Азақстандағы туризм дамуының қазіргі жағдайы: проблемалары және даму болашағы

Туризм Қ азақ стан экономикасындағ ы қ арқ ынды салалардың бірі. Халық аралық сарапшылардың пікірінше қ азіргі кезде туризм ә лемдік экономикадағ ы қ арқ ыны тө мендемейтін саланы біріне жатады. Туризм кө п елдерде жалпы ішкі ө німнің қ алыптасуына, қ осымша жұ мыс орнын қ ұ руғ а жә не сыртқ ы сауда балансының белсенділігіне ық пал етеді. Соң ғ ы жылдары туризм ә лемдегі ең табысты бизнестің бірі. Туризмнің маң ызы жылдан-жылғ а ө суде, оның халық аралық байланыста жә не валюталық тү сім кө з ретінде маң ызы артуда. Елдердің шикізат кө зі азайлады, ал туристік индустрия қ алпына келетін ресурстармен жұ мыс істеген. Туризмнің басқ а да салаларғ а тигізетін ә сері мол, оның 32 салағ а жанама ыкпалы бар (турфирмалар, кө лік тү рлері, мейманхана кешендері, демалыс ү йлері, санаториялар, ұ лттық парктер, тамақ тану сферасы, т.б.). Бұ л дегеніміз -ә лемдік ө ндірісте ә р 9 адамның жұ мыс орны деуге болады.

Туризм индустриясының мемлекеттік бюджетке тү сіретін валюталық тү сімі, орта жә не шағ ын бизнеске кө мегі, тауар мен қ ызмет кө рсету нарығ ы арқ ылы аймақ тардың экономикасының дамуына ық палы ө те зор. Сонымен қ атар, туризмнің қ оғ амдық, ә леуметтік-экономикалық дамуы келесі кө рсеткіштермен сипатталады. Ішкі жә не халық аралық туризмнің жалпы шығ ыны ә лемдік ұ лттық ішкі ө німнің 12%-ін қ ұ райды, жыл сайын 1, 5млрд. Ішкі жә не халық аралық саяхаттау тіркелді.

Халық аралық туризмнің ү лесіне жыл сайын ә лемдік экспорттың 7% жә не қ ызмет кө рсетудің 25-30% келеді. Халық аралық туризмнің жылдық ө суі 4, 0%, ал болашақ та бұ л кө рсеткіш кө терілмек. Туризм саласының дамуына ық пал ететін факторлар:

- кез-келген елде, Қ азақ станда да туристік рекреациялық ресурстың болуы;

-туризмге тура немесе жанама салалардың жә не кә сіпорындардың дамуы;

- сыртқ а шығ у туризмнің елге шетелдік валютаны тартуы;

- аз мө лшерде шығ ын шығ арып табыс табу;

- алғ ашқ ы ө ндіріс факторын қ амтамасыз етудегі шығ ынның болмауы; -халық ты жұ мыс орнымен қ амтамасыз ететін орта жә не шағ ын

бизнестің дамуы;

- қ ызмет кө рсету секторының ө суі;

- елдің ә лемдік қ ауымдастық қ а белгілі болуы жә не бет-бейнесінің қ алыптасуы.

Қ азақ станда 400-ден астам туристік фирмалар қ ызмет етеді, 80 елдің туристік фирмаларымен келісім жасағ ан. Туризмнің дамығ ан аймақ тары -Алматы, Шығ ыс Қ азақ стан, Қ арағ анды, Павлодар, Оң тү стік Қ азақ стан облыстары, сондай-ақ Алматы жә не Астана қ алалары. Осы облыстардың жә не қ алалардың туристік фирмалары қ ызмет кө рсетудің 88%-ін қ ұ райды. Қ азақ станнан туристердің мейлінше кө п баратын елдері: Ресей, Қ ытай, Германия, Корея, Польша, Турция, БАЭ. Ал біздің елге келетін туристердің елдері: Ресей, Қ ытай, Германия, Пакистан, Полыпа жә не Турция. Туристерді тасымалдауда авиакомпаниялардың ролі зор. Кө птеген туристер шетелдік авиакомпанияларғ а қ ызығ ушылығ ы артық болып тұ р, ал ұ лттық компаниялардың ролі тө мен. «Эйр-Казахстан»-ның акциясы мемлекеттік меншікке ө туі болашақ та ұ лттық авиатасымалдаудың маң ызы артады деген ү міт бар[3].

Ал автомобиль транспортының ролі шекаралық тасымалдау мен саяхат жасау маршруттарында қ олданады. Оның дамуы кө лік қ ұ ралдарына жә не жолдарының қ ызмет ету сапасына байланысты. Қ азіргі кезде «Сайран» автовокзалы ү лкен қ ызмет кө рсетуде. Жалпы автобус парктері ө те тө мен дең гейде, қ азіргі сұ ранысқ а сай автокө ліктер ө те аз.

Теміржол кө лігі «Қ азақ стан Теміржолы» 14 бағ ытта жұ мыс істейді. Олардың қ ызмет кө рсету сапасы халық аралық стандартқ а сә йкес келмейді. Алматы-Астана маршруты ғ ана стандартқ а сай, ал оң тү стік маршруттары ешқ андай сын кө термейді.

Ал орналастыру қ ұ ралдарына келсек, кө пшілігінің кабылдау мү мкіншілігі тө мен, номерлердің бағ асы жоғ ары, сондық танда жабылып жатыр.

Қ азақ стан туризмнің дамуына тү рткі болғ ан Президенттің бұ л салағ а басымды сала ретінде кө ң іл бө луі. Ү кімет тарапынан Қ азақ стан туризмінің жә не елдің бет-бейнесін жасауғ а (2000-2003) байланысты шаралар болды.

2001 жылы туристік бизнестегі ерекше жыл болды, туризмге 26млн. тең ге бө лінді. Қ азақ стан экономикасы 2-3 жү лдызды орта, шағ ын мейманхана салуғ а мү мкіндігі бар.

Туризмді дамыту ү шін ә леуметтік-экономикалық фактордың ық палы жоғ ары. Олардың ішінде маң ыздысы: мемлекеттің ә леуметтік саясаты, жұ мыстан бос уақ ыт, урбанизацияның ө суі, білім жә не мә дениеттің, орташа ө мір сү рудің дең гейі, жылдық демалыс кү ндері мө лшері, халық тың ө мір сү руінің дең гейі, табысы, туристік белсенділік жатады.

Қ азақ станның ә леуметтік-экономикалық даму дең гейі қ азіргі кезде туризмнің жаппай дамуын тежеп отыр. Қ азақ стандағ ы туризмнің даму бағ ыты шоп-туризмді ұ йымдастырумен байланысты, яғ ни материалдық қ ажеттіліктен туындап отыр. Қ азіргі кезде ТМД елдерінде туристерді тарту ү лкен бә секеге ие болып отыр. Кө рші елдер Ресей, Ө збекстан, Қ ырғ ызыстан, Монголия туризмді дамытуғ а барлық кү шін салуда, жә не қ азір Қ азақ станды басып алуда.

Туризмнің дамуын тежейтін факторлар тө мендегі суретте кө рсетілген.

Сурет