Логометрлер

11 суретте магнитэлектрлік жү йенің логометрлік механизмінің қ ұ рылғ ысы кө рсетілген.

Логометрлер – электрлік немесе электрлік емес басқ а шамалардың функциясы болып табылатын екі электрлік шамалардың бө лігін есептеу операциясын жү зеге асыратын аспаптар.

Логометлерде магнитэлектрлік немесе электрдинамикалық механизмдердің қ озғ алмалы бө лігі орамаларынан I₁ жә не I₂ тоқ тары ағ атын, бір- бірімен берік бекітілген екі орауыштар тү рінде жасалғ ан.

Орауыштарғ а тоқ қ арсы ә сер етуші моменті жоқ металл таспалар кө мегімен келеді. Тұ рақ ты магниттің магнит ө рісі мен орауыштардағ ы тоқ тардың ө зара ә серлері тудыратын М₁ жә не М₂ моменттері бір- біріне қ арама- қ арсы бағ ытталғ ан.

11 сурет - Логометрлік магнитэлектрлік ө лшеуіш механизмнің қ ұ рылғ ысы.

Моменттердің біреуі қ озғ алмалы бө ліктің бұ рылыс бұ рышына тә уелді болуы керек, сондық тан саң ылауды бірқ алыпты емес етіп жасайды. Моменттердің тепе- тең дігінде М₁=-М₂, сонда:

Мұ ндағ ы В₁ жә не В₂ - қ озғ алмалы бө ліктің орауыштарының индуктивтілігі;

S₁ жә не S₂ - қ озғ алмалы орауыштардың активті қ имасы;

w₁ жә не w₂ - орауыштардағ ы орам мө лшері;

I₁ жә не I₂ - орауыштан ө тетін тоқ.

Сонда:

.

Осылайша:

.

Логометрлік механизмнің базасында сұ лбасы 12- суретте кө рсетілген омметр жасалғ ан.

12 сурет - Логометрлік ө лшегіш механизмі бар омметрдің сұ лбасы.

Бұ л жағ дайда қ озғ алмалы бө ліктің ауытқ у бұ рышы мына формуламен анық талады:

,

мұ ндағ ы R₁ жә не R₂ - орауыштардың кедергілері.

Электродинамикалық жү йенің логометрінің базасындағ ы жиілікө лшегіш 13- суретте кө рсетілген.

13 сурет - Логометр базасындағ ы электродинамикалық

жиілікө лшегішті қ осу сұ лбасы

Қ озғ алмалы орауыштың тізбегінің параметрлері ө лшенетін жиіліктің I₁ тоғ ы мен U_Х кернеуінің фазалық ығ ысуы 90° - ке тең болатындай етіп таң далады.

А қ озғ алмайтын орауышының, Б₂ қ озғ алатын орауышының, R₂, L₂ жә не C₂ элементтерінің тізбектерінің параметрлерін таң дай отырып,

жиілігіндегі осы тізбектің кернеуінің резонансына қ ол жеткізуге болады.

Бұ л жиілік жиілікө лшегіштің орта диапазонына тең. Бұ нда қ озғ алмалы бө ліктің ауытқ у бұ рышы қ озғ алмалы орауыштар тізбегіндегі реактивті кедергілердің қ атынасының функциясы болып табылады:

,

мұ ндағ ы , , а .

Осыдан:

.

Электродинамикалық жү йенің логометрлік механизмінің базасындағ ы фазометр 14- суретте кө рсетілген.

Логометрлік механизмі бар аспаптың мысалы болып температураны ө лшеуге арналғ ан Ш69001 логометрі табылады. Сезімділігі- 10°К/бө л. ө ткізгіштердің кедергісі - 15 Ом- нан аз емес. Дә лдік класы– 2, 0.

14 сурет - Логометрлік механизмінің базасындағ ы электродинамикалық фазометрдің сұ лбасы

8. Тә жiрибелiк жұ мыс

№2 и №3 зертханалық жұ мыстарының стендтерінде ампер- сағ аттардың, санауыштарының, активті жә не реактивті энергияның санауыштарының, ваттметрлердің, вольтметрлердің жә не амперметрлердің қ ұ рылымдарын талдау.

9. Жұ мыс бойынша есеп беру

Жұ мыс бойынша есеп беру келесі бө ліктерден тұ рады:

- аспаптардың қ ұ рылымының сипаты;

- аспаптардың сипаты;

- аспаптардың қ олданылу аймағ ы;

- аспаптардың негізгі артық шылық тары мен кемшіліктері;

- қ олданылатын ө лшеуіш механизмдердің типтері.

Бакылау сұ рақ тары

1. Ө лшеуіш механизм дегеніміз не?

2. Магнитэлектрлік ө лшеуіш механизмнің (Ө М) негізгі бө ліктері.

3. Магнитэлектрлік Ө М- нің неше шиыршық ты серіппесі бар?

4. Ө М- нің қ озғ алмалы бө лігінің атауы.

5. Магнитэлектрлік Ө М- нің артық шылық тары мен кемшіліктері.

6. Электромагниттік Ө М- нің негізгі бө ліктері.

7. Электромагниттік Ө М- нің артық шылық тары мен кемшіліктері.

8. Электродинамикалық Ө М- нің негізгі бө ліктері.

9. Электродинамикалық Ө М- нің артық шылық тары мен кемшіліктері.

10. Ферродинамикалық Ө М- нің негізгі бө ліктері.

11. Ферродинамикалық Ө М- нің артық шылық тары мен кемшіліктері.

12. Электростатикалық Ө М- нің негізгі бө ліктері.

13. Электростатикалық Ө М- нің артық шылық тары мен кемшіліктері.

14. Индукциялық Ө М- нің негізгі бө ліктері.

15. Индукциялық Ө М- нің артық шылық тары мен кемшіліктері.

16. Магнитэлектрлік Ө М- нің қ олданылу аймағ ы.

17. Электромагниттік Ө М- нің қ олданылу аймағ ы.

18. Электродинамикалық ферродинамикалық Ө М- нің қ олданылу аймағ ы.

19. Электростатикалық жә не индукциялық Ө М- нің қ олданылу аймағ ы.

20. Ә ртү рлі жү йелердің ө лшеуіш аспаптарының типтеріне мысалдар жә не олардың мінездемелері.

21. Логометрлер. Қ ұ рылымы, қ олданылу аймағ ы.

Ұ сынылатын ә дебиет

1. Аналоговые электроизмерительные приборы: Учебное пособие для вузов по специальности " Информационно-измерительная техника" /Бишард Е.Г. и др. –2-е изд., перераб. и доп. – М.: Высшая школа, 1991. – 415 с.

2. Основы метрологии и электрические измерения: Учебник для вузов / Б.Я. Авдеев, Е.М. Антонюк, и др. под ред. Е.М. Душина. – Л.: Энергоиздат, 1987. – 480 с.

4. Аналоговые электроизмерительные приборы: Учебное пособие/Под ред. А.А. Преображенского. – М.: Высшая школа, 1979.

5. Раннев, Г. Г. Методы и средства измерений: Учебник для вузов / Г. Г. Раннев, А.П. Тарасенко. – 2-е изд., стереотип. – М.: Издательский центр «Академия», 2004. – 336 с.

СӨ Ж арналғ ан бақ ылау сұ рақ тары

1. Ө лшеуіш механизмдердің жұ мыс принципі.

2. Қ азіргі заманғ ы ө лшеуіш техникада ө лшеуіш механизмдердің қ олдану аймағ ы.

3. Электронды аспаптармен салыстырғ анда ө лшеуіш механизмдердің артық шылығ ы

Зертханалық жұ мыс № 2

“Аралас аспаптардың қ ұ рылысын жә не жұ мыс принципін оқ ып ү йрену”

Жұ мыс мақ саты: аралас аспаптардың қ ұ рылысын жә не жұ мыс принципін оқ ып ү йрену.

1 Аралас аспаптардың қ ұ рылысы, қ ұ ралы жә не жұ мыс принципі

Аралас аспап деп мә ндердің кең аралығ ында бірнеше физикалық шамаларды ө лшеуге болатын ө лшеу қ ұ ралын айтады.

Аралас қ ұ ралдар ә мбебап кө п шектілі ө лшеуіш қ ұ ралдар болып табылады. Оларды тұ рақ ты жә не айнымалы тоқ тар тізбегінде тоқ ты жә не кернеуді ү зіліссіз ө лшеу, тұ рақ ты тоқ кернеуін, сыйымдылық ты, айнымалы кернеудің салыстырмалы дең гейін ө лшеу, тұ рақ ты жә не айнымалы тоқ тар тізбегінде тоқ тың жә не кернеудің бар болуын немесе жоқ болуын бақ ылау, электрлі радиоэлементтерде жә не сақ тандырғ ыштарда, сымдарда тізбектің ү зілуін немесе қ ысқ а тұ йық талуын анық тау, ә ртү рлі электрлі радиоэлементтерде дұ рыстық ты тексеру ү шін қ олданады.

Аралас қ ұ ралдарда тек I_и=10...300 мкА толық ауытқ улы тоқ ты жә не R_и=30...120 0м ішкі кедергілі магниттіэлектрлік механизмді-микроамперметрді қ олданады. Тоқ жә не кернеу бойынша ө лшеу шектері шунттарды жә не қ осымша резисторларды қ олдану жолымен кең ейтіледі.

Егер ө лшенетін тоқ R_и кедергілі микроамперметрдің I_и номиналды тоғ ының мә ні бойынша асып кететін болса, онда I_ш тоқ ө тетін микроамперметрге параллель шунт деп аталатын резисторды қ осады (1 сурет):

I_ш=I-I_и

1 сурет - Амперметр сұ лбасы

R_ш шунт кедергісін параллель қ осылғ ан кездегі кернеудің бірдей тү су шартынан табады

I_иR_и=I_шR_ш=(I-I_и)R_ш немесе

Оң жақ тағ ы тең діктің алымы мен бө лімін I_и бө ліп, аламыз

мұ ндағ ы n =I/I_и тоқ бойынша кең ею коэффициенті.

Шунттарды аз температуралық коэффициенті бар манганиннен дайындайды.

Аралас қ ұ ралдарда кө бінесе ә мбебап деп аталатын кө пшекті сатылы шунттарды (2 сурет) қ олданады.

2 сурет – Екі шекті амперметр сұ лбасы.

Егер I₁< I₂ деп алсақ, онда I₁ жә не I₂ шектер ү шін шунттың кедергісі мынағ ан тең болады:

;

мұ ндағ ы n₁=I₁/I_И; n₂=I₂/I_И- кең еюдің сә йкес коэффициентері. Бұ л тең діктердің біріккен шешімі екі шекті шунттың резисторларының Rl жә не R2 кедергілерін анық тайды:

Кө пшектілі сатылы шунт ү шін есеп осығ ан ұ қ сас.

Резисторғ а тізбектей қ осымша жалғ анғ ан микроамперметр кернеуді ө лшеу ү шін арналғ ан вольтметр ретінде қ олданылады (3 сурет).

3 сурет - Вольтметр сұ лбасы.

Ө лшенетін кернеу U I_и жалпы номиналды тоқ тың ағ у кезіндегі микроамперметрдің ішкі R_и кедергісіндегі жә не R_д қ осымша резистордағ ы U_д кернеудің тү су қ осындысына тең:

,

мұ ндағ ы m=U/U_и – кернеу бойынша кең ею коэффициенті.

Аралас аспаптарда резисторларды сатылап қ осу қ олданылады

(4 сурет) жә не I_и ө лшеу механизмінің тоғ ы кезінде U₁, U₂, U₃ ө лшеу шектері ү шін қ осымша резисторлардың кедергісі келесі формула бойынша есептеледі

; ; ,

мұ ндағ ы m₁=U₁/U_и.; m₂=U₂/U_и; m₃=U₃/Uи – сә йкес шектердің кең ею коэффициенттері.

4 сурет –ү ш шекті вольтметр сұ лбасы.

Қ осымша резисторларды дө ң гелек немесе тү зубұ рышты каркасқ а оралынғ ан манганинді ө ткізгіштерден дайындайды. 2, 5 дә лдікті жә не одан тө мен класты аспаптарда МЛТ резисторларын жә не т.б. қ олданады.

Айнымалы тоқ та ө лшеуіш ү шін магниттіэлектрлі микроамперметрді жартылай ө ткізгіштік тү зеткіштермен бірге қ олданады. Тү зеткіштердің ә ртү рлі сұ лбаларының жұ мысын қ арастыру ү шін, айнымалы тоқ тың кернеуі бес негізгі параметрлермен сипатталатын білу қ ажет: мезеттік, шың дық, орташа, орташа тү зетілген жә не орташа квадратталғ ан мә ндермен.

Мезеттік мә н - бұ л анық талғ ан мезеттегі кернеудің мә ні, мысалы, t₁ уақ ыттағ ы u₁ кернеудің немесе t₂ уақ ыттағ ы u₂ кернеудің мә ні (5 сурет).

5 сурет – кернеудің синусоидалық ү лгісі (а), кернеудің синусоидалық емес ү лгісі (б).

Шың дық мә н U_шың (синусоидалы ауыспалы кернеу ү шін арналғ ан U_m амплитудалық мә н) - ө лшеу уақ ыты ішіндегі кернеудің ең ү лкен немесе ең кіші мә ні.

Уақ ыт ө лшемі ішіндегі айнымалы кернеудің орташа мә ні

.

Мағ ынасы бойынша орташа мә н — бұ л Т ө лшеу уақ ыты мезетіндегі u(t) айнымалы кернеудің тұ рақ ты қ ұ раушысы. Графикалық — бұ л Т уақ ыт мезетіндегі орташа мә н. (5 сурет).

Бірақ Т уақ ыт мезетіндегі уақ ыт осінен салыстырмалы симметриялы айнымалы кернеудің орташа мә ні нө лге тең. Бұ л жағ дайда келесі ө рнекпен анық талатын айнымалы кернеудің орташа тү зетілген мә нін қ олданады

Ауданның бұ л қ осындысы геометриялық тү рде t уақ ыт осімен жоғ арғ ы жә не тө менгі қ исық пен шектелген. Мұ ндай анық тама кезінде тү зеткішті екі жарты периодты болып саналады.

Т ө лшеу уақ ыты мезетіндегі айнымалы кернеудің орташа квадраттық мә нін келесі формула арқ ылы анық тайды

.

Синусоидалы айнымалы кернеу ү шін орташа квадраттық мә нді ә рекет етуші (тиімді) мә н деп атайды. U айнымалы кернеудің ә рекет етуші мә ні ә рекет кезіндегі жылу энергиясының санынан бө лінетін тұ рақ ты кернеу санына тең; оның ә рекетінде бір уақ ыт ішінде ауыспалы кернеудің салыстырмалы ә рекет кезінде бө лінетін жылу энергиясы бө лінеді.

Кернеу параметрлері арасындағ ы байланыс К_a амплитуда коэффициенті жә не К_ф ү лгісі арқ ылы келтіріледі

, .

Тә жірибеде ең жиі қ олданылатын тү зеткіштер сұ лбаларын қ арастырайық. 6 суретте тү зеткіштің біржартылай периодты аспабының сұ лбасы жә не PA1 микроамперметр арқ ылы ө тетін i_и тү зеткіш тоғ ының графигі келтірілген.

VD1 жартылай ө ткізгішті диод микроамперметр арқ ылы тек қ ана ө лшенетін айнымалы тоқ тың оң жарты толқ ынын ғ ана ө ткізеді. 20 Гц жоғ ары жиілікте аспап I₀ ө лшенетін тоқ тың орташа мә нін ғ ана кө рсететін болады.

Бір жартылай периодты тү зеткіштің артық шылығ ы кірістік кернеудің ү лкен бө лігі VD1 диодында тү суі болып табылады. Тіпті салыстырмалы аз кірістік кернеу кезінде сызық ты тү зету режимінде ол жұ мыс істейді жә не аспаптың шкаласы ө зінің сызық ты бө лігінен ү лкен болып табылады. Бірақ бұ ндай амперметрдің сезімталдығ ы тө мен болады. I тоқ тың орташа тү зетілген жұ мыс мә ні кезіндегі синусоидалы тоқ ты ө лшегенде тоқ тың орташа тү зетілген мә ні I₀ 0, 451; сондық тан микроамперметрдің I_и толық ауытқ у тоғ ы кезінде I_изм шектік жұ мыс мә ні келесі формуламен есептеледі

.

(а) (б)

6 сурет – бір жартылай периодты тү зеткіштің сұ лбасы (а) жә не микроамперметр арқ ылы ө тетін тоқ тың рафигі (б)

Аралас аспаптарда ең кө п тарау алғ ан екі жартылайпериодты тү зеткіштер болып табылады (7 сурет). Мұ нда PA1 микроамперметрі Rl жә не R2 резисторларына жә не VD1 жә не VD2 ү лгілі диодтармен, электрлік кө пірге диогналь жалғ анғ ан. Периодтың бірінші жартысында тоқ VD1 диоды арқ ылы ө теді, ә рі қ арай параллель тармақ тар бойынша: PA1 микроамперметрі, R2 жә не Rl резисторлары, басқ аша — VD2 диоды арқ ылы жә не параллель тармақ тар бойынша: PA1 микроамперметрі, Rl жә не R2 резисторлары арқ ылы. Микроамперметр арқ ылы тоқ екі жартылайпериодта бір бағ ытқ а ағ ады. Сызық ты тү зету режиміндегі жұ мыс кезіндегі I₀ тү зету тоғ ының тұ рақ ты қ ұ раушысы I₀» 0, 91 тең, ал ө лшенетін синусоидалы тоқ тың шектік ә рекет мә ні

.

а) б)

7 сурет – Екі жартылай периодты тү зеткіш сұ лбасы (а) жә не

микроамперметр арқ ылы ағ атын тоқ графигі (б).

R1 жә не R2 резисторларын шарттан таң дап алады

,

мұ ндағ ы R_пр — диодтың тікелей кедергісі.

Айнымалы тоқ ты немесе кернеуді ө лшеген кезде аралас асрпаптардың шкалаларын ү лгілі коэффициентті синусоидалы сигналдың ә рекет мә ндерінде бө ліктейді

.

Аралас аспаптарда тұ рақ ты тоқ тың кедергісін ө лшеу ү шін тізбектей жә не параллель жалғ анғ ан магниттіэлектрлік омметрлерді қ олданады.

Тізбектей жалғ анғ ан омметрдің сұ лбасы 8 суретте бейнеленген. Бұ л аспап 10 Ом кө бірек кедергілерді ө лшеу ү шін қ олданады. Қ ұ рал ішкі кедергісі R_и тең РА1 тізбектей қ осылғ ан микроамперметрден тұ рады, ол R2 тұ рақ ты жә не Rl айнымалы бө лімді, U_G1 кернеулі жә не R_x ө лшенетін резисторлі G1 тұ рақ ты тоқ кө зінен қ ұ ралғ ан. Резисторлардың Rl, R2 кедергілерін RI+R2= U_G1max/I_и формуласынан таң дап алады.

8 сурет –тізбектей жалғ анғ ан омметр сұ лбасы.

Жалпы жағ дайда микроамперметр арқ ылы ағ атын тоқ тең

R_x=0 кезде; R_x=∞ I=0 кезде.

Тоқ тың мә ні, демек аспаптың тіл сызығ ының ауытқ у бұ рышы R_x тә уелді болады. R_x неғ ұ рлым ү лкен болса, тіл сызық тың ауытқ уы аз болады. Осығ ан сә йкес тізбектей жалғ анғ ан сұ лба бойынша орындалғ ан омметр кері шкалағ а ие болады, яғ ни ө лшейтін резистордың нө лдік кедергісіне шкаланың шеткі оң белгісі сә йкес келеді. Омметрде тоқ кө зі ретінде қ ұ рғ ақ галваникалық элементтерді, кө біне аккумуляторларды қ олданады. Қ орек кө зінің ЭҚ К азайту аспап кө рсеткішінің ө згеруіне ә келіп соғ ады, сондық тан Rl реттеуші резисторы қ олданылады. Ө лшеу алдында омметр калибрлейді: кірістік қ ысқ ыштарды қ ысқ а тұ йық тайды жә не Rl резисторында тіл сызық ты нө лдік белгіге келтіреді. Микроамперметр арқ ылы ағ атын тоқ ө лшенетін кедергіден сызық сыз тә уелді болса, онда аспаптың шкаласы омнан градуирленген, сондай сызық сыз.

Аі кедергілерді ө лшеу ү шін (ондағ ан ом жә не одан аз) параллель омметрді қ олданады (9 сурет). Ол тізбектей жалғ анғ ан сұ лбадағ ы тә різді элементтерден тұ рады, ал оның айырмашылығ ы ө лшенетін R_x PAl микроамперметрге кедергі параллель жалғ анады. Омметрді ажыратылғ ан қ ысқ ыштар кезінде калибрлейді, бұ л кезде бү кіл тоқ микроамперметр арқ ылы ағ ады жә не оның тіл сызығ ының ауытқ у бұ рышы жоғ ары шекті болады. R_x кедергіні жалғ ағ ан кезде тоқ тың бө лігі параллель тізбекке тармақ талады: микроамперметр арқ ылы ағ атын тоқ жә не ауытқ у бұ рышы азаяды. Сондық тан параллель омметрдің шкаласы тү зу болады. Микроамперметр арқ ылы ағ атын тоқ келесі қ атынас арқ ылы табылады

бұ нда шкала сызық сыз

9 сурет- параллель жалғ анғ ан омметр сұ лбасы

Ц4311, Il4315, U4324, Ц4325, 1l4326, Ц4340 аралас аспаптарында жә не басқ аларында ө лшеу механизмдері электрлік жү ктемеден қ орғ ау қ арастырылғ ан (тоқ тың толық ауытқ у мә нінің). Оны микроамперметрге жә не бір біріне параллель жалғ анғ ан екі кремнилі диодтан дайындайды, сонымен бірге диодтар қ арама-қ арсы бағ ытта қ осылады. Микроамперметрдің кедергісіндегі кернеудің номиналды тү суі кезінде (0, 1В тө мен емес) диодтардың кедегісі, оның ішінде тікелей бағ ытта жалғ анғ анда бірнеше мегаомғ а тең болады, сондық тан олар аспаптың кө рсеткішіне ә сер етеді. Ө лшенетін кернеудің апаттылық нә тижесінде микроамперметрдегі кернеудің тү суі 0, 6В асса, онда диодтың бірі ашылады жә не микроамперметрдің істен шық пауын қ амтамасыз ету ү шін рамканың орамын тұ йық тау қ ажет.

2 Аралас аспаптармен ө лшеу жү ргізу

Қ ауіпсіздік шаралары

1 30В жоғ ары тізбекте аспаппен ө лшеу жү ргізу кезінде қ ауіпсіздік шараларының жалпы ережелерінің барлық талаптарын орындау қ ажет. Ө лшеуді аспаптың жиынтығ ына кіретін піскектер (щупы) кө мегімен жү ргізеді. Піскекпенпен ө лшеуді бір қ олмен жү ргізу қ ажет, адам организмі арқ ылы тоқ ө тпеу ү шін екінші қ ол бос қ алу қ ажет.

2 200...300 В жоғ ары кернеулі тізбекте ө лшеу басқ а да адамдардың қ атысымен жү ргізілуі тиіс.

3 Кедергіні ө лшеуді тек қ ана қ орек кө зінен ажыратылғ ан электр тізбектерінде жү ргізуге болады.

4 Қ орек кө зімен сыйымдылық ты ө лшеу кезінде 190...245 В кернеулі, 50 Гц жиілікті айнымалы тоқ желісі қ ызмет атқ арады, сондық тан алдымен ө лшеу сұ лбасын жинап, содан кейін қ орек кө зіне қ осылу қ ажет.

5 Тоқ ты немесе крнеуді ө лшеген кезде аспапты обьектіге қ осар алдында ө лшеу шегінің шектерінің ажыратып-қ осқ ышының жанып кетпеуі ү шін ө лшеу шегін ө згерту ұ сынылады.

6 Аспатың қ ұ рамына кіретін дұ рыс ө ткізгіштерді қ олдану қ ажет.

Ө лшеу тә ртібі. Анық жә не нақ ты нә тижелер алу жә не жұ мыс кезіндегі аспаптың бұ зылуынан сақ тану ү шін келесі ережелерді ұ стау қ ажет:

1. Аспапты кө лбеу кү йде ұ стау

2. Механикалық корректор кө мегімен аспаптың тіл сызығ ын шкаланың бастапқ ы белгісіне қ ою

3. Қ орғ аныстық автоматы бар аспаптарда техникалық қ ұ жаттамасы бойынша оның жұ мыс қ абілеттілігін тексеру

4. Жұ мыс тү ріндегі ажыратып-қ осқ ышты ө лшеу жә не тоқ тү ріне сә йкес кү йге қ ою, яғ ни келесі кү йлердің біріне «—», «», «г_x», «C_x».

5. Ө лшеу шектерінің ажырап-қ осқ ыштарын ө лшенетін шаманың сә йкес кү тілетін мә ндері жағ дайына келтіру қ ажет, егер белгізсіз болса, онда ажыратып-қ осқ ышты ө лшеу шегінің максимал мә ніне келтіру қ ажет.

6. Аспаптың сә йкес қ ысқ ышынна жалғ аушы ө ткізгіштерді қ осу. «» белгісімен белгіленген қ ысқ ыш аспаптың жалпы қ ысқ ышы болып табылады.

7. Омметрді жә не фарадометрді қ олдану кезінде аспапты ә р кез ө лшеудің таң далғ ан шегіне келтіру қ ажет. Параллельді омметр: тұ йық талмағ ан ө ткізгіштер кезінде «Уст. 0» тұ тқ асымен аспаптың тіл сызғ ын сә йкес шкаланың «» белгісіне қ ою, сосын ө ткізгіштердің бос ұ штарын тұ йық тап, осы шкаланың тіл сызығ ының «0» белгісіне келтірілуін қ адағ алау қ ажет. Тізбектелген омметр: ө ткізгіштердің щупын тұ йық тау жә не «Уст. 0» тұ тқ асымен аспаптың тіл сызығ ын сә йкес шкаланың «0» белгісіне қ ою қ ажет.

Кедергінің ү лкен мә нін немесе сыйымдылық ты ө лшеу кезінде (сыртқ ы қ орек кө зін қ олданып) аспаптың сырт жағ ындағ ы нұ сқ аулық - кестеде бейнеленген сұ лба бойынша жинайды.

8. Қ осқ ыш ө ткізгіштер кө мегімен ө лшегіш тізбекке аспапты қ осу қ ажет. Тұ рақ ты тоқ ты жә не кернеуді ө лшеу кезінде («*») жалпы қ ысқ ышты обьектінің теріс полюсіне қ осады. Айнымалы кернеуді жә не тоқ ты ө лшеу кезінде жалпы қ ысқ ышты ең аз потенциалмен немесе обьект корпусына қ осады.

9. Ө лшеу шегін таң дап алу қ ажет (ү лкенінен бастап, тоқ жә не кернеу ү шін), аспаптың тіл сызығ ы мү мкіншілікке қ арай соң ғ ы ү шінші шкалада болу қ ажет. Кедергіні жә не сыйымдылық ты ө лшеу кезінде стрелканың оптималды жағ дайы - шкала ортасында болуы қ ажет.

10. Сә йкес шкала бойынша санауды алу жә не ө лшегіш тізбектен ө ткізгіштерді ажырату қ ажет (объектіден).

11. Формула бойынша ө лшеу қ ателегін жә не ө лшенетін Х шамасының мә нін есептеу:

тұ рақ ты жә не айнымалы тоқ, кернеу ү шін (10 сурет)

,

мұ ндағ ы Х_N — ө лшеу шегінің таң далғ ан мә ні (ө лшеу шігінің ажыратқ ышның жағ дайы), N — соң ғ ы сан бойынша аспап шкаласының барлық бө ліктердің саны (бө лік саны), — ө лшенетін шама немесе тоқ тың тү ріне байланысты шкалада белгіленуі бойынша анық талатын аспап шкаласындағ ы дә лдік класы;

10 сурет – Айнымалы кернеуді ө лшеу мысалы.

кедергіні жә не сыйымдылық ты ө лшеу ү шін (11 сурет)

,

мұ ндағ ы Х₀ — аспап шкаласы бойынша санау, М — кө бейткіш (ө лшеу шегінің ажыратқ ыш жағ дайы), — дә лдік класы, L —шкаланың жұ мыс бө лігінің ұ зындығ ы, мм, 1 — аспаптың тіл сызығ ы тоқ тағ ан, екі кө рші бө лгіш арасындағ ы шкала ұ зындығ ы, мм, С — кө бейткіш есебінен ө лшенетін шама бірлігіндегі шкаланың жоғ арғ ы келтірілген бө лігінің бағ асы. L мә нін аспаптың паспортынан алады, 1 мә нін сызғ ыш кө мегімен ө лшейді.

Ө лшеу нә тижесі формуласымен есептеледі. Ө лшенетін Х шамасының сандық мә ні сол разрядта (ү тірден кейін) санмен аяқ талуы тиіс.

11 сурет - Кедергіні ө лшеу мысалы

Аспапты берілген кү йге, яғ ни аспаптың ө ткізгіштерін аспаптың қ ысқ ышынан ажырату ү шін, ө лшеу шегінің қ осқ ышын кернеу бойынша максималды шекке, тоқ тү рінің ажыратқ ышын «» келтіру қ ажет. Бұ л тіпті олар дұ рыс орындылмығ ын жағ дайда аспапты келесі қ осу кезінде бұ зылудан сақ тайды,