Ерекшеліктері. Инклюзивті мектепте білім беру ортасын заман талаптарына сай модельдеу мәселесі бүгінгі күнде аса маңызды мәселелердің

Инклюзивті мектепте білім беру ортасын заман талаптарына сай модельдеу мә селесі бү гінгі кү нде аса маң ызды мә селелердің бірі.

В.А.Ясвиннің ойынша, жеке тұ лғ аның психологиялық мінездемесі (А.Маслоу бойынша), «педагогтар қ олынан шығ арылатын», «сапалы затты» модельдеу мен жобалаудың нақ ты нысанасы болуы мү мкін:

- қ оршағ ан ортаны белсенді қ абылдау жә не онда жақ сы бағ дарлай алу;

- ө зін жә не басқ а адамдарды ерекшеліктеріне сай қ абылдау;

- ө з ой-пікірлерін жә не сезімдерін ашық білдіріп, іс-ә рекеттерінде еркін болу;

- ө зінің ішкі ө міріне (сезімдері, уайымдары) ғ ана емес, «сыртта» болып жатқ ан жағ дайларғ а назар аудару;

- кө ң ілді, ә зілкеш болу;

- дамығ ан шығ армашылық қ абілеттер;

- ережелерді қ абылдай алу;

- тек ө зімен ғ ана айналыспау, басқ аларды да уайымдау;

- ө мірді тү сінуге ұ мтылу;

- қ оршағ ан адамдармен (барлығ ымен болмаса да) жақ сы қ арым-қ атынаста болу;

- ө мір сү руде жаң а, қ ызық ты жолдар іздеуге ұ мтылу.

В.А.Ясвиннің ойынша, мұ ндай білім беру ортасын ұ йымдастырудың негізгі мақ саты – ә р оқ ушы ү шін дамуына жағ ымды жағ дай жасау арқ ылы оқ у процесін модельдеу. Білім беру ортасы балағ а дамуындағ ы тү рлі бағ ыттар бойынша (физикалық, интеллектуалдық, адамгершілік жә не т.б.) жоғ ары нә тижелерге жетуге жағ дай жасауы тиіс.

Білім беру ортасының кең істіктік-заттық компонентін модельдеу мен ұ йымдастыруғ а Я.А.Коменский «Ұ лы дидактика» ең бегінде назар аударғ ан. Ол оқ у мекемесінің кең істіктік-заттық ортасын қ арастырғ анда бала мектептің ғ имаратының, отыратын сыныбы мен орнының жә не т.б. ә демі болуы, ұ науы туралы айтқ ан.

Мария Монтессори бірінші болып білім беру ортасының кең істіктік-заттық моделі жекетұ лғ алық дамудың негізгі факторы екендігіне назар аударғ ан. М.Монтессори білім беру ортасының кең істіктік-заттық ұ йымдастырылуын «дайындық ортасы» деп атағ ан. Инклюзивті білім беру ортасын модельдеуде ерекше қ ажеттіліктері бар балалардың келесі ерекшеліктеріне назар аудару керек:

- алғ ашқ ы бұ зылыстың (кемістіктің) қ ұ рлымына;

- оның кө рініс табуына;

- психофизикалық дамудың мінездемесі мен ерекшеліктеріне (сенсомоторлық, кө ру, сезу, есту, қ имыл-қ озғ алыс, кө ру-кең істік); екіншіден дамыту ортасының концепциясында қ ұ растырылып, ұ сынылғ ан талаптарды ескеру; мұ нда келесі принциптер ерекше маң ызғ а ие болады:

1. Ортаның кө птеген қ ырлары мү мкіндіктері шектеулі балаларды тү рлі ә рекеттерге итермелейтін жағ дайлар жасайды. Шартты тү рде ө зіндік іс-ә рекеттер орындай алатын балалардың тү рлі міндеттерді шешуге негіз болатын дидактикалық материалдар, кө рнекіліктер ұ сынылады, қ олжетімді болып орналастырылады.

2. Жайлылық жә не тұ рақ тылық принципі. Ортаның компоненттерінің тұ рақ тылығ ы, сенімділік пен қ амқ орлық беруі.

3. Ә р баланың даму ерекшеліктерін ескеру принципі. Инклюзивті кең істікті жобалауда баланың психофизиологиялық даму дең гейін, қ ызығ ушылық тарын ескеру керек. Орта баланың ө зекті, жақ ын даму жә не ө зіндік даму қ ажеттіліктерін қ амту керек.

4. Коммуникативтік мү мкіндіктерін дамыту.

5. Тиімділік пен қ олжетімділік принципі. Ортаның ә рбір компоненттері жалпы мақ саттарғ а сә йкес болуы керек. Ерекше балағ а дамытатын заттық ортаның қ олжетімді болуы – материалдар, кітаптар, кө рнекіліктердің қ ол созымды дең гейден жоғ ары болмауы.

Инклюзивті кең істікке қ осылғ ан балалар контигентіне байланысты

дамытатын заттық орта ө зіндік ерекшеліктерге ие болып, барлық іс-ә рекет тү рлерін терең дамытуғ а жағ дай жасайды. Яғ ни, инклюзивті сыныпта кіші топтармен немесе белсенділік орталық тарында балалармен жү ргізілетін жұ мыстарда білім беру ортасын тү рлендіру қ ажет:

- бала сипап сезу арқ ылы ажырататын белгілері бар оқ у орталық тары мен басқ а да сыныптағ ы аймақ тарды жабдық тау;

- баланы сабақ қ а дейін сынып бө лмесімен таныстыру;

- ерекше қ ажеттіліктері бар балаларды қ олдауғ а басқ а балаларды тарту;

- баланы қ оршағ ан орта тұ рақ ты болуы тиіс;

- тө тенше жағ дайдың пайда болу жағ дайына ә рекеттер жоспарын қ ұ ру; оқ у жағ дайында кө мек дер кезінде кө рсетілуін қ амту;

- қ ажет болғ анда мү гедектер арбасы ө тетіндей етіп, есікті кең ейту; барлық баспалдақ тарды пандустармен жабдық тау;

- мү гедектер арбасымен еркін қ озғ алу ү шін жиhаздарды ың ғ айлы етіп орналастыру;

- топтық сабақ тар мен ұ жымдық ойындарғ а арналғ ан кең істікпен қ амту;

- ғ имаратта мү гедек арбасымен кіруі мү мкін емес ә жетхананы баланың пайдалануына байланысты жабдық тау;

- баланың мұ ғ аліммен немесе басқ а баламен жұ мыс жасауына арналғ ан бұ рышты жабдық тау;

- бұ рыштың ішінде болып жатқ анды мұ ғ алімнің қ адағ алауы, ал балалар сыныптағ ыларды кө рмеуі ү шін ол бұ рыш ширмамен бө лінуі тиіс;

- іс-ә рекет орталық тарын, физикалық тосқ ауыл ретінде тақ тайшалармен бө лу керек;

- зақ ым келтірмейтіндей етіп, жиhаздардың ү шкір бұ рыштарын жұ мсақ заттармен қ аптау;

- балағ а, демалу керек болғ ан сә тте, қ имыл-қ озғ алыс жасауғ а жағ дай жасау;

- танымал ортамен қ амту.

Инклюзивті сыныпта мү гедектігі бар балаларғ а арналғ ан ортаны ұ йымдастыруда міндетті тү рде:

- балаларды ың ғ айлы орындарғ а отырғ ызу керек;

- балаларды жақ сы оқ итын баламен отырғ ызу;

- сыныпта жағ ымды рольді атқ аратын баламен отырғ ызу керек;

- назарды аударатын заттардың жанына отырғ ызбау;

- жеке жұ мысқ а арналғ ан орындарды немесе сыныптағ ы тыныш аймақ тарды пайдалану;

- сынып тақ тасын қ ажет емес материалдармен толтырмау;

- қ ауіпсіз, кедергілер мен асулардан бос, қ олжетімді орта қ ажет;

- сыныпта қ озғ алуғ а адекватты кең істікпен қ амту;

- оқ ушылардың бір-бірімен араласып, жұ мыс жасауына арналғ ан оқ у орындарын ұ йымдастыру.

Пысық тау сұ рақ тары

1. «Білім беру ортасы» тү сінігінің мағ ынасын ашың ыз.

2. Білім беру ортасы, Я.А.Коменскийдің ойынша («Ұ лы дидактика»), қ андай болуы тиіс?

3. М.Монтессори сыныптың кең істіктік-білім беру ортасын модельдеуде қ андай жағ дайларғ а назар аударғ ан?

4. Тү рлі балаларғ а арналғ ан инклюзивті сыныптың кең істіктік-білім беру ортасын модельдеуге қ ойылатын талаптар мен қ ағ идаларды сипаттаң ыз.

5. Кең істіктік-білім беру ортасын дә стү рлі модельдеуді сипаттаң ыз, оның жетістіктері мен кемшіліктері.

6. Кең істіктік-білім беру ортасын инновациялық модельдеуді сипаттаң ыз, оның жетістіктері мен кемшіліктері.