Күн тәртібі

Тақ ырыбы: Кү н тә ртібінің гигиеналық негізі

Жоспар

Оқ ушылардың кү н кестесіне қ ойылатын гигиеналық талаптар

Оқ ушының кү н тә ртібі

1. Балалардың кү н кестесіне тазалық сақ тау, ас қ абылдау, таза ауаада дем алып, ауа жұ ту, дене шынық тыру, ұ йық тау, мектепте жә не ү йде сабақ оқ у, ең бек ету (ү й шаруасына кө мектесу), қ осымша сабақ тар мен ү йірмелерге қ атысу сияқ ты оқ ушының кү нделікті ө мірі жатады. Кү н кестесінің ә рбір бө ліктері баланың жасына, ең бек қ абілетіне, денсаулығ ына, мінез ерекшеліктеріне қ арай қ алыптасқ ан жағ дайда оқ ушының дұ рыс ө сіп, дамуына, ер жетуіне, денесінің шынығ уына, ой ө рісінің дұ рыс қ алыптасып, дамуына тиімді болады. Оқ ушының ү й кестесі мектептің жұ мыс кестесне бейімделіп жасалады. Ү йдегі кү н кестесі дұ рыс ойластырылғ ан болмаса, ол оқ ушының мектептегі ең бегіне кері ә сер етуі мү мкін. Кү н кестесі дұ рыс болмаса, баланың шаршау, қ алжырауы ү деп, денсаулығ ы тө мендейді, сабақ ү лгерімі нашарлайды. Гигиеналық талаптарғ а сай ү й тапсырмаларының мө лшері барлық пә ннен де баланың жасына лайық жоспарланады. Сондық тан 1-ші сынып оқ ушылары сабақ дайындауғ а 1 сағ ат, ал 8-11 сынып оқ ушылары 3-4 сағ ат уақ ыт жұ мсайды. Сабақ дайындау барысында бастауыш сынып оқ ушылары ә рбір 25-30 минө т сайын, жоғ ары сыныптғ ылар 45 минө т сайын ү зіліс жасап, демалуы керек.

¨ Жұ мыс орны таза, бө лмесінің ауасы желдетілген, отыратын орындығ ы ың ғ айлы, барлық жағ ынан гигиеналық талаптарғ а сай болу керек: температура –20-22⁰С, ылғ алдылығ ы 50-70%, жарығ ы мол.

¨ Дені сау баланың ұ йқ ысының ұ зақ тығ ы 7 жаста 10, 5-11 сағ ат, 10 жаста 10-10, 5 сағ ат, 11-13 жаста 9, 9, 5 сағ ат, 14-17 жаста 8-9 сағ аттан кем болмау керек. Оқ ушы ү немі бір мезгілде жатып, тұ руғ а дағ дыланғ аны жө н. Бастауш сынп оқ ушылары кешкі сағ ат 9-да, ортанғ ы сынп оқ ушылары 10-да, жоғ арғ а сынып оқ ушылары 10-11-ден бастап ұ йық тағ аны жө н.

¨ «Ас-адамның арқ ауы» демекші, организмге қ ажетті заттарды, қ уат қ орын дұ рыс мезгілімен тамақ тану арқ ылы қ амтамасыз етуге болады.

¨ Кү н сайын бос уақ ытта ә р бала ө з қ алауынша пайдаланады (спортпен шұ ғ ылдану, кино-театрғ а бару жә не т.б.).

Кү н тә ртібі

Қ азіргі кезде техниканың қ атты даму адам организміне, ө мір қ арқ анына, жү йке-жү йесіне кө п талап қ ояды. Сондық тан жұ мысқ а, оқ уғ а дұ рыс кө ң іл аудару, кү ш-қ уатың ызды дер кезінде қ алпына келтіру ө те маң ызды.

Ағ заны дұ рыс қ алпына келтіруге кү н тә ртібінің жеке гигиенасы қ ажет, болмаса аптасына, айына жә не жылына – жылдық жү кремелерді ескере отырып демалысты, каникулды пайдалану керек.

Кү н тә ртібін дұ рыс қ олдану дағ дылық ты, жү ктемені дұ рыс бө луге, бос уақ ытты дұ рыс пайдалануғ а ә келеді. дұ рыс кү н тә ртібі жү йке жү йесін кү йзелуден, шаршаудан, тұ йық қ а тірелуден сақ тайды. Дұ рыс қ арастырылғ ан кү н тә ртібі тек ағ заны жақ сартып қ ана қ оймайды, сонымен қ атар еркіндікке тә рбиелейді, ө мірлік тонусты, жұ мысқ а қ абілеттілігінді арттырады.

Кү н тә ртібін қ ұ растыру келесі кезендерден тұ рады

А) дұ рыс ұ йық тау мен демалуды қ алыптастыру.

Б) қ ысқ а уақ ытты таң ғ ы жаттығ у жә не сумен шынық тыру.

В) қ алыпты тағ амды қ абылдау.

Г) кү нделікті серуен.

Д) физикалық жаттығ уларғ а, жү гіруге, шынығ у жаттығ уларына арнайы уақ ыт бө лу.

Е) демалыс жә не жұ мыс кү ндерді тиімді тынығ уды ұ йымдастыру.

Егер біз кү н тә ртібі ө те пайдалы болуы қ ажет десек, онда оны кү нделікті орындауғ а, ө мір салтына дағ дығ а айналдыруымыз керек.

Тә ртіпке ү йренуді бала кү ннен бастау керек. Ал, сауық тандыру шараларын қ андай жастан болса да бастауғ а болады. Ең қ ызығ ы, екі-ү ш ай тә ртіпті ү здіксіз орындап жү ріп қ ойып кетсе, адам ө зін жаман сезініп, режимнің жақ сы қ асиеттерін сезіне бастайды.

Қ андай да қ ол бос болмай, уақ ыт тығ ыз болғ ан кү нде де бә рін жасап ү лгеру қ ажет: сабақ ты дайындау, физикалық дене жаттығ уларымен айналысу, қ имыл-қ озғ алыс ойындарын ойнап, ү й шаруашылығ ына кө мектесіп, теледидар кө руге немесе кітап оқ у. Егер бұ л іс-ә рекетті жауапсыз орындайтын болсақ, онда уақ ыт жетіспейді.

Мынаны есте ұ стау керек: барлық жетістіктерге жеткен адамдар, негізінен ү ш нә рсеге борышты:

1. Таланта.

2. Жоғ ары жұ мыстық қ абілеттілікке.

3. Дұ рыс ұ йымдастырылғ ан ең бек жә не демалыс уақ ытына.

4. Егер ерте кезден бастап ең бекті дұ рыс ұ йымдастыруды ә детке айналдырсаң ыздар, жоғ арғ ы жетістіктерге жетуге кө птеген мү мкіндіктерің із бар.

5. Дұ рыс ұ йымжастырылмағ ан кү н тә ртібі, оның қ айта-қ айта бұ зылуы, созылмалы эмоциялық стреске алып келеді, оның арты ауруғ а ә келіп соғ ады.

Адамның биологиялық ритмі (ырғ азы)

Кү н тә ртібін енгізгенде ағ зағ а биологиялық ритмді қ алыптастыру керек. Адам ү шін ең маң ызды ритм – тә уліктік. Кө птеген ү рдістер, яғ ни кіші биохимиялық реакциялардан бастап, жоғ арғ ы жү йкелік қ ызметтер оғ ан бағ ынады.

Мысалғ а адамның дене салмағ ы – 18 – 19 сағ аттарда, температурасы – 16 –18 сағ аттарда, жү рек – 15 – 16 сағ аттарда, тыныс жиілігі – 13 – 16 сағ аттарда, артериалдық қ ысым – 15 – 18 сағ аттарда жоғ арылайды.

Апталық ритмде сейсенбі мен сә рсенбіні, жұ мысқ а қ абілет-тіліктің жоғ арғ ы кү ні ретінде атап ө туге болады. Қ ысқ а периодты ритмге 90-нан 100 минуттық орталық жү йке жү йесінің белсенділігінің жоғ арлауы жатады: адам ұ йық тап жатыр ма немесе ер кін сезініп жү р ме, физикалық дене ең бегімен немесе ой жұ мысымен айналысуда ма, оғ ан қ арамайды, - ә рбір 1.5 сағ ат сайын тө мен, не жоғ ары қ озуды, тө мен, не жоғ ары ең бекке қ абілеттілікті, жайбарақ аттылық ты, не қ обалжуды сезінеді.

Егер сіздің кү н тә ртібің із кү нделіктік ритммен сә йкес болса, егер сінде белгілі бір тә ртіпке дағ ды қ алыптасқ ан болса, онда сіздің биологиялық ритмің із тә ртіппен жақ сы байланысқ аны: ұ йқ ы мен сергектік кезең імен, тө менгі не жоғ арғ ы жұ мыс қ абілетің ізбен, тамақ тану жә неспортпен айналысатын уақ ытың ызбен.

Тә ртіп қ оғ амдық -ә леуметтік қ ө зқ арасқ а ғ ана емес, сонымен бірге биологиялық жағ ынан да дұ рыс. Мысалы, ас ішетін тү скі не кешкі уақ ыт келсе, онда қ арын мен барлық асқ орту жү йесінде асты қ орытуғ а дайындық жү ре бастайды. Егер ұ йқ ының уақ ыты келсе, сол уақ ыт шартты тү рде ұ йқ ығ а жатуды қ алайды. Егер сіз белгіленген уақ ытта сабақ ты дайындауғ а дағ дылансаң ыз, онда сінде жұ мысқ а ынталық биоритм қ алыптасады. ә рбір сабақ тан кейін, сол сияқ ты мектептен соң, 10 – 15 минутқ а қ ысқ а мерзімді ү зіліс жасап, бірнеше физикалық жаттығ у жасағ ан жө н.

Оқ ушының кү н тә ртібі

Мектепте сабақ (бірінші кезекте) 8.30 минутта басталады. Егер оқ ушы 1 сағ ат 30 минут ерте тұ рса, онда ол таң ғ ы жаттығ уды жасауғ а, сумен шынығ уғ а, тө сегін тү зеуге, таң ғ ы асын қ абылдауғ а, киімдерін тә ртіпке ә келуге, (оны кешке де жасауғ а болады), оқ ылық тарын қ ажетті дә птерін дайндауғ а, кешікпей мектепке баруғ а, бә ріне де ү лгіреді.

Мектептен келген соң тамақ тану жә не демалу қ ажет. Демалу – диванда жату, не телевизор кө ру емес. Бірнеше сабақ тан соң, отырып тү рлі ойындар немесе физикалық дене жаттығ уын жасағ ан дұ рыс. Тамақ танып болғ аннан кейін, бір ден дене ең бегімен айналысып, кү ш тү сірмеу қ ажет.

Табиғ атта серуендеп немесе велосипедті айдаудан бастағ ан дұ рыс. Содан кейін футбол, волейбол, баскетбол немесе хоккей ойнауғ а болады. Ойын ойдағ ы ауырпалық ты алып, эмоциялық жең ілдікке ә келеді.

Ойын кем дегенде 2 – 2.5 сағ ат болу керек, сосын ү й тапсырмасын орындауғ а отыруғ а болады. Бұ л тағ ы ұ зақ қ а созылғ ан қ озғ алыссыздық, ақ ыл-ой ең бегінің кү йзелуі. Жақ сы сезімді қ алдыру ү шін, сабақ қ а дайындалып болғ аннан кейін тағ ы таза ауада болып, ойындар ойнағ ан пайдалы.

Кешкі астан кейін ә деби кітаптарды оқ ып, теле хабарлар кө руге, музыка тың дау, сурет салумен айналысқ ан, компьютермен, жан-жануарларды кермек етумен, тадиомен немесе басқ а ө зің е ұ найтын нә рселермен айналысқ ан дұ рыс.

Ұ йқ ығ а ө з уақ ытында жату қ ажет, басқ а жұ мыстармен айналыспағ ан дұ рыс. Егер сіз ө з уақ ытында ұ йқ ығ а жатпасаң ыз, онда ұ зақ уақ ыт ұ йқ тай алмауың ыз мү мкін. Осы тү н аралығ ында бір кезендер болады, ханша ұ йқ тайын десең із де, ұ йқ ы келмейді.

Мысал ретінде кү н тә ртібі бойынша мекткпке бір інші жә не екінші кезекте оқ итындарды алуғ а болады. Кө ріп отырғ андай кейбір істер кейінге ығ ыстырылғ анымен, жұ мыс демалыспен алмасып, қ озғ алыссыз кезең дер – қ озғ алысты ойындармен ауыстырылып отырады.

Бірінші кезекте оқ итын оқ ушылардың кү н тә ртібі

7.00-7.15 – ояну.

7.15-7.45 – таң ғ ы жаттығ у, жуыну.

7.45-8.00 – таң ғ ы ас.

8.00-8.20 – мектепке бару.

8.30-14.30 – мектептегі сабақ.

14.30-15.00 – ү йге қ айту.

16.00-17.00 – ауада болу.

17.00-20.00 – ү й тапсырмасын орындау.

20.00-21.30 – кешкі ас жә не бос уақ ыты.

21.30-22.00 – ұ йқ ығ а дайындау.

22.00-7.00 – ұ йқ ы.