Дәріс №3. Ет және балық өңдеу машиналары

1.Ет жә не балық ө ң деу машиналарының жалпы сипаттамалары

2.Ет тарту тмашиналары мен механизмдері

3.Ет қ опсыту механизмдері

4.Балық қ абығ ын тазалау машинасы

Ет тарту машиналары ө німділігіне байланыстыү ш тү рге бө лінеді: ө німділігі сағ атына 10 кг болатын – тұ рмыстық; ө німділігі сағ атына 10-500 кг – тамақ тандыру кә сіпорындарындағ ы жә не ө німділігі сағ атына 500 кг- нан артық - ө ндірістік.

Тамақ тандыру кә сіпорындарында қ олмен немесе электр қ уатымен жұ мыс істейтін ет тарту машиналары қ олданылады.Олар ә мбебап жетектерге жалғ анатын ауыспалы механизм жә не жеке машина болып екіге бө лінеді.Ет тарту машинасының корпусындағ ы жұ мыс камерасының ішіндегі қ абырғ алар ө німнің айналмауын қ амтамасыз етеді.

Ө німді жұ мыс камерасында жылжытатын бұ ранданың (шнектің) қ адамдары бірте-бірте кішірейе береді.Ет тарту машинасының кесу қ ұ рылымы кесу торынан, айналатын пышақ тардан, ә ртү рлі ө лшемдері бар пышақ торларынан тұ рады.

Қ азіргі уақ ытта МИМ-60, МИМ-500, МИМ-82, МИМ-2(764) деп аталатын дербес жетектері бар ет турағ ыштар, сондай-ақ ММП11-1, МС2-150, М2-70 жә не УММ-2 деп аталатын ә мбебап жетектермен жұ мыс істейтін ет тарту машиналары кең інен қ олданылады.

МИМ-60 ет тарту машинасы кішігірім тамақ тандыру орындарында қ олданылады.Машинаның кесу қ ұ рылымына кесу торы, екі жақ ты пышақ жә не диаметрлері 3, 2 жә не 4, 5 мм екі пышақ торлары жатады.

МИМ-500 машинасы шойыннан жасалынғ ан корпустан, негізден, жұ мыс қ ұ ралдарынан, шнектен, жетектен жә не қ аң қ адан тұ рады.Машинаның 4-корпусы қ уысты цилиндр тә різді жасалынғ ан жә не ол жұ мыс камерасы болып есептелінеді.Камераның ішінде бұ рандалы ойық жасалынғ ан.Машина корпусы редукторғ а бекітілген. Корпустың ішіндегі шнектің қ адамы бірте бірте азая береді.Шнектің алдың ғ ы жағ ындағ ы саусақ шағ а кесу механизмдері кіргізілген, алдымен кесу торы, екі жақ ты пышақ, диаметрінің ө лшемі 9 мм болатын пышақ торы, екі жақ ты пышақ жә не диаметр ө лшемдері 3 немесе 5 мм пышақ. Пышақ тар электроқ озғ ағ ыш, сына белдікті беріліс, редуктор арқ ылы айналады.

МИМ-82М деп аталатын ет тарту машинасы.Машина негізден, корпустан, ө ң деу камерасынан, жү к тиеу шанағ ынан, шнектен, кесу механизмдерінен, жетектен жә не басқ ару стансасынан тү рады.Машина диаметрі 3, 5, 9 мм тесіктері бар ү ш тормен, қ ос жү зді екі пышақ пен жә не кесу торымен жабдық талғ ан.

Ет тарту машинасы электроқ озғ ағ ыштан жә не екі сатылы, цилиндрлі редуктордан тұ рады.Жұ мыс камерасының ішкі диаметрі -82 мм.МИМ-105 деп аталатын ет тарту машинасы негізінен МИМ-82 машинасына қ арағ анда кө лемінің ү лкендігімен, жетек қ ұ рылымдық ө згешелігімен ерекшеленеді.Машина шойын тақ тағ а орналастырылады.Раманың ішіне электроқ озғ ағ ыш орнатылғ ан.Жетек одан басқ а сына белдікті берілістен жә не бір сатылы редуктордан тұ рады. Машинаның жұ мыс камерасының ішкі диаметрі – 105 мм.

МО2-150, МС2-70 жә не УММ-2 деп аталатын ет тарту машиналары.Бұ лардың қ ұ рылымдары мен жұ мыс істеу тә ртібі ММП-11 деп аталатын ет тарту механизміне ұ қ сас.

Жұ мыс істеу тә ртібі.Шағ ын кесілген ет тү йірлері жұ мыс камерасындағ ы шнекке тү сіп тығ ыздалады да, ет турайтын қ осарлы пышақ қ а қ арай жылжиды.Бұ л жерде ет ұ сақ талып туралады.Осылайша туралғ ан ет шнекпен тығ ыздалып, қ озғ алмайтын пышақ торлары арқ ылы алдын ала дайындап қ ойғ ан ыдысқ а ығ ыстырылып шығ арылады.

Ет тарту машиналарының техникалық сипаттамалары 1-кестеде кө рсетілген.

Тамақ тандыру кә сіпорындарында кесек еттерді ө ң деу алдында ет ұ лпасындағ ы байланыс талшық тарын бұ зу ү шін арнаулы механизмдермен қ опсытады.Тамақ тандыру кә сіпорындарында етті қ опсыту ү шін МС19-1400, МРП-15 деп аталатын ет қ опсыту машиналары пайдаланылады.Маркасы МС19-1400 деп аталатын ет қ опсыту механизмі ПМ-1, 1 жә не ПУ-0, 6 деп аталатын ә мбебап жетектерге жалғ анады.Механизм корпустан, пышақ тан, пышақ блоктарынан тұ ратын кареткадан, тиеу шанағ ынан, берілістен жә не жалғ ау қ ұ рылымынан тұ рады.Қ озғ алыс механизмге жалғ ау қ ұ рылымындағ ы мойынтіректерге орнатылғ ан білікке беріледі.Жалғ ау механизмі корпусқ а бұ рандалар кө мегімен бекітіледі.Біліктің бос жағ ындағ ы тістегеріш дө ң гелекті айналдырады.Ол дө ң гелек білікшіге бекітілген.Дө ң гелек тістер саны бірдей екінші дө ң гелекпен ілініскен.Екі білікшелер біріне бірі қ арама қ арсы бағ ытта айналады.Кө лденең бағ ыттағ ы екі білікке табақ шалы кесу пышақ тары бекітілген.Пышақ тардың арасында шайбалар бар.Пышақ тар білікке гайка арқ ылы бекітіледі.Пышақ блоктары каретканың ішіне орнатылғ ан.Каретка екіге бө лінген.

Механизмнің жұ мыс істеу тә ртібі.Тиеу шанағ ына салынғ ан кесек ет айналып тұ рғ ан фреза пышақ тармен тілгіленеді.Ө ң делген ет арнаулы ыдысқ а тү сіріледі.

МРП-15 деп аталатын ет қ опсыту машинасы.Бұ л машинаның дербес жетегі бар.Жетек электроқ озғ ағ ыштан, сына белдікті берілістен, редуктордан жә не цилиндрлі тісті берілістен тұ рады.Машина корпусы ү стің гі жағ ынан жабылады.Машина корпусының ішінде пышақ блоктары, тазалау тарақ шалары жә не жетек бар.Пышақ блоктары кө лденең екі білікке бекітілген фреза пышақ тардан тұ рады.Біліктер екі жақ ты кареткағ а орнатылғ ан.каретка ү сті тиеу терезесі бар қ ақ пақ пен жабылады.Машина негізге бекітілген, ал негіз тіректер арқ ылы жұ мыс ү стеліне орнық тырылады.Ө ң делінген ет кесектері саң ылау арқ ылы машинадан шығ арылады.

Маркасы МРП-11-1 ет қ опсыту механизмі П-11-1 ә мбебап жетегіне жалғ анады.Механизмнің қ ұ рылымы МС19-1400 механизміне ұ қ сас.Механизмнің редукторының ішіндегі біліктің бір басына тістегеріш бекітілген.Ол білікке бекітілген тісті дө ң гелекпен ілінісіп фреза пышақ тарды айналдырады.Механизм екі кареткамен жә не пышақ тазалау тарақ шаларымен жабдық талынғ ан.Редуктор мен каретка плпстина жә не саусақ шалары жасалынғ ан.

Бұ л машиналардың ө німділігін мына формуламен анық тауғ а болады:

Q= υ φ / L,

мұ ндағ ы υ - пышақ тың жылдамдығ ы, м/c;

υ = π n r/30 = π n S / 60,

мұ ндағ ы n- пышақ тардың айналым жылдамдығ ы, мин ˉ ¹; r- пышақ фрезаның орташа радиусы, м; S - пышақ блоктарының арақ ашық тығ ы, м ө ң делінген ө німнің ұ зындығ ы, м; π – 0, 3 ө нім берудің біркелкілігін есептейтін коэффициент.

Жетектегі қ уат мө лшері:

N = (N+N)/η,

мұ ндағ ы N – табақ шалы пышақ тармен ө німді кесуге кететін қ уат мө лшері, Вт; N- ө нім мен тазалау тарақ шасының арасындағ ы ү йкеліс кү шін жең уге кететін қ уат мө лшері, Вт;

N = P h m,

мұ ндағ ы P - ө німді кесердегі табақ шалы пышақ жү зіндегі кү ш, H:

P = q b,

мұ ндағ ы q - кесуге меншікті кедергі, H/м (500-800 H/м);

b – бір тістің жү зінің ұ зындығ ы, м;

h – кесу терең дігі, м; m - бір секундтағ ы кесу саны:

m = z z n / 60

мұ ндағ ы z - пышақ тағ ы тістер саны; z - бір блоктағ ы пышақ тар саны;

N = q b h z z n/60,

N = P υ,

мұ ндағ ы P - ө німнің тазалау тарақ шасына ү йкелу кү ші, H:

P = 2σ F f = 2 ε E F f,

мұ ндағ ы σ - ө німнің қ ысылу кернеуі, Па;

F – тазалау тарақ шаларына ө німді қ ысатын аудан мө лшері, м²;

f - ө нім мен тазалау тарақ шаларының арасындағ ы ү йкеліс коэффиценті;

ε – тарақ ша арасымен ө ткен ө німнің салыстырмалы қ ысылу деформациясы (0, 4-0, 6);

E - ө німнің серпімділік модулі, Па;

F = 2rt(z-1);

t- тазалау тарақ ша пластина ені, м.

Сонда:

N = ε E S² t f (z -1) π n / 30,

Ет қ опсыту машиналарының техникалық сипаттамалары 2- кестеде кө рсетілген.

МФК-2240 ет қ алыптау машинасы

Бұ л машина котлетке арналып дайындалғ ан массадан котлет немесе басқ а ө німдерді қ алыпетау ү шін пайдаланылады.Машина тамақ тандыру орындарының ірі кә сіпорындарында қ олданылады.Бұ л машина корпустан, электроқ озғ ағ ыштан, редуктордан, тиеу шанағ ынан, шнектен, қ аыптасу ү стелінен, қ атқ ан нан ұ нтағ ына арналғ ан шанақ тан жә не қ абылдау науасынан тұ рады.Қ алыптау ү стелі жұ мыс органының қ ызметін атқ арады.Ол дө ң гелек немесе сопақ ша ұ яшық тары бар табақ ша тә різдес.Ұ яшық тар ішіне поршеньдер орнатылғ ан.Ү стел қ уысты білікке орнатылғ ан.Қ уыстың ішінде қ алыптау массасын реттеуге арналғ ан механизм бар.Ет турамасы бар цилиндрлері шанақ тың ішінде қ оректендіргіш шнек орнатылғ ан.Ол тураманы шанақ тан қ алыптау ү стелінің ұ яшық тарына беруге арналғ ан.Ү стел айналғ ан кезде поршень итергіштері арнаулы жолмен сырғ анайды, Соның ә серінен поршень қ айтымды ү демелі қ озғ алыс жасайды.Қ озғ алыс ү стелінің қ асында жү к тү сіру науасы орнатылғ ан.

Машинаның жұ мыс істеу тә ртібі.Ет турамасына арналғ ан шанақ тың ішіндегі қ оректендіргіш пен қ алыптау ү стелі Электроқ озғ ағ ыштың ә серімен айналады.Ү стел айналғ ан кезде оның ұ яшық тары кептірілген нан ұ нтақ тары бар шанақ тың астына кезекпк кезек келіп тоқ тайды.Осы кезде ұ яшық тағ ы поршеньдер 1, 5 мм-ге дейін тө мен тү сіп, нан ұ нтақ тары ұ яғ а тө гіледі.Бұ дан кейін поршеньдер тө мен тү седі де, ұ яшық тарғ а ет турамасы келеді.Қ алыптау ү стелі ары қ арай қ озғ алғ анда поршеньдер жоғ ары кө теріліп, қ алыптанғ ан ө нім ү стелдің ү стіне шығ ады.Ары қ арай котлеттер тү сіру науасына қ арай итеріледі.

Жұ мысты бастаудың алдында машина корпусына поршеньдері бар қ алыптау ү стелі орнатылады.Бұ дан соң ет турамасына жә не кепкен нан ұ нтағ ына арналғ ан шанақ тар орнатылады.Ет турамасына арналғ ан шанақ қ а қ оректендіргіш шнек, ал ү стел ү стіне лақ тыру механизмі бекітіледі.Содан соң машинаны іске қ осып, оның жұ мыс істеу қ абілетін байқ айды.Бұ дан соң бір шанақ қ а 10 кг-ғ а дейін ет турамасын, екіншісіне 0, 4 кг кептірілген нан ұ нтағ ы салынады.Бірінші қ алыпталынғ ан котлет ө лшеніп, оның массасы реттелінеді.Жұ мыс барысында ет турамасы мен кептірілген нан ұ нтағ ы шанақ тарғ а ү стемелеп салынып отырады.Жұ мыс аяқ талғ ан соң машинаның жұ мысшы органдары алынып, ыстық сумен жуылады жә не кептіріледі.

Тамақ тандыру кә сіпорындарында балық тың қ абығ ын аршу ү шін РО-IM1 деп аталатын машина қ олданылады.Бұ л машина қ ораптан, қ ақ пақ тан, жұ мыс органынан, жұ мсақ біліктен жә не электрқ озғ ағ ыштан тұ рады.Жұ мыс органы болып қ ырғ ыш есептелінеді.Оның цилиндрлі бетінде ө ткір қ ырлары бар қ абырғ алары болады.Майысқ ақ білік гайка арқ ылы электроқ озғ ағ ыштың білігімен қ осылғ ан.Жұ мыс басталар алдында машинаның корпусы кронштейн арқ ылы ө ндірістік ү стелге бекітіледі.Машинаның жұ мысы бос жү ргізіліп тексеріледі.Осыдан кейін ғ ана балық ты тазалауғ а кіріседі.Балық ты қ ұ йрығ ынан басына қ арай жұ мыс органын жү ргізе отырып тазалайды.Жұ мыс аяқ талғ ан соң қ ырғ ышты жуып тазалайды.