Топтағы адамдардың өзара қарым – қатынас түрлері.

Арым – қ атынас туралы ұ ғ ым

Жеке адамдар мен топтар кү нделікті ө мірде басқ а да ә р тү рлі топтармен, адамдармен істес болып, ө зара тығ ыз қ арым – қ атынас жасайды. Бұ л адаммен қ ызмет немесе оқ у орнындағ ы, сондай – ақ ө мір сү ретін ортасындағ ы адамдардың топтары да болуы мү мкін. Ал ұ стаздар мен мектеп оқ ушылары белгілі бір мерзім ішінде мақ сат – мү дделері топтасқ ан ұ жым қ ұ рып, ресми топқ а айналады. Бұ л топтағ ы шә кірттер мен жетекшілер топ ішіндегі ә леуметтік психологиялық жағ дайда мақ сатты тү рде істес, пікірлес болып, қ арым – қ атынасқ а тү седі. Сондық тан оның ө мір тіршілігіндегі ә рбір қ имыл – ә рекеті, ісі қ оғ амдық ө мірдің кө рінісі болып табылады. Шартты топқ а мысалы мектеп жасына дейінгі балалар деп есептеліп сол жастагы бірнеше бала іріктеліп алып зерттеледі.Мұ ндай зерттеу ә леуметтік психологиялық обьектіге жатады.

Шартты жә не байланысты топтар ә леуметтік психологиялық топтың екі тү рі.Шартты топқ а жататындарды зерттеуші олардың белгілі бір тұ рақ ты қ асиеттеріне орай ажыратылады.Бұ л топқ а адамдардың, мә селен жас ерекшеліктеріне жасына ұ лттық белгісіне не мамандығ ына т.б. сә йкес бө лінуі мү мкін. Дегенмен, олар белгілі бір ерекшеліктеріне қ арай осы топтық қ атынаста тұ рады. Байланысты топ – белгілі кең істікпен мерзім арасында мақ сат мү дделерінің бірлігіне сә йкес біріккен адамдар тобы. Мә селен, бір сыныптағ ы оқ ушылар, мектептегі ұ стаздар мен тә рбиешілер ұ жымы, жұ мысшылар бригадасы, ә скери бө лімдер, отбасының қ ұ рамы– мұ ның бә рі байланысты топтар деп аталады.

Ұ жымдық топ. Адамдар топтасуының ұ йымдасқ ан тү рі– ұ жым, ұ жымның міндеті– адамдардың ұ йымдасқ ан тобы. Ұ жымның тү пкі мақ саты– адамдардың игілікті мұ рат – мү дделеріне сә йкес істерді атқ арып, қ оғ амның дамуына ө з ү лесін қ осуы. Ғ ылыми тұ рғ ыдан алғ анда ә рбір жеке адам ө з қ ауымдастығ ында ерікті болғ анда ғ ана пайдалы істермен шұ ғ ылдана алады. Сө йтіп қ оғ амғ а ө з пайдасын тигізеді.

Психология пә ні адамдар арасындағ ы жанама қ атынастардың тү рлі ө згерістерге ұ шырайтынын ерекше атап кө рсетіп оларды мынадай дең гейлерде қ алыптасып отыратындығ ына мә н береді:

а) деффузиялық топты аралас топ депте атайды, мұ ндай топтағ ы адамдардың ө зара қ арым– қ атынасы топтың негізгі іс – ә рекетіне байланыссыз – ақ жү зеге асады;

ә) ассоциация – кү рделі топ, топтың іс – ә рекеті ә рбір адамның мү ддесіне сай келетін болғ андық тан, топтар ішіндегі қ арым – қ атынас жандана бермек;

б) корпоратция, мұ нда жеке мү дделерге сә йкес қ атынас ассоцияциялық негізде дами бермек;

в) ұ жым – топтың ең жоғ арғ ы дең гейде ұ йымдасқ ан формасы, мұ нда топ ішіндегі қ арым– қ атынас жалпы мақ сатты іс– ә рекеттер жү зеге асып, ә рбір адамның қ оғ амдық мақ сат мү ддесімен ұ штасып жатады.

Топтағ ы адамдардың ө зара қ арым – қ атынас тү рлері.

Ә леуметтік ортада азамат ө зінің кім екенін былайғ ы жұ ртқ а қ оршағ ан ортамен сыртқ ы дү ниеге деген қ атынас арқ ылы таныта алады. Адамдар қ арым – қ атынасының сыр – сипаты қ оғ амдық ө мірде, ә сіресе ө ндірістік істердегі ә рекетінен айқ ын байқ алады. Топ ішіндегі адамдардың бір – біріне тә уелделігі, бағ ынуы, бірлесіп атқ аратын істері, ө зара кө мектесуі – олардың нағ ыз топтық тіршілігінің заң ды тү рде қ алыптасуын кө рсететін сипаттар. Олардың арасындағ ы қ арым – қ атынастардың мазмұ нды болуы тү рлі ә леуметтік жағ дайларғ а жә не ә рбір азаматтың даралық нақ ты іс – ә рекеттеріне байланысты. Мұ ндағ ы ө зекті мә селе – адамдардың қ оғ амдық ісінің нә тижелі болуымен ә леуметтік мақ саттылығ ы. Адамдар арасындағ ы тікелей қ арым – қ атынас бір – бірін, ұ натып, қ олдау нә тижесінде ө рістесе, ал жаман қ арым – қ атынас олардың бағ алы заттарды ө зара алмасуы мен істерін бағ алау нә тижесінде қ алыптасады. Мұ ндай қ атынас негізінен ұ жымдық сипат алады.

Ұ жымдық қ арым – қ атынас жасаудың негізгі обьекісі – адамдардың ұ йымшылдығ ы мен бірлігі, топтағ ы психологиялық ахуал ә рбір ұ жым мү шесінің кө ң іл кү йі, сергектігі болашақ мақ сат мү ддесі ә леуметтік психологияда ө зекті жайт ретінде дербес қ арастырылады. Бұ л мә селелердің бә рі ұ жымдық мү дде деп саналады.