Тақырып. Басқару және ұжымдағы әлеуметтік – психологиялық жағдай

1. Ә леуметтік – психологиялық климат тү сінігі

2. Ұ жымның ә леуметтік – психологиялық кү йін диагностикалау

3. Ұ жымдағ ы ә леуметтік психологиялық климатты басқ ару.

Ғ ылыми – техникалық ү рдіс кезінде ең бек сипаты адамның психологиялық ерекшеліктеріне аса мә н беруді ұ сынады. Техника мен технологияның кү рделенуі адамғ а физикалық кү штен ақ ыл кү шін кө п жұ мсауғ а мү мкіндік береді. Бір жағ ынан адам ө мірінің кө п бө лігін ең бек ұ жымында ө ткізеді, оғ ан ә ріптестері психологиялық қ олдау кө рсетіп отырады.

Ал басшының осы жағ дайдағ ы міндеті тұ лғ аның жеке қ асиеттерін қ олдану жә не оның ұ жыммен қ атынасын реттеу. Адамдар бір – бірне жақ ын орналасқ ан сайын олардың ең бек жағ дайы да жақ сармақ.

Ә леуметтік – психологиялық климат ұ жымдағ ы жұ мысшылардың ә ртү рлі ә рекеттер формасындағ ы тұ рақ ты психологиялық кү йін сипаттайды. Топтың эмоциялық жә не ең бек қ атынастарын қ ұ ра отырып, ә леуметтік – психологиялық климат топ мү шелерінің қ атынасын анық тайды.

Ә леуметтік – психологиялық климаттыі негізгі ерекшелігі ұ жым ө міріне жалпы, интеграллды психологиялық кү йіне сипаттама беріп, ә леуметтік, топтық жә не жеке ең бек жағ дайын қ арастырады.

Бір адамның кө ң іл кү йі онымен араласатын екінші адамнан сезіледі. Осыдан кейін адамдардың кө ң іл – кү йін, эмоцияларын, сезімін кіріктіретін эмоцианалды тү сіністік пайда болады. Ә леуметтік – психологиялық климат жұ мысшы мен оның ұ жымының ең бек кө ң іл – кү йіне ә сер етеді. Оң ә леуметтік –психологиялық кө ң іл – кү й ең бектің ө німділігі мен жұ мысшылардың беріліп істеуімен сипатталса, теріс ә леуметтік – психологиялық кү й ең бек мотивациясын тө мендетеді.

Кө птеген басшылар ә леуметтік – психологиялық кө ң іл – кү й қ иын кө зге тү сетін қ асиет деп бағ алайды: бір жағ ынан ол бар болса, екінші жағ ынан оны сезу қ иын. Ол ү шін ө ндірісте ұ зақ істейтін жұ мысшылар тобын бақ ылауғ а болады, олардың арасында пайда болғ ан қ атынасты оң ай ү зіп кетуге шамалары келмейді. Ондай адамдар психологтың айтуынша 10 – 15 жыл кө лемінде бір ө ндірісте жұ мыс істеген адамдар.

Ә леуметтік – психологиялық кү й басшының атқ арғ ан жұ мыстарының алды болып саналады. Ол жұ мысшылармен арадағ ы жақ сы, тү сіністікке толы қ атынастар, оларғ а кө мектесу, қ ұ рметтеу, жақ сы басқ арумен бағ аланады. Жоғ ары ә леуметтік – психологиялық кү йге жету ол ұ зақ ү рдіс, ол қ ысқ а мерзімде ешқ ашан қ алыптаспайды.

Ә леуметтік – психологиялық кү йдің сапасын анық тау ү шін оны қ ұ растырушылардың бә рін анық тау қ ажет. Ә леуметтік – психологиялық кү йдің қ ұ растырушыларын Б. Д. Парыгин 2 негізгі бө ліктерге бө леді – адамдардың ең бекке деген жә не бір – біріне деген қ атынасы. Осы қ атынастардың барлық қ ырлары екі негізгі психологиялық параметрмен сипатталады – эмоцианалды жә не затты.

Затты кү й деп оның адаммен қ абылданатаын ә рекеттерінің ә ртү рлі қ ырларына зейіннің бағ ытталуын айтады. Эмоционалды кү й ә рекеттердің қ ырларының қ анағ аттандыру немесе қ анағ аттандырмауымен сипатталады.

Ә леуметтік – психологиялық кү й қ ұ рылысы.

Б. Д. Парыгинның пайымдауынша ә леуметтік – психологиялық кү й қ оршағ ан ортаны қ атынасы мен онда ө зін сезінуімен тү сіндіріледі. Бұ л кү й ұ жымның ә р мү шесінің ө зіне деген қ атынас ү лгісінде сипатталады. Осылайша адамдардың ә леуметтік – психологиялық қ ұ рылымы олардың бір – біріне деген қ атынастарынан, ортақ істерінен кө рінеді.

Жақ сы ә леуметтік – психологиялық кү йдің мынадай белгілері болады:

- Топтың мү шелерінің бір – біріне деген сенімі мен талапшылдығ ы;

- Тілектесті ә рі іскерлік сынау;

- Бү кіл ұ жымғ а қ атысты мә селені шешуде ө з ойын еркін жеткізу;

- Басшының жұ мысшыларғ а қ ысым жасамауы жә не олардың ө з еркімен шешім қ абылда й алуы;

- Ұ жымғ а тиесілі болуынан рахат алу;

- Ұ жымның мү шелеріне фрустрациялық жағ дайда кө мектесу;

- Топтағ ы жағ дайды жақ сарту ү шін ө зіне жауапкершілік алу.

Белгілі бір ұ жымның ә леуметтік – психологиялық кү йін диагностикалау ү шін ұ жымның ең бекке деген қ ұ лшынысын салыстырып оның пайда болуын бағ алау қ ажет.

Б. Д. Парыгин ә леуметтік – психологиялық кү йдің екі нұ сқ асын ұ сынады:

1) негізгі зерттеулер бойынша;

2) оперативті зерттеу бойынша.

Диагностикалаудың бірінші жағ дайында ұ жым ә рекетіндегі барлық ә леуметтік – психологиялық кү йді зерттейді. Ал екінші жағ дай бойынша, ұ жымдағ ы ә леуметтік – психологиялық кү йді зерттеуді ғ ана қ арастырмай, оны іс жү зінде ұ жым қ атынасын жақ сарту ү шін қ олданады.

Диагностикалау кезінде топтық бірігу, ең бекке қ анағ аттану, ә леуметтік даму талаптарына сә йкестену, ә леуметтік – психологиялық кұ й потенциалы сияқ ты кө рсеткіштер анық талады.

Топтық бірігу кө рсеткіші топтың байланысының мық тылығ ы мен жиілігі, бірліктің сә йкестігі мен келісімі сияқ ты бірігу индексімен анық талады.

Топтық бірігу индексі социометрикалық зерттеу бойынша ө зара оң таң даулардың мү мкін таң даулар қ атынасымен есептеледі. Топтық бірігу индексі – топтың қ атаң формалды сипаттамасы.

Коммуникативті байланыс жиілігі мен тұ рақ тылығ ы Л. Фестингер бірігу негізін зерттеумен кө рсетілген. Ол бірігуді бү кіл топ мү шелерінің топта ұ стаушы кү ші ретінде анық тады.

Келісім Т. Ньюкпен ұ сынылғ ан бірігу критерийі, топ мү шелерінің белгілі бір қ ызығ ушылық тарғ а бірдей қ арауымен сипатталады.

Бағ алы – бағ ытты бірлік – топтың бірігу кө рсеткішінің бастысы, оның мү шелерінің мақ сатқ а жетудегі бір бағ ытты ұ станушылығ ы, бір позициямен ө мір сү руімен сипатталады.

Қ анағ аттанушылық. Ә леуметтік – психологиялық кү йді анық таушы шектелген критерий. Адамның ө зін қ оршағ ан ортамен қ атынасы мен мә ртебесіне қ анағ аттанушылығ ы, оның топтағ ы шынайы жағ дайына сә йкес болмауы.

Б. Д. Парыгин ә леуметтік – психологиялық кү йдің диагностикалау критерийі ретінде кү йдің ә леуметтік талабына сә йкестенуін ұ сынды. Ол тұ лғ аның ұ жымдағ ы қ ажеттілігі мен бағ ытына зейін қ ояды.

Парыгинмен ұ жымның ә леуметтік – психологиялық кү йі потенциалы тү сінігі ұ сынылды. Ә леуметтік – психологиялық кү й потенциалы қ ызметті жасай алу мү мкіншілігі мен оны іске асырудың дең гейін кө рсетеді.

Адамның ұ жымғ а байланысы мен ә леуметтік – психологиялық дең гей мү мкә ндә гә н сипаттайтын алты психологиялық потенциал бар:

1. Таң дау потенциалы. Ө здері орындайтын істі жасау ә дісінің субъективті байланысымен қ оса объективті мү мкіндік диапаззонына тә уелді болады. Альтернативаны таң дау адамның ө зін тү сінуімен, ө зіне қ атынасына байланысты.

Ә леуметтік – психологиялық кү йдің сапасы потенциалдың екіжақ ты эффектісімен кө рсетіледі:

а) ұ жым аралық диапазон мү мкіндігі кең болғ ан сайын, тұ лғ аның шығ армашылық белсенділігін толығ ымен кө рсетіп, ұ жымның психологиялық ә рекетін жә не эффектілігін кө рсетеді.

б) тұ лғ аның таң дау жасаудағ ы қ иындығ ы мен оның ұ жымда іске аспау мү мкіншілігін кө рсетеді.

в) таң даудың объективті мү мкіндігінің жә не тұ лғ аның шешім қ абылдау мү мкіндігінің шиеленісуі.

Тұ лғ аның ә рекет барысында ақ параттарды жаң алап отырушы ми қ ызметінің ә рекетіне байланысты. Бұ л жағ дайда объекті жә не субъекті аспекттерді ажыратады. Уақ ыт бірлігіндегі дең гей, терең дік, мастабтыылық сияқ ты ө згерістердің ұ жымғ а ә сері объективтілікпен сипатталады. Субъектілік ұ жым мү шелерінің қ ажеттіліктерінің, ө згеріске талпыныстарының жә не қ ызмет шарттарның жаң ару сипаттарымен кө рсетіледі.

Бұ л потенциал екі ү лгімен сипатталады.

а) объективті жаң ару потенциялының жоғ ары немесе тө мен дең гейде ө згеруі субъективті потенциалмен сә йкестігімен сипатталады.

б) объективті жә не субъективті потенциал сипаттамалары шиеленісті жағ дайда кө рсетіледі.

Мойындау потенциалы. Тұ лғ аны ұ жым арасында марапаттаудың объективті шарттарымен қ оса оның ә рекетін ұ жым мү шелерінің бағ алауының субъективті дең гейімен сипатталады.

Мойындау потенциалы қ ұ рылымы ұ жымдағ ы тұ лғ аның қ ызметтегі қ ажеттілігін мойындау объективтілігі мен, ұ жым мү шелерінің тұ лғ аның қ ызметін мойындау, оның ә рекеттерін бағ алау субъектісімен сипатталады.

Алдың ғ ы жағ дайлардығ ыдай мә селенің нұ сқ алары болуы мү мкін:

а) тө мен потенциал жолына сә йкестігі;

б) жоғ арғ ы талапты потенциалғ а сә йкес келмеуі;

в) потенциалдың жоғ арғ ы дең гейінде субъективті талаптардың объективті шарттарғ а сә йкес келуі;

г) марапаттау жү йесінің потенциалдың нақ ты талабына сә йкес келмеуі.

4. Ө з ойын білдіру потенциалы. Тұ лғ а ө мірінде қ алыптасқ ан қ абілеттер мен дарын ерекшеліктерінің кө рінуі, ө з ойын білдіруге тырысумен сипатталады.

5. Психикалық қ арбаластық потенциалы. Жұ мысшының кә нделікті қ ызметінде талап етілетін психикалық қ арбаластық дең гейі мен диапазонымен сипаталады.

6. Анық тылық потенциалы. Ұ жым мү шелеріне басшылық пен қ ойылатын талаптар дең гейінің нақ тылығ ымен сипатталады.

Ұ сынылатын ә дебиеттер:

Ұ жымдағ ы кө ң іл-кү й мен қ оғ амдық пікір, эмоциялық кү ш-қ уат пен ө зара қ атынастың дең гейін ондағ ы қ алыптасқ ан ә леуметтік-психологиялык, климат-пен айқ ындалады. «Психологиялық климат», «ә леуметтік-психологиялық климат» немесе «микроклимат» ұ ғ ымдары ғ ылыми емес, астарлы, ауыспалы ұ ғ ымдар. ә леуметтік-психологиялық климат адамның осындай климаттағ ы ұ жымда ө зін барынша жайлы сезініп, тұ лғ алық жә не кә сіптік қ атынас-тарда ө зін жан-жақ ты таныта алуын білдіреді. Ұ жымдағ ы психологиялық климаттың мазмү ндық сипатын адамдардың ө зара қ арым-қ атынасы, олардың кө ң іл-кү йі, хал-жайы, бірлесе атқ арғ ан жұ мыс процесіне кө ң ілі толуы айқ ындайтын болғ андық тан психологиялық климатты сипаттауда эмоциялық бағ аның маң ызы зор. Жағ ымды ә леуметтік-психологиялық климат қ алыптасқ ан педагогикалық ұ жым қ олайлы моральдық -психологиялық ауа-райымен, жьшы шырайлылық пен, парыз бен жауапкершілікті қ ұ рметтеумен ө зара талапшылдық пен, сергектікпен ерекшеленеді. Сондық тан да А. С. Макаренко ұ жымдағ ы ө зара қ атынастағ ы сергек кө ң ілді /мажырлы/ екпінге баса мә н берген.

Ә леуметтік-психолоғ иялық климат ұ жым мү шелерінің бірлескен іс-ө рекет пен ө зара катынас процесінің силатын танытатын ұ жымның сезімдік-психологиялык жағ дайларының жү йесін білдіреді. Ә леуметтік-психологиялық климатты осылай тү сіне отырып, оның мынандай негізгі қ ызметтерін атауғ а болады. Педагогикалық ұ жымның елеуметтк-психологиялық климатының топтастырушылык қ ызметі ұ жым мү ше-лерінің оқ у-тә рбие міндеттерін шешуге ұ жымдық кү ш-жігерді топтастыруын, бірігуін іске асырады. Ынталан-дырушылык кызметі педагогикалық ә рекетгің қ олдануына қ ажетті ұ жымның «эмоциалдық кү ш-қ уатын» қ алышастыруғ а байланысты. Тұ рақ тандырушылық қ ызметіұ жым ішілік тұ рақ тылығ ын қ амтамасыз етіп, ұ жымғ а жаң а мү шелердің енуіне қ ажетті алғ ышарт жасайды.

Реттеушілік қ ызмет ө зара қ атынас нормаларын нығ айтуда, ұ жым мү шелерінің тө ртібіне бағ а беруде керінеді.

Психологияда қ олайлы ә леуметтік-психологиялық климаттың басты кө рсеткіштерін айқ ындау бағ ытында зерттеулер жү ргізілуде. Бір жағ дайларда кө рсеткіш ерекшеліктері ретінде тұ лғ ааралық, адамгершілік, сезімдік, қ ұ қ ық тық ө зара қ атынастар қ арастырылса, ендігі бір жағ дайларда ұ жымдық ә рекет тиімділігінің барынша жалпы сипатгамасына баса мә н беріледі.

Ондай сипаттамаларғ а мыналар жатады:

· ұ жым мү шелерінің ұ жымда болғ анына, ондағ ы ең бек процесі мен нә тижесіне қ анағ аттануы;

· ресми жө не бейресми жетекшілердің беделщ мойындауы;

· ұ жымдағ ы жарқ ын, кө терің кі кө ң іл-кү й;

· ұ жым мү шелерінің басқ аруғ а жә не ұ жымның ө зін-езі басқ аруғ а

· қ атысуының жоғ ары дең гейі;

· ұ жым мү шелерінің топтасушылығ ы мен ұ йымшыл-дығ ы;

· сапалы тә ртіп;

· ең бектің ө німділігі;

· кадрлардың тұ рақ тылығ ы.

Қ олайлы ә леуметтік-психологиялық климаттың бұ л белгілерін педагогикалық ұ жымғ а бағ а беруде қ олдануғ а болады.

Ә леуметтік-психологиялық климат қ алыптасқ ан жағ дайда ол ұ жым мү шелеріне жағ ымды немесе жағ ымсыз ық пал жасайды. Ө зара ақ ыл, ынтымақ тастық қ атынас біріккен ұ жымда тә жірибелі немесе жас мұ ғ алім бірлескен қ уаныш табады. Ал немқ ұ райдылық, селқ остык нсмесе қ ысым ү стемдік еткен жағ дайда ұ жым мү шесі ұ нжыргасы тү сіп, қ ағ ажау кө реді, бұ л жағ дай оның кө сілтік қ ызмстінің існдеуіне, дау-жанжалдың пайда болуына, тіпті басқ а ұ жымғ а ауысуына апарьш соғ ады.

Кең кө лемдегі кә сіптік-педагогикалық міндеттерін аткара жү ріп мұ ғ алім ө зін жә не ең бегін жұ ртшылық тың бағ алауын қ ажетсінеді. Педагогтар ә сіресе беделді адамдар тарапынан, соның ішінде басшылар мен ата-аналар тарапынан берілғ ен бағ аны тү сінуте бейім. Жағ ымды бағ а педагоггы ынталандырады. Жағ ымсыз бага ө зінің қ ызметін, кә сіптік позициясын. ө згелсрмен қ арым-қ атынасын қ айта қ араута негіз бплады. Сондық тан педагогикалық ұ жымдағ ы қ атынас ө зара сынастық, принцииті, талапшыл жә не тілеулестік сипатта болуды талап етеді.

Ә леуметтік-психологиялық климаттың тұ лғ ағ а ық пал жасауының механизмі еліктеуден — ө зге адамдардың сезімін, ойларын тікелей қ олдану, пайдаланудан тұ рады. Педагогикалық қ ызмет барысында кейбір мұ ғ алімдер ө з ә ріптестерінің эмоциялық жағ дайын тү сінуге жә не оғ ан тө зуге қ абілетті болса, екіншілері оньщ психологиялық жағ дайына талдау жасап, ө з сенімі, ық ыласымен сә йкес келетін, келмейтіндігін салыстыруғ а бсйім. Ү зақ уақ ыт бірлесе қ ызмет жасау, мү дде ортақ тығ ы жағ ымды еліктеу процесін едә уір жеделдетеді. Ө з ө ріптесінің сезімдік-психологиялық кө ң іл-кү йін танып, оны тү сіне алғ ан педагог қ алыптасқ ан жағ дайдан шығ удътң оң тайлы шешімін ө з басынан іздестіреді.

Ө зара ә рекеттестіктен екінші жағ ы жеке тұ лғ аның ұ жымдағ ы климатқ а ық палынан тү рады. Обал, сауапты білетін, принципті, іске жауапкершілікпен қ арайтын, тө ртіпті, кепшіл, қ айырымды, ә депті педагогтар ұ жымда жағ ымды климат қ алыптастыруғ а елеулі ық пал жасай алады. Ал керісінше, тоғ ышар, ә депсіз, тә ртібі тиянақ сыз ұ жым мү шесі жағ ымсыз климат орнық тыруғ а ық пал жасайды.

Ұ жымның жалпы климаты оның мү шелерінің интеллектуалдық, сезімдік жә не мінездерінің жігерлілік елгілеріне тә уелді болып келеді. Жекелеген педагоггардың танымдық белсенділігі, ө нер тапқ ыштығ ы ұ жымды инновациялық қ ызметті дамытып, жаң а технологиялар іздестіруге ү мтылады. Жігерлі педагог-жетекші соң ынан ө згелерді ерте алады. Егер ұ жым мү шелерінің ақ ыл-ойы, сезімі, ерік-жігері педагогикалық қ ызметке жұ мылдырылса, одда табысқ а жету қ иын емес.

Жеке адамның ұ жымғ а жә не оның ә леуметтік-психологаялық климатына ық пал жасайтын негізгі ә дістері — кезін жеткізу, сең діру, жске ү лгі кө рееіу. Кө зіыжеткізу адамдардың бағ асын, пікіріи, қ алыптасқ аи мінез-қ ұ қ ық нормалары мен ережелерін нақ ты адамнын — кө з жеткізетін тұ лғ аның тү сінігіне сә йкес ө згертуге бағ ытталады. Осы жағ дайда кө з жеткізуші факторлардың қ уатын, қ исығ ымен дә лелді пайдалану, тек ақ ыл-ойғ а ғ аня емес, ә ң гімелесушінің сезіміне де ә сер етеді. Сенліру процесінде бір адамның екінші адамғ а немесе тұ тас ұ жымна ә сері ырық ты немесе ырық сыз тү рде іске асады, Ұ жымдағ ы жағ ымды ә леуметтік-психологиялык климаттың қ алыптасуынсыз жеке тұ лғ аның жасайтын ыкпалының тиімді ә дісі жеке ү лгі кө рсету болып табылады, Ол ү лгі адамішң ез ең бегіне, ә ріптестеріне. ұ жымдык пікірге қ атынасы болуы мү мкін. Ү лгі барлық кезде де нақ ты, ол ә рекет пен мінез-қ ұ лық тың ү лгісін береді, кө ң ілдегі мен ө мірдегіні салыстыруғ а мү мкіндік береді.

Жағ ымды психологиялық климат қ алыптастыруғ а кедергі жасайтын факторлардын қ атарына ұ жымдағ ы келіспеушілікті немесе «климаттык ауытқ уды» атауғ а болады. Ә леуметтік-психологиялык келіспеушілікті кө птеген мамандар адамдардың тікелей қ арым-қ атынасы саласында пайда болатын карама-қ айшыльщтын шиелешсіл кетуі ретіндв қ арастырады. Педагогикалық ұ жымда пайда болатын келіспеушіліктер ө з табиғ атында тұ лғ ааралық келіспеушілік болып табылады. Ондай жағ дайда адамдар іс-ә рекеттің мақ сатына келіспейді немесе оғ ан қ ол жеткізудің ә дістері мен қ ұ ралдары туралы ә ртү рлі пікірде болады.

Келіспеуиііліктер ә ртү рлі себептердің саддары болуы мү мкін. Педагогикалық ұ жымдағ ы тұ лғ ааралык келіспеу-шіліктер бірлескен педагогикалық ә реқ ет процесінде орнық қ ан ө зара байланыстың бұ зылуына бапланысты туындайды. Ол педагогикалық қ ызметке байланысты мұ ғ алімдер, басшылар арасың дағ ы іскерлік сипаттаіғ ы байланыс болуы мү мкін.

Педагогикалық ұ жымда орын алатын келіспеу-шіліктің негізгі ү ш тобын бө ліп кө рсетуге болады. Бірінші топ — кесіптік-педагогикалық ә рекетті максатқ а жетуге кедергі келтіретін, іскерлік байланыстардың бұ зылуынан туындайтын кә сіптік келіспеушіліктер. Бұ ндай келіспеушіліктер жұ мыстағ ы ынтасыздық тан, мұ галімдердің ә рекет мақ сатын тү сінбеуінен жә не ө з ісін жете білмеуінен туындайды. Екінші педагог мінез-қ ұ лқ ының ө зара қ атынас нормасына сай келмеуіне, сол сияқ ты мінез-қ ү лық псн іс-ә рекеттің ұ жым мү шелерінің оір-бірінен кү ткен талаптарына сай келмеуінен туындайды. Ол педагогтың ө з ә ріптестеріне жене оқ ушыларғ а кө рсеткен ә депсіздігі, кө сіптік этика нормаларының бү зылуы, ұ жым талабын орындамау жә не т.б. тү рінде кө рініс береді. Ү шінші топ — педагогикалық процестерге қ атысушылардың мінез бен темпераменттік ерекшеліктері негізінде тұ лғ алық сә йкессіздіктен туындайтын келіспеушіліктер. Бұ л топты негізінен ұ стамдылық, ө зіне деген бағ асы мен пікірінің аса жоғ ары болуы, эмоциялық тү рақ сыздығ ы, шамадан тыс ө кпешілдігі сияқ ты сапалар қ ұ райды.

Келіспеушілікті реттеу мынадай қ исынды ә рекеттердің бірізділігінен тү рады: келіспеушіліктің алдын алу; пайда болғ ан жағ дайда келіспеушілікті ү йлестіру, жою; келіспеушілік ахуалды шешудің ең оң тайлы шсічімін қ абылдау; келіспеушіліктің тү йінін шешу. Келіспеушілікті алтын алу кезінде сол адамның неге осылай жасағ андығ ын анық таудың маң ызы зор. Мектеп басшысы қ алыптасқ ан келіспеушілік ахуалғ а немқ ұ райлы карамауы ткіс, сондық тан ол ксліспеуші жақ тарды ашық ә ң гімеге тартып қ альштасқ ан жағ дайды бірге талдап, талқ ылауы тиіс. Келіспеушілікті басқ ару кезең інде басшы жеке ә ң гімелесіп, келіспеуші жақ тарды алдағ ы кездесуге, араласуғ а психологиялық тұ рғ ыдан дайындауы тиіс.

Егер келіспеушілікті бастапқ ы кезең інде келістіру мү мкін болмаса, онда оны шешудің тактикасы мен стратегиясы жасалуы керек. Оны мектеп директоры немесе оның орынбасарлары іске асырады, қ ажет болғ ан жағ дайда ұ жымдық шешім қ абылданады. Ол бойынша келіспеуші ұ жым мү шслеріне біршама уақ ыт бір-бірімен араласпау немесе ол араласуды чгектеу туралы шарт қ ойылуы мү мкін. Кә сштік келіспешшіліктер енбек жағ дайын, оқ у-тә рбие процесін ө згерту,.мектеп жұ мысының тә ртібіне тү зету енгізу арқ ылы реттеледі. Ал тұ лғ алық сә йкессіздіктен туындайтын келіспеушілікті жою кү рделі сынақ қ а алады. Бұ ндай жағ дайда басшы келіспеуші жақ тарғ а ө зге де пікірлердін ө мір сү руін мойындататындай шешім қ абылдайды.

Негізгі ұ ғ ымдар: ұ жымдағ ы ә леуметтік-психологиялық климат, психологиялық климат, ұ жымдық кө ң іл-кү й, ә леуметтік орта, макроорта, микроорта, ұ жымдық ә рекет, ұ жымдағ ы жағ ымды психологиялық орта, топ, ұ жым, қ арым-қ атынас, келіспеушілік, шешім қ абылдау.

Ө зін-ө зі тексеру сұ рақ тары:

1. Ұ жымдағ ы ә леуметтік психологиялық климатты басқ ару туралы тү сінік.

2. Басқ ару процесіндегі ұ жымдық ә рекеттің тиімді жақ тары қ андай?

3. Ұ жымдағ ы кө ң іл-кү йдің сипаттамасы?

4. Ұ жымдағ ы жағ ымды психологиялық -ә леуметтік ортаны қ алыптастыруғ а қ андай факторлар ық пал етеді?

Ұ сынылатын ә дебиеттер:

1. Самыгин С.И., Столяренко Л.Д. Психология управления. – Ростов – на – Дону, 2008

2. Власова Н. Справочник по психологии управления.Новосибирск, 1994

3. Смирнов, В.Н. Психология управления персоналом в экстремальных условиях: учеб.пособие для вузов / В.Н. Смирнов.- М.: Академия, 2007

4. Панасюк А.Ю. Управленческое общение.М., 1990

5. Андреева Г.М. Социальная психология. М., 1994

6. Елеусізова С.Қ арым-қ атынаспсихологиясы.Алматы: «Рауан», 1996