Комплекстің бүзылуы, түрақсыздық константасының мөні кіші кейбір түрақты комплекс түзілгсндс де іскс асады.

Комплексті қ осылыстардың қ осылыс боліктерінің кең істікте орналасуы қ ү рамындағ ы молекула тү гелімен езгермей бү зылуы жиі кездеседі. Мысалы, СгС13-6Н20 Қ осылысына ү ш тү рлі зат сө йкес келеді. Кү лгін тү здың молеқ уласындағ ы, барлық алты су молекуласы ішкі сферада болады [Сг(Н20)б ]С13. Қ ыздырғ анда су молекуласының бір бө лігі ішкі сферадан шығ ып кетсді де, орнына хлорид иондары келс бастайды, сойтіп [Сг(Н20)5 С1]С12-Н20 — ашық -Жасыл тү сті, [Сг(Н20)4 С1]С1-2Н20-қ ою-жасыл тү сті Изомерлер тү зіледі.

СгС13-6Н20 қ осьшысындағ ы изомерия гидраттық Изомерия деп аталады. Комплексті қ осьшыстарда, жоғ арьща Кө рсстілгендей басқ а да изомерия тү рлері байқ алады.

Аноганикалық қ осылыстардың ішінде валенттілік бойынша тү зілген қ осылыстармен қ атар, валенттілікке бағ ынбай тү зілетіндері де кө птеп кездеседі. Алғ ашқ ылардың бірінші қ атарындағ ы, ал соң ғ ыларды жоғ арғ ы қ атардағ ы қ осылыстар деп айтады. Осы жоғ ары қ атардағ ы қ осылыстарғ а қ ос тұ здар жә не комплексті қ осылыстар жатады. Қ ос тү здар суда еріген кезде тү геддей иондарғ а ыдырайды:

Ал комплекс тү здар суда ерігенде комплексті иондар тү зеді:

Мү нда [Ғ е(С1Ч)₆]⁴~ ионы судағ ы ерітіндіде жө не қ атты кристалл кү йінде де бола алады. Осындай иондарды комплексті иондар дейді. Комплексті иоң дар кү рамына иондармен қ атар, бейтарап молекулалар да кіреді [А§(гШ₃)₂]⁺.

Тұ нба-ерітінді жү йедегі тепе-тең дік. Ерігіштік кө бейтіндісі. Нашар еритін қ осылыстардың ерігіштігі. Тұ нбалардың ерігіштігіне аттас иондар мен бө где электролиттің ә сері. Тұ нбалардың тү зілу жә не еру шарттары.

Тұ нбаны кептірген кезде тұ нба қ ұ рамының ө згеруі мү мкін сондық тан гравиметрлік талдауда 2 тү рлі формалы қ осылыстар болуы тиіс: тұ ндырылғ ан жә не гравиметрлік. Кө птеген жағ дайда тұ ндырылғ ан форма мен гравиметрлік форма бір-тіріне сә йкес келеді. (BaSO₄, AgCI т.б.). Жиі тұ нбаның тұ ндыру формасының қ ұ амы мен гравиметрлік формасының қ ұ рамында айырмашылық болады, мысалы: Mg²⁺ анық тағ анда тұ ндыру формасы MgNH₄PO₄*6H₂O, осы тұ нбаны қ ыздырғ анда Mg₂P₂O₇ болып ауысады. Тұ нба Mg₂P₂O₇ тү рінде ө лшенеді. Тұ ндырылғ ан формасы қ ұ рамына анық талатын компонент кіретін тұ ндырылғ ан қ осылыс. Гравиметрлік форма қ ұ рамына анық талатын компонент кіретін ө лшенетін қ осылыс.Анық талатын компонент бір тұ нба кү йінде алынады одан кейін тү зілген тұ нбаны қ ыздырады оның нә тижесінде екінші қ осылыс тү зіледі оның массасын ө лшейміз.Жалпы жағ дайларда бұ л екі форма ә р тү рлі.ә детте Т.Ф≠ Г.Ф. Т.Ф қ ыздырғ ан кезде Г.Ф ауысады.

Т.Ф қ ойылатын талаптар:

1.Анық талатын коипонент толық тұ нбағ а тү суі қ ажет.

2.Басқ а иондармен тұ нбағ а тү спеуі тиіс.

3.Тұ ндырылғ ан форма оң ай Гравиметрлік форма ауыса алатын болу керек.

4.Тұ ндырылғ ан форма оң ай сү зілуі қ ажет, сондық тан тұ нбаның аморфты формасынан гө рі кристалдық формасы жайлы болып келеді.

Гравиметрлік формағ а қ ойылатын талаптар:

1.Г.Ф-ң қ ұ рамы оны химиялық формасына дә л сә йкес болуы қ ажет.

2.Г.Ф ауаның ә серіне тө зімді болуы қ ажет.

3.Г.Ф-дағ ы анық талатын компненттің мө лшері ең аз болуы тиіс.

Ерігіштік кө бейтіндісі Кез келген аз еритін заттың біраз мө лшері ерітіндіге ө тіп отырады. Ерітіндіге еріген зат иондар тү рінде таралады. Бір кезде тұ нбадағ ы зат пен ерітіндіге таралғ ан иондар арасында жылжымалы тепе-тең дік орнайды. Мысал ү шін AgCI қ осылысын алсақ, ерітіндідегі тепе-тең дікті былай жазуғ а болады:

AgCI Ag⁺ + CI^-

Тұ нба ерітінді

ЕК_AgCI= [ Ag⁺] [CI^-]

ЕК_AgCI= [ Ag⁺] [CI^-]

Мұ нда, ЕК_AgCI – кү міс хлоридінің ерігіштік кө бейтіндісі. Бұ л тең деуден ерігіштік кө бейтіндісінің берілген температурада тұ рақ ты екені кө рініп тұ р. Егер Ас В_m [A⁺] [B^-] болса, онда ерігіштік кө бейтіндісі мынағ ан тең болады:

EK _АсВь = [A⁺]^c [B^-]^m.Ерігіштік кө бейтіндісін ЕК табу ү шін электролиттің ерігіштігін білу керек жә не керісінше, ерігіштік кө бейтіндісі арқ ылы заттың ерігіштігін анық тауғ а болады. Ерігіштік кө бейтіндісін ЕК заттың еру қ абілетін сипаттайды, ЕК (ПР) жоғ ары болса, заттың ерігіштігі де жоғ ары

[ Ag⁺] [CI^-] ЕК_AgCI – ерітінді қ анық пағ ан

[ Ag⁺] [CI^-] ЕК_AgCI – ерітінді қ анық қ ан

[ Ag⁺] [CI^-] ЕК_AgCI – ерітінді аса қ анық қ ан

Ерігіштік кө бейтіндісі — қ анық қ ан ерітіндісіндегі аз еритін электролит иондарының концентрацияларының кө бейтіндісіне тең. Ерігіштік пен ерігіштік кө бейтіндісі арасындағ ы байланыс:

. Мұ ндағ ы, m+n – катиондар мен аниондар қ осындысы, m-катион ионының сан, n –анион молекуласының саны, ерігіштік кө бейтіндісі, ерігіштік.

Гетерогенді жү йе дегеніміз бірнеше фазадан қ ұ ралатын жү йені айтамыз.Тұ нба мен су ерітіндінің арасындағ ы тепе-тең дікті қ арастырамыз.PbSO₄ нашар еритін суғ а салатын болсақ аз мө лшерде ериді, бірақ еріген PbSO₄ молекулалары бірден толық диссоциацияланады.Сол кезде тепе-тең дік орын алады.

↓ PbSO₄→ Pb²⁺+ SO₄^2- бұ л тепе –тең дікті келесі тепе-тең дік константасы сипаттайды.

иондардың тепе –тең дік концентрациясы

-заттың қ атты фазадағ ы концентрациясы

Демек тұ нба кө лемінің бір бірліктегі зат мө лшері.

Мұ нда қ атты фазадағ ы қ атты концентрациясы тұ рақ ты шама, себебі қ атты фазадағ ы кез –келген заттың концентрациясы тұ рақ ты шама.

Осы соң ғ ы тең деу бойынша PbSO₄ қ анық ерітіндіде Pb жә не SO₄ иондарының концентрациясы кө бейтіндісі де тұ рақ ты шама болды, бұ л қ орғ асын сульфатының ерігіштік кө бейтіндісі деп аталады.

25⁰С PbSO₄ ерігіштік кө бейтіндісі _{жалпы тү рде ерігіштік кө бейтінді осылай жазылады.}

Титриметрлік талдау. Титриметрлік талдау ә дістердің жіктелуі. Қ ышқ ылды-негіздік титрлеу. Қ ышқ ылды-негіздік титрлеу қ исық тары. Қ ышқ ылды-негіздік индикаторлар. Индикаторлардың иондық, хроморлы жә не ионды-хромофорлы теориялары. Тотығ у-тотық сыздану титрлеуі. Тотығ у-тотық сыздану титрлеу қ исығ ы. Тотығ у-тотық сыздану титрлеудегі индикаторлардың тү рлері.

Титриметрлік (кө лемдік) талдау анық тайтын затпен ә рекеттесуге кеткен концентрациясы белгілі ерітіндінің кө лемін дә л ө лшеуге негізделген. Концентрациясы белгілі ерітіндіні стандартты ерітінді деп атайды. Титрлеу арқ ылы талдайтын ерітіндінің концентрациясын анық тайды. Жұ мысшы ерітіндісін анық талатын зат ерітіндісіне біртіндеп қ осу процесін титрлеу дейді. Талдайтын заттың толық реакцияғ а тү скен, яғ ни титрлеу біткен мезетін эквиваленттік (стехиометрлік) нү кте деп атайды. Титрлеу ү шін концентрациясы белгілі ерітіндіні ө лшеуірге (бюреткағ а) қ ұ яды жә не оның дең гейін нө лге келтіреді. Титрлейтін ерітіндіні жұ мысшы немесе титрант ерітіндісі деп атайды. Концентрациясы анық талатын ерітіндінің дә л кө лемін тамшуырмен ө лшеп алады жә не оны конустық колбағ а қ ұ яды. Егер титрлеу нү ктесі индикатор бойынша анық талатын болса, колбағ а 2-3 тамшы индикатор қ осады. Титрлеуді қ ағ аздың ақ беті фонында жү ргізеді. Титрлеу кезінде концентрациясы белгілі ерітіндіні ө лшеуірден анық талатын ерітінді бар колбағ а, ү здіксіз араластыра отырып, біртіндеп қ осады. Титрлеудің аяқ талғ анын индикатор тү сінің ө згеруімен анық тайды. Эквиваленттік нү ктеде ө зінің тү сін ө згертетін заттар индикаторлар деп аталады. Тә жірибенің нә тижесін яғ ни титрлеуге кеткен ерітіндінің кө лемін жазып отырады. Егер 2 рет титрлеудің нә тижесінің айырмашылығ ы 0, 3 мл-ден артық болса, титрлеуді қ айталайды. Пайдаланылатын химиялық реакция тү ріне қ арай, титриметрлік талдаудың мынадай ә дістері болады: бейтараптау ә дісі, тотығ у-тотық сыздану ә дісі, комплексонметрлеу ә діс, тұ ндыру ә дісі. Ә р ә дістің ө зіне тә н жұ мысшы ерітінділері, анық тайтын заттары жә не қ олданатын индикаторлары болады. Титриметриялық талдау – зерттелетін қ осылысқ а кеткен ерітіндінің кө леміне негізделген сапалық талдаудың тү рі. Бұ л ә дісті басқ аша жанама ә діс деп те атайды. Титрлеу дегеніміз – ерітіндінің титрі анық талып, сол ерітіндіні белгісіз қ осылысқ а аналитикалық сигнал алынғ анша қ осу процесі. Титр – 1мл ерітіндідегі еріген заттың грамм немесе миллиграмм мө лшері. Титрлейтін ерітінді титрант деп аталады. Титриметриялық ә дістің ерекшелігі:

Тез жү реді

Зерттелетін ерітінді мен реагент эквивалентті қ осылады.

Титриметриялық талдаудың жіктелуі.

Жү ретін реакция бойынша:

Протонды тасымалдау: қ ышқ ылдық -негіздік (протолиттік) титрлеу

H₃O⁺ + OH^- = 2H₂O

Электрондарды тасымалдау: тотығ у-тотық сыздану титрлеу

aOx₁ + bRed₂ = aRed₁ + bOx₂

Нашар диссоцияланатын комплексті қ осылыстар тү зу: комплексонометрлік титрлеу

M+L=ML

Нашар еритін қ осылыстар тү зілу: тұ ндырып титрлеу

M+X=MX↓

Титрлеу жолы бойынша:

Тура титрлеу – зерттелетін қ осылыс концентрациясы белгілі ерітіндімен тікелеі титрленеді. n(A) = n(B)

Кері титрлеу – зерттелетін ерітіндіге артық мө лшерде «Б» зат алынады да, ә рекеттеспей қ алғ ан «С» затпен титрленеді.

А+Б(артық)→ ө німдер+ Б(қ алғ ан)

Б(қ алғ ан)+С→ ө німдер

n(А)=n(Б) – n(С)

Жанама титрлеу – концентрациясы анық талуғ а тиісті А заты Д затымен ә рекеттесіп С жә не Е ө німдерін тү зеді. Тү зілген С жә не Е ө німі концентрациясы белгілі стандартты Б затының ерітіндісімен титрленеді. А+Д=С+Е

С+Б→ ө німдер

n(А) = n(C) = n(Б)

Титриметриялық талдауда қ олданылатын реакцияларғ а қ ойылатын талаптар:

Т.с.н анық тайтын жағ дай таң далу керек

Реакция аяғ ына дейін жү ру керек

Реакция ү лкен жылдамдық пен жү ру керек

Ерітіндіде титрант пен анық талатын затпен белгілі стрехиаметриялық қ атынаста ә рекеттесу керек

Титрлеу процесінде бө где реакциялар орындалмау керек

Титрант ерітіндісі алдын-ала стандартталғ ан болуы керек.

Титриметриялық анализдің есептеулері келесі заң дарғ а негізделеді:

Эквивалент заң дылығ ы

Зат массасының сақ талу заң ы

Заттың қ ұ рамын сақ тау заң ы

Ерітіндінің қ ұ рамындағ ы еріген зат мө лшері концентрация деп аталады. Концентрация тү рлері: молярлық С_м моль/л, эквивалентті С_экв моль/л, титр Т г/мл, ү лестік w %.

Молярлық: С_м=m/M*V

Эквивалентті: С_экв =m/M_экв*V M_экв=M*f f-эквиваленттік фактор

Ү лестік: w=

Титр: T_A =; С_A =_{; mA=; mA= *}

Ышқ ылды негіздік титрлеу.Титрлеу қ исығ ы..Қ ышқ ылдық -негіздік титрлеу. Егер қ ышқ ылдың немесе негіздің диссоциация тұ рақ тысындағ ы айырмашылық ү ш реттілік шамасынан кем болмаса, қ ышқ ыл қ оспасындағ ы қ ұ рамдас бө ліктерді сапалық тұ рғ ыдан, қ ышқ ылдық -негіздік титрлеу ә дісі арқ ылы анық тауғ а болады. Мысалы, тұ з жә не сірке қ ышқ ылының қ оспасын негізбен титрлегенде екі секіру байқ алады. Ал кө п негізді қ ышкылдар мен негіздерді титрлегенде, оларғ а сә йкес болатын потенциал секіруінін санын титрлеу қ исығ ынан анық тауғ а болады. Бұ ғ ан ү ш негізді фосфор қ ышқ ылын кү шті негізбен титрлеу мысал.

Титрлеу қ исық тары – титранттың кө лемі мен титрлеу процесінде ө згеретін параметр арасындағ ы графикалық тә уелділік.

Титрлеу қ исығ ының маң ыздылығ ы: - таң дап алынғ ан реакциялар ү шін титрлеуді пайдалануғ а бола ма? — эквивалентті нү ктені анық тауғ а мү мкіндік береді; - қ олайлы индикаторды таң дауғ а мү мкіндік береді.

Титрлеудің секіруі – эквивалентті нү кте аймағ ында жү йедегі ортаның қ асиетінің кү рт ө згеруі. Титрлеудің секіруі мына шамалармен анық талады:

титрлеу реакцияның тепе-тең дік константасының шамасымен,

титрант пен титрленетін заттың табиғ атымен,

ә рекеттесетін заттардың концентрациясымен,

температурамен,

жү йеде бө где заттардың бар болуымен.

Қ ышқ ылды – негіздік титрлеу протондардың алмасу реакциясына негізделген – қ ышқ ыл НА мен негіздің МОН арасындағ ы ә рекеттесу нә тижесінде бейтараптану реакциясы орындалады.

НА + МОН = МА + Н₂О

Н₃О⁺ + ОН^- = 2Н₂О.

Қ ышқ ылды – негіздік титрлеудің қ исық тары

1 — кү шті қ ышқ ыл кү шті негізбен титрленген

2 — ә лсіз қ ышқ ыл кү шті негізбен титрленген

3 — ә лсіз қ ышқ ыл ә лсіз негізбен титрленген

Титрлеу қ исығ ының ә ртү рлі бө ліктеріне сә йкес келетін есептеулер:

титрлеудің бастапқ ы нү ктесі;

эквивалентті нү ктеге дейін

эквивалентті нү кте аумағ ы;

эквивалентті нү ктеден кейін.

Кү шті қ ышқ ылды кү шті негізбен титрлеу.

HCl + NaOH = NaCl + H₂O

c(HCl) = c₀ = 0, 1M; V(HCl) = V₀ = 10, 0 мл

с(NaOH) = c_т = 0, 1 М

Кү шті қ ышқ ылды кү шті негізбен титрлеу қ исығ ы

Гравиметрлік талдау. Гравиметрлік анализдің негізгі операциялары. Гравиметрлік фактор. Тұ ндырылғ ан жә не гравиметрлік формаларына қ ойылатын талаптар. Кристалдық жә не аморфты тұ нбалардың тү зә лу шарттары. Тұ ндырғ ыштарғ а қ ойылатын талаптар. Темір мен барийді гравиметрлік анық тау.

Гравиметрлік талдау жү ргізу ү шін анық талатын ион немесе элемент химиялық реакция кө мегімен ерімейтін тұ нбағ а тү сіріледі. Тұ нбаны сү зіп алады, жуады, кептіреді, салмағ ы тұ рақ ты болғ анша кү йдіреді. Содан соң тұ нбаның массасын аналитикалық таразыда 0, 0001 г дә лдікпен ө лшеп, оның химиялық формуласы бойынша сайма-сайлық есеп арқ ылы, ізделініп отырғ ан қ ұ рам бө лігін табады. Сонымен қ атар гравиметрлік талдауда басқ а да нұ сқ а қ олданылуы мү мкін: алдымен ізделіп отырғ ан бө лігін алып тастайды да, қ алдық ты ө лшейді. Ө лшенді мен қ алдық тың айырымы арқ ылы анық тайтын компонентті табады.