Негізгі терминдердің қысқаша сөздігі

Мұ най кен орындарын игеру технологиясы - деп, мұ найды жер қ ыртысынан ө ндіріп алу ү шін қ олданылатын ә дістердің топтамасын айтады.

Фонтанды пайдалану – деп, сұ йық ты кө теріп шығ ару тек қ ана қ абат энергиясының есебінен жү зеге асатын ә дісті айтады.

Газлифті ә дісі – деп, сұ йық ты қ абаттан жер бетіне кө терілуін башмак немесе клапан арқ ылы кө теру қ ұ бырларына сығ ылғ ан газ айдау кө мегімен жү зеге асыратын мұ най ұ ң ғ ымаларын пайдалану ә дісін айтады.

Статикалық қ ысым - ұ ң ғ ыма ұ зақ қ а созылғ ан тоқ таудан кейін бір қ алыпқ а тү скен кездегі ұ ң ғ ыма тү біндегі қ ысымды айтады.

Статикалық дең гей – деп, белгілі шарт бойынша ұ ң ғ ыма тоқ тағ аннан кейін оғ ан атмосфералық қ ысым ә сер ететін сұ йық бағ анының дең гейін айтады.

Динамикалық қ ысым – деп, ұ ң ғ ыманың тү п аумағ ында ұ ң ғ ымадан сұ йық ты немесе газды алу кезінде немесе ұ ң ғ ымағ а сұ йық немесе газды айдау кезінде қ алыптасатын қ ысымды айтады.

Сұ йық тың динамикалық дең гейі – деп, атмосфералық қ ысым ә сер етіп тұ рғ ан кезде (қ ұ быр аралық кең істік ашық болғ ан кезде) жұ мыс істеп тұ рғ ан ұ ң ғ ымада қ алыптасатын сұ йық дең гейін атайды.

Бастапқ ы қ абаттық қ ысым – деп, игерудің басында барлау ұ ң ғ ымалар тобы бойынша анық талғ ан қ абаттық қ ысымды айтады.

Қ абат режимі – деп, пайдалану жә не су айдау ұ ң ғ ымалары жү йесімен су айдау кезінде кеуекті қ абатта байқ алатын процестерді анық тайтын барлық табиғ и жә не қ олдан жасалғ ан факторлардың жиынтығ ын айтады.

Ұ ң ғ ыма – деп, жер қ ыртысында арнайы бұ рғ ылау жабдық тары кө мегімен қ азылатын, диаметрі терең дігінен бірнеше есе кіші цилиндр пішінді тау-кен қ ұ рылыс орнын айтады.

Ұ ң ғ ыманың конструкциясы - деп, диаметрлері мен ұ зындық тары ә ртү рлі жә не ұ ң ғ ымағ а бірінен кейін бірі тобымен тү сірілетін бірнеше шегендеу қ ұ бырларын айтамыз.

Бағ ыттаушы – бірінші тү сірілетін қ ұ бырлар тізбегі, ұ ң ғ ыманың сағ алық бө лігін бұ рғ ылау ерітінділері шайып кетпес ү шін бекітуге арналғ ан, сонымен бірге сұ йық тың айналымын қ амтамасыз етуге арналғ ан.

Кондуктор – шегендеуші қ ұ бырлар тізбегі, ол тау жыныстарының жоғ арғ ы аралығ ын бө луге жә не жер асты тұ щы суларының қ абатын ластанудан саң ылаусыздандыру ү шін, қ арсы лақ тыруғ а арналғ ан қ ондырғ ыны жә не келесі тізбектерді орналастыруда монтаждау ү шін арналғ ан.

Аралық шегендеуші қ ұ бырлар – ұ ң ғ ыманы бұ рғ ылаудың шарттары бойынша сә йкес келмейтін аумақ та белгіленген терең дікке дейін байланыстыруғ а арналғ ан.

Пайдалану қ ұ быры – қ алғ ан барлық тау жыныстарын ө німді қ абатпен байланыстыру ү шін жә не ө німді қ абатты жер бетімен гидравликалық байланыстыру ү шін арналғ ан.

Пайдалану ұ ң ғ ымасы - деп, мұ най немесе газды ө ндіруге арналғ ан ұ ң ғ ымаларды атайды.

Айдау ұ ң ғ ымалары – деп, қ абатқ а су, газ, бу айдауғ а арналғ ан ұ ң ғ ымаларды атайды.

Арнайы ұ ң ғ ымалар - кен орындарды игеру барысын бақ ылау ү шін, қ абаттың қ ұ рылымын, коллектор қ асиетін дә лірек анық тау ү шін арналғ ан ұ ң ғ ымаларды атайды.

Ұ ң ғ ыманы мең геру - деп, қ абаттан сұ йық ты шақ ыру мү мкіндігіне байланысты ө німді қ абатты сұ йық пен қ амтамасыз етудің технологиялық операцияларының жиынтығ ын айтамыз.

Химиялық ә діспен ә сер ету - ұ ң ғ ыма тү п аумағ ында ө ткізгіштік нашарлап кеткен жағ дайда, қ абат жынысын немесе элементтерді еріту кезінде қ олданылады.

Механикалық ә діспен ә сер ету - қ атты тау жыныстарғ а тиімді, яғ ни ұ ң ғ ыманың тү п аумағ ына қ осымша жарық тар салуғ а арналғ ан.

Жылулық ә діспен ә сер ету - тек қ ана ұ ң ғ ыманың тү п аумағ ында қ атты жә не тұ тқ ыр кө мірсутегілер, яғ ни парафиндер, шайырлар, асфальтендер қ атып, тұ рып қ алғ ан жағ дайда, сонымен қ атар тұ тқ ыр мұ найдың сү зілуін жақ сарту ү шін қ олданылады.

Газ факторы – деп, 1 м³ тауарлы мұ найғ а келетін жә не стандартты жағ дайғ а келтірілген жалпы газ кө лемі аталады.

Тізбек басы - ол қ ұ быр аралық кең істікті саң ылаусыздандыру мақ сатында, ұ ң ғ ыма сағ асын шегендеуші қ ұ бырғ а жалғ ау ү шін, сонымен қ атар фонтанды арматураны бекіту ү шін арналғ ан.

Қ ұ быр басы - фонтанды қ ұ бырды ұ стап тұ ру ү шін жә не пайдалану тізбегімен фонтанды қ ұ бырдың аралығ ын саң ылаусыздандыруғ а арналғ ан.

Штуцер - фонтанды шыршаның элементі, жә не ол фонтанды ұ ң ғ ымалардың жұ мыс режимі мен ө німін реттеп тұ ру ү шін арналғ ан.

Манифольд - фонтанды арматураны ұ ң ғ ыма ө німін есептегіш қ ондырғ ығ а беретін қ ұ быр желісімен жалғ ау ү шін арналғ ан.

Сағ алық айырғ ыш-клапандар - апаттық қ ысым жоғ арылағ ан жағ дайда ұ ң ғ ымадан шығ атын жү йені ө зіне дейін немесе ө зінен кейін қ ысым тө мендегенде автоматты жабуғ а арналғ ан.

Айырғ ыш пакер - пайдалану тізбегін жә не сорапты компрессорлық қ ұ бырларды жоғ ары қ ысымның, жоғ ары температураның жә не қ абат газының қ ұ рамына енетін агрессивті қ осылыстардың (H₂S, CO₂ жә не майлы қ ышқ ылдар) ә серінен қ орғ ау мақ сатында қ абатты жә не ұ ң ғ ыманың қ ұ быр аралық кең істігін ү немі бө ліп тұ руғ а арналғ ан.

Ниппель - тү птік айырғ ыш клапанды орнату, саң ылаусыздандыру жә не бекіту қ ызметін атқ арады.

Циркуляциялық клапан - орталық каналды қ ұ быр аралық кең істікпен ә ртү рлі технологиялық операцияларды (мең геру жә не ұ ң ғ ыманы бастыру, тү пті, қ ұ быраралық кең істікті жә не сорапты компрессорлық қ ұ бырды жуу жә не ә ртү рлі химиялық агенттерді айдау) орындау мақ сатында уақ ытша байланыс жасау ү шін арналғ ан.

Ингибиторлы клапан - коррозияғ а немесе гидратқ а қ арсы ингибиторды тізбекке айдау кезінде, ұ ң ғ ыманың қ ұ быраралық кең істігін сорапты компрессорлық қ ұ бырдың ішкі аралығ ымен уақ ытша байланыс жасауғ а арналғ ан.

Коррозия – сыртқ ы жә не ішкі ортаның ә серінен жабдық тар мен қ ұ бырлар металдарының ө здігінен біртіндеп бү лінуі.

Апаттық тілік клапан - ұ ң ғ ыма ішінде апаттық жағ дай туындағ анда циркуляциялық клапанды ашуғ а болмайтын жағ дайда, қ ұ быраралық кең істік арқ ылы пакермен жабдық талғ ан ұ ң ғ ыманы жабуғ а арналғ ан.

Мұ най газы – бұ л мұ наймен бірге ө ндірілетін газ – қ ұ рамында кө мірсутекті емес газдар: азот, кө мірқ ышқ ыл газы, кү кіртсутек, инертті газдары бар С₁–С₄ метандық қ атардың кө мірсутектерінен тұ ратын кө п компонентті қ оспа.

Газдың салыстырмалы тығ ыздығ ы – бірдей жағ дайдағ ы газ тығ ыздығ ының ауа тығ ыздығ ына қ атынасы.

Ұ ң ғ ыма ө німі – ұ ң ғ ыдан шығ атын кө п компонентті заттар, мұ найдан, қ абат суынан, ә ртү рлі қ оспалардан жә не еріген газдан тұ рады.