сұрақ.

Санитарлық шығ ындардың мө лшері мен қ ұ рылымы жә не олардың

ә скерлердің ұ рыс қ имылдарының, қ олданылғ ан қ арудың тү рінің сипатына тә уелділігі. Жергілікті қ арулы қ ақ тығ ыстардың санитарлық шығ ынның мө лшері мен қ ұ рылымының ерекшеліктері. Ә скери медициналық қ амтамасыз етудің ұ йымдастыруына санитарлық шығ ынның мө лшері мен қ ұ рылымының ә сері.

Ә скердің санитарлық шығ ындарының мө лшері ә скердің ұ рыс қ имылдарын медициналық қ амтамасыз етуді ұ йымдастыруына ерекше ә сер етеді. Медициналық бө лімдегі жә не емдеу мекемелеріндегі медициналық кө мектің кө лемі, жинау жә не тасымалдау қ ұ ралдарына жә не медициналық жабдық тарғ а қ ажеттілік ә скердің СШ мө лшері мен Қ ұ рылымына тікелей қ атысты. Сондық тан, ә скердің ұ рыс қ имылдарын медициналық қ амтамасыз етуді жоспарлау кезең інде мү мкін болатын СШ мө лшерін бағ алау (алдын ала жобалау), жә не де ұ рыс кезінде пайда болғ ан шығ ындарды зерттеуге ү лкен мағ ына бө лінеді.

Санитарлық шығ ындар мө лшеріне кө птеген себепкер шарттар ә сер етеді, солардың ішіндегі негізгілері:

− ә скедің міндеттері жә не ұ рыс қ имылдарының сипаты.

− қ арсыластардың кү штері мен қ ұ рал-жабдық тарының ара-салмағ ы, қ олданылатын қ арудың тү рлері мен қ ұ ралдары.

− ә скерлерді қ орғ ау қ ұ ралдары мен тә сілдерін қ олданудың ұ тымдылығ ы жә не дер кезділігі.

− ұ рыс тә жірибесінің барлығ ы жә не ә скердің жеке қ ұ рамының білімділігі, денсаулығ ының жағ дайы, жеке қ ұ рамның моральді-психикалық жағ дайы.

− жер сипаты, оның инженерлік жабдық талуының дең гейі жә не т.б.

Санитарлық шығ ындардың ү лкен мө лшері, былай айтқ анда шың дары (жеке қ ұ рамның жалпы санының 25% дейін), ә сіресе ұ рыс қ имылдарының қ иян-кескі кезең дерінде пайда болады, ә скердің шабуылының кезінде, қ орғ аныстың бірінші шебін бұ зып-жарғ анда жә не санитарлық шығ ынның аз мө лшері (3% жә не одан да аз), ә сіресе ұ рыстардың саябырлағ ан кезең дерінде, тыныштық кезең дерінде, қ орғ аныста.

Санитарлық шығ ындардың ішінде жарақ аттайтын қ арудың сипатына байланысты қ ұ рама, кө птеген жә не тіркестік зақ ымдануларды ерекшелейді. Қ ұ рама зақ ымдануларғ а ә ртү рлі қ арудың тү рлерімен немесе қ арудың бір тү рімен ғ ана ә ртү рлі зақ ымдану себеп шарттары (жарық шақ пен жаралану жә не УЗ зақ ымдану, кү йік, ядролық жарылыстан кейінгі сә улелі ауру ж.т.б.). Кө птегендерге бірнеше зақ ымдау элементтерімен болғ ан жарақ аттар жатады (бірнеше оқ тармен, жарық шақ тармен, шариктермен), тіркестікке екі не одан да кө п органдардың жарақ атталуы (анатомиялық облыстар), бір зақ ымдаушы снарядпен (мысалы, кеудеабдоминалдық оқ тық жарақ ат алу).

Ұ ОС кезінде жай қ аруды қ олданғ анда зақ ымдаушы шарттар болып оқ тар жә не снарядтардың, миналардың, ә уе бомбаларының жарық шақ тары сонымен миналар, ә уе бомбалар, снарядтар жарылғ анда жабық зақ ымданулар байқ алғ ан. Жарақ аттардың негізгі бө лігін жарық шақ тық жарақ аттар 60% дейін қ ұ рады. Жай қ ару жарақ аттары бірден жә не кө птеген болғ ан. Ұ ОС-дағ ы кө птеген жарақ аттардың ү лесіне 40% келді. Жарақ аттың ауыртпалығ ы текқ ана кө птеген жарақ аттармен анық талғ анжоқ, жә не де тесіп ө тіп жарақ аттағ ан снарядтың терең дігіне байланысты боды.

Бұ л тұ рғ ыдан қ арағ анда жай қ арудың жарақ аттары тесіп ө ткен жә не тесіп ө тпеген сү ектерді жә не қ антамыр-нервтік буманы зақ ымдағ ан жә не зақ ымдамағ ан болып бө лінеді.

Қ азіргі жақ дайда ә скердің санитарлық шығ ындары жаппай жою қ аруын қ олданумен оданда кө п тербелістерге тү седі, олар жаппай санитарлық шығ ыны ошағ ының бір мезгілде пайда болуына алып келеді.

Ядролық зарядтың жарылғ андағ ы зақ ымдаушы шарттары болып соқ қ ы толқ ыны, ол механикалық жарақ аттарғ а – контузиялар, жарақ аттар, сү йектердің сынуын ә келеді, жарық тық жә не радиоактивті сә уле шығ ару, жердің радиоактивті залалдануы жә не т.б. ЯҚ -дан СШ-дың мө лшері жеке қ ұ рам санының 20-25% жә не оданда кө бін қ ұ райды (американдық тардың ақ паратынан, Хиросима шығ ындары – 63мың қ айтпайтын, жә не 72мың жарақ аттанғ андар; Нагосакида – 75мың қ айтпайтын жә не 100мың жарақ аттанғ андар. Бұ л қ олданылғ ан 20мг аспайтын ядролық қ ару болатын).

Қ азіргі заманғ ы жай қ арудан шығ ындардың мө лшері Ұ ОС-на қ арағ анда 1, 5-2 есе кө бейеді жә не бө лімде ұ рыстың бір кү нінде бө лімнің сандық қ ұ рамының 12-18% қ ұ рай алады. Санитарлық шығ ындар мө лшерінің жоғ арлауы дә л қ аруды, кө лемді жарылғ ыш заттарды, кассеталық соғ ыс заттарын қ арсыластың пайдалану мү мкіншілігінің жоғ арлауына жә не де авиациялық, артиллериялық, миналық жә не жай қ арудың арқ ашан жетілдіруіне байланысты.

Атқ ыш қ арудың жаң а тү рлері: автоматтар, карабилдер жә не пулеметтер, оқ тарының калибрі 5, 56 (ескілері 7, 62)мм, оқ тың салмағ ы 2-3 есе, бастапқ ы жылдамдығ ы 1000м/сек дейін. Ұ шуы тұ рақ тылық тың шегінде, тіндерге ә сері жарылғ ыш. Тінге тигенде, оқ айлана, іздей бастайды, тіркестік зақ ымдайды. Атқ ыш қ ару-жарақ ты жетілдіру жә не оны қ олданудың тә ртібі қ ару-жарақ тың салмағ ын ұ лғ айтпай, оқ тың энегиясын ұ лғ айту жолымен қ олданылады. ХХІ ғ асырының жаяу ә скери микро дисплейлі жеке процессор, жә не де іздеу, нысананы іздеу жә не кү ндіз жә не тү нде де дә л кө здеудің автоматтық қ ұ ралдары оның қ арамағ ында болады. Жеке қ аруланудың дамуының шегі болып мына тиімділік табылады: 1 атқ аннан – 1 тигізу. Садақ оғ ы тә різді жә не тү йреуіш сияқ ты оқ тар бар. Садақ оғ ы тә різді оқ 200м қ ашық тық тан 20см бетонды тесіп ө теді жә не ө з кү шін жоғ алтпайды. Тү йреуіш тә різді оқ тың жанама соқ қ ысының кү ші ө те жоғ ары. Оның жанама жарақ атының ө зі ө лімге апарады. Иық қ а тиіп, ол қ олды жұ лып кетү і мү мкін.

Шарлы бомбалар (ө зегінде шар – болат, пластмасты не қ оспалы) – 300-350 шарлармен жинақ талғ ан, олар сфералық қ абық қ а салынғ ан, қ абық – цинкті қ орытпадан жасалғ ан. Бомба 600-700 кіші бомбалардан тұ ратын кассетағ а жинақ талғ ан. 1 кассета 30мың. жер кө лемін зақ ымдайды. Шарлы бомбаның жарылғ ан ортасынан 35-40м қ ашық тық та тұ рғ ан ә скери қ ызметкер ашық жерде тұ рса ө лімдік, кө птеген жарақ аттар алуы мү мкін. Кө птеген жарақ аттар диагностикағ а жә не емдеуге ауыр жә не қ иын болады.

155мм Гаубицаның М109 артиллериялық снаряды 11, 000 соқ қ ыш элементтері (оқ тар, шарлар) бар, алө ткен соғ ыста осы калибрлі снарядты тек 20 жарық шақ болғ ан. Артиллериялық, реактивті, ә уелік қ ару-жарақ нысананы барлау, атуды автоматты жү йемен басқ ару қ ұ ралдарын комплексті тү рде – барлау – ату жә не соқ қ ыш комплекстерінде қ олданылады, бұ л оқ шашудың тиімділігін, жарақ аттың жә не зақ ымданудың ауырлығ ы мен санын арттырады.

Санитарлық шығ ындардың мө лшері бір кү ндік ұ рыста қ ұ райтыны:

− жай қ аруды ғ ана қ олданғ анда – 12-18%.

− жаппай жою қ ұ ралдарын қ олданғ анда – 26-40 жә не жоғ ары.

СШ ұ рыс ретінің элементтері бойынша бө ліну беталысы орын алғ ан. Егер ө ткен соғ ыста негізгі СШ дивизияның бірінші легінің бө лімдерінде ұ рыс ретінде орын алды, ал қ азіргі соғ ыста қ арсыластың “ә уе-жердегі ұ рыстарын” жү ргізуіне байланысты, едә уір СШ екінші лектің бө лімдеріндеде пайда бола бастады, олардың ү лесі 40% жә не оданда жоғ ары ү лесті қ ұ райды.

Қ ару-жарақ тың жаң а тү рлері.

1.Кө лемді жарылыс қ ару-жарақ тары. Олардың ә сері белгілі физикалық қ ұ былыс – жану принциптеріне байланысты – олар газдардың ауамен жанатын қ опаларда пайда болады. Мұ ндай қ осылыстың жарылуы, жанғ ыш заттардың тез ү рдісіне негізделеді, атмосфералық ортада соғ у толқ ынын тудырады, дыбыс жылдамдығ ы тек жоғ ары жылдамдық пен таралады жә не негізгі зақ ымдау шарттары болып табылады. Бұ лқ ару-жарақ тар кө лемді жану не кө лемді жарылыс қ арулары атағ ын алды.

Оқ тама ретінде ұ шқ ыш кө мірсутек қ осылыстары (сұ йық рецептуралары) қ олданылады, этилен оксиді, сірке қ ышқ ылының перикисі, пропилнитрат, диборан жә не т.б. Кө лемді жарылғ ыш қ ару-жарақ тың ә сері мынағ ан негізделген: оқ тама (сұ йық рецептура) ауада шашырайды, пайда болғ ан қ оспа газды-ауа қ оспасына айналады, соң ынан арнайы тұ тандырғ ышпен тұ тандырылады. Кө лемді жарылғ ыш қ ару-жарақ тың кү ші осығ ан тең тротилді қ арудың кү шінен 2, 7-5есе асып тү седі.

Мынаны атап ө ту керек, кө лемді-жанғ ыш қ ару-жарақ тар Израильдің Ливанғ а қ арсы соғ ысында, Въетнамда, Ауғ аныстанда қ олданылды.

2.Жоғ ары дә лтигіш қ ару. Бұ л жаң а жою қ ұ ралы “Ату - жою” концепциясына негізделген, ұ рыс оқ тама кү штілігі мен оның алыс қ ашық тық қ а жеткізу дә лдігі ү йлесімділігіне жету, белгіленген нысананы бір атқ аннан 0, 6-0, 9 ық тималдығ ысен жоюды қ амтамасыз етеді, осы талаптарғ а жауап беретін АҚ Ш жә не НАТО-да тактикалық жә не оперативті-тактикалық басқ ару ядролық емес қ ару жоғ ары дә лтигіш қ ару болып есептеледі.

Жоғ ары дә лтигіш қ ару радиоэлектроникалық, микрокомпьютерлердің, микросхемалардың жә не басқ а техникалардың қ азіргі заманғ ы жетістіктеріне негізделген. Ол ә скерлерге жә не тылдағ ыларғ а қ ауіп тө ндіреді (соның ішінде медициналық қ ызметіне).

Шетел мамандарының кө зқ арасында, жай қ арудың оның айырмашылығ ында, ол бір атқ анда тұ рғ ан не қ озғ алғ ан нысананы дә л тауып, оғ ан дә л тиіп бойлата соқ қ ы береді.

Жоғ ары дә лтигіш қ аруғ а негізгі тү рлеріне жататындар: ә ртү рлі кластағ ы басқ ару ракеталары, ө зі кө здейтін артиллериялық снарядтар мен миналық, қ алқ итын ә уе бомбалары жә не т.б. Дұ рысын айтқ анда, ол қ арулардың барлығ ы автоматты басқ ару жү йесінің арнайы қ ұ ралдарымен жабдық талғ ан, олар “ату жә не оны ұ мыту” принципін іс жү зіне асырады. Оператор-атқ ыш табылғ ан нысананы бастапқ ы ұ стауды (кө здеу) іске асырады, осыдан кейін олракетаны, снарядты, бомбаны, минаны жә не т.б. дә лдеуге қ атыспайды. Ә ртү рлі дә лтигіш жай қ ару жү йелері бар, ық тималды қ арсылас (НАТО, АҚ Ш) кү тпеген жерден ә скери қ имылдарды бастауы мү мкін, осының салдарынан адамдардың, техникалық қ ұ рал-жабдық тар қ орларының ұ рыс даласында жә не оперативті терең дікте жаппай шығ ыны болады. Сондық тан медицина қ ызметінің бө лімшелері ө з кезегінде ұ тқ ыр, шапшаң, жол ү стінде жайылу, жасырыну жә не қ орғ ану, аз мерзімде шығ ындардың орнын толтыру, дер кезінде алғ ашқ ы медициналық кө мекті кө рсету жә не жаралыларды тасымалдау керек.

3.Лазерлік қ ару. Бұ л қ аруды жаң а ұ шқ ыр сә улемен жү ргізіледі, сә уленің жоғ арғ ы энергиясы нысанағ а жарық жылдамдығ ымен жеткізіледі. Шетел мамандарының есебімен, қ азіргі кездегі лазерлі қ арудың 5 шақ ырымғ а дейін ә сер етеді жә не жақ ын ұ рыстағ ы адамдарды, техниканы зақ ымдайды. Лазерден шығ атын кү шті сә уле жиынтығ ы кө зді жә не теріні кү йдіреді.

4.Геофизикалық қ ару. Жердің қ атты, сұ йық жә не ауа қ абаттарындағ ы қ ұ былыстарына ә скери мақ сатта ә сер ететін қ ұ ралдарды қ амтиды, бұ ғ ан жасанды жер сілкінісін, цунами толқ ындарын, жердің белгілі бір аудандарында жылу жү йесін ө згерту немесе озондық қ абатты бұ зу, сел магнитті қ ұ йындарды жасау, таудан тас қ ұ лату, қ ар кө шкінін, жердің қ озғ алуы, ө зендерде тасқ ын жү ру, бітелуіне ә келіп соғ ады. Таң далғ ан аудандарда озон қ абатының бұ зылуы озоносферада “тесіктер” пайда болады, олардан тірі организмдерге кү ннің қ атты ультракү лгін сә улелері ә сер етеді. Бұ л клеткаларғ а, олардың ұ рық тық жү йесіне, клеткалық қ ұ рылымдарғ а кү йдіруі, терідегі ісік ауруларының ө суіне ә сер етеді, соның ішінде ө лімге апаратын қ атерлі ісік меланомағ а.

5.Метеорологиялық қ ару. Кө п елдерде ауа-райын реттеу мү мкіншіліктері бойынша ауқ ымды тү рде зерттеулер жү ргізіліп жатыр (бірінші кезекте жаң быр жауудың жә не т.б.). АҚ Ш Вътнамда бұ лттарды “егу” ү шін (йодтық кү міспен жә не йодтық қ орғ асынмен) 21, 6мың доллар жұ мсады. Оның мақ саты, белгілі аудандарда белгілі бір уақ ытта су тасқ ынын жасап қ арсыластың ә скерлерінің жә не ә скери заттардың қ озғ алысын қ иындату боды.

6.Этностық қ ару. Бір бірінен биологиялық ө згерістеріне байланысты Халық тарғ а, ұ лттарғ а, нә сілдерге таң даулы ә сер ететін химиялық немесе биологиялық қ ұ ралдар. Этностық топтар (адамзат популяциялары) арасында экзиматикалық жә не генетикалық ерекше ө згешіліктер бар екен. Мысалы: Шығ ыс Африка жә не Азияның оң тү стік-шығ ыс халық тары лактозағ а тө збейді екен, еуропалық тарда лактозағ а мұ ндай тө збеушілік ө те сирек кездеседі екен. Осындай затпен қ арсылас мемлекеттің уақ ытша қ атардан шығ аруғ а немесе жойып жіберуге болады. Мұ ндай адамзатқ а қ арсы мә селені шешу малекулалық генетикалық жетістіктерін қ олдану арқ ылы жасауғ а болады, Адамдардың генетикалық жү йесінің ә ртү рлілігін ашқ анан кейін жә не осындай жаң а қ аруды жасау жолдары кө рінуі, ол Гитлердің “нә сілдік тиориясын” еске алғ ызады.

Ә скерді ұ тымты медициналық қ амтамасыз ету ү шін тек қ ана қ арудың барлық немесе жеке тү рлерінен ғ ана санитарлық шығ ынның мө лшері ғ ана емес оның қ ұ рылымы да ү лкен маң ызғ а ие.

Ұ ОС кезінде санитарлық шығ ындардың ә ртү рлі дә режелерінің мынадай арақ атынасы болды:

− қ арулы жарақ аттар – 45-97%.

− контузия алғ андар – 2-4%.

− кү йіп қ алғ андар – 0, 5-1%.

− ү сіп қ алғ андар – 2, 4%.

Шығ ынның осы қ ұ рылымы кө п ауытқ ымады, кейбір дә режелері ғ ана аз ғ ана ауытқ ыды.

Қ азіргі заманғ ы соғ ыста жай қ арудан санитарлық шығ ындардың қ ұ рамында қ олданылғ ан қ арудың тү ріне жә не нысанағ а қ аруды жеткізу қ ұ ралдарына байланысты СШ 57% жуығ ы жарық шақ -фугастық қ арудың ә серә нен пайда болады. Атқ ыш қ арудан жаралылардың ү лесі 9, 8-13, 8% қ ұ райды. Жанғ ыш қ ұ ралдардан, кө лемді жарылғ ыш қ аруынан жә не кассеталық -жарық шақ тардан санитарлық шығ ындар барлық жаралылардың 6, 3-7, 1% қ ұ райды. Танктік бө лімшелердің санитарлық шығ ындарында кумулятивтік қ ару-жарақ тардан болғ ан жаралылардың саны ә лдеқ айда кө бейеді – 23, 8% дейін.

Жоғ ары дә лдік қ арудан болғ ан жаралылардың % кө бейеді, олардың ү лесі СШ жалпы санын 95, 6% қ ұ райды (жарық шақ -фугастық – 22, 7%, кө лемді жарылу қ аруынан – 10, 2%, жанғ ыш заттармен зақ ымданғ андар - 8%, жай атқ ыш қ арумен жараланғ андар – 4, 5% жоғ ары болады).

Ұ ОС кезінде СШ хирургиялық тү рі 66%, термиялық 34% қ ұ рды. Аурулардың жаралыларғ а қ атынасы 1: 3 қ ұ рады.

Қ азіргі жағ дайда, кө птеген оқ у-жаттығ у шараларында белгілі болғ аны, СШ қ ұ рамында хирургиялық жаралылар 91, 8% қ ұ раса, терапиялық кө мекті керек ететіндер 8, 2% болады. Ұ ОС терапиялық СШ-дың 34% - соматикалық ауырғ андар болды. Қ арсыластың жаппай жою қ аруын қ олданғ ан жағ дайдағ ы СШ хирургиялық тү рінің терапиялық тү ріне қ атынасы 50% де 50% қ ұ райды. Бірақ та барлық терапиялық СШ-дың 5% ғ ана соматикалық аурулар, ал 95% ұ рыстық терапиялық зақ ымдану болып табылады.

Жарақ аттың ауырлығ ы зақ ымданудың орналасуымен айқ ындалады. Зақ ымданудың орналасуын дә рігер-мамандардың, медициналық қ ұ рал-жабдық тың қ ажеттілігін, мемлекеттің тылының жә не госпитальді базалардың госпитальдерінің мамандандырылуын айқ ындау ү шін қ ажет

Ө ткен соғ ыстың тә жірибесін зерттегенде, жарақ аттың орналасуы мынадай тә уелділікті кө рсетті:

− дененің ә ртү рлі бө лігінің салыстырмалы ө лшемдеріне,

− жарақ ат алу кездегі жауынгердің тұ рысы мен жағ дайы,

− жердің бедеріне (таулар, елді-мекен жә не т.б.)

Ұ ОС кезіндегі қ орытынды берілгендерге қ арағ анда ә ртү рлі бө ліктердің жаралануының жиілігі тө мендегідей:

− бастың жарақ аттары – 10%.

− мойынның жарақ аттары – 0, 5-1, 5%.

− омыртқ аның жарақ аттары - 2% дейін.

− кеуде жарақ аттары – 7-12%.

− іш қ ұ рылыс жарақ аттары – 2-5%.

жамбас сү йектері жарақ аттары – 5-7%.

− қ олдардың жарақ аттары – 30-45%.

− аяқ тардың жарақ аттары – 30-40%.

Осығ ан қ арағ анда, қ ол-аяқ тардың жарақ аттары жарақ аттардың барлық санының 2/3 бө лігін қ ұ райды, кө бінесі сол жағ ы зақ ымданады. Бұ л дененің тосадан шық қ ан кездегі алғ а ұ мтылу, автоматты оқ жаудырғ андағ ы жағ дайымен тү сіндіріледі.

Қ азіргі заманғ ы соғ ыстарда СШ кө лемі, зақ ымданудың ауырлығ ы, қ ұ рылымының кү рделігі кү рт ө суде.

Кө бісі (90% дейін) қ ұ рамды зақ ымдану болады. Оның ішінде жетекші тү ріне байланысты: жарақ ат – 10-15%, кү йік – 45-50%, жедел сә улелі ауру -15-20%; 2 жә не одан кө п жетекші тү рлер – 25-30%, сонымен кү йіктер барлық қ ұ рамдық тарда 80% дейін болады. Кү йік + жарақ ат 55%дейін, кү йік жә не сә лелі зақ ымдану 8% дейін, ү ш жетекші тү рі - 20% дейін.

Қ ұ рамды зақ ымданулары бар жаралылардың ү стемдігіне байланысты, медициналық тасымалдау кезең дерінде кө мек кө рсету қ иындайды, емдеу кезең і ұ зарады, аурулар, ө лім жә не мү гедектің ұ лғ аюы жиілейді.

Жергілікті қ арулы қ ақ тығ ыстардағ ы СШ кө лемі мен қ ұ рамының ерекшкліктері.

Жергілікті қ арулы қ ақ тығ ыстарда СШ қ ұ рамы ә лде қ айда ө згереді. Ауыр жә не ө те ауыр зақ ымданғ ан жаралылардың саны кү рт ө седі, тіркескен жә не кө п зақ ымданудың саны ұ лғ аяды, Соң ғ ылары СШ жалпы санының 25-62% жетеді. Зақ ымданудың ө з-ара ауырлатуының кө рінсі байқ алады. Ө лім 37-40%, ал мү гедектік – 60-62% жетеді. Ү лкен қ алалардағ ы қ оян-қ олтық ұ рыстар жағ дайында оқ тық жарақ аттар жарық шақ тарғ а қ арағ анда басым болады, оқ тық жарақ аттар 40-70% қ ұ рауы мү мкін.

Қ арсыластың диверсисына байланысты ұ рыстық шығ ындардың сыбағ алы салмағ ының жоғ ары болуынатап ө ту керек, мысалы, бұ л жағ дайларАуғ аныстанды болғ ан 73, 08 барлық қ айтпағ андардың жә не 30% ұ рыстық санитарлық шығ ынды қ ұ рады.

Жергілікті соғ ыстар мен кіші қ арқ ынды қ арулы қ ақ тығ ыстардағ ы миналық -жарылғ ыш қ аруларды кең іне қ олдану тә н, ә сіресе ә скери белсенділік кезең дерінде, СШ қ ұ рамында миналық -жарылғ ыш зақ ымдану мен жарақ аттар ү лкен орын алды.

Ұ рыс қ имылдары жү ріп жатқ ан жағ дайда ө мірге нақ ты қ ауіптердің тө нуі стрестік жә не невроздық қ алыптардың пайда болуына ә сер етеді, бұ л кезд еә скерлер толық не жарым-жарты ұ рыс қ абілетінен айырылады жә не олар кезек кү ттірмейтін медициналық кө мекті қ ажет етеді. Шешенстандағ ы ұ рыс кезең дерінде ә скерлердің 70% невроздық жә не психоздық жағ дайлар байқ алады, бұ л психофизиологиялық реттеуді ө ткізуді қ ажет етеді. ХХ ғ асырдың жергілікті соғ ыстары мен қ арулы қ ақ тығ ыстарындағ ы СШ зертегенде, аурулардың санының сыбағ алы салмағ ы қ омақ тырақ болғ аны кө рінеді.

Ауғ аныстандағ ы соғ ысу кезіндегі 40-армияның СШ қ ұ рылымы. (1980-1988ж.ж.)

Орналасуы бойынша зақ ымданудың қ ұ рылымы, % (жергілікті қ арулы қ ақ тығ ыстардың соғ ыстарынан кейінгі берілгендері бойынша).

Дене бө лігі	Въетнам	Араб-Израиль	Ауғ аныстан
Бас, мойын, омыртқ а Кеуде Іш қ ұ рылысы Жамбас Қ олдар Аяқ тар	15, 7 12, 2 7, 1 3, 9 26, 3 34, 8	13, 3 4, 4 7, 3 2, 8 18, 1 22, 8	12, 1 11, 5 7, 8 4, 2 23, 9 40, 5
Барлығ ы

Кірмеген: * 8, 8–психикалық зақ ымдар, 22, 5–кө птеген жарақ аттар мен кү йік.

Оттық, ядролық жә не химиялық қ арудан пайда болғ ан СШ-ды есептеу тә сілдері туралы тү сінік.

Алда болатын соғ ыстағ ы СШ кө лемі мен қ ұ рылымын білу медицина қ ызметінің бастығ ына ә скерлердің ұ рыс қ имылдарын медициналық қ амтамасыз етуді дұ рыс жоспарлауғ а мү мкіншілік береді.

Болжаулы СШ есептеу бө лімді медициналық қ амтамасыз ету жоспарын жасау кезінде жасалады. СШ кө лемі мен қ ұ рылымын есептеу 2 тү рлі тә сілмен жасалады:

Бірінші тә сіл – алдын-ала ұ рыс қ имылдары басталмай тұ рып, болжау

жолымен.

Бұ л жағ дайда, медицина қ ызметінің бастығ ы. Қ арсыластың кү штері мен қ ұ ралдарының жағ дайы туралы, оның ЖҚ Қ барлығ ы туралы, оны қ олдану ық тималдығ ы, қ ай шептерге, нсандарғ а жә не бө лімдерге бұ л қ ару қ олданылады, оның уақ ыты (кү тпеген кездегі жә не жобалы уақ ыты), ө з ә скерлерінің ұ рыстық шептері туралы, ә скердің тығ ыздығ ы, ЖҚ Қ -нан қ орғ ану дең гейі, қ арсыластың қ аруларын басу, ә скердің моральді рухани жә не басқ а да кө птеген шарттардың дә л ақ паратын білуі керек. Осы шарттарды егжей-тегжейлі зерттей отырып, осы тә сілдің біріненСШ кө лемін болжауғ а болады (тө менде қ арастырамыз).

Екінші тә сіл – СШ кө лемі мен қ ұ рылымын ұ рыс қ имылдары кезінде, қ арсыластың жаппай қ ыру қ аруын қ олданғ аннан кейін анық тауғ а болады. ОЛ штабта қ арсыластың қ олданғ ан ядролық қ аруының санын, кү шін, жарылыс тү рін, қ андай ұ рыс шептеріне қ олданылғ анын, уақ ытын, ө з ә скерлерінің ұ рыстық шептерінің тығ ыздығ ын, олардың қ орғ ану дә режесін немесе химиялық қ арудың қ олдану ауқ ымдылығ ын, улағ ыш заттың тү рін, зақ ымданғ ан жердің болжаулы кө лемін айқ ындайды жә не осы алынғ ан берілгендерден СШ кө лемін, осығ ан орай, емдеу-тасымалдау шараларын ө ткізуді ұ йымдастыру ү шін қ ажет кү штер мен жабдық тарды болжаулы қ ажеттілігін анық тайды.

Болжаулы СШ есептеудің бірнеше тә сілдері бар, соның кейбіреулерін қ арастырайық:

І. Жай қ арудың тү рлеріне болғ ан СШ ө лшемдерін айқ ындау тә сілі. Бұ л жерде болатын шығ ындарды болжауда Ұ ОС медициналық қ амтамасыз ету тә жірибесінің маң ызы ү лкен орын алады (шабуылдағ ы полктің орта кү ндік шығ ындары қ ұ рам санының 18-12% қ ұ рады, ал қ орғ аныста 6-10% жә не жергілікті соғ ыстарда 12-18%)

ІІ. Арнайы планшеттерді қ олданып ядролық қ арудан болғ ан санитарлық шығ ындарды айқ ындау. Олар жарылыс аймағ ындағ ы санитарлық шығ ындардың кө лемін тез арада айқ ындауғ а мү мкіндік береді.

ІІІ. Ядролық қ арудан болғ ан СШ айқ ындау. – есептеу графиктерінің кө мегімен (Н.Г. Иванов бойынша).

IV. Химиялық қ арудан болғ ан СШ айқ ындау. – формулалардың кө мегімен (И.Г. Кругливов бойынша).

Бө лімдегі болжаулы СШ қ арудың ә р тү рімен айқ ындалады, соң ынан қ орытындыланады. Бір кү нгі ұ рыстың, полктің ең жақ ын міндетін орындау кезіндегі санитарлық шығ ынның мө лшері анық талады.

Осы барлық есептеулер болжамды, бірақ та осылар медицина қ ызметінің бастығ ына алдағ ы ұ рысты медициналық қ амтамасыз етуде ә р кез уақ ытылы жә не дұ рыс шешім қ абылдауғ а кө мектеседі.

Қ орытынды:

Санитарлық шығ ынның кө лемін жә не қ ұ рылымын, пайда болу заң дылық тарын зерттеу ә скердегі емдеу-тасымалдау шараларын ұ йымдастыру ү шін ө те ү лкен маң ызы бар. Санитарлық шығ ынның ө лшемдері жә не олардың қ ұ рылымы ә скерді медициналық қ амтамасыз етуді ұ йымдастыруғ а ерекше ә серін тигізеді. Қ осалқ ы топтағ ы медицина қ ызметінің офицерлеріне Санитарлық шығ ынның классификациясын, қ азіргі заманғ ы ұ рыс зақ ымданулардың пайда болу жә не ағ ым ерекшеліктерін білу қ ажет. Ә скерді медициналық қ амтамасыз етуді дұ рыс ұ йымдастыру ү шін санитарлық шығ ынның қ ұ рамын болжамды тү рде есептеп алуы керек.

п/п-к Лесбаев.