы қ алпына келтіреді. Тә улік бойына сұ йық тың қ ажеттілігін анық тау ү шін мынандай формуланы қ олданады:

- 1500 мл х дене кө лемі (кв.м) + 500 мл. температура – 36, 0°С).

- Сіреспе ауруының алдын алу.

Сіреспенің алдын алу ү шін сіреспеге қ арсы сары судың 3000 халық аралық бірлік (МЕ) мө лшері қ олданылады. Оны қ олдану арқ ылы аурудың кү рт тө мендеуі байқ алғ ан, бірақ сіреспеден толығ ымен айық пағ ан. Сонымен қ атар сіреспеден қ айтыс болу егу (инъекция) алғ андар арасында 22, 6% –ды қ ұ рағ ан, ал салыстыра келе иммундеуді ө тпегендерге қ арағ анда 55, 2% азырақ кездеседі. Эпидемиологтардың есебі бойынша сіреспемен ауырғ андардың 3-4% ғ ана иммундеуді ө тпеген. Сіреспенің алдын алу тек аурудың алдында жә не жарақ ат алғ аннан кейін 12 сағ аттан кеш мерзімде нә тижелі болады. Сіреспеге қ арсы сары су кез келген жараларда, беткейлік зақ ымдануларда, кү йікте, ү сікте ең гізіледі. Оның кең қ олданылуы егілген адамда ө мір бойы жылқ ы сары суына (лошадийная сыворотка) бейімделуін тудырады. Сондық тан сіреспеге қ арсы сары суды қ айта ең гізу мұ ндай адамдарда жедел арнайы кері денелердің бө лінулеріне ә келеді. Жылқ ы ақ уызына бейімделу кезінде егуге қ арсы ауыр ө згерістермен жауап береді. Мұ ндай ауыр сезімталдық тан қ алыптасқ ан талу (анафилактический шок) мен адам ө лімі осы инфекциямен ауырғ ан 10000 сырқ аттың ішінде тек біреуінде ғ ана кездеседі.

Канадада сіреспе ауруына қ арағ анда, оғ ан қ арсы ең гізілетін сары судан кейінгі дамитын асқ ыну салдарынан ө летіндер саны кө бірек кездеседі (1992).

Асқ ынуларды болдырмау ү шін осы кезең де сары суды ең гізбес бұ рын жылқ ы сары суына ағ заның сезімталдығ ын тексеру ү шін тері ішіне 0, 1 мл қ ызыл таң басы бар шыныдағ ы сары суды (тест – ампула) ең гізеді. 30 минуттан кейін реакция теріс болса, ине ең гізген аймағ ының қ ызаруының диаметрі 0, 9 см аспаса 0, 2 мл. араластырылмағ ан сары су енгізіп, тағ ы да 40 минут ө ткен соң асқ ынулар кө рінбесе, қ алғ ан 3000 халық аралық бірлік мө лшерін ең гізеді. Сіреспеге қ арсы егу тек 5-6 кү нде баяулау (пассивный) иммунитет кө рсетеді. Сондық тан, оғ ан қ осымша анатоксинді ең гізу ағ зада кері дененің шығ уына ә серін тигізеді, ал ол 3-4 аптадан соң қ арқ ынды (активный) иммунитетті жә не екінші немесе ү шінші рет сары сумен ине салудың нә тижесінде 9-12 айдан кейін жетілген иммунизацияны қ алыптастырады.

Сіреспеге қ арсы иммунитетті жетілдіру жоспарлы тү рде жү ргізіледі.

Балаларды иммунизациялау ү шін дифтериялық – сіреспелік (ДС) қ оспа сары суларын жә не коклюшты – дифтериялық - сіреспелік (КДС) анатоксинді қ олданады. Оларды арнаулы жү йе бойынша егу сіреспеден мық тылық ты қ орғ аныш болып табылады.

Лекцияның маң ызы студенттерге тү сінікті болу ү шін келтірілген ауру тарихы № 1773.

Разумова Анна Кузминична, 57 жаста, облыстық ауруханағ а 5.05.72 ж. сағ ат 19³⁰ мин. Анық тамасы: «Сіреспе, орташа ауырлығ ы. Оң жақ мық ын аймағ ының жарасы», - бойынша тү сті.

Шағ ымы: жара аймағ ының ауырсынуы, тамақ ішкенде шашалуы, лоқ суы, жұ тынуының қ иындауы, шайнау бұ лшық етінің ү йкелісі, мойын бұ лшық етінің қ атайың қ ырап, жиырылып ауырсынуы, дене қ озғ алыс – қ имылы тежеліп, ауырлауы байқ алады. 28.04.72 ж. шошқ а тістеп алғ аннан кейін бө лімшедегі ауруханағ а қ аралғ ан, онда сіреспеге қ арсы анатоксин мен алдын алу шарасы жасалғ ан. Жараны жуып тазартқ ан, ауруханада 04.05.72 ж. – жатып емделген. Ө сіп-ө ну кезең і –6 кү н, алғ ашқ ы кезең і – І тә улік.

04.05. 72 ж. жағ дайы нашарлап, жамбас – сан аймағ ында, жарада, оның маң айында ауыру сезімі кү шейіп, оң жақ сан бұ лшық етінің жиырылып тартылуына байланысты аудандық ауруханағ а жеткізілген. Аурудың ауруханағ а тү скендегі жағ дайы қ алыпты қ анағ аттанарлық жағ дайда. Есі дұ рыс. Тамыр соғ ысы минутына 80. Жергілікті сипаты: оң жақ санның артқ ы бетінде жә не тө мең гі етегінде орналасқ ан жара 6 х 3 см мө лшерде байқ алады, шеттері ісініп, кө терілген, бозғ ұ лт, маң айы тегіс ісінген. Жараның терең қ абатында жиналғ ан ірің ді сұ йық тар мен жағ ымсыз иістің шығ уы, ө ліеттенген бө ліктері мен ө те ластанғ ан жара қ абаттары кө рінеді.

Жергілікті новокаиннің антибиотиктермен қ осылғ ан 0, 5% ертіндісімен жансыздандыру арқ ылы жараны кең ейтіп катпар – қ алтасын ашып жә не ө ліеттенген тіндер кесіліп, жарадағ ы бө где заттар алып тасталды (қ ылшық тар, киім жыртысы, топырақ, шө птер). Жара 5% сутегінің қ ос тотығ ымен жуылып, сорылып, тазартылып, диоксидин, протеолиттік ферменттер ертінділерімен шайылып, кварц, сә улесімен залалсыздандырылды да, жарағ а қ ойылтылғ ан (гипертонический) ертінділермен, 3% сутегінің қ ос тотығ ымен, т.б. сү лгі, ө ткізгіш тү тікшелер қ ойылды.

Науқ асты емдеу:

Антибиотиктер, жү рек – тамырғ а ә сер етушілер, есірткілер, аминазин 2, 5% 1 мл тамыр арқ ылы, 30 мл хлоралгидрат тік ішек бойымен клизма тү рінде, сіреспеге қ арсы сары су 30000 халық аралық бірлік мө лшері бойынша тамырдан физикалық ертіндімен тамшылау арқ ылы ең гізілді.

Дә рігерлер науқ асты сіреспе диагнозымен облыстық аурухананың реанимациялық бө ліміне арнайы жедел жә рдем кө лігімен ауыстырып орналастырғ ан.

Облыстық ауруханағ а тү скенде жағ дайы ө те ауыр, жұ тынудың қ иындауы, шайнау бұ лшық етінің ү йкелеуі, дененің қ алшылдауы, мойын бұ лшық еттері қ ұ рысып, тартылып, ауырсынуы қ алыптасқ ан. Сан аймағ ындағ ы жараны қ арағ ан кезде ұ сақ жиырылып, бұ лшық еттің тартылуы, дірілдеп, (тонические) қ алшылдауғ а айналуы байқ алғ ан.

Емдеу кезінде: жү йке жү йесін жайғ астырғ ыш (нейроплегические) қ оспамен кү кірт қ ышқ ылды магнезия, хлоралгидрат, сіреспеге қ арсы сары су 75000 халық аралық бірлік мө лшерінде, антибиотиктер, витаминдер, т.б. жү йелі тү рде жү ргізілді. Осығ ан қ арамастан науқ астың жағ дайы нашарлаумен жалғ аса берді. 06.05. дене қ алшылдауы ә рбір 1-2 мин. сайын 3-5 сек. ұ зақ тығ ында қ айталана берді. Жү йке жү йесін жайғ астырғ ыш қ оспадан басқ а гексенал тағ айындалды, бірақ, ұ йық тағ анда қ алшылдау ә рбір 15 минут сайын қ айталанатын болды.

Ө кпеде біртекті сырылдар пайда болды, тыныс алу жиілеп, 1 минутта 40 ретке дейін жетті. Тамыр соғ ысы минутына 116. 7.05 науқ ас жағ дайы ө те ауыр болды. Тыныс алуы тежеліп, қ иындады. Кеуденің сырылдауы жақ ыннан естілетін болды. Тамыр соғ ысы минутына 140, дене қ ызуы 39, 1°, АҚ 160/90 сынап бағ ынасы бойынша.

8.05. тыныс алудың жеткіліксіздігі айқ ындалғ ан, кешкі сағ ат 22⁰⁰ АҚ 150/70 дейін, тамыр соғ ысы минутына 136. Тыныс алу минутына 40. Ө кпе мен жү рек қ ызметінің жетіспеушілігінен 22⁴⁰ сағ. науқ ас қ айтыс болды.

Ө лікті ашып (вскрытие трупа), зерттеп тексергенде - ө кпенің ісінуі, кең ірдек тармақ тарында қ ою сө лді сұ йық мө лшерінің кө птігі байқ алды. Сан – жамбас, тө с – бұ ғ ана – емізше бұ лшық еттерінде қ анталау анық талғ ан.

· Иллюстрациялы материалдар:

Слайдтар:

Слайд 1. Жіктелуі.

Слайд 2. Жергілікті жә не жалпы ө згерістердің қ алыптасуы

Слайд 3. Сіреспенің кө лемін анық тау

Слайд 4. Сіреспенің дә режесі

Слайд 5. Сіреспенің фазасы

Слайдтар – суреттер:

Слайд – суреттер: Сіреспенің кө лемін анық тау

Слайд – суреттер: Аутодермопластика

Кестелер:

Кесте: Дерматом аппараты

Кесте: Сіреспенің дә режелері

Кесте: Сіреспенің асқ ынулары

· Ә дебиеттер:

1. Гостищев В.К. Общая хирургия. -М.: Медицина, 2001. -663с.

2. Малярчук В.И., Пауткин Ю.Ф. Курс лекции по общей хирургии. -М.: Изд. Российского университета дружбы народов, 1999. -314с.

3. Петров С.В. Общая хирургия. -Санкт-Петербург; «Лань», 1999. -666с.

4. Раны и раневая инфекция / Под ред. М.И. Кузина, Б.М. Костюченок. - М.: Медицина, 1990.-592с.

5..Петров С.В. Общая хирургия. -Санкт-Петербург; «Лань», 1999. -666с.

6. Гостищев, В. К. Общая хирургия. М.: ГЭОТАР-МЕД, 2003.-220с.

7. Гостищев В.К. Общая хирургия: Учебник.- Изд. 3-е, перераб. и доп.-М.: ГЭОТАР-МЕД, 2004.-608 с.

8. Петров С.В. Общая хирургия: Учебник для вузов с компакт- диском.-3-е изд., перераб.и доп.-М.: ГЭОТАР-Медиа, 2005.-768 с.

9. Нартайлаков М.А. Общая хирургия.- Ростов-на- Дону: Феникс, 2006.-256 с.

10. Изимбергенов Н.И. Лечение гнойных ран. - Актобе, 2001.-137с.

11. Чернов В.Н. Общая хирургия.-Ростов-на-Дону: МарТ, 2004.-256 с.

12. Абаев Ю.К. Справочник хирурга. Раны и раневая инфекция.-Ростов-на-Дону.: Феникс, 2006.-428 с.

· Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Сіреспе этиопатогенезі

2. Сіреспе диагностикасы, алдын алу жә не емдеу принциптері.

3. Сіреспе классификациясы

4. Сіреспе ажыратпа диагнозының принциптері

5. Сіреспе диагнозын негіздеу ушін зерттеу ә дістері

6. Сіреспе емлдеу тактикасы.