Конструкция

2.13 суретте типтік пневматикалық реттеуші вентильдің конструкциясы кө рсетілген. Оның екі бө лігін: жетекті жә не вентильдің ө зін айырып таниды.

Жетек осында қ ысылғ ан ауаның қ ысымы диафрагмағ а берілетін жә не пайдаланудың ауыр жағ дайларына есептелген серіппені басады. Ауаның қ ысымы ө згерген кезде диафрагмағ а келтірілген толық кү ш те ө згереді. Осы кү штің ө згеруі диафрагманың пластинасына бекітілген штоктың тік орын ауыстыруын тудырады.

Вентильдің ағ ындық бө лігінде ө те дә л шектермен ө ң делген ер жә не бітеуіш қ арастырылғ ан. Бітеуіш штоктың тө менгі қ апталына бекітіледі, штоктың шағ ын қ адаммен ү здіксіз орын ауыстыруы ағ ынды дроссельдеуді реттеудің жоғ ары дә лдігін қ амтамасыз етеді.

Ерді жә не бітеуішті бірге алғ анда кө бінесе вентильдің балансирі деп атайды. Осылардың ә рқ айсысында дроссельдеуді басқ арудың ө з типі іске асырылғ ан, ә ртү рлі типтегі балансирлер бар. Вентильдің балансирін ауыстыру қ ажет болғ ан кезде оны тек сол типтегі балансирмен ауыстыру керек, ө йткені басқ а типтегі балансир олардың алдындағ ы мә ндерімен салыстырғ анда, реттеу контурының бапталуын ө згертіп жіберуі жә не сипаттамалардың сызық тығ ы жолағ ының жә не қ алпына келу уақ ытының шамасын ө згертіп жіберуі мү мкін.

Жетектер – Жалпы мә ліметтер

Нақ ты вентильмен пайдаланылатын жетекті таң дап алғ ан кезде келесідей қ ажетті талаптарды сақ тау қ ажет:

· жетек механикалық жағ ынан вентильдің кү мбезімен жә не штогымен ү йлесімді болуғ а тиісжетектің жү ріс ұ зындығ ы жә не ол жасайтын кү ш вентильдің жү рісі ү шін жеткілікті болуғ а тиіс

· жү рістің ұ зақ тығ ы жү йедегі ө тпелі процестердің бә сең деуін қ амтамасыз етуге тиіс, яғ ни реттеліп отырғ ан шаманың ауытқ уларының сайма-сай, дә л қ адағ алануын қ амтамасыз етуге тиіс

· жү йені тексеріп шығ ып, қ уат болмағ ан кезде вентильдің қ андай кү йде – ашық немесе жабық кү йде болатындығ ын анық тап алу керек

· позициялау механизмінің жетегі жү йедегі (пневматикалық, гидравликалық, электр – кернеу немесе ток) басқ арушы сигналмен ү йлесімді болуғ а тиіс.

Осының сипаттамасы 2.9.2 тарауда берілген вентиль тура іске қ осылу деп аталатын схема бойынша жұ мыс істейді, яғ ни ауа қ ысымының кө терілуі вентильдің ашылуының азаюына алып келеді. Бұ л ауаның басқ арушы қ ысымын диафрагма камерасының жоғ арғ ы бө лігіне келтірумен қ амтамасыз етіледі (2-14А сур.). Алайда, бақ ылау вентилі ауа қ ысымының кө терілуі вентильдің ашылуының ө суіне алып келетіндей етіп те қ ұ растырылуы мү мкін. Мұ ндай схема кері іске қ осылу деп аталады жә не келесі екі тә сілдің бірімен іске асырылады:

(a) Басқ арушы қ ысым диафрагма камерасының тө менгі бө лігіне келтіріледі (2.14В сур.). Серіппе ә лде диафрагма пластинасының тө менгі бө лігіне бекітілген қ айтарымды серіппе, ә лде диафрагманың жоғ арғ ы бө лігінде орнатылғ ан пластинағ а ә сер ететін, камераның жоғ арғ ы бө лігіндегі басылатын серіппе болып келеді. Осы жағ дайлардың екеуінде де басқ арушы ә сер етудің ө суі штоктың жоғ ары ығ ысуын тудырады.

(b) Вентильдің корпусы жетектен ажырайды жә не қ айтадан аударылғ ан қ алыпта орнатылады. Осылайша, басқ арушы ә сер етудің арта тү суі штоктың тө мен ығ ысуын жә не бітеуіштің ащылуын тудырады.

Жоғ арыда келтірілген мысалдардың пневматикалық атқ арушы жетектері бар вентильдерге қ атысты болып отырғ андығ ына қ арамастан, тура жә не кері іске қ осылу концепциясын сондай-ақ жетектердің ө зге типтеріне де қ олдануғ а болады.

Жетектердің ү ш негізгі типін айырып таниды:

пневматикалық

· гидравликалық

· электр.

Пневматикалық жетектер

Пневматикалық атқ арушы жетектер ауаның немесе газдың қ ысымымен іске келтіріледі. Жетектің жұ мыс істеуінің мұ ндай принципі 2.15 кө рсетіліп отыр, мұ нда екі тү рде іске қ осылатын Masoneilan (тура жә не кері іске қ осылу) пневматикалық жетектердің екі типі кө рсетілген.

Аспаптардың іске қ осылу қ ысымы ә детте ү лкен емес (шамамен 7 - 8.5 кГ/см²). Қ ұ бырлардағ ы қ ысымдар, ә детте, бұ л диапазоннан айтарлық тай асып тү сетіндіктен, механикалық кү ш тү сіруді қ андай да болсын тү рде айтарлық тай арттыру қ ажет.

Типтік жетектің поршені немесе диафрагмасы ө те ү лкен (ә детте 30 см бастап 35 см дейін) диаметрге ие. Поршеньді вентильмен байланыстыратын шток диаметрінде салыстырмалы тү рде азырақ (ә детте 5 см).

Пневматикалық атқ арушы механизмнің жетектің іске қ осылуы ү шін қ ажетті қ ысымын формуламен білдіруге болады:

Кейбір атқ арушы жетектерде ауаның /газдың қ ысымы тек диафрагманың бір жағ ынан ғ ана келтірілген. Мұ ндай типтегі жетектер диафрагманы жұ мыс қ алпына қ айтаратын немесе пневматикалық жетекте қ ысым жоқ болып кеткен кезде вентильді қ ауіпсіз қ алыпта жауып тастайтын серіппемен жабдық талады.

Серіппелер барлық атқ ару жетектерінде бірдей қ олданыла бермейді. Серіппесіз жетектер (2.16 сур.) ауа қ ысымын жоғ арғ ы камерадан тө менгі камерағ а жә не кері бағ ытта лақ тыруды қ амтамасыз етеді; кейде мұ ндай конструкция тө рт жү рісті соленоидты вентильдің кө мегімен іске асырылады. Онымен қ оса, камералардың бірінде ауаны айдау жә не оның серіппе ретінде жұ мыс істеуі вариантында серіппесіз жетекті пайдалану жалпы қ абылданғ ан практика болып табылады. Серіппесіз атқ арушы жетектер штоктың жү рісінің бағ ыты тұ рғ ысынан алғ анда жоғ арырақ икемділікті қ амтамасыз етеді, алайда пневматикалық басқ арудың қ осымша жабдығ ын қ ажет етеді.

2.9.5 Гидравликалық жетектер

Газдың жү ріс анық тайтын физика заң дарының кө пшілігі бұ лардың негізгі ерекшелігі газдар жанатындығ ынан, ал сұ йық тық тар – жанбайтындығ ынан тұ ратын сұ йық тық тар ү шін де ә діл.

Диафрагманың орнына порешь қ олданылатындығ ын қ оспағ анда, гидравликалық жетектер ө здерінің кнструкциясы бойынша пневматикалық жетектерге ұ қ сас Поршеньдердің ә ртү рлі ауданы себепкер болғ ан, механикалық кернеудің арта тү суі газдардың жағ дайына мү лдем ұ қ сас. Пневматикалық жетектердің жағ дайындағ ыдай, гидравликалық жетектердегі қ ысым поршеньнің екі жағ ынан да, қ айтару механизмі ретінде серіппені қ олдану шарты кезінде оның тек бір жағ ынан да жасалуы мү мкін. 2.17 суретте гидравликалық жетегі бар бақ ылаушы вентильдің типтік конструкциясы кө рсетілген.

«Гидравликалық» термині судың пайдаланылатындығ ын аң ғ артады. Алайда, гидравликалық жү йелердегі жұ мыс сұ йық тығ ы жоғ ары тұ тқ ырлығ ы бар май болып табылады. Гидравликада пайдаланылатын майлар қ айнаудың жоғ ары нү ктесіне жә не жақ сы тотық тырғ ыш қ асиеттерге ие.

Пневматикалық жә не гидравликалық жү йелерде міндетті тү рде жү йенің жұ мыс температурасы ескеріледі. Температураның кү рт ауытқ улары туындағ ан жағ дайда сұ йық тық кең ейеді немесе қ ысылады. Бұ л жағ дайда қ ұ бырдың тарылғ ан жерінде қ ысым кө теріледі немесе тө мен тү седі. Қ ысымның осы тә різдес ауытқ улары жетектің сипаттамаларына ә сер етеді жә не міндетті тү рде ө телуге тиіс.

Қ озғ алтқ ыш жетегі бар вентиль

2.20 сур. қ ар.

Кейбір вентильдерде жетек ретінде электр қ озғ алтқ ыш пайдаланылады. Электр қ озғ алтқ ыштың білігі тісті берілістің кө мегімен вентильдің штогымен байланыстырылғ ан. Сезімтал элемент басқ арушы ә сер беру қ ажеттігін анық тағ ан кезде, қ озғ алтқ ышқ а қ уат беріледі жә не оның білігінің айналуы жағ дайғ а байланысты вентильдің ашылуын немесе жабылуын тудырады. Бұ л вентиль штогының, ал демек, штокпен тісті берілістің жә не тісті бұ ранданың кө мегімен байланысқ ан ысырманың да кө терілуі немесе тө мен тү суі кезінде іске асырылады.

САҚ ТАНДЫРАТЫН жә не ТҮ СІРЕТІН ВЕНТИЛЬДЕР

2.10.1 Жалпы мә ліметтер

Қ ысымның кездейсоқ кө терілулерінің атмосферағ а немесе жү йенің қ ысымы тө мен қ андай да бір нү ктесіне кетірілуін қ амтамасыз ете отырып, сақ тандыратын жә не тү сіретін вентильдер персоналдың жарақ ат алуының жә не жабдық тың зақ ымдалуының алдын алады. Осындай вентильдердің кө пшілігі алдын ала белгіленген қ ысым ү шін іске қ осылуды қ амтамасыз ету мақ сатында серіппеленеді, алайда, қ ажетті жү ктемені қ амтамасыз ету ү шін жү ктелген тұ тқ алар, ә лде тұ тқ алар мен серіппелердің комбинациясы қ олданылуы мү мкін. Кө рсетілген ә дістердің кез келгенін қ олданғ ан кезде вентильге тү сетін кү ш реттеледі, бұ л басқ арудың жоғ ары дә лдігін қ амтамасыз етеді.

2.10.2 Сақ тандыратын тү сіретін вентиль

2.24 сур. қ ар.

Осындай типтегі вентиль (қ ақ пақ) алдын ала белгіленген қ ысымғ а жеткен кезде газды, буды немесе сұ йық тық ты автоматты тү рде шығ арады. Вентильдің қ ұ рамына қ ысылғ ан серіппенің ә серімен ерге отыратын дискілі бітеуіш кіреді. Тө менгі жақ тан вентиль бітеуішінің алаң ына ә сер ететін Ішкі қ ысыммен байланысты, жоғ ары қ арай бағ ытталғ ан кү ш серіппелердің тө мен бағ ытталғ ан кү шіне қ арағ анда тө менірек болып тұ рғ ан сә тке дейін вентиль ашық кү йінде қ алады. Ішкі қ ысым арта тү скен кезде вентильдің бітеуіші жағ ынан жоғ ары бағ ытталғ ан кү ш те ө седі, бұ л кү ш ақ ыр соң ында серіппенің кү шінен асып тү седі. Бұ л кезде, сұ йық тық тың резервуардан ағ ызылуын қ амтамасыз ете жә не осылайша ішкі қ ысымды тө мендете отырып, вентиль кө теріледі жә не ашылады. Одан кейін серіппенің кү ш салуы вентильдің екінші қ айтара жабылуын тудырады. Серіппенің басу кү шін, ал демек, осының кезінде вентиль ашылатын қ ысымды да, серіппені қ ысып тұ рғ ан реттеу гайкасын бұ рап тастай жә не бұ рап аша отырып, ретке келтіруге болады.

Белгіленетін қ ысым ә рқ ашан сақ тандыратын вентиль мұ ның қ орғ анысын жү ргізетін жү йедегі қ алыпты жұ мыс қ ысымынан асып тү седі. Алайда, бұ л қ ысым жү йенің зақ ымдануын тудыруы мү мкін апаттық дең гейден ә рқ ашан тө мен.

Мысалғ а, сақ тандыратын тү сіретін вентиль кө бінесе ығ ыстырып шығ аратын типтегі поршеньді насостарды немесе компрессорларды қ орғ ау ү шін пайдаланылады. Егер, мысалғ а, қ алыпты шығ ыс қ ысым 10 кГ/см² тең болса, онда вентиль ү шін 12 кГ/см² қ ысым орнату керек. Егер шығ ыс магистральдегі қ ысым 12 кГ/см² аса кө терілетін болса, ол вентильдің серіппесінің қ ысылу кү шінен асып тү седі. Вентильдің дискі кө теріліп, ерден шығ ады. Бұ л кезде шамадан тыс жоғ ары қ ысым жасайтын сұ йық тық немесе газ в2.25 суретте кө рсетілгеніндей, вентиль (қ ақ пақ) арқ ылы тө мен тү сіріледі.

Магистральдегі қ ысым 12 кГ/см² тө менірек тү сісімен-ақ, серіппені басу кү ші дискіні ерге қ айтарады.

Сақ тандыратын тү сіретін вентильдер жә не қ ақ пақ тар сұ йық тық ты да, газды да беру магистралдерінде қ олданылады, сондай-ақ оларды шамадан тыс жоғ ары қ ысымның лақ тыруларынан қ орғ ау мақ сатында ө ң деуші кә сіпорындарда резервуарларда жә не цистерналарда орнатады.

Кейбір сақ тандыратын вентильдер жә не қ ақ пақ тар сұ йық тық тың немесе газдың атмосферағ а кетірілуін қ амтамасыз етеді. Сақ тандыратын тү сіретін вентильдер арқ ылы тү сірілетін, сұ йық немесе газ тә різді кү йдегі кө мірсутектер ә детте қ ұ быр бойымен қ алдық тарды жағ уғ а арналғ ан қ ұ дық қ а немесе факелге бағ ытталады.

Сақ тандыратын вентиль (қ ақ пақ)

Сақ тандыратын вентиль (қ ақ пақ) бұ лар олай болмағ ан жағ дайда елеулі апатқ а алып келетін шамадан тыс қ ысымды немесе вакуумды тү сіреді. Шамадан тыс қ ысым, мысалғ а, резервуарлардың жарылыстарына, ал шамадан тыс вакуум – цистерналардың жапырылуына жә не бұ зылуына алып келуі мү мкін.

Газ берілген жағ дайда қ ақ пақ алдын ала белгіленген максималды қ ысым кезінде ашылады. Шамадан тыс қ ысымды тү сіргеннен кейін қ ақ пақ жү ктелген серіппенің ә серімен сол сә тте жабылады (2.26 сур. қ ар.).

Негізгі жү йеге сұ йық тың реттелетін кө лемінің берілуін қ амтамасыз ететін, ығ ыстырып шығ аратын типтегі порешь насостары ү шін қ ысымның шамадан тыс кө терілуін болдырмау мақ сатында шығ аратын тесікке мү мкін болғ анынша жақ ынырақ орналастырылатын диафрагмалық сақ тандыратын вентильдерді пайдаланады (2.27 сур. қ ар.).

Резервуардың типтік сақ тандыратын вентилі (2.28 сур. қ ар.)вентильдің қ алыпты жабық кү йін қ амтамасыз ететін жектелген саусақ тармен қ амтамасыз етілген. Бұ л саусақ тар вакуумның алдын ала белгіленетін дең гейін немесе қ ысымды реттеуге жә не белгілеуге жол береді. Осы кү йлердің біреуі туындағ ан кезде, сау сақ тар ө здерінің отырғ ан орындарынан атып тұ рады

жә не:

· шамадан тыс қ ысымның тү сірілуін

немесе

· шамадан тыс вакуум жағ дайын жою ү шін ауаның енгізілуін қ амтамасыз етеді.

Қ ысымдар тегістелгеннен кейін саусақ тар автоматты тү рде қ айтып оралады жә не тесікті қ айтадан шамадан тыс қ ысым жағ дайы туындағ анша жауып тұ рады.

2.10.4 Тү сіретін вентиль

Вентильдің артындағ ы статикалық қ ысыммен ә рекетке келтірілетін, қ ысымды автоматты тү сіру қ ондырғ ысы болып келеді, бұ л ретте вентиль қ ысымның кө терілуіне пропорционал ашылып отырады.

Тү сіретін вентильдер сақ тандыратын вентильдерге ұ қ сас, алайда олар ө згеше жұ мыс істейді. Вентильдің баяу ашылуы алдын ала белгіленген қ ысымғ а жеткен кезде басталады. Қ ысым арта тү скен кезде вентильдің ашылуы ашудың максималды дең гейіне жеткенше жалғ аса береді. Қ ысым тө мендеген кезде, вентиль баяу жабылады – толық жабылуғ а алдын ала белгіленген қ ысым кезінде қ ол жетеді.

Қ алыпты жұ мыс қ ысымы кезінде серіппе ысырманы ерде ұ стап тұ рады. Шамадан тыс қ ысым кезінде ер кө теріледі жә не қ орғ алып отырғ ан резервуардан немесе цистернадан қ ысымның тү сірілуін қ амтамасыз етеді.