Билет №4

1.Б.з.б. VІ-ІV ғ.ғ. Парсы державасы, оның экономикалық, ә леуметтік, саяси дамуы мен мә дениеті. Иран ү стіртінің оң тү стігінде, Вавилонның оң тү стік-шығ ысында парсы тайпалары ө мір сү рген еді. Олар сыртқ ы жауларғ а қ арсы кү рестің барысында бірігіп, тайпалар одағ ын қ ұ рды. Парсы тайпалары одағ ын ахемен деп аталғ ан рудан шық қ ан кө семдер басқ арды. Солардың ішінде Кир есімді қ абілетті кө сем болды. Кейбір аң ыз бойынша, оны кішкентай кезінде бір ерекше аң емізіп асырапты. Одан соң мал бағ ып жү рген малшы тауып алып, тә рбиелеп ө сіріпті. Сө йтіп, қ ұ діретті аң сү тінен нә р алып, ө зі де қ асиетті болыпты. Кир парсы тайпаларының одағ ын кү шейтті. Оның басқ ару жү йесін жетілдірді. Содан соң ө зін парсылардың патшасымын деп жариялады. Бұ л кездерді Вавилонның солтү стік- шығ ысында Мидия мемлекеті пайда болғ ан еді. Ассирия мемлекетінің ә лсіреу мидиялық тардың кү шеюіне мү мкіндік берді. Мидиялық тар Вавилонмен одақ таса отырып, ә лсіреген Ассирия мемлекетін талқ андайды. Одан соң мидиялық тар Кіші Азияғ а, оң тү стігіндегі парсыларғ а да ө ктемдік жү ргізеді. Бірақ Мидияның Вавилонмен одақ тастық, достық қ арым-қ атынасы ұ зақ қ а бармады. Екеуінің арасындағ ы келіспеушілік қ анды соғ ысқ а ұ ласты. Мидияның патшасы Астиаг (вавилонша Иштубек) пен Вавилон билеушісі Набонид соғ ысып жатқ ан кезде Кир парсыларды мидиялық ө ктемдікке қ арсы кө терді. Ол Мидия патшасы Астиагты оң ай жең ді. Мидияны жаулап алғ аннан кейін, Кир жаулаушылық саясатын кең ейте тү сті. Кіші Азиядағ ы бірнеше мемлекетті басып алды. Бұ л кезде Вавилонның ө з ішінде алауыздық тар басталғ ан еді.Ә сіресе, абыздар мен саудагерлер елдегі жиі болып жатқ ан бү ліктер мен кө терілістерге, патша билігінің ә лсіздігіне наразы болды. Оны білетін Кир ө зін Вавилон дінінің, мә дениетінің қ амқ оршысы боламын, елде тыныштық орнатамын деп мә лімдеді. Сондық тан оны вавилондық абыздар қ олдады. Саудагерлер де ү мітпен қ арады. Кир оларғ а арқ а сү йей отырып, барлық ә скерін бастап Вавилонғ а басып кірді. Вавилонды Парсы патшалығ ына қ осқ аннан кейін, Кир ә скерлерімен батысқ а аттанды. Кешегі Египетке тә уелді болғ ан Финикия мен Палестина халық тары парсыларғ а қ арсылық кө рсете қ оймады. Бұ дан соң Кир Орта Азиядағ ы жауынгер сақ тайпаларының жерін ө зіне қ аратуғ а ұ мтылды. Бірақ оның сақ тарғ а қ арсы жорығ ы сә тсіздікпен аяқ талады. Ол жорығ ының барысында парсылар талқ андалып, Кирдің ө зі де қ аза табады. Оның орнына ұ лы Камбиз патша болады. Ол Египетке жорық жасап, оны бағ ындырады. Сө йтіп, шығ ысы Орта Азияғ а, батысы Жерорта тең ізі мен Египетке дейінгі аралық ты алып жатқ ан ірі Парсы патшалығ ы қ ұ рылды.

2.ХУІІ ғ.ІІ жарт.-ХІХ ғ. І жарт.Азия жә не Африканың Араб елдері. Арабия тү бегі араб ә лемінің еі артта қ алғ ан аймағ ы болып есептелді. Феодалдық сарқ ыншақ тар алғ ашқ ы қ ауымдық қ ұ рылыс пен қ ұ лдық пен ұ штасып жатты.Кө шпелі бә деулер арасында бірнеше рет қ зара қ ырқ ысу соғ ыстары болып отырды. Араб елдеріне осман империясы, Иран европа отаршылдары ү лкен қ ауіп тө ндірді. Соның нә тижесінде ұ сақ княздіктер біріге бастады.XVIII ғ. Иеменде тұ рік басқ ыншыларына қ арсы бірігіп, онв зейдиттардың мұ сылман сектасының басшысы- Зейд Ибн Ә ли ізбасарлары басқ арды. Олар суниттер мен шмидтар арасындағ ы аралық ты қ олдады. секта басшысы-имам діни жә не ақ сү йектер ө кіметін ө з қ олына біріктірді. Зидаттар тү ріктерді қ уып, ө здерінің тә уелсіз Иемен имаматын қ ұ рды. Шекаралар тұ рақ танды.XVIII ғ. 40шы жылдарында Арабия тү бегінің оң т.шығ ыс бө лігінде Оман Иран басшылығ ынан босап, тә уелсіз, тұ рақ ты, ірі имаматқ а айналды.1783ж Ирандық тарды Бахрен аралдарынан қ уғ аннан кейін тә уелсіз араб княздігі орнады.16ғ. Арабия тү бегінің солт-шығ ыс бө лігін тү ріктер бағ ындырғ ан Кувейт княздігі 18ғ.1ші жартысында Осман империясынан тә уелсіздігін жең іп алды.Тү ріктердің пашасын діннен безген сұ лтандарды жалғ анхалифтер деп есептеген. Олар батыс зерттеушілері шө лейт пуритандары деп саналды. Бахавидтер идеялогиясын кө шпелі бә дә уйлер егінші шарулар қ олдап, ә леуметтік тең сздік ү шін терілді. 2.Кіші азиядан таулармен бө лініп отырғ ан Ирак ішінара ғ ана сұ лтан ө кіметіне бағ ынышты болғ анымен, негізгі автономиялық провинцияғ а айналды. 18ғ. Бастап ақ ағ ылшынның Ость- Индия компаниясының ық палы кү шейіп, Бағ дат жә не Басра қ алаларында арнайы ө кілеттіліктері қ ұ рылды.1813-1831жылдары Иракты Дауыд паша басқ тында бірнеше реформалар жасап, Иракты ө з алдына тә уелсіз елге айналдыру мақ сатында реформалар жасды. Жергілікті феодалдардың сиператизмінен кү ресе отырып, араб тайпаларын біріктіре білді.Дауд паша Ирактағ ы ө кімет билігін нығ айта отырып, сұ лтанғ а аслық тө леуді тоқ татып, Иракты «Бақ ытты Вавилон патшалығ ы» деп атай бастады. Ирактарғ а араб феодалдары мен кө пестеріне сү йенген мен тү рік ү стемдігіген толық босай алмады. Реформалары ү стірт жасалғ андық тан, елге елеулі ө згерістер ә келмеді. Су тасқ ыны, оба эпидемиясы Ирак елін ә лсіретті. 1831жылы Дауд паша жең іліс тапты. 18ғ. Осман империясының қ ұ рамындағ ы ел есебінде бірнеше вилаедтерге бө лінді. Қ азіргі Ливан территориясы 17ғ. Ливан эмиратына қ арап, тү рік сұ лтандарына вассалдық бағ ынышта болды. Ливанның мұ сылмандары да діни нанымына байланысты- суниттер шийдттар, друздарғ а бө лінді. Тү рік басшылары мен европа отарлаушылары друздар мен марониттер арасында діни жауласу соғ ыстарын тудырды. Сирия мен Ливанның оң т орналасқ ан Палестина да Осман империясының бір провинциясы есебінде болды. Иерусалимде Палестинаның пунктернде хрестиан, мұ сылмандар, иудаисттердің діни қ асиетті орындары орналастыЕгипет Египеттегі Осман империясының ә лсіреуі мамлюктердің саяси билігін қ алпына келтіруге тырысты. (Мамлюк-қ ұ л) Египет сұ лтанының гвардия солдаттары мен командирлері мамлюктер деп аталды. Осығ ан қ арамастан олар Египеттің феодалдық қ ауымының ақ сү йектер қ ауымына айналды. Египеттік араптар ешқ ашан да мамлюктер бола алмады. Мамлюк жасақ тары бейларғ а айналды. XVIIIғ 24 бейа болды. Ең ірілері Каирде орналасты.1769ж орыс – тү рік соғ ысы басталғ аннан кейін Али-Бей Египетті Осман империясынан тә уелсіз мемлекет деп жариялады. Каирдің Аль-Азхар мешіті халық кө терілісінің француз басқ ыншыларына қ арсы орталығ ына айналды. Напалеонның Бонапарт армиясы 1798ж Египетті басы алып, малюктерді қ анаушыларғ а қ арсы кү ресетінідігін білдірді. Халық наразылығ ын Напалеон қ иындық пен бастады. 1801ж француздарды жең ген соң кү рес ағ ылшын, тү ріктермен, мамлюктер арасында шиеленісе тү сті. Албан қ олбасшысы Мұ хамедАли Осман империясының қ ұ рамында Напалеонғ а мамлюктерге қ арсы кү реске шық ты. Жерота мен Қ ызылтең ізді біріктіретін Суэцк канклы 1859-1869жж салынып оның қ ұ рылысына француз Лессепс басшылық жасады. Қ ұ рылысқ ы 450млн франк ақ ша жұ мсалды. 1867ж мемлекет басына Мқ хамед-Алидің немересі Исмаил келді. Алжир XVIIIғ Алжир Осман империясының қ ұ рамына ішінара ғ ана бағ ынышты болды. Мемлекеттік билікті Яничарлар командирлерінен сайланғ ан дей басқ арды. Напалеон Африканың бұ л елін француз отарының біріне айналдыруды кө здеді. XIXғ 20ж француздардың жоспарына Алжирді басып алу енді. 1830ж француз армиясы маусымда деяның Янычарлар жасағ ын талқ андап, оны Атанадан босатуды талап етті.Қ арсылық қ озғ алысын ә скери қ олбасшы, мемлекет қ айраткері жә не ақ ын Абд – аль-Кадир Алжирдің ұ лттық батыры басқ арды. 22жасар ол Меккеде, Каирде, Бағ дадта діни білім алғ ан. 1834ж Батыс Алжирдің тә уелсіздігі арқ асында Араб эмиратын қ ұ рды.1847ж ол тұ тқ ынғ а алынып, мемлекет ө мір сү руін тоқ татты. 60ж Алжир толығ ымен отар елге айналды. Францияның аграрлық шикізат кө зіне айналды.Европа державалары Магриптің басқ а да елдеріне кү ш кө рсете бастады.XVIIIғ соң ы мен XXғ басында АҚ Ш-тың ә скери тең із флоты Тунис пен Ливияғ а қ арсы соғ ыс ә рекеттін ұ йымдастырды. Алжир, Тунис, Ливия басшылары АҚ Ш-қ а айып тө леуге мә жбү р болды. Эфиопия Жаң а заманның басында Эфиопияның халқ ының негізгі қ ұ рамы алгхар, галладан тұ рды. Осы Эфиопия ғ ана тропикалық Оң т Африканың тұ рақ ты еліне айналды. Феодалдық мемлекеттің негізін Менилик1 император денастиясы қ алады. Ол Соломон патшаның ұ лы еді. XXғ ортасында Батыс Эфиопияны ө з иелігінен айырылғ ан феодалы – Касса басқ арып ірі феодалдармен шайқ асты. 1855-1868жж ө зін Феодр2 император деп жариялап ел биліігн қ олына алды.Камерун, Нигерия, Экваторлық Африканың Шығ ыс бө лігінде алғ ашқ ы қ ауымдық қ ұ рылыстың алғ ашқ ы қ алдық тары сақ талды. XIXғ басында Синегал Нигерияның тө иенгі ағ ысында ірі мемлекет пайда болды. Оның басшысы Аль-Хадж-Омар болды.Шығ ыс Африкада Буганда мемлекеті XVIII-XIXғ ғ ірі мемлекеттердің бірі. Этникалық негізі Боганда халқ ы. Монарх – Кобак. XVIIIғ Вадаи мемлекетінде Чад пайда болып, кү шейе тү сті.Йоруба мемлекетінің федерациялық саяси орталығ ы- Гвинея шығ анағ ының шығ ыс жағ алауында орналасқ ан. 18ғ, Ойо болды. XIX ғ 1-ші жартысында Йоруба мемлекттік бірлестігі толық жойылды. Оның басшысые формальды тү рде мойындады. Ойога кө рші Дагомия жиі соғ ыстар ашып, оның ә скери қ ұ рамында жауынгер ә йелдер де болды. XIX басында Ашанти мемлекеті пайда болды. Кумаш топталды. Африка мемлекетінің таптық қ оғ амы- феодалдық париархалдық сипатта боды. XIX ғ.1-ші жартысында Оң т.Африкада Зулустардың мемлекеті пайда болды. XVII-XIX ғ ғ. Тропикалық Оң тү стік Африка. XVIII- XIXғ. Тропикалық Оң тү стік Африка отаршылдарының негізгі базасына айналды. Анголада португалдық тар ү шін қ ұ л саудасын жасайтын ненгізгі орын болды.XIXғ. Мозамбиктен португалдық тар Бразилияғ а қ ант плантацияларына жұ мыс істеу ү шін қ ұ лдар ә кетті. Гвинея (Бисау) еліне арахис экспордақ а шығ арылды.Оң т. Африка голландық тардың XVIIIғ. Ортасында Капс отары пайда болды. Онда гугенаттар яғ ни, Франция мен Германиядан шық қ ан эмиграттар орнық ты. XIXғ.басында Наполеон соғ ысының нә тижесінде Капс отары ағ ылшындар қ олына ө тті.

XIXғ. Зулустар армиясы 100тайпалардан бірікті. Оны Дингисвайо, Чою, Дингаан басқ арды. 1838ж 16 желтоқ санда зулустар бұ лардан жең ілді. Дигаана к.ні деп осы уақ ытқ а дайін Оң т. Африкада нә сілшілдердің мемлекеттік мерекесі, ал африкандық тардың отаршыларғ а қ арсы кү ні деп атап ө тіледі XIX ғ.70ж. Оң т. Африканың быраз бө лігі отаршылардың қ ол астына енеді. Оның аймағ ында 2 британ отары жә не 2 бур мемлекеті пайда болды.XIXғ. Оң т. Африка қ азіргі Трансвааль, Оранжевая республикалары пайда болды. Тропикалық Африканы ағ ылшын, фпанцуз отаршылары басып алды.XIXғ. 20ж Либерия Ақ ш тың отарына айналды.

3.Орта буын оқ ушыларымен жү ргізілетін сабақ типтері мен оқ ыту тү рлері. Кіріспе жә не жаң а материалды игеру сабағ ы

Сабақ тың міндеттері. Кіріспе сабақ оқ ушыларғ а алдың ғ ы курстарда алғ ан негізгі білімдерін жаң ғ ыртып, тарихтың жаң ам курсының негіздеріне жалпы сипаттама беруі тиіс. Кіріспе сабақ тың мазмұ нында оқ ушылардың жаң а тақ ырыптарын игеруіне кө мектесетін мақ саттардың болғ аны дұ рыс. Қ ажет болғ ан жағ дай да мұ ғ алім бұ л сабақ та оқ ушылардың базалық білімін, негізгі дағ дыларын айқ ындайды.

Жаң а материалды игеру типтеріндегі сабақ тардың мынадай тү рлерін атауғ а болады: Материалдың мұ ғ алімнің мазмұ ндау сабағ ы; мектеп дә рісі; саяхат сабақ; киносабақ; оқ ушылардың хабарламалары мен баяндамаларына арналғ ан сабақ. Жаң а материалды игеру сабағ ында оқ у ә рекетінің бұ л тү рлері басым болып келеді жә не сабақ тың едә уір бө лігін қ амтиды. Ал бекіту, қ айталау, оқ ушылар білімін тексеруге аз уақ ыт, аз кө лем бө лінеді. Кө бірек мынадай сабақ тар алдың ғ ы сабақ тармен байланысы жоқ тақ ырыптарды оқ ып ү йренгенде немесе кү рделі ұ ғ ымдары мен тү сініктері мол тақ ырыптарды тү сіндіргенде қ олданылады.

Сабақ тың қ ұ рылымы: 1. Сабақ тың басталуын ұ йымдастыру. Оқ ушыларды сабақ қ а дайындау. 2. Сабақ тың мақ саты мен міндеттерін қ ою. 3.Жаң а материалды тү сіндіруге оқ ушыларды дайындау, олардың ынтасы мен қ ызығ уын тудыру, ө ткен материалды еске тү сіру. 4. Жаң а материалды тү сіндіру. Бұ л-сабақ тың негізгі бө лігі мен кезең і. Сондық тан оғ ан баса назар аудару керек. 5. Сабақ ты қ орытындылау жә не ү йге тапсырма беру.

Аралас сабақ жә не оның бө лімдері. Оқ ушылар білімі мен дағ дыларын тексеру. Аралас сабақ та оқ у процесінің барлық негізгі бө лімдері қ амтылатын болғ андық тан оны қ ұ рама деп те атайды. Мұ ндай сабақ алдың ғ ы сабақ тағ ы білім мен дағ дыларды бү гінгі сабақ мазмұ нымен байланыстыратын тексеру жә не есепке алу; жаң а сабақ ты игеруге ө ту; алдың ғ ы сабақ та ө тілгенді қ айталап, жаң а сабақ ты оқ ып-ү йрену жә не бекіту сияқ ты бө лімдерді қ амтиды.

Ұ йымдастыру кезең інен кейін білім мен дағ дыларды тексеру жү зеге асырылады. Бұ л оқ ушының сабақ та оқ ытатын материалды игеру, ү й тапсырмасын орындау ә рекетін ұ йымдастыратын мұ ғ алімнің жұ мысы. Ол ауызша, жазбаша жә не ауызша-жазбаша болады.

Білімді тексеру мынадай талаптардан тұ рады: 1) сұ рақ ты негіздеу (ө ткен білімдерсіз алғ а жылжу мү мкін емес); 2) барлық оқ ушыларды жұ мысқ а жұ мылдыру; 3) оқ ушылардың ерекшекліктерін ескеріп, тексеруді жекелеп жү ргізу; 4) тексеру мазмұ нының жаң а сабақ пен байланысы; 5) сабақ барысында тексеру кезең ін айқ ындау; 6) білімді бағ алауды негіздеу (таным дамуының табысты болуы ү шін не істеу керек).

Сұ рақ жағ дайында кө п уақ ыт алатын тә сілдерден бас тарту керек. Мысалы, бір оқ ушығ а кө птеген сұ рақ қ ойып, ә ң гімені созу, оқ ушының ұ зақ -сонар ә ң гімесі, тақ тағ а ұ зақ, кө лемді мә тін, кесте тү сіру ө зін ақ тамайды.

Сабақ басындағ ы сұ рақ оқ ушыларды жаң а материалды игеруге дайындап, алдың ғ ы сабақ тақ ырыбындағ ы сұ рақ тар мен тапсырмалардың мазмұ нын қ амтуы тиіс. Сұ рақ ә лде бір мә селенің дамуы сияқ ты тақ ырыптық сипатта болғ аны жө н. Мұ ғ алім тексеру ү шін мазмұ ны жағ ынан маң ызды, игерілуі жағ ынан кү рделі материалды таң дайды. Негізгі сұ рақ қ а онымен іштей байланыстағ ы қ осымша сұ рақ тарды тіркейді. Сұ рақ тың қ ұ рылымы қ арапайым жә не дә л, балаларғ а тү сінікті болуы тиіс.

Тә жірибелі мұ ғ алім сабағ ын сыныпта мынадай сұ рақ қ оюдан бастайды: Қ андай тақ ырыпты ө ттік? Алдың ғ ы тақ ырыпта не туралы сө з болды? Материал мазмұ нындағ ы ең бастысы не? Одан ә рі мұ ғ алім басқ а сұ рақ тарғ а ауысады. Бірақ қ ай кезде де сұ рақ қ оюдың мақ саты тек қ ана білімді есепке алып, тү зету емес, сонымен бірге оны дамыту, байыту жә не оқ ушылардың танымдық қ абілетін дамыту екендігін естен шығ армау керек. Оқ ушы жауабы мен тапсырманы орындауының сапасы мұ ғ алімнің қ оятын талабына байланысты. Мысалы, жауапты қ ысқ а, толық, қ исынды етіп беру; жазуды дә птерге ұ қ ыпты, грамматикалық қ ателерсіз тү сіру, ә ң гімелерді оқ улық тағ ы қ ұ жаттарғ а, иллюстрацияларғ а сү йеніп баяндау.

Сұ рақ кезін де оқ ушылар сыныптастарының жауаптарына пікір айтады. Ауызша жауапқ а пікір айтуғ а қ ойылатын талаптардың жаднамасы мынадай:

1. Деректер, қ орытындылар, оқ иғ аларды бө ліктерге бө лудің дұ рыстығ ы жә не толық тығ ы.

2. Мазмұ ндаудың бірізділігі жә не дә лелділігі.

3. Жаң а тарихи терминдерді қ олдану жә не тү сіндіру.

4. Карта, хронология, сандық мә ліметтерді қ олдануы.

5. Жауаптағ ы сө з қ олдану қ ателері (қ айталау, ұ зақ тық, масыл сө здерді қ олдану, тіл жұ таң дығ ы)

6. Жауаптың дұ рыс жақ тарын бағ алаудан бастап, кемшіліктерін тү зеумен аяқ та.

Тө менгі сынып оқ ушылары мұ ғ алім ә ң гімесі мен оқ улық мә тінін ұ штастыруды қ ажет ететін кү рделі сұ рақ тардың бә ріне бірдей жауап бере алмауы мү мкін. Сондық тан оларды оқ улық мазмұ нына сай сұ рақ тарғ а жауап беруге ү йрету керек. Ол ү шін оқ ушыларғ а қ айтарар жауабың ның жоспарын тү зуге кө мектесеміз. Ол кө мек мынадй болады: Не туралы айтпақ шысың? Ә ң гіме немен аяқ талды? Қ андай қ орытынды жасауғ а болады? Оны оқ улық тан оқ ып бер.

Ә ң гіме оқ ушының ауызекі сө зін дамытып, білімді ауызша мазмұ ндау тә сілдерін қ олдану дағ дысын қ алыптастырады (конспектілеу немесе тү сіндірме мазмұ ндау, жалпы ә ң гіме жә не т.б.). Тө менгі жә не орта буын сыныптарда тізбектей ә ң гімеленеді де оқ ушылар тарихи себеп шарттардың байланысын жақ сы аң ғ ара алады жә не ө ткен оқ иғ ағ а деген ө зінің қ атынасы қ алыптасады. Олар тарихи материалдарды талдау, жинақ тау, ө зі ұ сынғ ан тұ жырымды дә лелдеу арқ ылы тарихи жү йеден ойлауғ а ү йренеді. Оқ ушылар ө з жауабын оқ улық мазмұ нымен салыстыру арқ ылы жіберген қ ателіктерін аң ғ арады.

Сұ рақ кө лемі шағ ын жазбаша жә не жазбаша-кескіндемелік тапсырмаларды орындауды да қ амтиды. Орта буын сыныптарда мынадай тапсырмалар қ амтылуы мү мкін: маң ызды оқ иғ алардың кү нтізбесін жасау, параграф мә тініне сұ рақ тар ойластыру; терминдер жә не ұ ғ ымдарды анық тамасымен кө шіріп жазу; жоспар тү зу; ең бек қ ұ ралы мен қ ару-жарақ тарының суреттерін салу; кесте толтыру; тарихи тұ лғ аның портреттік бейнесін жасау; нысанды картадан кө рсету.

Жоғ ары сыныптарда тапсырмалар кү рделене тү седі. Оқ ушылар қ исынды сұ лбаны қ ұ растырып, кү рделі жоспар тү зеді; ұ ғ ымдарғ а жазбаша анық тама береді; тү рлі кестелер толтырады. Сұ рау кезінде жаң аны игеру, деректі тү сіндіру, оқ иғ аны мазмұ ндау, теориялық білім тұ рақ ты тү рде қ олдануы тиіс. Бұ л білімдер одан ә рі нақ тыланып жә не байи тү седі. Оқ ушылардың тарихқ а қ ызығ ушылығ ын дамытуда олардың алғ ан білімдерін бағ алаудың маң ызы зор. Ол ү шін тү рлі тә сілдер бар. Мысалы, жауап берер алдында материалды оқ улық бойынша қ айталау; кө рсетілген жұ мыс тә сілі, ү лгісі бойынша тапсырманы жазбаша орындау; сыныпта ү йде дайындалғ ан жоспар бойынша ә ң гімелесу.

Жаң а материалды оқ уғ а ө ту кезең і дидактикалық тұ рғ ыдан алғ анда ө те маң ызды. Мұ ғ алім жаң аны оқ уғ а оқ ушылардың зейінін аударады, белгісізді тануғ а деген қ ажетті психологиялық кө ң іл кү й қ алыптастырады. Мұ ғ алім бұ л кезең де сабақ тақ ырыбын хабарлап, оның алдың ғ ы сабақ пен байланысын атап кө рсетіп, қ ажет болғ ан жағ дайда негізгі ұ ғ ымдар мен тү сініктерді қ айталайды. Сосын барып, жаң а материалды оқ ып ү йренудің міндеттерін белгілеп, танымдық сұ рақ тар мен тапсырмалар қ ояды. Олардың арасында ө зекті мә селелік сипаттағ ы тапсырмалар болуы мү мкін.

Жаң а материалды оқ ып ү йрену. Сабақ тың негізгі бө лігін мұ ғ алімнің ә ң гімесі қ ұ райды. Егер мұ ғ алім ә ң гімесіне басты орын берілсе, басқ а жұ мыстың бә рі де соғ ан бағ ындырылады. Ә ң гіме оқ ушылардың жастық, психологиялық ерекшеліктерін ескеріп қ ұ рылады. Тө менгі сынып оқ ушылары бір нә рсеге зейінін ұ зақ бағ ыттай алмайтындық тан, олардың зейінін бағ ыттап отыру ү шін ә рекет тү рін ауыстырып отыруғ а тура келеді.

Осы жағ дайларды ескере келе жаң аны оқ ып ү йренудің маң ызы тек материалды мұ ғ алімнің баяндауы емес, сонымен бірге оқ ушылардың белсенді ә рекетінен де қ ұ рылатындығ ын аң ғ арамыз. Олар безендіру мен оқ у картиналарын талдау, оқ ытудың техникалық қ ұ ралдарын қ олдану, оқ улық ты оқ у жә не ондағ ы оқ у картинасы, қ ұ жаттарды талдау арқ ылы білім алады.

Жаң аны ауызша тү сіндіргенде немесе оқ улық тан оқ ығ ан кезде оқ ушылар кө п акспектілі мазмұ ннан бұ рын бір желілі материалды жақ сы игеретіндігі белгілі. Мұ ғ алім оқ улық тың мазмұ нына тү зету жасай отырып, барынша маң ызды, кү рделі бө лігін басты деректер, жарқ ын да бейнелі мә селелермен толық тырылып тү сіндірілелі. Оқ улық мазмұ нын игеруге жең іл тұ старын мұ ғ алім оқ ушылардың ү йде ө з беттерінше оқ уына қ алдырады. Басты назар кү рделі теориялық материалғ а, базалық білімге аударылады.

Бекіту деп сабақ та ө тілген материалды екінші қ айтара жаң ғ ыртып, ой елегінен ө ткізуді айтамыз. Бекіту мақ саты - сабақ та ө тілген материалды есте сақ тап, жаң а мен бұ рынғ ы білімді байланыстырып, оқ ушылардың зейінін ұ штап, сонымен бірге жаң а білімдерін игеруін тексеру.

Сабақ тағ ы бастапқ ы бекітудің орны оқ ып-ү йренетін материалдың сипатына байланысты. Мысалы, жарқ ын кө терің кі сезімдегі мазмұ нды бекіту тә сілін қ олдану ү шін ү зуге болмайды. Бірақ материал дербес, қ исындық жағ ынан тұ тас бө ліктерге бө лініп, ү лкен теориялық жү к арқ алап тұ рса, кезең дер бойынша бекіту қ ажет.

Базалық білімді бекіту мұ ғ алім тү сіндіруінен кейін бірден басталады. Бұ л кезде ө зінің дерексіздігімен тез ұ мытылатын тү йінді оқ иғ алар; тарихи оқ иғ алардың сабақ тастығ ы; олардың мазмұ ны; географиялық атаулар, даталар мен есімдер қ айталанады. Ә ң гімелесудің сұ рақ тары қ ысқ а, нақ ты жауап беруді талап ететіндей ә рі шағ ын болуы керек. Жоғ ары сыныптарда мұ ндай сипаттағ ы бекіту мұ ғ алім немесе оқ ушы жасайтын қ орытынды тұ жырым немесе мұ ғ алімнің тү йінді сө зі алмастырады.

Ағ ымдағ ы қ айталау. Тү сіндіру барысында мұ ғ алім ағ ымдағ ы қ айталау жү ргізелі. Ол бұ рынғ ы ө ткен материалды жаң ғ ырту, жаң а мен ескі арасында тығ ыз байланыс орнату, тақ ырып бойынша немесе курс бойынша алғ ан білімдерді жү йелеп, жинақ тау.

Демек, ағ ымдағ ы қ айталауда ө ткен материалды жаң ғ ырту жеткіліксіз. Бұ л қ айталаудың міндеті бұ рын оқ ып ү йренген материалды ұ мытпай, білімді тиянақ тап, ө ткен материалдарды жү йелеу жә не терең дету. Жақ сы игеріліп, бір ретр дұ рыс жаң ғ ыртылғ ан нә рсенің ө зі қ айталаусыз есте сақ талмайтындығ ын ү немі назарда ұ стау керек.

Стандартталғ ан тесттердің тапсырмалары ағ ымды қ айталау тә сілдеріне негізделеді. Бұ ндай тапсырмаларда себеп-салдарлы байланыстар тізбегіндегі негізгі буынды табу сияқ ты сұ рақ тар болады. Мысалы,

1.VI-X ғ.ғ. Қ азақ станда тү рік жазуымен қ атар а) Араб, в) Соғ ды, с)Грек д)Парсы, е) Қ ытай..... жазуы қ олданылды.

2. Бос орындарды толтыр

Дешті қ ыпшақ жері Алтай тауының.... жағ ына орналасты. Ғ ұ ндар бұ л даланы.... ғ асырларда мекендеді. Олар.... жасалғ ан мекен жайларда ө мір сү рді.

Ү й тапсырмасы – аралас сабақ тың маң ызды бө лімдерінің бірі. Ол сабақ мақ сатына жауап беретін, нақ ты қ олдан келетін, оң ай жә не оқ ушылардың жаң а дағ дыларын ескертіндей болуы тиіс. Сонымен бірге оқ ушыларғ а жаң а жә не ескі сабақ тарда нені қ айталау керектігі ескертіліп отырылады.

Мұ ғ алім ү йге тапсырманы сабақ тың басында немесе соң ында береді. Параграфты атай отырып, не нә рсеге назар аудару, не нә рсені есте сақ тау, қ андай безендірулерді жауап беруде қ олдануғ а болады, параграф соң ындағ ы сұ рақ тар мен тапсырмаларды кім жә не қ алай орындау керектігін тү сіндіреді.

Мұ ғ алім осындай ә дістемелік жү йе бойынша ү й тапсырмасын береді. Онда сабақ мазмұ ны тапсырма кө лемінің оқ ушы мү мкіндігіне сай келуі, оқ ушылардың жә не тұ тас сыныптың танымдық мү мкіндігіне байланысты нақ ты міндет белгілеп, нұ сқ ау берілуі керек. Келесі сабақ та ү й тапсырмасы оқ ушылардың басым бө лігінен сұ ралуы керек. Ү й тапсырмасын ү немі орындамаушылық білім сапасының тө мендігін немесе оның мү лдем болмауын танытады.

Аралас сабақ тың қ ұ рылымы: 1.Ұ йымдастыру кезең і. Оқ ушыларды сабақ қ а даярлау. 2. Ү й тапсырмасын тексеру. 3. Сабақ тың мақ саты мен міндетін қ ою. 4. Жаң а материалды тү сіндіру.

5. Оны пысық тап тү сіндіру. 6. Сабақ ты қ орытындылау жә не ү йге тапсырма беру. Білімді тексеру, есепке алу жә не бақ ылау сабағ ы. Бақ ылау сабағ ы тақ ырып немесе бө лім бойынша кезең дік бақ ылау жү ргізіп жә не оқ ушылар біліміндегі ақ аулық тарды анық тау ү шін ө ткізіледі. Бұ л жұ мыс тарихи диктант немесе тестілеу, синхронды салыстырмалы кесте қ ұ растыру, кескін карта толтыру сияқ ты тә сілдерді қ ұ райды. Бақ ылау мақ сатында мұ ғ алім тү сіндірген немесе сабақ ү стінде оқ ып ү йренген материал бойынша жазбаша сұ рау жү ргізген тиімді. Оқ ушыларғ а жазбаша жұ мысты оқ улық мә тінімен салыстырып, ө з қ атесін анық тау қ ызық ты болмақ. Мысал келтірейік,: «1920-1930 жылдардағ ы біздің ел» тақ ырыбына екі сағ ат бө лінген. Бірінші сабақ та оқ ушылардың жартысы тапсырманы жазбаша, ал екінші бө лігі ауызша орындайды. Екінші сабақ та ә рекет сипаты ө згереді. Жазбаша тапсырма бірнеше нұ сқ ада беріліп, қ ұ жатпен жұ мыс, тестілеу, кескін картамен жұ мыс, ұ ғ ымды тү сіндіру сияқ ты тапсырмаларды қ ұ райды. Білімді тексеру жә не есепке алу сабағ ы ө з міндеттері бойынша бақ ылау сабағ ына жақ ын. Бұ л жерде білімді жинақ тау емес, оны анық тау жә не бағ алау міндеті қ ойылады. Бұ л сабақ тақ ырып бойынша мұ ғ алімнің кіріспе сө зімен басталады. Жан-жақ ты ә ң гімелеу барысында оқ ушылардың жауабын жолдастары толық тырып немесе тү зетіп отырады. Жазбаша жұ мысты тексеруде ү лгілердің жауабын ойластырады. Жазбаша жұ мысты мұ ғ алім кейінгі сабақ тарда тексеріп бағ алайды немесе оқ ушылар бір-бірінің жұ мысына пікір айтады.Егер мұ ғ алім оқ ушылардың тақ ырыпты қ алай мең гергендігін тексергісі келсе, негізгі сұ рақ тардан бірнеше тақ ырыпты жазбаша жауап беру ү шін оқ ушылардың ө здеріне таң датады. Парталастар бір-бірінен кө шірмес ү шін оларғ а ә рттү рлі нұ сқ адағ ы тапсырмалыр беріледі. Жұ мыс барысында оқ ушылардың қ андай мә селелерді ескермегендігі анық талады. Мұ ғ аліл ол олқ ылық тарды келесі сабақ тарда жоюғ а тырысады. Бақ ылау, білімді тексеру сабағ ының қ ұ рылымы: 1. Ұ йымдастыру кезең і. Оқ ушыларды сабақ қ а даярлау. 2. Бақ ылау жұ мысының мақ сатын тү сіндіру. 3. Бақ ылау жұ мысының мазмұ нымен жә не оны орындау тә ртібімен таныстыру. 4. Жұ мысты оқ ушылардың ө здігінен орындауы. 5.Сабақ ты қ орытындылау. Ә ң гіме жә не ө зара сұ рақ. Жан-жақ ты ә ң гімелесуді ұ йымдастыру кезінде сұ рақ тардың мазмұ ны мен ә ң гімені жү ргізудің техникасына назар аудару керек. Бү кіл сыныптағ ы оқ ушылардың жұ мысқ а белсенділігін арттыру ү шін мұ ғ алім оларғ а сұ рақ қ ойып, ойлануғ а аз уақ ыт қ ана береді. Содан соң оқ ушыны жауап беруге шақ ырады. Оқ ушылардың ес, ойлау жә не зейін процестерін іске қ осу ү шін мұ ғ алім «Қ ане, еске тү сірейік», «Сендер қ алай ойлайсың дар? «Осылай деген дұ рыс па?» деген сұ рақ тар қ ояды.Жауаптағ ы қ ателерді ә ң гімелесу барысында мұ ғ алім немесе оқ ушылардың ө здері тү зетіп отырады. Қ ажет болғ ан жағ дайда мұ ғ алім қ осымша сұ рақ тар қ ояды. Жоспардың ә рбір пункті бойынша мұ ғ алім қ орытынды жасайды.Ә ң гімелесу тарихи деректерді салыстыруғ а, олардың ө зара байланысын анық тауғ а, басты мазмұ нды анық тап, оқ ушылардың белгілі бір тұ жырым жасауына кө мектесуі тиіс. Ә ң гімелесу оқ ушылардың ойлауын ынталандырып, оларды алғ а қ ойғ ан міндеттерді шешуге ұ мтылдырады. Дайындығ ы жоғ ары сыныптарда оқ ушылар жинақ тауды ө з беттерінше жү ргізе алады. Ал, дайындығ ы тө мен сыныптарда мұ ғ алімнің ө зі қ ысқ аша қ орытынды жасап, бағ а қ ояды.Сабақ барысында оқ ушылардың ө зара сұ рақ қ ою тә сілі де қ олданылуы мү мкін. Ол ү шін мұ ғ алім тақ ырып бойынша сұ рақ тар мен тапсырмалар тү зуге ү й тапсырмаларын береді. Сабақ қ арсаң ында ол сұ рақ тар мен тапсырмалар тексеріліп, тү зетіледі. Сұ рақ беруші оқ ушы оның жауабын ө зі білуі тиіс, ө йтпесе жауапты тү зетіп, бағ алай алмайды. Сабақ қ а жақ сы дайындалғ ан бір немесе бірнеше оқ ушы тақ тағ а шақ ырылады (оларғ а ойлануғ а біршама уақ ыт беріледі). Мұ ғ алім атағ ан оқ ушылар кезегімен сұ рақ қ ояды. Сол кезегімен жауап береді. Тақ тадағ ы бір оқ ушы жауап берсе, екінші оқ ушы жаң а сұ рақ қ а дайындалып тұ рады. Бұ ндай ө зара сұ рақ беру жарысын екі оқ ушының арасында немесе бү кіл сынып оқ ушыларын қ атыстырып ө ткізуге болады. Жинақ тап қ айталау сабағ ы: Мақ саты, мазмұ ны, тү рлері. Оқ ылғ ан материалды қ орытып жә не жинақ тауғ а мә селелер, тақ ырыптар, курстың бө лімдері жә не тұ тас курсты қ орытып қ айталау ү шін жинақ тап қ айталау сабақ тары қ ызмет етеді. Оның мақ саты - білімді жү йелеп, оқ иғ аның тұ тас картинасын жасау; оқ ып танысқ ан деректер мен процестердің қ атынастары мен жаң а байланыстарын ашу; оқ ушыларғ а жеке деректен жинақ тауғ а, маң ызын анық таудан себеп-салдарлы байланыстың мә нін ашуғ а ө туіне кө мектесу.Сабақ мақ сатының дұ рыс қ ойылуы қ айталаудың базалық мазмұ нын анық тап, негізгі материалды таң дау жә не сұ рақ тар мен тапсырмаларғ а қ ұ растыруғ а мү мкіндік береді. Сабақ қ а бірнеше кү н қ алғ анда мұ ғ алім оқ ушыларғ а оның тақ ырыбын хабарлап, ө ткізудің жоспары, сұ рақ тар мен тапсырмаларды береді. Атқ арылатын жұ мыстың мазмұ ны оқ ушылармен бірге талқ ыланады, ал сұ рақ тар мен тапсырмалар сыныпқ а ілінеді. Ол мынадай болуы маү мкінСабақ тың тақ ырыбы. Қ айталауғ а арналғ ан сұ рақ тар. Қ айталау-жинақ тау сабағ ы практикалық жұ мыс немесе ә ң гімелесу тү рінде болады. Ә ң гімелесу орта буын оқ ушыларымен жиі қ олданылады. Мұ ғ алім оны алдын-ала ойластырылғ ан жоспар бойынша жү ргізеді. Жоспардың бір-бірімен тығ ыз байланысты ә рбір пункті талқ ыланады. Талқ ылау жекелеген жауабы тү рінде ө туі мү мкін.Кейде қ айталау-жинақ тау сабағ ына мектеп дә рісі мен саяхатты да қ осады. Дегенмен, оларда оқ ушылар білімін жинақ тау қ иынғ а тү седі.Қ айталау-жинақ тау сабақ тары оқ ушылардың ауызша жауаптары мен бірге жазбаша жұ мыстарында қ амтиды: мә селе шешу, тапсырманы орындау, тест тапсыру, тү рлі кестелер толтыру сияқ ты.Егер ағ ымдағ ы сабақ тарда материал хронологиялық тә ртіппен оқ ытылса, қ айталау-жинақ тау сабағ ында жинақ тауды кө лденең орналасқ ан кестелер арқ ылы жү йелеуге болады.Жинақ таудың мынадай да типі бар. Қ айталау-жинақ тау сабағ ында мұ ғ алім оқ ушыларғ а оқ улық мазмұ нынан, ө з конспектілерінен Абылайхан кезіндегі ұ лтық тұ тастану деректерін хронологиялық бірізділікпен теріп алуды ұ сынады. Жинақ тау сабағ ында оқ ушылар жинағ ан деректерді талқ ылап, оларды тү зетеді, Жү йелейді, басқ ада қ ұ жат материалдарымен толық тырады. Жұ мыс нә тижесінде Абылайхан заманындағ ы ұ лт тә уелсіздігі туралы оқ ушылардың бірлесіп дайындағ ан жоспар конспектісі пайда болады. Ойындар. Қ айталау-жинақ тау сабақ тарында ойын элементтерін қ олдануғ а болады. Оның кө птеген тү рлері болуы мү мкін. Солардың бірін «Ежелгі Египет, Алдың ғ ы Азия ежелгі дә уірде» тақ ырыбында қ олдану тә сілін қ арастырайық.Қ ажетті оқ у қ ұ ралдары: Ежелгі Шығ ыс, Алдың ғ ы Азия картиналары –«Пирамида қ ұ рылысы», «Вавилон аспалы бағ ы», «Гизадағ ы ү лкен сфинкс», «Осирис соты», «Шет жерліктерді жең ген перғ ауын». Тарихи терминдер карточкасы (пирамида, сфинкс, мумия, т.б.)Оқ ушылар екі топқ а бө лінеді. Ә р топтың ө з атауы жә не капитаны болады. Бірі Ежелгі Египет, екіншісі- Алдың ғ ы Азия деп аталады. Ә рбір дұ рыс жауап ү шін бір жетон беріледі де, сабақ қ орытындысында ол есепке алынады. Ойын тарихи терминдер бойынша жаттығ у жұ мыстарынан басталады. Одан ә рі топтар тү рлі тапсырмалар орындауғ а кіріседі. Олар: 1. Египеттіктер қ ұ дайлар мен ә руақ тарғ а сенді деп ойлайсың ба? Жауабың ды қ алай, немен дә лелдейсің? Жауап беру ү шін картинаны таң дап ал. 2. Алдың ғ ы Азия тұ рғ ындарына қ андай ғ алымдар белгілі еді? 3. Финикия ә ліппесін қ алай тү сінесің? 4. Вавилон қ аласы жайлы ә ң гімеле. 5. Атлас картасы бойынша парсылардың жаулап алғ ан мемлекеттерін кө рсет.Ойынның бір тү рі оқ ылғ ан тақ ырып бойынша жазбаша жауап дайындағ анда бірнеше тарихи қ ателер жіберу тү рінде ө теді. Бұ л жерде астармен, бү ркемелеп берілген қ атенің табылуы, аң ғ арылуы неғ ұ рлы қ иын болса, сол жұ мыс қ ұ нды болып есептеледі.5-10 сыныптың материалы бойынша жинақ талғ ан кесте толтыру жұ мысын да ойындық сипатта ө ткізуге болады. Дата, ұ ғ ым, ребус, мә селелік сұ рақ тү ріндегі кесте тақ тағ а алдын ала жазылады. Сынып екі топқ а бө лінеді. Дұ рыс жауап берген оқ ушы тақ тадағ ы тапсырманы ө шіреді. Ә ркім бір сұ рақ қ а ғ ана жауап береді. Материалды жай ғ ана жаң ғ ыртқ анғ а 1 ұ пай, қ осымша ә дебиеттің мағ лұ матымен толық тырғ анда 2 ұ пай береді.

Сабақ тың қ ұ рылымы: 1. Ұ йымдастыру кезең і. Оқ ушыларды сабақ қ а даярлау. 2. Сабақ тың мақ саты мен міндеттерін қ ою. 3. Бұ рын ө тілген материалды бекіту. Тү рлі жаттығ улар мен парктикалық ә дістерді, ойын элементтерін т.б. қ олдану. Бұ л-сабақ тың негізгі бө лігі мен кезең і. Оқ ушылардың ө здігінен жұ мыс істеуіне баса назар уадару керек. 4. Сабақ ты қ орытындылау жә не тапсырма беру. Қ орытынды қ айталау сабағ ы. Мақ саты мен талаптары. Қ орытындық айталау сабағ ы оқ ұ у жылының соң ында ө ткізіледі. Ол талдау-жинақ тау ә ң гімесі немесе мұ ғ алім дә рісі тү рінде ө туі мү мкін. Оның мақ саты – оқ ығ ан материалды қ орыту, маң ызды деректер туралы білімдерді байыту, негізгі процестерді басталуынан аяқ талуына дейін қ адағ алау. Осылайша ө ткен тақ ырыптар хронологиялық бірізділікпен емес, ө зекті мә селелер бойынша қ айталанады. Бұ ндай сабақ тарда оқ ушылардың тарихи оқ иғ ағ а деген белгілі бір кө зқ арасы қ алыптасады. Оқ ушылар қ исынды сұ лба, кестелермен жұ мыс барысында білімдері мен дағ дыларын қ олданады. Олардың жасағ ан қ орытындылары мен тұ жырымдарының мазмұ нында жаң а білім элементтері кө рініс табады. Талқ ыланғ ан мә селелер мұ ғ алімнің ой-тү йінімен қ орытындыланады. Қ орытынды қ айталаудың мазмұ ны курстағ ы маң ызды ә рі оқ ушылардың игеруіне қ иын соғ атын мә селелерді қ амтуы тиіс. Қ айталауда тақ ырыптық жә не мағ ыналық бірлік сақ талып, қ айталанар тақ ырыптардың тым кө лемді болмағ аны жө н. Ө ткізу ә дістемесі. Курстың проблемалары оны ә лденеше рет қ арастырғ аннан соң оқ ушыларғ а тү сінікті болады. Оқ у тоқ санының мұ ғ алім ә р сынып ү шін қ орытынды қ айталаудың жоспарын жасайды. Қ айталау сабақ ү стіндегі ә ң гіме немесе оқ ушылардың арнайы ғ ылыми ә дебиеттерден деректер мен сандарды, дә йек сө здер мен безендірулерді таң дап, жинақ тайды. Қ орытынды қ айталау сабағ ында оқ ушылардың тү рлі мә селелердің сырын ашып, заң дылығ ын айқ ындайтын тақ ырыптық кестелермен жұ мыс жасауының да маң ызы зор. Емтиханғ а дайындық. Бітіру емтихандарына дұ рыс дайындалуғ а қ ойылатын талаптар жұ мыстың нә тижелі болуына кө мектеседі. Ол талаптар мынадай:

1.Курсты жақ сы игеру ү шін оқ у жылы барысында ө ткен жылғ ы оқ ып ү йренген мә селелерді қ айталау.

2.Жұ мыс дә птеріне кесте, сұ лба жә не т.б. жазба тү рінде қ айталау материалдарын жинақ тау.

3.Тарих курсының жеке сабақ тарын жаң а материалдың тақ ырыбымен, ал жеке тақ ырыптарды жинақ тау-қ айталау сабақ тарында тұ тас бө ліммен қ айталау.

4. Қ орытындылаушы оқ у жылының соң ындағ ы емтихан алдында жә не шет елдік тарихтың маң ызды мә селелерін қ айталау.

5. Қ айталауғ а дайындық барысында оқ ушылар ү шін қ андай сұ рақ тың қ иын болатындығ ы, ө ткен жылы емтихандарда қ андай кемшіліктер орын алғ андығ ы ескерілуі тиіс. Бә рінен де бұ рын емтихан билеттеріне енген сұ рақ тарды тү сіндіруге кө ң іл бө лген жө н. Сабақ та атқ арылар жұ мыс ә ртү рлі болуы мү мкін: оқ ушы жауабы, кең ейтілген жоспар, кесте тү зу, оқ у фильмін кө ру т.б.

Қ орытынды қ айталау мұ ғ алімнің оқ ушылар сұ рағ ына дұ рыс жауап беріп, барынша кү рделі мә селелердің мә нін ашып, оқ ушыларды кө біне-кө п орын алатын қ ателіктерден сақ тандыратын емтихан алдындағ ы кең есімен аяқ талады. Онда мұ ғ алім қ айтарылар жауаптың ү лгі-қ ұ рылымы, карта, қ ұ жаттарды қ олдану туралы ұ сыныстар береді. Ойын жә не саяхат. Білімдерді қ алыптастыруда ойындардың маң ызы зор. Балалар ондай сабақ тарғ а ү лкен қ уанышпен қ атысады жә не олар тарапынан сабақ тарды тү рлендіріп ө ткізуге деген қ ызық ты ұ сыныстарда кө п болады.Қ орытынды сабақ тарда тү рлі ойын, викториналар қ олдануғ а болады. Оқ ушыларғ а ө ткен шақ та не болғ андығ ын, алыс болашақ та не болатындығ ын білу ө те қ ызық ты. Оқ ушылардың уақ ыттық қ ұ былыстарғ а деген қ ызығ ушылығ ын «Уақ ыт машинасы» ойыны қ анағ аттандыра алады. Ол оқ ушылардан тарихи оқ иғ аны, датаны дә л беруді жә не олардың мә нін ашуда қ иял мен суырып салып айтудың мол болуын талап етеді.Ежелгі дү ние жә не ортағ асырлар тарихы бойынша викторина ө ткізген жө н. Оның сұ рақ тары жең іл-желпі емес, маң ызды, тарихи білім қ алыптастыратындай салмақ ты болуы тиіс. Мә селен, мынадай сұ рақ тар қ амтылуы орынды:

1.Жазу материалына не пайдаланылады? (балауызбен майланғ ан тақ та, пергамент, папирус)

2.Жазу таяқ шасы қ алай аталады? (стиль)

3.Кімді тарихтың атасы деп атады? (Геродот)

Қ айталау сабағ ының қ ұ рылымы: 1. Ұ йымдастыру кезең і. Оқ ушыларды сабақ қ а даярлау. 2. Сабақ тың мақ саты мен міндеттерін қ ою. 3. Бұ рынғ ы ө тілген материалдарды қ айталау. Сабақ тың бұ л негізгі бө лігі мен кезең інде қ айталаудың мақ саты - ө тілгендерді тек еске тү сіру, қ айта жаң ғ ырту ғ ана емес, ойлау тә сілдерін (салыстыру, топтастыру, негізгі идеяларды анық тау) қ олдану арқ ылы ө ткен материалдарды жү йеге келтіріп, жинақ тау жә не қ орытындылар мен тұ жырымдар жасау. 4. Сабақ ты қ орытындылау жә не ү йге тапсырма беру