Тараз2015

Азақ стан Рспубликасы Білім жә не Ғ ылым министрлігі

М.Х.Дулати атындағ ы Тараз Мемлекеттік Университеті

СӨ Ж

ТАҚ ЫРЫБЫ: ____________________________________________________________________________________________________________________________________________

Курс: _____________________

Топ: ______________________

Орындағ ан: ________________________________________

Тексерген: _________________________________________

Тараз2015

Тақ ырыбы: Менің мамандығ ым

Энергетика – шаруашылық тың энергетикалық қ орды жә не ә р тү рлі энергияны ө ндіру, тү рлендіру, жеткізу, пайдалану мә селелерін қ амтитын саласы;

ü Жел энергетикасы,

ü Жылу энергетикасы,

ü Су энергетикасы,

ü Ядролық энергетика.

Электр энергетикасы — энергетиканың басты қ ұ растырушысы, оның басты міндеті — электр энергиясының тұ тынушыларын электрлік энергиямен жабдық тау ү шін электр энергиясын тиімді жолмен ө ндіру, тарату жә не ү лестіру. Бұ л сала кез келген елдің ә леуметтік жә не эконономикалық дамуының маң ызды бө лігі, себебі электр энергиясының энергияның басқ а тасымалдаушыларынан кө рі бірқ атар ерекшеліктері бар: ү лкен қ ашық тық қ а таратудың, тұ тынушылар арасында ү лестірудің жә не энергияның басқ а тү рлеріне (механикалық, жылулық, химиялық, жарық тық жә не басқ а да…) тү рлендірудің салыстырмалы жең ілдігі.

Электрлік энергияның маң ызды ө згешілігі — оны бір уақ ытта ө ндіріп, сол уақ ытта тұ тынуғ а болаты.

Электр энергиясының негізгі ө ндірушілері[ө ң деу]

I. Жылу электрлік стансасы (ЖЭС):

Конденсациялық электрлік стансасы (КЭС);

Жылумен жабдық тау электрлік стансасы (ЖЖЭС);

Атомдық электрлік стансасы (АЭС).

II. Су электрлік стансасы (СЭС):

су жинаушы электрлік стансасы (СЖЭС).

Электр тарату желілері (ЭТЖ) арқ ылы бір-бірімен жә не тұ тынушылармен біріктірілген электрлік стансалар электрлік жү йелерді қ ұ райды.

Қ азақ станның энергетика жү йесі – электр энергиясы мен қ уатын ө ндіру жә не электрмен жабдық тау жү йесі; ұ лттық экономиканың ө ндірістік жә не ә леуметтік инфрақ ұ рылымындағ ы маң ызды сала ә рі ө неркә сіптің басқ а салаларын дамытудың басты базасы. Кең естік билік дә уіріне дейінгі кезең де ө ндіргіш кү штердің даму дең гейі тө мен болуы себепті оның энергет. базасы Қ азақ станда тым кенже қ алды. Деректер бойынша, қ азақ жерінде барлық электр ст-лардың қ уаты 2, 5 мың кВт/сағ -тан аспағ ан, оларда жылына 1, 3 млн. кВт/сағ электр қ уаты ө ндірілген. Кен кә сіпорындарына қ ызмет кө рсету ү шін ұ сақ локомобильді немесе екі тактілі мұ най электр ст-лары қ олданылғ ан. Успенск сияқ ты кеніштің барлық электр қ уаты 32 кВт болғ ан, ал Спасск зауытында 455 кВт-тан аспағ ан. Тек 6 қ алада ғ ана қ уаты шағ ын қ алалық электр ст. болғ ан. Қ арағ анды алабындағ ы таскө мір кенішінен алғ аш кө мір ө ндіру 1856 ж. басталғ анымен Қ азақ станда отын ө неркә сібі де нашар дамыды. 1917 жылғ а Қ азан тө ң керісіне дейінгі кезең де мұ нда 1182 мың т кө мір ө ндірілді. Ленгір қ оң ыр кө мір кенішін (1869 жылдан), Екібастұ з тас кө мір кенішін (1898 жылдан) жә не басқ а кеніштерді қ осқ анда Қ азақ станда тө ң керіске дейінгі 67 жылда 1, 6 млн. т кө мір ө ндірілген. 1900 – 18 ж. Ембі мұ най кенішінен 1377 т мұ най, соның ішінде Доссор кенішінде (1911 жылдан) 1332 т мұ най ө ндірілген.

" Электр энергия станциясы"

Кең естік дә уірдің бас кезінде қ абылданғ ан ГОЭЛРО жоспарының (1920) елді электрлендірудегі экономика жә не саяси мә ні зор болды. Бұ л жоспардың Қ азақ станғ а да тікелей қ атысы бар. Онда Сібір т. ж. бойындағ ы ірі сауда-ө неркә сіп орталық тарының қ атарында Петропавлды, Ертіс ө з-нің бойындағ ы Павлодар ауданын бірінші кезекте, ал Дала ө лкесін екінші кезекте электрлендіру, Павлодарда қ уаты 15 мың кВт электр ст-н салу межеленген. Осы жоспарғ а сай 1925 ж.Қ арсақ бай электр станциясының қ ұ рылысы басталып, 1928 жылдары мұ нда мыс қ орыту зауыты іске қ осылды. Осы жылы Жоғ арғ ы Харуиз СЭС-і пайдалануғ а беріліп, соның негізінде Риддер қ орғ асын зауыты іске қ осылды. 1925 – 1926 ж. Доссордамұ найдың 41, 2%-ы, Мақ атта 87, 8%-ы электр қ уатын қ олдана отырып ө ндірілді. Осы жылдары мұ най оқ пандарын бұ рғ ылау жә не мұ найды барлау ү шін КСРО-да тұ ң ғ ыш рет электр қ уаты қ олданылды. Қ азақ стандағ ы отын-энергет. қ орларды іздестіру жұ мыстарының нә тижесінде кө мір мен мұ найдың ірі кеніштері табылды. Қ азбалы отын қ орлары бойынша Қ азақ стан Кең ес Одағ ында екінші орынғ а шық ты. Жалпы электр ст-лары қ уатының артуына, электр қ уатының ө ндірілуіне, экономиканы электрлендіру дең гейіне жасалғ ан талдау негізінде кең естік дә уірдегі Қ азақ стан электр энергетикасының даму жолын негізгі ү ш кезең ге бө луге болады: бірінші кезең 1918 – 45 жылдарды қ амтиды, бұ л кезең де сол уақ ыттың ө лшемі бойынша ірі электр ст-лары салынып, алғ ашқ ы энергет. тораптар пайда болды. Екінші кезең де (1946 – 58 ж.) аймақ тық электр ст-ларында электр қ уатын бір орталық тан ө ндіру кү рт артты, алғ ашқ ы энергет. жү йелер қ ұ рылды. Ү шінші кезең де (1959 – 90 ж.) республиканың энергет. базасы жедел қ арқ ынмен дамып, аймақ тық энергет. жү йе қ алыптасты.

Электр энергетикасы секторын реформалау бағ дарламасын дә йектілікпен іске асыру нә тижесінде 2000 жылдан бастап оң ө згерістерге қ ол жеткізілді: екі жақ ты мерзімдік (форвардтық) келісімшарттар рыногі қ ұ рылып, жұ мыс істей бастады. Қ азақ станның электр энергетикасы секторының бастапқ ы экспорттық ә леуеті 2001 жылдың басында 500 – 1000 мВт деп бағ аланды. Мыс., Екібастұ з АЭС компаниясы 2001 жылдан Ресейге (Омбы қ -ның маң ына) 300 мВт электр қ уатын экспортқ а шығ ара бастады. 2030 ж-ғ а дейін электр энергетикасын дамыту бағ дарламасы шең берінде Қ азақ станның электр энергетикасы жө нінен тә уелсіздігін қ амтамасыз етудің 2005 жылғ а дейінгі жоспары ә зірленді.

Нарық тық экономика жағ дайында электр энергетикасы секторындағ ы табиғ и монополияның барлық қ ұ рылымдары уә кілетті орган (Энергетика жә не табиғ и ресурстар мин.) тарапынан мемлекеттік бақ ылауғ а алынғ ан. Электр қ уатын тарату жә не бө лу жө ніндегі тарифтерді Қ азақ стан Республикасының Табиғ и монополияларды реттеу жә не бә секелестікті қ орғ ау жө ніндегі агенттігі реттеп отырады. 2000 ж. 1 сә уірде Тарифтер жө ніндегі бө лімшеаралық комиссия “КЕGOC” ААҚ -ның аймақ аралық дең гейдегі электр тораптары бойынша электр қ уатын тарату жө ніндегі қ ызмет кө рсетуіне арналғ ан тарифті есептеудің жаң а ә дістемесін қ олданысқ а енгізді.

Электр энергетикасы секторындағ ы реформаларды терең детудің 2000 жылдан басталғ ан кезекті кезең і Респ. электр қ уатының кө терме сауда рыногін жетілдіру тұ жырымдамасына негізделді. Бұ л тұ жырымдамағ а сә йкес электр қ уаты рыногінің Қ азақ стандық операторы қ ұ рылды, оғ ан электр қ уатын ө ндіру мен тұ тыну процестерін нарық тық жолмен басқ ару міндеті жү ктелген.

Қ азақ стан Республикасының электр энергетикасы секторын қ айта қ ұ ру негізінде электр энергетикасы нысандары тү рлі меншік иелерінің қ олына кө шті: ірі электр ст-лары шет елдік компанияларғ а тиесілі, кернеуі 220 жә не одан жоғ ары кВ электр тораптарын басқ ару, диспетчерлеу, т.б. мә селелерді шешу міндеттері электр тораптарын басқ ару жө ніндегі Қ азақ стандық компания – KEGOC-қ а жү ктелді; кернеуі 110 жә не одан тө мен кВ электр тораптары бұ рынғ ы энергетика жү йесі шең берінде таратушы электр компанияларының басқ аруында; электр қ уатын ө ндірушілерден сатып алу жә не оны тұ тынушыларғ а сату міндеті Электр қ уаты рыногінің Қ азақ стандық операторына жү ктелген.

" Су электр станциясы"

Қ азақ станда қ азір энергет. ө німнің 2/3-сіне жуығ ы ЖЭС-терде, қ алғ ан бө лігі энергиясын СЭС-терде ө ндіріледі. Қ азақ станның батыс аймағ ында энергетикалық шикізат кө зі мұ най мен табиғ и газ болғ андық тан сұ йық, газ тә різді жә не аралас типті отынмен жұ мыс істейтін ст-лар дамытылғ ан. Шығ ыс жә не оң т. аймақ тарда ә зірге су қ уатынан басқ а меншікті энергет. кө здері жоқ. Осығ ан байланысты оларда ядр. отын, тасымал мұ най, газ, кө мір пайдаланылады. Электр қ уатын тұ тынудың есептік дең гейлеріне жасалғ ан талдау 1990 жылдан бастап он жылдық кезең де электр тұ тыну кө лемі жалпы респ. жә не солт., бат. аймақ тар бойынша 2 есе дерлік, ал оң т. аймақ бойынша 3 есе дерлік кемігенін кө рсетеді (қ. 1 – 2-кестелер).

Соң ғ ы 2 – 3 жылда электр энергиясын тұ тынудың азаю қ арқ ынының баяулағ аны байқ алды, ал батыс аймақ та ол ө се бастады. 2000 жылдың алғ ашқ ы жартысында республикада 27, 4 млрд. кВт/сағ электр қ уаты тұ тынылғ ан, мұ ның ө зі 1999 жылдың осы кезең імен салыстырғ анда 7, 2%-ғ а кө п. Электр қ уатын ө ндіру мен тұ тыну кө лемінің ө суі негізінен Батыс жә не Солтү стік аймақ тарда (Павлодар-Екібастұ з ө ң ірінде) байқ алды. Қ азақ станның Оң тү стік аймағ ында (Алматы, Оң тү стік Қ азақ стан, Жамбыл, Қ ызылорда облыстары) жеткілікті бастапқ ы энергет. қ ор жоқ болғ андық тан оның электр энергетикасы тасып ә келінетін кө мірге, сырттан ә келінетін газ бен мазутке негізделген. Бұ л аймақ тағ ы электр қ уатының негізгі кө здері – Жамбыл МАЭС-і, Шымкент ЖЭО-1, Алматы ЖЭО, Қ апшағ ай СЭС-і. Мұ ндағ ы тапшылық Солт. Қ азақ станның ОЭС-ы, 220 – 500 кВ электр тораптары бойынша Орта Азия республикаларынан ә келінетін электр қ уаты есебінен ө теледі.

" Жылу электр станциясы"

2000 жылы 15 маусымнан бастап Қ азақ станның Бірың ғ ай энергет. жү йесінің (БЭЖ) Солт. бө лігінде Ресейдің БЭЖ-імен қ атарласқ ан жұ мыс қ алпына келтірілді, ал 2000 ж. қ ыркү йектен Қ азақ станның БЭЖ-і Ресей мен Орталық Азияның энергетикалық жү йесімен қ атарлас жұ мысқ а кө шірілді. Қ азір Қ азақ станның барлық облыстарында аймақ тық электр тораптары компанияларымен қ атар кө птеген делдалдар (трейдерлер) тұ тынушыларды электр қ уатымен жабдық тайды. Қ азақ станның электр тораптарының қ азіргі қ ұ рылымында 1150, 500 жә не 220 кВ-тық кернеулі жоғ ары класты жү йе қ ұ раушы негізгі тораптардың ұ зындығ ы тиісінше 1423 км, 5470 км жә не 17900 км. Аймақ тық жә не жергілікті тораптардың кө рсеткіштері мынадай: 110 кВ – 42000 км, 35 кВ – 61500 км, 6 – 10 кВ – 199400 км жә не 0, 4 кВ – 115500 км. Республика экономиканың отын-энергет. қ орының қ ажеттігін анық тау кезінде ө неркә сіптің тү рлі салалары мен ә леум. аяда қ уат ү немдейтін 100-ге жуық технол. мен шаралар ескерілді.

Қ азақ стан ө зендерінің су энергетика ә леуеті 200 млрд. кВт/сағ, ал пайдалануғ а экон. тиімді су-энергия қ оры 23 – 27 млрд. кВт/сағ деп бағ аланды. Қ азіргі кезде гидравлик. энергияның экон. ә леуетін пайдағ а асыру дең гейі небә рі 20%-ды қ ұ райды. Жел қ уатын пайдалану, ү шін Жоң ғ ар қ ақ пасы ауданында (100 – 110 млрд. кВт/сағ), Маң ғ ыстау тауларында (100 – 140 млрд. кВт/сағ), т.б. аудандарда қ олайлы жағ дайлар бар. Оң тү стік Қ азақ стан, Алматыоблыстарының аумағ ында негізінен жылытуғ а жә не ыстық сумен қ амтамасыз етуге жарамды геотермиялы су қ орлары анық талды. Жер асты суын пайдалану жылына 1 млн. т шартты отын ү немдеуге мү мкіндік береді. Республикада кү н энергиясы мен биомассаның да белгілі бір ә леуеті бар. Энергияның мұ ндай ә деттен тыс кө здерінің тех. ә леуеті 13 млрд. кВт/сағ атқ а бағ аланып отыр, соның ішінде жылына 5000 – 6000 сағ атты қ амтамасыз ететін кепілді қ уат – 380 мВт. Энергия ө ндірімі 1, 9 – 2, 3 млрд. кВт/сағ.

Пайдаланылғ ан ә дебиеттер тізімі:

1. Гусев В.Г., Гусев Ю.М. Электроника и микропроцессорная техника. – М.: Высш. шк., 2004.

2. 2. Опадчий Ю.Ф., Глудкин О.П., Гуров А.К. Аналоговая и цифровая электроника. – М.: Горячая линия – Телеком, 2000.

3. 3. Гольденберг А.М. Цифровые устройства и микропроцессорные системы. – М.: Радио и связь.

4.. Прянишников В.А. Электроника: Полный курс лекций. – СПб.: КОРОНА принт, Бином Пресс, 2006.